საქართველოს მმართველთა სია

აქ ჩამოთვლილია საქართველოს მმართველები.

ქართველთა ეთნარქები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნოე – ბიბლიის წიგნი დაბადებისა. თავი მეათე: მუხლი 1. ეს არის ნოეს ძეთა მოდგმა — სემის, ქამისა და იაფეთისა. შეეძინათ მათ შვილები წარღვნის შემდეგ.
იაფეთი – ბიბლიის წიგნი დაბადებისა. თავი მეათე: მუხლი 2. იაფეთის ძენი: გომერი, მაგოგი, მადაი, იავანი, თუბალი, მეშექი და თირასი.
იავანი – ბიბლიის წიგნი დაბადებისა. თავი მეათე: მუხლი 4. იავანის ძენი: ელიშა, თარშიში, ქითიმი და დოდანიმი.
თარშიში – თარშმა ჰშვა თარგამოს ^[1].
თარგამოსი – თარგამოს ჰშვა რვანი გმირნი ესე: ჰაოს, ქართლოს, ბარდოს, მოვაკანოს, ლეკანოს, ჰეროს, კავკასოს და ეგროს ^[2].
ქართლოსი – ქართლოსის ძენი: მცხეთოსი, გარდაბოსი, კახოსი, კუხოსი, გაჩიოსი ^[3].
მცხეთოსი – მცხეთოსის ძენი: უფლოსი, ოძრახოსი, ჯავახოსი ^[4].
უფლოსი

პორტრეტი	ქრონიკები
საქართველოს ძველი ისტორია
თარგამოსი და მისი ძენი. ფიგურების განლაგება მარცხნიდან მარჯვნივ: მოვაკანოსი, ბარდოსი, ქართლოსი, ჰაოსი, თარგამოსი, ლეკოსი, ჰეროსი, კავკასოსი, ეგროსი.	ნათესავთ აღწერისა და წილთათჳს ქართლოს იყო ნოეს ძის იაფეთისგან, რამეთუ იაფეთ ჰშვა ავანან, ავანან ჰშვა თარში, თარშმა ჰშვა თარგამოს, თარგამოს ჰშვა რვანი გმირნი ესე: ჰაოს, ქართლოს, ბარდოს, მოვაკანოს, ლეკანოს, ჰეროს, კავკასოს და ეგროს. არამედ ოდეს განიყვნენ ძენი ნოესნი, დასაბამითგან 1758, ქართულსა 221, მაშინ თარგამოსს წილად ჰხვდა ქვეყანა ესე სამზღვრული: აღმოსავალით ზღვა გურგანისა, დასავალით ზღვა პონტიისა, სამხრით მთა ორეთისა ანუ ქურთისა, ჩრდილოთ მთა კავკასისა, და ჰმორჩილებდენ ნებროთს. ხოლო შემდგომად განუყო რა თარგამოს წილი თვისი ქვეყანა ძეთა თვისთა და მისცა ხვედრნი მათნი, ამათ რვათა ძმათა არღარა ინებეს მორჩილება ნებროთისა თვისისა გმირობისათვის (რამეთუ იყვნენ ფრიად გმირნი); მსმენელი ნებროთ განწყრა, მოუხდა და ჰბრძოდენ მრავალ დღე; არამედ შემდგომად მოიკლა ნებროთ ჰაოსისგან ისრითა მთასა ზედა არარატსა დასაბამითგან 1829, ქართულსა 292 და განთავისუფლდენ მონებისაგან. ხოლო პირველვე განთავისუფლებისა თარგამოს განუყო რა ძეთა თვისთა, ესენი არიან წილნი მათ რვათა ძმათანი ქვეყანანი და საზღვარნი ხვედრთა მათთანი.

ჰაოსის წილისათჳს ჰაოსსა მისცა აღმოსავლით საზღვარი ზღვა კასპიისა, სამხრით მთა ორეთისა, ჩრდილოთ მთა, რომელი წარმოივლის პონტოს ზღვისაგან და გამოვლის ბასიანის კარს და მოვალს ბარდა არაზამდე, და დასავლით ზღვა პონტოსი. ხოლო სხვა ხვედრი თვისი ესე: აღმოსავლით ზღვა კასპიისა, სამხრით არაზი და მთა წინა ხსენებული, რომელსა მოსდის მდინარენი ამიერ მომრთველნი მტკვრისანი და პონტიის ზღვისანი, და ამიერ რახსისანი, ჩრდილოთ მთა დიდი კავკასისა, სამხრით ჩრდილოთ კერძი და დასავლით ზღვა პონტიისა, და ორთა ამათ მთათა რომელნი მდინარენი გამოსდიან და მიერთვიან ზღვათა ამათ, განუყო შვიდთა ძეთა თვისთა.
ქართლოსის წილისათჳს ხოლო საზღვარი ქართლოსისა არს: აღმოსავალით ბერდუჯის მდინარის მცირე მთა და გამართებით ხუნანისა ვიდრე გულგულა ტყე-ტბადმდე მიდგმით კავკასიისა, სამხრით მთა წინა-ხსენებული, რომელი განვლის არაზიდამ პონტიის ზღვადმდე და გამომდინარენი მდინარენი ეთვიან მტკვარსა და შავ ზღვასა, და ჩრდილოთ მთა კავკასი და მთა ღადოსი ვიდრე ზღვადმდე სპერისა, და დასავლით მთა მცირე-ლიხი და მთა, რომელი განვლის ტაოსა და კლარჯეთს შორის და მივალს ზღვადმდე, და იგივე ზღვა პონტიისა, და ამათ შორის ქვეყანა არს წილი ქართლოსისა.
ბარდოსის წილისათჳს ბარდოსის წილი არს: აღმოსავალით მდინარე რახსი, სამხრით მთა წინათივე, რომელსა მოსდიან მდინარენი და ერთვიან მტკვარსა, დასავლით ბერდუჯის მდინარის მცირე მთა და ჩრდილოთ მდინარე მტკვარი.
მოვაკანოს წილისათჳს ხოლო ნაწილი მოვაკანისა არს: აღმოსავალით ზღვა გურგანისა, სამხრით მტკვარი, ჩრდილოთ მთა კავკასი და დასავლით მცირე და დიდი ალაზნის შესართავიდამ ვიდრე მტკვრამდე და გამართებით კავკასამდე.
ჰეროსის წილისათჳს ხოლო ნაწილი ჰეროსისა არს: სამხრით საზღვარი მოვაკანისა, დასავლით მტკვარი, აღმოსავალით კავკასი და ჩრდილოთ ხუნანიდამ განვლილი გულგულა ტყე-ტბა კავკასამდე.
ეგროსის წილისათჳს ხოლო ეგროსის წილი არს: აღმოსავალით მთა მცირე ლიხისა, სამხრით მთა ღადოსი, ჩრდილოთ კავკასი, დასავლით შავი ზღვა ანუ პონტიისა.
ლეკანის წილისათჳს ხოლო ლეკანის წილი არს: აღმოსავალით ზღვა კასპიისა, სამხრით და დასავლით მთა კავკასი და საზღვარი კავკასოსი, ჩრდილოთ მდინარე დიდი ხაზარეთისა.
კავკასოს წილისათჳს ხოლო კავკასოსის წილი არს: კავკასიის მთის ჩრდილოთ კერძი, ლეკანის საზღვრიდამ ვიდრე ზღვადმდე პონტიისა ანუ შავისა.
შენობისა და კუალად განყოფისათჳს ხოლო ოდეს მოიწივნენ შვიდნი ესე ძმანი თვის-თვისთა ხვედრთა ქვეყანათა, იწყეს შენობად; არამედ ქართლოს უხუცესი და მთავარი მათი მოვიდა, სადა ერთვის მტკვარსა არაგვი და ამის დასავლით, სადაცა ერთვის მცირე მდინარე მტკვარსავე სამხრიდამ, მის მდინარის ორსა მთასა შორის აღაშენა ქალაქი და უწოდა სახელი თვისი ქალაქსა მას ქართლოს (რომლისა გამო ეწოდა ქვეყანასა ამას ქართლი), და დაიპყრა ქვეყანა ბერდუჯით ტყე-ტყიდამ ზღვადმდე სპერისა წილ-ხდომილი თვისი; ხოლო შვილთა შორის ქართლოსისათა გამოჩნდენ ხუთნი გმირნი: მცხეთოს, გაჩოს, გარდაბანოს, კახოს და კუხოს; არამედ გმირობითა უწარჩინებულესი და უხუცესი იყო მცხეთოს; და შემდგომად სიკვდილისა ქართლოსისა დედამან მათმან წილი ქართლოსისა განუყო ხუთთა მათ ძმათა და მისცა გარდაბანოს ხუნანი და გარდაბანი, გაჩოს ობის (ორბის) ციხე და სკვირეთს ზეითი აბოცის მთამდე და ფანავარამდე, და კახოს მისცა კახეთი და კუხოს კუხეთი. ხოლო მცხეთოსს უწარჩინებულესს ძესა მისცა ტფილისისა და არაგვის დასავლეთი ლიხის მთამდე და ზღვადმდე სპერისა და საზღვარი ქართლოსისა ტაო კლარჯეთს შორისი მთა ზღვამდე და მთა, რომელსა ჰსდიან მდინარენი და ერთვიან შავ ზღვასა და მტკვარსა. ხოლო შემდგომად ამისა მცხეთოსის ძეთა შორის უმეტეს წარჩინებულნი იყვნენ სამნი ესე გმირნი: პირველი უფლოს, მეორე ოძრახოს და მესამე ჯავახოს, რომელთა მცხეთოსვე განუყვნა ქვეყანა და ნათესავნი თვისნი, და უფლოსს მისცა ტფილის არაგვის დასავლეთი ტაშის კარ ლიხის მთამდე და ფანავრამდე თრიალეთი. ხოლო ოძრახოსს მისცა ტაშის კარს ზეითი და მტკვრის დასავლეთი ზღვამდე პონტიისა და ადგილი კლდოანი ქართლოსის საზღვრამდე; და ჯავახოსს მისცა მტკვარის აღმოსავლეთით ფანავრამდე და თავადმდე მტკვრისა. ხოლო უფლოს დარჩა სამკვიდრებელსა მამისა თვისისასა მცხეთას, და ჰმორჩილებდენ ყოველნი ქართლოსიანნი ამას ჟამადმდე; არამედ შემდგომად, მოკვდა რა მცხეთოს, არღარა მორჩილ-ექმნენ უფლოსს და იწყეს შფოთებად და ხდომად ურთი-ერთთა და განძლიერდა მათ შორის ესე ვითარი შური და ხდომა, ვიდრე ღმერთიცა დამბადებელი თვისი დაუტევეს და მსახურებდენ მზესა, მთვარესა და ვარსკვლავთა, და უმეტეს იყო მათდა საფიცველად საფლავი ქართლოსისა დასაბამითგან 2267, ქართულსა 198. არამედ ოდესცა დაიზავიან, ეგრეთვე იყო მათდა უწარჩინებულესი და უფალი მცხეთას ქალაქსა შინა მჯდომარე, რამეთუ განდიდებულ იყო შემდგომად მცხეთა, გარნა არა უხმობდენ მეფედ მუნ მჯდომსა, არცა მთავრად, არამედ მამასახლისად, გარნა ყოველნი მას ჰმორჩილებდენ. კვალად უკეთუ შეშფოთდიან და ხდომა იწყიან, თვის-თვისნი მთავარნი ისხნიან და იყვნენ ეგრეთ დროდმდე. ხოლო ამისა შემდგომად განძლიერდენ ხაზარნი და უწყეს ბრძოლა ძეთა კავკასოსთა; უწარჩინებულესი იყო პირველად ძურძუკოს ძე ტინენისა. ესე ეზრასა ექვსთა ნათესავთა ძმათა (რამეთუ მაშინ იყვნენ სიყვარულსა ზედა ურთიერთსა და მორჩილებასა მცხეთელ მამასახლისისა), რათა მწე იყვნენ. მაშინ შეითქვნენ შვიდნივე ნათესავნი ესე, შეკრბნენ და გარდავლეს მთა კავკასი, მოსრნეს და მოსტყვენეს ხაზარეთი, და აღაშენეს პირსა ხაზარეთისასა ციხე (ბერძულსა 3861), რამეთუ ხაზარეთის მდინარე არს დონის წყალი და ხაზარეთი დონის წყლიდამ დნესტრამდე შავი ზღვის პირი ლიტოვამდე და რუსეთამდე: და წარმოვიდენ თვის-თვისად დასაბამითგან 2302, ქართულსა 233. შემდგომად ამისა ქმნეს ხაზართა მეფე და შეკრბნენ მის ქვეშე და გამოვლეს გზა დარუბანდისა. ამათ ვერ წინა აღუდგენ თარგამოსიანნი, შემოვიდენ, მოსრნეს და მოსტყვენეს თარგამოსიანნი დასაბამით 2310, ქართულსა 241, და ისწავეს გზა დარუბანდისა და არაგვისა, და განამრავლეს შემოსვლა თარგამოსიანთა ზედა და იყვნეს მოხარკედ მათდა ჟამ რაოდენმე.
სპარსთა მეფე აფრიდონ კვალად ამისა შემდგომად განძლიერდენ სპარსნი და წარმოგზავნა სპარსთა მეფემან აფრიდონ ერისთავი თვისი არდამ. ამან შეკრა გზა ზღვისა და უწოდა დარუბანდი, ესე იგი „დახშა კარი“. ამანვე იწყო მცხეთას ქვითკირი დასაბამით 2342, ქართულსა 273, და დაიპყრა ამან არდამ შვიდნივე ესე ნათესავნი; არამედ შემდგომად, ოდეს განიყვნენ ძენი სპარსთა მეფისა აფრიდონისანი და დაიწყეს ხდომა ურთიერთთა, მაშინ შეიზრახნენ შვიდნივე ესე ნათესავნი და მოსწყვიდნეს ერისთავნი სპარსთანი და დაემორჩილნენ მცხეთელ მამასახლისსა; არამედ ეგრის წყალს იქითნი მიერთნენ ბერძენთა; ხოლო მათ მიერ იცეს ძალი სპარსთა ზედა და არღარა ერჩდენ მცხეთელ მამასახლისსა; ეგრეთვე რანი და მოვაკანი დაშთა სპარსთა და ნეშტნი მცხეთელ მამასახლისსა მორჩილებასა შინა.
ქექეოს მეფე სპარსთა ხოლო შემდგომად განძლიერდენ სპარსნი და მოვიდა ქექეოს მეფე სპარსთა ლეკეთს და ვერ შევიდა, რამეთუ ბრმა ჰყო ლეკმან ვინმე. ამან კვალად მოხარკე ჰყო ქართლი და წარვიდა დასაბამით 2434, ქართულსა 365.

ისრაილთა გამოსვლა ზღჳსა.	ისრაილთა გამოსვლა ზღჳსა ამისა შემდგომად მოვიდა ამბავი, ვითარ ისრაილთა განვლეს ზღვა დასაბამით 2454, ქართულსა 385 და აქეს ყოველთა წარმართთა ღმერთი ისრაილთა. ამისა შემდგომად უცილო იქმნენ სპარსნი და იცეს ჟამი ქართველთა და განდგნენ, და ჰმორჩილებდენ მცხეთელ მამასახლისსა.

ფარემუზ მეფე სპარსთა მცნობმან სპარსთა მეფემან ფარშოტ წარმოგზავნა ძე თვისი თარგამოსიანთა ზედა; არამედ შეკრბნენ ესენიცა და მიეგებნენ ადრაბაგანს; მუნ ეწყვნენ და აოტნეს სპარსნი და მოსრნეს ურიცხვნი დასაბამით 2482, ქართულსა 413, და მოვიდენ გამარჯვებულნი თვისად.
ქაიხოსრო მეფე სპარსთა შემდგომად კვალად წარმოგზავნა ძე თვისი სპარსთა მეფემან ხოსრომ; შემოვიდენ და შემუსრნეს ციხე-ქალაქნი და მოსტყვენეს, მოხარკე ჰყვეს და წარვიდენ დასაბამით 2490, ქართულსა 421. კვალად უცალო იქმნენ სპარსნი თურქთაგან და განთავისუფლდენ ქართველნი დასაბამით 2525, ქართულსა 456 მოხარკეობისაგან სპარსთასა და ერჩდენ მცხეთელ მამასახლისსა მრავალ წელ. ხოლო ამათ ჟამთა შინა შემოვიდნენ თურქნი სახლნი ვითარ ორიათას რვა ასი, ლტოლვილნი სპარსთაგან, და უჩინა მცხეთელ მამასახლისმან ადგილნი და დასხნა იგინი; რამეთუ ამათ დროთავე შინა ვინცა ვინ მოვიდიან — ასურნი, ბერძენნი, ხაზარნი, ყოველთა ემეგობრებოდიან ქართველნი შიშისათვის სპარსთა და შეიწყნარიან თვისთა ქვეყანათა და ამაგრებდიან ციხე-ქალაქთა მოლოდინისათვის სპარსთასა.

ნაბუქოდონოსორ II	ნაბუქოდორნოსორ მეფე სპარსთა შემდგომად კვალად მოვიდნენ ლტოლვილნი ურიანი ნაბუქოდონოსორისაგან დასაბამით 3363, ქართულსა 230, დასხნა იგინიცა მცხეთელ მამასახლისმან ხერკს, არაგვის ჩრდილოდ კერძოდ. გარნა ამად დროდმდე იყო ენა სომხური საქართველოსა შინა და ესოდენთა ნათესავთაგან იწყეს ენისა ქართულისა თქმად და აქვნდათ სჯულიცა უბოროტესი ყოველთა, რამეთუ არა იცოდენ ნათესაობა, არცა ცოლ-ქმრობა, ყოველსა სულიერსა ჰსჭამდენ შეგინებულისადმდე, მკვდარსა კაცსა სჭამდენ.

გოსტასაბ მეფე სპარსთა არამედ შემდგომად კვალად მოცალე იქმნენ სპარსნი და გვასტასაბ მეფემან წარმოავლინა ძე თვისი სპანდიერ რვალი (სპანდიტისი მარიამ დედოფლის ვარიანტით) და მოვიდა არდაბაგანს; ამას შეუშინდნენ ქართველნი და განამაგრებდენ ციხე-ქალაქებთა, რამეთუ არა ძალედვათ წინააღმდეგობა; არამედ ეწია ამბავი ძესა სპარსთა მეფისასა სპანდიერს და გარე-უკუიქცა სპარსეთადვე დასაბამით 3407, ბერძულსა 4966, ქართულსა 274 და დაშთნენ მშვიდობით ქართველნი. არამედ შემდგომად კვალად განძლიერდენ სპარსნი და სპარსთა მეფემან ბაამან ბერძენნი და რომნი მოხარკე ჰყვნა და ყოველნი ნათესავნიცა ესე თვისად მოხარკე ჰყო დასაბამით 3419, ქართულსა 286. არამედ ესოდენთა ნათესავთაგან იზრახებოდა საქართველოსა შინა ექვსნი ენანი — სომხური, ქართული, ხაზარული, ასურული, ბერძული, ებრაული და უბნობდიან მამანი და დედანი ყოველნი.

ალექსანდრე მაკედონელი	ალექსანდრე მაკედონელი ხოლო ოდესაც გამოჩნდა ალექსანდრე ბერძენი მაკედონელი და დაიპყრა დასავლეთი, შემდგომად დაიპყრა ეგვიპტე და შემოვიდა აღმოსავლეთს, ჰსძლო სპარსთა და მეფესა მათსა. მერმე მოვიდა ქართლს დასაბამითგან 3623, ქართულსა 490, და იხილა ნათესავი ესე უუბოროტეს ყოველთა წარმართთა. ხოლო ამან ალექსანდრემ მოსწყვიდნა ყოველნი ნათესავნი შერეულნი, თვინიერ ქართლოსიანთა და ურიათა, და დაიპყრა საქართველო და დაუტევნა ლაშქარნი ასი ათასნი, და მათ ზედა მთავარი აზონ ძე იარედისა მაკედონელი; არამედ მოსპო ჭამაცა მკვდართა და სჯულად დაუდვა დამბადებელისა ერთისა ღვთისა თაყვანისცემა და მზისა და მთოვარისა და ვარსკვლავთა პატივი და თვით წარვიდა. ხოლო ესე აზონ იყო კაცი მოსისხლე და მეშურნე, და უკეთუ ვინ კეთილ-ჰასაკოვან გამოსჩნდის საქართველოსანი, მოაკუდინებდა და თვისთა ლაშქართაცა ეგრეთ უყოფდა. ამით იყო ჭირი დიდი საქართველოსა შინა აზონის გამო. ხოლო ოდეს მოკვდა ალექსანდრე მაკედონელი და განიყვეს მთავართა მისთა ქვეყანანი ესე, დაუტევა აზონ სჯული ალექსანდრესი და ჰქმნა კერპნი დიდნი — გაცი ოქროსა და გაიმ ვეცხლისა და მსახურებდა მეფესა მცირისა აზიისასა. ამის აზონის დროს იწყეს ქართველთა შვილთა თვისთა კერპთა შეწირვად და არა აყენებდა აზონ, ვინათგან თვითცა ჰკლვიდა.
ფარნავაზ I	ამბავი ფარნავაზისა ჟამთა ამათ შინა იყო ჭაბუკი სახელით ფარნავაზ ნათესავით ქართლოსიანი და ბიძა ფარნავაზისა სახელით სამარა მოსვლასა შინა ალექსანდრე მაკედონელისასა მცხეთას მამასახლისობდა. ხოლო მოიკლა სამარა და მამა ფარნავაზისა და ძმა სამარასი ალექსანდრესაგან, და ესე ფარნავაზ სამის წლისა წარეტაცა დედასა თვისსა (რომელი იყო ნათესავით სპარსი) კავკასიად და მუნ აღეზარდა, და შემდგომად კვალად მოსრულიყო მცხეთადვე. ესე ფარნავაზ იყო მხნე, ახოვანი და მშვენიერი, მონადირე და კისკასი და ჩაუქი; არამედ ამას კრძალვიდა დედა თვისი აზონისაგან და უთქმიდა წარსვლად სპარსეთად; გარნა ძნიად აღუჩნდებოდა ფარნავაზს დატევებანი მამულისანი. ხოლო დღესა ერთსა იხილა სიზმრად ფარნავაზ, რათა განვიდეს სახლიდამ და ვერ შეუძლო; მაშინ შემოადგა სარკმლითგან მზე და მოერტყა წელსა მისსა, განზიდა და განიყვანა გარე და იხილა მზე მდებარე ქვეშე თვისსა, მოხოცა ცვარი მზესა მას და იცხო პირსა ზედა თვისსა. ხოლო განიფრთხო რა, სთქვა: "წარვიდე სპარსეთად და მოვიპოვო მუნვე კეთილნი". ამისა შემდგომად ჩუეულებისაებრ განვიდა ნადირობად სანახებსა დიღმისასა, ჰსტყორცა ისარი ირემსა და ჰკლვიდა რა ესწრა ბინდი და წვიმა მძაფრი და ეძიებდა სავანესა; მაშინ ჰპოვა ქვაბი, რომლისა კარი აღმოქოლვილ იყო, იხადა ჩუგლუგი და გამოჰკოდა კარი; ხოლო შესრულმან მას შინა იხილა საუნჯე დიდი ოქროსა და ვეცხლისა, და განიხარა ფრიად. დილასა აღმოჰქოლა კარი მისი, და წარმოვიდა მცხეთას და იწყო მუნით გამოკრებად ღამით საუნჯისა მის და დაფლვად სიმარჯვედ თვისად. მაშინ იყო ნათესავით ქართლოსიანი, სახელით ქუჯი; ამას თანა წარგზავნა კაცი, რათა შეეწიოს განძითა ამით და უმტერონ აზონს. ხოლო მან განიხარა და მიიყვანა თვისთანა ფარნავაზ; ამათ შეკრიბნეს ოსნი და ლეკნი (რამეთუ სიბოროტისათვის აზონისა სძულობდნენ იგინიცა და არა ენებათ მიცემა ხარკთა). შეკრებულნი ესე ყოველნი წარმოემართნენ აზონსა ზედა. ესე რა ჰსცნა აზონ, შეკრბა ესეცა სპითა წყობად მათდა, არამედ განევლტნენ აზონს რომნიცა იგი ათასნი მხედარნი და მიერთვნენ ფარნავაზს. ამისი მხილველი აზონ შეშინდა სპათაგანცა თვისთა, წარვიდა და განამაგრა კლარჯეთი.

მეფე ფარნავაზ 65 წელი მეფა ხოლო დაიპყრა ყოველი ქვეყანა საქართველოჲსა ფარნავაზ დასაბამითგან 3647, ქართულსა 514, ბერძულსა 5206, შემოვიდა მცხეთას, იქმნა მეფედ და დაემორჩილნენ ყოველნი საქართველოსანი; არამედ წარავლინა დესპანი წინაშე ასურეთის მეფისა და აღუთქუა მორჩილება, რათა შეეწიოს აზონსა ზედა. ხოლო მან წარმოსცა გჳრგჳნი სამეფო და უწოდა ძედ და მოუწერა ერისთავთა სომხითისათა, რათა შეეწეოდენ ფარნავაზს აზონსა ზედა, და შემდგომად ორისა წლისა მოირთო ძალი აზონ ბერძენთაგან და წარმოემართა ბრძოლად; მაშინ ფარნავაზ დაიპყრა კლარჯეთიცა, მუნით შევიდა და მოსტყვენა საზღვარი საბერძნეთისა ანძიმორი და ეკლეცი და დაირთო საუნჯე და ქონება აზონისა და გარდაემატა სიმდიდრითა. ფარნავაზ მოქცეული შემოვიდა მცხეთას და განაგო სამეფო თვისი; მოიყვანა ქალი ძურძუკით და შეირთო ცოლად და ჰქმნა საქართველო ცხრა საერისთვოდ.

იბერიის სამეფო	საერისთოთათჳს პირველს ქუჯის მისცა ქვეყანა რიონის დასავლეთი ზღვამდე და ეგრისის წყლამდე სვანეთით და დაჲ თვისი ცოლად; ხოლო ეგრისს იქითთა არა ინებეს განდგომა ბერძენთა, და კვალად მეორე დაჲ მისცა ოვსთა მეფესა ცოლად. მეორე ერისთავი დასვა მარგვეთისა შორაპანს და მისცა მცირე ლიხიდამ ვიდრე ზღვადმდე ღადოს მთისა და რიონს შუათი. მესამე დასვა კახეთს, კუხეთს და ჰერეთს. მეოთხე დასვა ხუნანს და მისცა ბერდუჯსა და მტკვარსშუა ტფილისამდე გარდაბანითურთ. მეხუთე დასვა სამშვილდესა და მისცა სკვირეთის მდინარიდამ გაჩიანს ზეითი ფანავრამდე აბოცითურთ. მეექვსე დასვა წუნსა და მისცა მტკვრის აღმოსავლეთი ფანავრამდე და თავამდე მტკვრისა. მეშვიდე ოძრახოს და მისცა ტაშის-კარს ზეითი ზღვამდე პონტიისა და ჭოროხამდე. მერვე კლარჯეთსა და მისცა რომელი თვით დაიპყრა საზღვრით მისით ზღვამდე პონტიისა. მეცხრე დაადგინა შიდა ქართლს და სპასპეტად ყოველთა ერისთავთა და სპათა ზედა, და ესევე მოიღებდა ამათ მიერ ხარკთა ქვეყანისაგან. ხოლო რომნი იგი ათასნი განჰყო ადგილთა და ხეობათა შინა და დასხნა და უწოდა აზნაურნი. არამედ ესე ფარნავაზ იყო პირველი მეფე ქართლისა; მან აღაშენა და განავსნა ქვეყანა თვისი, მოზღუდნა ქალაქნი და ციხენი განამაგრნა, და შექმნა წიგნი ქართული და განავრცელა ენა ქართული, და უბრძანა რათა არღა-რა ზრახვიდენ ენათა სხვათა თვინიერ ქართულისასა, და ჰქმნა კერპი დიდი სახელისა თვისისა არმაზ (რამეთუ პირველად არმაზ ეწოდებოდა ფარნავაზს), და აღმართა საფლავსა ზედა ქართლოსისასა გაცის და გაიმს კერპთა შორის. ესე ფარნავაზ 27 წლისა მეფე იქმნა და 65 წელი იმეფა მშვიდობით და უშფოთველად; შემდგომად მოკვდა დასაბამით 3712, ბერძულსა 5271, ქართულსა 47 და დაფლეს წინაშე კერპისა თვისისა არმაზისა მთასა ქართლს.

ძველი კოლხეთი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კულხა (ურარტ. Culha), კოლხიდა (ბერძ. Κολχίς) — აფხაზეთის, სამეგრელოს, სვანეთის, რაჭის, იმერეთის, გურიის, აჭარის, სოჭის, ტუაფსეს, რიზეს, ტრაპიზონის, გირესუნის, ართვინის პროვინციების რეგიონში მოსახლე ტომების მზარდი კონსოლიდაციის შედეგად ჩამოყალიბდა ძველი კოლხეთი — დასავლეთ საქართველოს ადრეკლასობრივი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება. ბერძნულ მითოლოგიაში აღწერილი, აიეტის და მედეას სამშობლო და არგონავტების მოგზაურობის დანიშნულების ადგილი. კლასიკურ ავტორთა თანახმად, კოლხეთის ტერიტორია ესაზღვრებოდა სამხრეთ-დასავლეთით პონტოს, დასავლეთით პონტუსს (შავი ზღვა) მდინარე კორაქსამდე (მდინარე ბზიფი), ჩრდილოეთით დიდი კავკასიონის მთაგრეხილს, რომლის იქით სარმატია მდებარეობდა, აღმოსავლეთით იბერიასა და მცირე კავკასიის მთაგრეხილს, ხოლო სამხრეთით სომხეთს. სტრაბონის მიხედვით კოლხეთი იწყებოდა ტრაპიზონიდან; პტოლემეს მიხედვით კი პონტუსი მდინარე ფაზისამდე (რიონი) ადიოდა. პიტიუსი იყო კოლხების ბოლო ქალაქი ჩრდილოეთში. სახელწოდება კოლხეთი პირველად მოხსენიებულია ესქილესა და პინდაროსის მიერ. უფრო ადრეული მწერლები მას მოიხსენიებენ სახელით „აია“, ადგილი სადაც მითური მეფე აიეტი მეფობდა. მთავარი მდინარე იყო ფაზისი (რიონი), რომელიც ქვეყანას შუად ჰყოფდა. მთავარი ქალაქები იყო: დიოსკურია (ბერძ. Διοσκουριάς), სარაპანა (შორაპანი), ფაზისი (ფოთი), პიტიუსი (ბიჭვინთა), აფსაროსი (გონიო), სურიუმი (ვანი), არქეოპოლისი (ნოქალაქევი).

ძველი კოლხეთის დინასტიის გენეალოგიური ხე — ფაზიანიდების საშთამომავლო შტო^[5]^[6].[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მთავარი სტატია: ძველი კოლხეთი.

ტეთისი

პასიფაი (მინოსის მეუღლე)

ჱეკატა (ეეტის მეუღლე)

ეგიალ (ა)

აბსირტ (აბსარ)

მედეა (მედია)

ცირცე II (სკვითის მეფის მეუღლე)

მერმერ

ფერეტ

მიდი

არგ

ფრონტის

მელას

ციტიზორ (კიტიზორ)

ქალღმერთ ნიკეს მინიატურა, აღმოჩენილი ქალაქ ვანში.

ბორჯღალი (ჰელიო) – ანტიკური ქართული (ძველი კოლხური) მზის სიმბოლო, დაკავშირებული მესოპოტამიური და შუმერული მზის და მარადისობის სიმბოლოებთან.

კოლხური ოქრო.

კოლხური ოქროს დიადემა.

კოლხური ყელსაბამი.

კოლხური მონეტები.

კოლხეთის და იბერიის ანტიკური სამეფოები.

ძველი კოლხური სახლები.

კოლხური ვერცხლის სურა, ძვ. წ. IV საუკუნე.

ძვ. წ. II საუკუნის ბერძნული ბრინჯაოს ტორსი კოლხეთიდან, საქართველოს ეროვნული მუზეუმი.

არგონავტების მოგზაურობის მარშრუტი.

იასონი და არგონავტები ჩამოსულები კოლხეთში. არგონავტიკა მოგითხრობს მითს არგონავტების მოგზაურობის შესახებ, ოქროს საწმისის მოპოვების მიზნით. ეს ფერწერა განთავსებულია ვერსალის სასახლეში.

მედეას მიერ აფსირტეს მკვლელობის მემორიალური დაფა შესრულებული მარტინ დიდიე ფეიფის მიერ 1580-სა და 1600 წელს შორის.

"აიეტი იღებს აფსირტეს დანაწევრებულ გვამს". გრავირებული რენე ბუავენის მიერ, ლეონარდ ტირის შემდეგ, 1563 წელს.

ურარტუ რუსა I-ის მეფობის დროს, ძვ. წ. 715-სა და 713 წელს შორის (კიმერიელების შემოსევა კოლხეთში, ურარტუსა და ასურეთში).

ძველი კოლხეთის მითური მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პორტრეტი	სახელი	თარიღი ^[8]	ქრონიკები
ჰესიოდეს თეოგონია (ღმერთთა მოდგმა) ^[7]
«Magnum Chaos», ხის ნაკეთობა შექმნილი ჯიოვან ფრანჩესკო კაპოფერის მიერ, დაცული ბერგამოში, სანტა-მარია-მაჯორეს ბაზილიკაში, ეფუძნება ლორენცო ლოტოს დიზაინს.	ქაოსი (ძვ. ბერძნ. χάος)	ძვ. წ. 1788 წელი — ქაოსი ბადებს გეას.	«უზარმაზარი სიცარიელე», «უფსკრული», «წყვდიადი» – ძვ. ბერძნ. χαίνω, ნიშნავს «გახსნას», «ფართოდ გაღებულს». პირველად აღწერილი ჰესიოდეს «თეოგონიაში» (ძვ. წ. 700) – მსოფლიოს თავდაპირველი მდგომარეობის პერსონიფიკაცია მოწესრიგებული სამყაროს გაჩენამდე. უწინარესად იშვა ქაოსი. შემდეგ გაჩნდნენ მკერდგანიერი გეა (დედამიწა), მარად მტკიცე საყრდენი ყველა უკვდავის, რომელთაც დათოვლილი ოლომპოსის მწვერვალზე დაუვანიათ, ფართოგზებიანი მიწის წიაღში ჩაძირული პირქუში ტარტაროსი (უფსკრული) და ეროსი (სიყვარული), ვინც ულამაზესია ღმერთთა შორის, ღონისმიმხდელი და ყველა ცისიერისა თუ მიწიერის გონებას და გონივრულ ნებას გულს უმორჩილებს. ქაოსისგან იშვა ერებოსი (წყვდიადი) და ნიქსი (ღამე წკვარამი). ნიქსი ტრფობით შეერთო ერებოსს და დაბადა ეთერი (მიწისზედა ჰაერის ნათელი სივრცე) და ჰემერა (დღე). ^[9]
გეა, ანსელმ ფონ ფეიერბახის მიერ 1875 წელს შესრულებული ჭერის მხატვრობა, ვენის სახვითი ხელოვნების აკადემია.	გეა (ძვ. ბერძნ. Γῆ, Γᾶ, Γαῖα — «დედამიწა».)	ძვ. წ. 1770 წელი — გეა ბადებს ურანოსს.	ხოლო მიწამ თავდაპირველად შვა ვარსკვლავიანი ცა (ურანოსი), თავისივე ტოლი, რათა ყოველი მხრიდან დაეფარა ცას იგი და ნეტარ ღმერთთა მარად მტკიცე სამკვიდროდ ქმნილიყო. მანვე შვა აგრეთვე მაღალი მთები, თვალწარმტაცი სამყოფელი ქალღმერთ ნიმფათა, რომელნიც მაღნარით დაფარულ მთებში ბინადრობენ. შემდეგ მიწამ, ისე, რომ ნანატრი სიყვარულით არავის შერთვია, დაბადა უნაყოფო, ბობოქარი ზღვა პონტოსი. მერე ცასთან გაიყო სარეცელი და დაბადა ღრმამორევებიანი ოკეანოსი, კოიოსი, კრეოსი, ჰიპერიონი, იაპეტოსი, თეა, რეა, თემისი, მნემოსინე, ოქროსგვირგვინოსანი ფოიბე და ტურფა ტეთისი. ხოლო მათ შემდეგ შვა უმრწემესი, ცბიერი კრონოსი, შვილთა შორის უსაშინლესი, რომელსაც სძულდა მხნე მამა მშობელი. ამის მერე შვა მიწამ გულზვიადი კიკლოპები (ძვ. ბერძნ. Κύκλωπες — მრგვალთვალიანები) – ბრონტესი, სტეროპესი და გულადი არგესი, რომელთაც ჭექა-ქუხილი მისცეს და ელვა დაუმზადეს ზევსს. ისინი ყველაფრით ჰგავდნენ ღმერთებს, მხოლოდ თვალი ჰქონდათ ცალი შუა შუბლზე. მათ კიკლოპები ეწოდათ, რაკი ცალი მრგვალი თვალი ჰქონდათ შუბლზე. ძალ-ღონესა და მოხერხებას იჩენდნენ ისინი საქმეში. ^[10]
რომაული ვილა სენტინუმის ცენტრალურ ნაწილში მდებარე უზარმაზარი იატაკის მოზაიკა (ამჟამად ცნობილი სასოფერატოს სახელით მარკეში, იტალია). ქრისტეს შობიდან 200 – 250 წლები. ეონი (ბერძ. Αἰών) (ურანოსის რომაული ასლი), უკვდავების ღმერთი დგას ზოდიაქოს ნიშნებით გაფორმებულ ასტროლოგიური სფეროს ცენტრში. მათ შორის მოთავსებულია მწვანე და შიშველი ხე (შესაბამისად ზაფხული და ზამთარი). მათ წინ კი ზის დედამიწის ქალღმერთი ტელუსი/ ტერა (გეას რომაული ასლი) თავის ოთხ შვილთან ერთად, რომლებიც შესაძლოა წარმოადგენენ ოთხ სეზონს. ურანოსის კასტრირება კრონოსის (სატურნი) მიერ: ჯორჯო ვაზარის და ქრისტოფანო ჯერარდის ფრესკა, 1560 წელი (კოზიმო I მედიჩის დარბაზი, პალაცო ვეკიო, ფლორენცია).	ურანოსი (ძვ. ბერძნ. Οὐρανός — «ზეცა».)	ძვ. წ. 1750 წელი — ურანოსი ეუფლება გეას. იბადებიან — კიკლოპები, ჰეკატონხეირები და ტიტანები (სამარხების შახტა მიკენში, აშენებული ძვ. წ. 1740-სა და 1450 წელს შორის). ძვ. წ. 1710 წელი — "საფრიდან მარცხენა ხელი გაიწვდინა ძემ (კრონოსმა (სატურნი)), მარჯვენაში ვეება ნამგალი ეჭირა, გრძელი, კბილბასრი, უმალ მოჰკვეთა მამას (ურანოსს) ასონი და ზურგსუკან შორს მოისროლა". ^[11]	კიდევ სამი, წარმოუდგენლად დიდი, მხნე და გულზვიადი ძე შეეძინათ მიწას და ზეცას – კოტოსი, ბრიარეოსი და გიგესი ჰეკატონხეირები (ძვ. ბერძნ. Εκατόγχειρες, სიტყვასიტყვით: ἑκατόν, «ასი» და χείρ, «ხელი». ლათინურად Centimani «ასხელიანი»), რომელთა სახელებსაც კაცნი შიშით არ წარმოთქვამენ. თითოეულს ასი საზარელი მკლავი ჰქონდა და მხრებს შორის ორმოცდაათი თავი ამოსვლოდა მკვრივ კიდურებზე. უძლეველი იყო ამ გოლიათ არსებათა ძალა. მიწისა და ცის ნაშობთა შორის ყველაზე ზარდამცემნი იყვნენ და გაჩენისთანავე მოიძულა ისინი მშობელმა მამამ. როგორც კი დაიბადნენ, სათითაოდ ყველა მიწის წიაღში დამალა ცამ და სინათლეზე არ უშვებდა; ხარობდა იგი თავისი ბოროტი საქციელით. შევიწროებული უზარმაზარი მიწა კი კვნესოდა და ბოლოს მზაკვრული, ავი საქმე მოიგონა. მსწრაფლ შექმნა მოელვარე ანდამატის სახეობა, მისგან დიდი ნამგალი დაამზადა და საყვარელ შვილებს აჩვენა, თან გასამხნევებლად ასე მიმართა გულდამწუხრებულმა: — ჩემო და კადნიერი მამის შვილებო, თუკი ისურვებთ ჩემი ისმინოთ, ვაზღვევინებთ მამათქვენს ბოროტ შეურაცხყოფას, რადგან პირველმა მან იკადრა უღირსი საქმე. ასე უთხრა, ხოლო ისინი ყველა შიშმა შეიპყრო, სიტყვის თქმაც კი ვერცერთმა გაბედა. მხოლოდ დიდმა, ცბიერმა კრონოსმა მოიკრიბა მხნეობა და მყისვე მიუგო მზრუნველ დედას: — დედა, გპირდები, რომ მე აღვასრულებ ამ საქმეს, რამეთუ არაფრად ვაგდებ საძულველ მამაჩვენს, ვინაიდან პირველმა მან იკადრა უღირსი ქცევა. ასე უთხრა, მთელი გულით გაუხარდა უზარმაზარ მიწას, საფარში დააყენა თავისი ძე, დამალა, ხელთ კბილბასრი ნამგალი მისცა და მრავალგვარი ხრიკი ურჩია. მოვიდა დიდი ცა, მოუძღვა ღამეს და ყოველი მხრიდან შემოეჭდო მიწას ტრფიალის მოსურნე. საფრიდან მარცხენა ხელი გაიწვდინა ძემ, მარჯვენაში ვეება ნამგალი ეჭირა, გრძელი, კბილბასრი, უმალ მოჰკვეთა მამას ასონი და ზურგსუკან შორს მოისროლა. უნაყოფოდ არ გადაგდებულან ასონი მისი მკლავიდან. რამდენი სისხლიანი წვეთიც დაიღვარა, მიწამ მიიღო ყველა და დროთა ბრუნვაში შვა უწყალო ერინიები, ელვარე საჭურვლიანი დიდი გიგანტები, რომელთაც გრძელი შუბი ეპყრათ ხელთ, და ნიმფები, მელიებად, იფნის ნიმფებად წოდებულნი უსაზღვრო მიწაზე. კრონოსის მიერ ანდამატით მოკვეთილი და ხმელეთიდან მღელვარე ზღვაში გადასროლილი ასონი დიდხანს დაცურავდნენ ტალღებზე. უკვდავ სხეულის ნაწილს თეთრი ქაფი მოედო გარშემო და მასში ქალწული ამოიზარდა. ქალწულმა პირველად საღმრთო კითერისაკენ გაცურა, იქიდან ზღვით გარემოცულ კიპროსს ეწვია და მიწაზე გადმოვიდა პატივსაცემი, ლამაზი ღმერთი, გარშემო ბალახი აღმოცენდა მის კენარ ფერხთით. მას აფროდიტეს [ანუ ქაფისგან შობილს და ლამაზგვირგვინოსან კითერეას] უწოდებენ ღმერთნი და კაცნი, რადგან ქაფში დაიბადა. კითერეად იმიტომ მოიხსენიებენ, რომ კითერაზე მოხვდა, ხოლო კიპროსსშობილს იმის გამო უწოდებენ, რომ ზღვით გარშემორტყმულ კიპროსზე იშვა. ფილომედესსაც ეძახიან, რაკი ასოთაგან მოევლინა ქვეყანას. ღმერთქალს ეროსი უმშვენებდა გვერდს და ლამაზი ჰიმეროსიც თან ახლდა დაბადებისას და მაშინაც, როდესაც ზეციერთა დასს ეახლა. იმთავითვე მოიხვეჭა მან პატივი და წილად კაცთა და უკვდავ ღმერთთა შორის, აი, რა ერგო: ქალწულთა ჩურჩული, ღიმილი, იმედგაცრუება, სასიამოვნო აღტაცება, ალერსი და სინატიფე. დიადი მამა ცა კიცხავდა საკუთარ შვილებს და ტიტანები შეარქვა მათ. ამბობდა, მთელი ღონე იხმარეს, რომ ესოდენ ბიწიერი საქმე ჩაედინათ, და ამისთვის მომავალში უთუოდ მიეზღვებათ სამაგიეროო. ღამემ შვა საძულველი ხვედრი, შავი ბედისწერა და სიკვდილი; დაბადა ასევე ძილი და სიზმართა დასი. შემდეგ, ისე რომ არცერთ ღმერთთან არ გაუზიარებია სარეცელი, შვა მრუმე ღამემ ძაგება, მტანჯველი ვაება და ჰესპერიდები, რომლებიც დიდებული ოკეანოსის გადაღმა ლამაზ ოქროს ვაშლებსა და მსხმოიარე ხეებს იცავენ. მანვე გააჩინა აგრეთვე ულმობლად დამსჯელი კერები და მოირები – კლოთო, ლაქესისი და ატროპოსი, რომლებიც მოკვდავებს დაბადებისას სიკეთესაც ანათლავენ და სიავესაც და ცოდვების გამო ღმერთებსაც დევნიან და ადამიანებსაც. ეს ქალღმერთები მანამ არ იცხრობენ სასტიკ გულისწყრომას, სანამ ბოროტ სასჯელს არ მიაგებენ შემცოდეს. ამის შემდეგ მოკვდავ კაცთა სასჯელად ტიალმა ღამემ შვა ნემესისი; ბოლოს კი დაბადა ტყუილი, მეგობრობა, წყეული სიბერე და გულქვა ერისი. საძულველმა ერისმა შვა მძიმე ჯაფა, დავიწყება, შიმშილი, ცრემლიანი ტკივილი, დაპირისპირება, ომი, მკვლელობა, კაცთასრვა, უთანხმოება, ტყუილი, პაექრობა, კამათი, უკანონობა და შეშლილობა – უკლებლივ ერთიმეორის მახლობელნი – და ფიცი, ყველაზე მეტად რომ ვნებს კაცთ, მიწაზე მცხოვრებთ, თუკი რომელიმე მათგანი ნებსით ცრუდ დაიფიცებს. პონტოსმა შვა ალალმართალი და სიმართლისმოყვარე ნერევსი, საკუთარ შვილთა შორის უხუცესი. ნერევსს მოხუცს ეძახიან, რადგან მართლისმთქმელია, გულკეთილი, არასდროს ივიწყებს სამართლიანობას და პირუთვნელად და ლმობიერად სჯის. შემდეგ პონტოსი შეერთო მიწას და შვა დიადი თავმასი, ჩაუქი ფორკისი, ლამაზღაწვება კეტო და ევრიბია, რომელსაც ალმასის მტკიცე გული უძგერს მკერდში. ნერევსსა და თმამშვენიერ დორისს, ასულს საკუთარ წიაღში ჩამდინარე ოკეანოსისას, ქალღმერთთათვის საყვარელი შვილები შეეძინათ უნაყოფო ზღვაში: პროთო, ევკრანტე, საო, ამფიტრიტე, ევდორე, თეტისი, გალენე, გლავკე, კიმოთოე, სპეო, თოე, ტურფა ალია, პასითეა, ერატო, ვარდისფერმკლავება ევნიკე, მწყაზარი მელიტე, ევლიმენე, აგავე, დოტო, პროტო, ფერუსა, დინამენე, ნესეა, აქტეა, პროტომედეა, დორისი, პანოპე, სანდომიანი გალატეა, ტურფა ჰიპოთოე, ვარდისფერმკლავება ჰიპონოე, კიმოდოკე, რომელიც კიმატოლეგესა და წერწეტა ამფიტრიტესთან ერთად იოლად აცხრობს ტალღებს და მძაფრი ქარების ქროლვას მოქურუხებულ ზღვაში, კიმო, ეიონე, ლამაზგვირგვინოსანი ჰალიმედე, პირმცინარი გლავკონომე, პონტოპორეა, ლეაგორა, ევაგორა, ლაომედეა, პულინოე, ავტინოე, ლისიანასა, ტანკენარი, უზადო გარეგნობის ევარნე, მწყაზარი ტანადობის ფსამათე, მომხიბლავი მენიპე, ნესო, ევპომპე, თემისტო, პრონოე და ნემერტესი, რომელსაც უკვდავი მამის გონიერება დაჰყოლია. ეს ორმოცდაათი, სხვადასხვა შესანიშნავ საქმეში დახელოვნებული ქალწული იშვა უმწიკვლო ნერევსისაგან. თავმასმა ცოლად შეირთო ღრმადინებიანი ოკეანოსის ასული ელექტრა, რომელმაც უშვა მას მალი ირისი და თმამშვენიერი ჰარპიები – აელო და ოკიპეტე, რომლებიც ქარის ქროლვასა და ფრთამალ ჩიტებსავით სწრაფად დაფრინავენ, ფრთოსნებზე მაღლა დანავარდობენ ცაში. ფორკისს კეტომ უშვა ლამაზღაწვება, დაბადებითვე თმაჭაღარა დედაბრები – გრაიებს რომ ეძახიან უკვდავი ღმერთნი თუ მიწაზე მოსიარულე კაცნი – კოხტად მოსილი პემფრედო, ზაფრანისფერკაბიანი ენიო, გორგონები, დიდებული ოკეანოსის გადაღმა, ღამის სამანთან რომ ბინადრობენ ხმაწკრიალა ჰესპერიდების ახლოს, სთენო, ევრიალე და მედუსა, ვინც უბედობა გადაიტანა. მედუსა მოკვდავი იყო, უკვდავნი და უბერებელნი სთენო და ევრიალე იშვნენ. მედუსასთან მუქკულულებიანი პოსეიდონი დაწვა რბილ მდელოზე, გაზაფხულის ყვავილებში. და როდესაც ფორკისის ასულს პერსევსმა თავი მოჰკვეთა, მისი სხეულიდან ამოხტნენ დიადი ქრისაორი და ცხენი პეგასოსი. ამ ბედაურს ეს სახელი იმიტომ შეარქვეს, რომ ოკეანოსის წყაროებთან იშვა, ხოლო ჭაბუკს ქრისაორი უწოდეს, რაკი ოქროს ჯავარდენი ეპყრა ხელთ დაბადებისას. პეგასოსი გაფრინდა, დატოვა მიწა, ჯოგებისა და ფარების მშობელი, უკვდავთ ეახლა და ზევსის სახლში ბინადრობს. ჭექა-ქუხილი და მეხი მიაქვს მას ბრძენ ზევსთან. ხოლო ქრისაორი ტრფობით შეერთო კალიროეს, დიდებული ოკეანოსის ასულს, და შვა სამთავიანი გერიონი. გერიონი საკუთარ ტაატით მავალ ნახირთან ახლოს ჰერაკლეს ძალამ გამოასალმა სიცოცხლეს ზღვით გარემოცულ ერითეაზე იმ დღეს, როდესაც მას ოკეანოსის დინება გადაელახა და თავის ფართოშუბლა ხარ-ძროხას მიერეკებოდა წმინდა ტირინსისკენ. ჰერაკლემ ორთოსიც და მენახირე ევრიტიონიც მოკლა ბნელ ახორში, დიდებული ოკეანოსის გადაღმა. კეტომ ღრმა ეხში შვა კიდევ ერთი, მოურეველი ურჩხული, რომელიც არაფრით ჰგავს არც მოკვდავ ადამიანებს და არც უკვდავ ღმერთებს: მრისხანე ღმერთქალი ექიდნა – ღვთიური მიწის წიაღში მობინადრე ნახევრად თვალჟუჟუნა, ლამაზღაწვება ნიმფა, ნახევრად კი უზარმაზარი, საშინელი, დიდი, ბზინვარეპერანგიანი და უმი ხორცის მჭამელი გველი. მიწის წიაღქვეშ, ამოტეხილ კლდეში აქვს მას მღვიმე უკვდავ ღმერთთა და მოკვდავ კაცთაგან შორს. აქ გამოუყვეს მას ღმერთებმა საბინადროდ დიდებული სამყოფლო. მიწის ქვეშ, არიმაში დარაჯად დგას ულმობელი ექიდნა – ეს უკვდავი, მარად უბერებელი ნიმფა. ამბობენ, რომ საზარელი, კადნიერი, ბიწიერი ტიფონი შეერთო სიყვარულით ამ თვალჟუჟუნა ასულს. დაორსულდა ექიდნა და მრისხანე შვილები დაბადა. თავდაპირველად შვა მან ორთოსი, გერიონის ძაღლი, შემდეგ დაბადა მოურეველი, ზარდამცემი, უმი ხორცის მჭამელი კერბეროსი – მჭექარეხმიანი, ორმოცდაათთავიანი, შეუბრალებელი, ღონიერი ძაღლი ჰადესისა. ამის შემდეგ ექიდნამ შვა ლერნეს ავგული ჰიდრა, რომელიც თეთრმკლავება ჰერამ გამოკვება, როდესაც ძალგულოვან ჰერაკლეზე უზომოდ იყო განრისხებული. ჰიდრა, მონადავლე ათენას ნებით, ზევსის ვაჟმა, ამფიტრიონის სახლეულის წევრმა ჰერაკლემ მოკლა ბრძოლისმოყვარე იოლაოსთან ერთად თავისი უწყალო ხმლით. ჰიდრამ შვა უქრობი ცეცხლის მფრქვეველი, საზარელი, დიდი, ფეხმარდი და ძლიერი ქიმერა, რომელსაც სამი კეტომ ღრმა ეხში შვა კიდევ ერთი, მოურეველი ურჩხული, რომელიც არაფრით ჰგავს არც მოკვდავ ადამიანებს და არც უკვდავ ღმერთებს: მრისხანე ღმერთქალი ექიდნა – ღვთიური მიწის წიაღში მობინადრე ნახევრად თვალჟუჟუნა, ლამაზღაწვება ნიმფა, ნახევრად კი უზარმაზარი, საშინელი, დიდი, ბზინვარეპერანგიანი და უმი ხორცის მჭამელი გველი. მიწის წიაღქვეშ, ამოტეხილ კლდეში აქვს მას მღვიმე უკვდავ ღმერთთა და მოკვდავ კაცთაგან შორს. აქ გამოუყვეს მას ღმერთებმა საბინადროდ დიდებული სამყოფლო. მიწის ქვეშ, არიმაში დარაჯად დგას ულმობელი ექიდნა – ეს უკვდავი, მარად უბერებელი ნიმფა. თავი ჰქონდა: ერთი – თვალებმოგიზგიზე ლომის, მეორე – თხის, მესამე – ძლიერი გველეშაპის. შესაბამისად, სხეულის წინა ნაწილი ქიმერას ლომისა ჰქონდა, უკანა – გველეშაპის, ხოლო შუა – თხის და ბრიალა ცეცხლს აფრქვევდა საშინელი ძალით. მოგვიანებით იგი პეგასოსმა და ქველმა ბელეროფონტესმა განგმირეს. თუმც მანამდე ქიმერა მოიხიბლა ორთოსით და მისგან შვა კადმეელთა შემმუსვრელი, დამღუპველი სფინქსი და ნემეის ლომი, რომელიც ზევსის სახელოვანმა მეუღლემ, ჰერამ გაზარდა და ადამიანთა სასჯელად ნემეის სერებზე მიუჩინა ადგილი. აქ ბინადრობდა იგი, მუსრს ავლებდა კაცთა მოდგმას, დაეპატრონა ნემეის ტრეტოსს და აპესასს, მაგრამ ჰერაკლეს ძალის სიდიადემ განგმირა ბოლოს. კეტო სიყვარულით შეერთო ფორკისს და შვა საკუთარ შვილთა შორის უმრწემესი _ საზარელი გველი, რომელიც ვრცელ საზღვრებთან, ლეგა მიწის იდუმალ ადგილას იცავს ოქროს ვაშლებს. აი, ეს მოდგმა იშვა კეტოსა და ფორკისისაგან. ^[12] ^[13] ^[14] ^[15] ^[16]
მოზაიკა ოკეანოსის და ტეთისის გამოსახულებით, ზეუგმის მოზაიკის მუზეუმი, გაზიანთეფი.	ოკეანოსი (ძვ. ბერძნ. Ὠκεανός)		ჰესიოდეს მიხედვით, ოკეანე — ტიტანია, ძე ურანოსისა (ზეცა) და გეასი (დედამიწა), ძმა კრონოსის, ჰიპერიონის და რეასი, ძმა და მეუღლე ტეთისის (ძვ. ბერძნ. Τηθύς). ტეთისმა ოკეანოსს უშვა ჩქერალებიანი მდინარეები: ნილოსი, ალფეოსი, ღრმამორევებიანი ერიდანოსი, სტრიმონი, მეანდროსი, ლამაზად მდინარი ისტროსი, ფასისი, რესოსი, ვერცხლისფერჩქერალებიანი აქელოოსი, ნესოსი, როდიოსი, ჰალიაკმონი, ჰეპტაპოროსი, გრენიკოსი, ესეპოსი, ღვთაებრივი სიმოისი, პენეოსი, ჰერმოსი, ნარნარად მდენი კეკოსი, დინებალაღი სანგარიოსი, ლადონი, პართენიოსი, ევენოსი, არდესკოსი და ღვთაებრივი სკამანდროსი. ტეთისმა შვა ასევე მოდგმა წმინდა ასულებისა, რომლებიც მეუფე აპოლონთან და მდინარეებთან ერთად ხელმძღვანელობენ ქვეყნად ჭაბუკთა დავაჟკაცებას — ამ მოვალეობის აღსრულება მათ ზევსისგან ერგოთ წილად. ეს ასულები არიან: პეითო, ადმეტე, იანთე, ელექტრა, დორისი, პრიმნო, ღვთისდარი ურანია, ჰიპო, კლიმენე, როდეა, კალიროე, ძეუქსო, კლიტია, იდიია, პასითოე, პლექსავრა, გალაქსავრა, თვალწარმტაცი დიონე, მელობოსისი, თოე, სანდომიანი პოლიდორა, მომხიბლავი გარეგნობის კერკეისი, შვლისნუკრისთვალება პლუტო, პერსეისი, იანეირა, აკასტე, ქსანთე, ტურფა პეტრეა, მენესთო, ევროპე, მეტისი, ევრინომე, ზაფრანისფერკაბიანი ტელესტო, ქრისეისი, ასია, თვალწარმტაცი კალიფსო, ევდორა, ტიქე, ამფირო, ოკიროე და სტიქსი, რომელიც დებს შორის ყველაზე გამორჩეულია. ესენი არიან ოკეანოსისა და ტეთისის უფროსი ასულნი, თუმცა მათ გარდა მრავალი სხვა შვილიც შეეძინათ ამ მშობლებს. სულ სამი ათასი აშოლტილი ასული უვის ოკეანოსს, რომლებიც კიდით კიდე გაბნეულან და, ქალღმერთთა შორის სახელოვანნი, ყველგან ბინადრობენ — მიწაზეც და ღრმა წყლებშიც. სამი ათასი ვაჟიც უვის ოკეანოსს — მორაკრაკე მდინარეები, რომლებიც მას დედოფალმა ტეთისმა უშვა. ყველა მათგანის სახელის ჩამოთვლა ძნელია მოკვდავი ადამიანისათვის, თუმცა თითოეულმა კაცმა იცის ოკეანოსის იმ ძეთა სახელები, რომელნიც მასთან ახლოს ბინადრობენ. ^[17]
რიონის ხეობა ჭყვიშში, ტაბიძეების სახლ მუზეუმის მახლობლად.	ფაზის I (ძვ. ბერძნ. Φάσις) ^[18]		"37. სპარსელები ცხოვრობენ და აღწევენ სამხრეთის ზღვამდე, რომელსაც უწოდებენ მეწამულს. ამათ ზემოთ ჩრდილოეთის მიმართულებით ცხოვრობენ მიდილები, მიდიელებს ზემოთ სასპეჲრები, სასპეჲრებს ზემოთ კოლხები, რომლებიც აღწევენ ჩრდილოეთის ზღვამდე, რომელსაც ერთვის მდინარე ფასისი. ეს ოთხი ტომი მოსახლეობს ზღვიდან ზღვამდე." ჰეროდოტეს "ისტორია": წიგნი - IV, მელპომენე.
კოლხეთის გეოგრაფია: კოლხეთის თანამგზავრული ფოტო: შავი ზღვა, კოლხეთის დაბლობი და კავკასიის მთები.	კოლხ (ძვ. ბერძნ. Κολχίς)		"ეტრუსკები, ისევე, როგორც პელასგები კოლხეთიდან არიან გადმოსახლებულნი და კოლხეთმა დაუდო სათავე მედიტერანულ ცივილიზაციას, მის ფიზიკურ და სოციალურ ტიპს, მის მხატვრულ გემოვნებას." ედმონ დემოლენი (ფრანგ. Edmond Demolins) "ეგვიპტელთა კულტურაზე უდავოდ დიდი ზეგავლენა მოახდინა კოლხთა და ფინიკიელთა კულტურამ. მათ კოლხეთიდან აქვთ გადმოღებული მიწამოთმოქმედებისა და სამედიცინო ხელოვნება. ეგვიპტელებმა კოლხებისა და ფინიკიელებისგან, მოგვიანებით კი ელინებისგან გადაიღეს ღვთაებები. ძველ ეგვიპტელთა ღვთაებები თითქმის ერთიანად კოლხური წარმომავლობისაა." კურტ პოლიკარპ იოაჰიმ შპრენგელი (გერმ. Kurt Polykarp Joachim Sprengel) "104. მაგრამ ცხადია, რომ კოლხები ეგვიპტელები არიან. ამას მე თვითნ მივხვდი იმაზე უწინ, ვიდრე სხვათაგან მოვისმენდი და ისე ვიტყოდი. და რადგანაც ამას ვფიქრობდი, შევეკითხე ორივეს, კოლხებს უკეთ ახსოვდათ ეგვიპტელები, ვიდრე ეგვიპტელებს კოლხები. ეგვიპტელები ამბობენ, რომ მათი აზრით სესოსტრისის (ბერძ. Σέσωστρις) ლაშქრიდან არიან კოლხები და მე თვითონაც ასევე მეჩვენებოდა, რადგან კოლხები შავგვრემნები არიან და ხუჭუჭთმიანები (მაგრამ ეს არაფერს ნიშნავს, რადგან სხვებიც არიან ასეთები), მაგრამ ამასთანავე და უფრო მეტად ამას მოწმობს ის, რომ ყველა ხალხთაგან მხოლოდ კოლხები ეგვიპტელები და ეთიოპელები არიან, რომლებიც თავიდანვე აწარმოებენ წინადაცვეთას. ხოლო ფინიკიელებმა და იმ სირიელებმა, რომლებიც პალესტინაში არიან, როგორც თვითონაც ამბობენ, ეგვიპტელთაგან ისწავლეს, ხოლო სირიელები, რომლებიც მდინარე თერმოდონტთან და პართენიოსთან ცხოვრობენ, და მაკრონები, რომლებიც მათი მეზობლები არიან, ამბობენ, რომ კოლხთაგან ისწავლეს ეს ახლახან. მხოლოდ ესენი არიან ის ადამიანები, რომლებიც წინადაცვეთას ახდენენ და ჩანს, რომ ესენიც ეგვიპტელების მსგავსად აკეთებენ ამას, ხოლო ეგვიპტელთა და ეთიოპიელთა შესახებ არ შემიძლია ვთქვა, თუ რომელმა ისწავლა ამ ორს შორის მეორისაგან. რაღაც ძალიან ძველი ჩანს ორივეგან. ხოლო იმის დიდ საბუთად, რომ ხალხმა ეს ეგვიპტელთაგან ისწავლა მათთან შერევის საფუძველზე, მეჩვენება შემდეგი: ის ფინიკიელები, რომლებიც ელადასთან ურთიერთობაში არიან, აღარ ბაძავენ ეგვიპტელებს იმ საქმეებში, რაც სარცხვინელს ეხება და შვილების წინადაცვეთას აღარ ეწვეიან. 105. კიდევ სხვა რამის თქმაც შემიძლია კოლხების შესახებ, რითაც ისინი ეგვიპტელების მსგავსნი არიან. მხოლოდ კოლხები და ეგვიპტელები ამუშავებენ სელს ერთნაირად; მთელი ცხოვრება და ენა მსგავსი აქვთ ერთმანეთის. კოლხურ სელს ელინები სარდონულს უწოდებენ, ეგვიპტიდან შემოსულს კი - ეგვიპტურს." ჰეროდოტეს "ისტორია": წიგნი - II, ევტერპე.
თეა (თეია) გაუმიჯნურდა ჰიპერიონს და შვა დიადი მზე (ჰელიოსი), კაშკაშა მთვარე (სელენე) და აისი (ეოსი), რომელიც ყველა მიწიერისა და უკიდეგანო ზეცის მფლობელი უკვდავი ღმერთისთვის პირველ სინათლეს ჰფენს ქვეყნიერებას. ^[19]
მზის ღმერთის, ჰელიოსის კოლოსალური ქანდაკება (ახალი მუზეუმი (ბერლინი) — გერმ. Neues Museum).	ჰელიოსი (ძვ. ბერძნ. Ἥλιος)		მზის ღმერთი. ჰიპერიონის (ძვ. ბერძნ. Ὑπερίων) და თეიას (ძვ. ბერძნ. Θεία) ძე. სელენეს (მბრწყინავი მთვარე) და ეოსის (განთიადი, ქართულად – აისი) ძმა. ოკეანიდ პერსეიდას მეუღლე. აიეტის, პერსეს, ცირცეა I-ის და პასიფაეს მამა. ^[20]
მეფე აიეტი (ბარტოლომეო დი ჯოვანი, 1487).	აიეტი (ძვ. ბერძნ. Αἰήτης)	ძვ. წ. 1246 წელი — 4 თვიანი მოგზაურობის შემდეგ, არგონავტები ესტუმრნენ კოლხეთს ^[21].	ძველი კოლხეთის მეფე. მზის ღმერთის, ჰელიოსის და ოკეანიდ პერსეიდას ძე. პერსეს, ცირცეა I-ის და პასიფაეს (მონოსის მეუღლე) ძმა. ეგიალ (ას), აბსირტეს (აბსარ), მედეას (მედია), ცირცე II-ის და ხალკიოპეს მამა. კოლხეთის დედაქალაქი აია – აიეტის სახელს ატარებდა.
მედეა ბრძანებს აფსირტეს არგოს ბორტს მიღმა გადაგდებას (ოქროს საწმისი, ჰერბერტ ჯეიმს დრეიპერი, 1904).	აფსირტე (ძვ. ბერძნ. Ἄψυρτος)		ძველი კოლხეთის მეფის, აიეტის ძე და თანამმართველი. ანტიკური ტრადიციის მიხედვით, არგონავტიკის პერიოდში აფსირტეს სახელს უკავშირდება გონიოს ციხის (აფსაროსი) დაარსება.
	ეგიალ (ა) (ძვ. ბერძნ. Αἰγιαλεύς)		ძველი კოლხეთის მეფე. აიეტის უფროსი ძე.
	პერსე (ძვ. ბერძნ. Πέρσης)		აიეტის, ცირცეა I-ის და პასიფაეს ძმა. ჱეკატას მამა. მოახდინა ტახტის უზურპაცია. დიოდორე სიცილიელთან, ჱეკატას მამა, მის ძმა აიეტთან ერთად მიიჩნევა ჰელიოსის ძედ. მისი მოცემულობით, ჱეკატამ მოწამლა პერსე და გახდა ტავრიკის (თავრიდა, ტავრია — ყირიმის ძველი სახელწოდება) (ბერძ. Ταυρίδα)) დედოფალი. დაქორწინდა აიეტზე და შეეძინა ეგიალ (ა), აბსირტე (აბსარ), მედეა (მედია), ცირცე II და ხალკიოპე (ეგევსის მეუღლე. შვა: არგ, ფრონტის, მელას და ციტიზორ (კიტიზორ)).
მედეა (ენტონი ფრედერიკ ოგასტას სენდისი, 1868.)	მედეა (ძვ. ბერძნ. Μήδεια)		ძველი კოლხეთის მეფის, აიეტის ასული. იასონის; შემდგომში ეგევსის მეუღლე. იასონისგან შვა: მერმერ და ფერეტ; ეგევსისგან შვა: მიდი (მედოსი). "62. მიდიელებიც ასევე იყვნენ აღჭურვილი სალაშქროდ, რადგან ეს აღჭურვილობა მიდიურია და არა სპარსული. მიდიელებს გამგებლად ჰყადათ ტიგრანესი, აქჲმენიდი. ძველად ამათ ყველა არიებს უწოდებდა, ხოლო მას მერე, რაც არიელების ქვეყანაში მოვიდა კოლხიდელი მედეჲა ათენიდან, მათ შეიცვალეს სახელი. თვითონ მიდიელები მოგვითხრობენ ამას თავისი თავის შესახებ. კისიელები სხვაფრივ სპარსელების მსგავსად აღჭურვილი ლაშქრობენ, მხოლოდ ნაბადის ქუდების მაგივრად დოლბანდებს ატარებენ. კისიელებს განაგებდა ანაფესი, ოტანესის ძე, ჰირკანიელები სპარსელების მსგავსად იყვნენ შეიარაღებული, ხოლო წინამძღოლად ჰყავდათ მეგაპანოსი, შემდეგ ბაბილონის მეურვე." ჰეროდოტეს "ისტორია": წიგნი - VII, პოლიმნია.
	მედოსი (ძვ. ბერძნ. Μῆδος)		მედეას და ეგევსის ძე. მოიპოვა გამარჯვებები მრავალრიცხოვანი ბარბაროსი ტომების წინააღმდეგ და დაპყრობითი ბრძოლების შედეგად შემოერთებულ ტერიტორიებს უწოდა მიდია. აბატი ბანიერის მოსაზრებით, მედოსი მიიჩნევა მიდიის სამეფოს დამაარსებლად. დაიღუპა ჰინდებთან ბრძოლაში.
ძვ. წ. VIII საუკუნის მეორე ნახევარში სტეპის ზონებიდან ამიერკავკასიაში შემოიჭრნენ მომთაბარე ინდოევროპული ტომები — კიმერიელები (ბერძ. Κιμμέριοι, დაკავშირებულნი ქალღმერთ კიმერისთან, ლათინ. Cimmerii). ძვ. წ. VII საუკუნეში დაიპყრეს მცირე აზიის ზოგიერთი რეგიონი. ჩრდილო შავიზღვისპირეთის რკინის ხანის ეგრეთ წოდებული „სკვითებამდელი“ ხალხების პირობითი სახელწოდება იყო „გიმირრუ“, ასურული ტექსტების მიხედვით. ხშირად მოიხსენიებიან ჩრდილო შავიზღვისპირეთის არქეოლოგიურ კულტურებში, მიეკუთვნებიან ადრეულ რკინის ხანის პერიოდს, შესაბამისად, ეს პერიოდი – „კიმერიული ეპოქის“ (ძვ. წ. XI —VII საუკუნეები) სახელს ატარებს.
ძვ. წ. VIII საუკუნე — სკვითების (ბერძ. Σκύθης, Σκύθοι) შედარებით საყოველთაოდ აღიარებული ისტორიული დასაბამია. სკვითების საერთო ძალები თავს იყრიან ჩრდილო შავიზღვისპირეთში, კიმერიელების მრავალწლიანი მმართველობის შემდეგ. ძვ. წ. VII საუკუნეში სკვითებმა ჩრდილო შავიზღვისპირეთიდან მცირე აზიამდე შეავიწროეს კიმერიელები. ძვ. წ. VII საუკუნის 70-ან წლებში სკვითები შეიჭრნენ მიდიაში, სირიაში, პალესტინაში და, ჰეროდოტეს ცნობით, «დომინირებდნენ» წინა აზიაში, შექმნეს სკვითების სამეფო – იშკუზა, მაგრამ ძვ. წ. VI საუკუნის დასაწყისში იქიდან შევიწროვდნენ. სკვითების ყოფნის კვალი შეინიშნება ჩრდილო კავკასიაში.

დიაოხი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიაოხი, ტაოხი — ძველი სახემწიფოებრივი წარმონაქმნი, ამიერკავკასიის სამხრეთ-დასავლეთით, კოლხეთის სამხრეთით და ურარტუს ჩრდილო-დასავლეთით მდებარე რეგიონი, მოხსენიებული ახლოაღმოსავლეთის წყაროებში ძვ. წ. XII-VIII საუკუნეებში^[22]^[23]^[24]^[25]^[26]^[27]^[28]^[29]. ასურული ლურსმული წყაროებში მოიხსენიება როგორც დაიაენი. აქ სახლობდნენ ხურიტები, ძველი ბერძნების მიერ ტაოხებად წოდებულნი (აქედან წარმოიშვა ტაოს ისტორიული სახელწოდება). დიაოხის დედაქალაქად ითვლებოდა ქალაქი ზუა. დიაოხი პირველად მოიხსენიება ძვ. წ. 1112 წელს, როდესაც ასურეთის მეფე ტიგლათფილესერ I-მა განახორციელა ლაშქრობა ჩრდილოეთით, შავი ზღვისკენ: „მე ყველა მეფე ცოცხლად შევიპყრე. ისინი ყველა შევიწყალე, შევუნარჩუნე სიცოცხლე, მაგრამ ტყვედ დავიტოვე მათი შვილები. მე დავუწესე მათ ხარკი – 1200 ცხენი და 2000 თავი მსხვილფეხა პირუტყვი და გავგზავნე ისინი თავ-თავიანთ ქვეყნებში. სიენი – დაიაენის ქვეყნის მეფე, რომელიც არ დაემორჩილა ასურულ ღვთაებას, ბორკილებით წავიყვანე ჩემს ქალაქ აშურში და იქ შევიწყალე იგი. როდესაც იგი დაემორჩილა დიდ ღვთაებებს, მე გავუშვი იგი“. ძვ. წ. 845 წელს ამ ტერიტორიაზე ხელახლა მოვიდნენ ასურელები და სალმანასარ III-მ ხელახლა დაიმორჩილა დიაოხი. ძვ. წ. 825 წელს კი დიაოხი ასურეთის სამეფოს პროვინციაა. თუმცა, სულ მალე, დიაოხი ურარტუს მეფეების მენუას და არგიშთი I-ის ექსპანსიის ობიექტი გახდა. სამხედრო კამპანიის ფარგლებში რეგიონი შეუერთდა ურარტუს. ძვ. წ. VIII საუკუნეში, უკვე განადგურების შემდეგ, დიაოხის ჩრდილოეთი მიწები შევიდა კოლხეთის სამეფოს შემადგენლობაში. დიაოხის მეფეთა შესახებ ცნობები შემოგვრჩა ასურული ლურსმული წყაროებიდან.

დიაოხის მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიაოხის სამეფო ძვ. წ. მე-12 საუკუნეში.

თაბალი ძველი აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღისპირეთის რუკაზე.

"მსოფლიო, ცნობილი ძველი ებრაელების მიერ" (ნოეს მსოფლიო რუკა). რუკა "ისტორიული ქრესტომატიიდან და ბიბლიური გეოგრაფიის ატლასიდან" (Historical Textbook and Atlas of Biblical Geography), შედგენელი ლაიმან კოულმენის მიერ 1854 წელს – კავკასიის სამხრეთით აღნიშნავს მოსოხების (Mesech) ლოკაციას გოგი და მაგოგის შემადგენლობაში.

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
	სიენი	ძვ. წ. 1120	ძვ. წ. 1100	დიაოხის მეფე
შუა ასურეთის იმპერია (ძვ. წ. 1392 –934).	ასურეთის იმპერიის პროვინცია.
	ასია	ძვ. წ. 850	ძვ. წ. 825	დიაოხის მეფე
ნეო ასურეთის იმპერია (ძვ. წ. 911 –609).	ასურეთის იმპერიის პროვინცია.
	უტუფურსი	ძვ. წ. 810	ძვ. წ. 770	დიაოხის მეფე
ურარტუს სამეფო (ძვ. წ. 860 –590).	ურარტუს სამეფოს პროვინცია.

თუბალების (ტიბარენების) მეფეები ^[30][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

უასურმი (ძვ. წ. 742)
კიახუ (ძვ. წ. 718)
ჰული
ამრისი (ძვ. წ. 713)
მუგალუ (ძვ. წ. 675)
აშუროიდინა
აშურბანიაბალი

მუსკების, მოსოხების მეფე ^[31][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მიტა

კასკების ანუ კოლხიდის მეფე ^[32][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დადილუ

ძვ. წ. VI საუკუნის დასასრულიდან – ძვ. წ. V საუკუნის I ნახევრამდე — გეოგრაფიულად სამხრეთ კოლხეთი აქემენიდთა იმპერიის პროვინციაა, სახელწოდებით – კოლხეთის სატრაპია. ჰეროდოტეს ცნობით, აქემენიდთა იმპერიის 20 ოლქიდან რიგით მე-19 ოლქი. ძვ. წ. 401 წელს მომხდარმა ბრძოლამ სამხრეთ კოლხეთში საბოლოოდ დაუკარგა გავლენა აქემენიდთა იმპერიას.

კოლხეთის მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული	ქრონიკები
ძვ. წ. VI საუკუნეში კოლხეთის ჩრდილო შავიზღვისპირეთში აღმოცენდა ძველ ბერძნული მილეტური კოლონიები: დიოსკურია (ძვ. ბერძნ. Διοσκουριάς), ფაზისი (ძვ. ბერძნ. Φάσις), გიენოსი (ძვ. ბერძნ. gyēnos).
კოლხეთის პირველი დინასტია (დაფუძნებელი სამეფოს უზენაესობას აღიარებდა სპარსეთის სამეფო.)
	მენერტასი	ძვ. წ. 535	ძვ. წ. 495	კოლხეთის მეფე
	მეგარონი, მენერტასის ძე	ძვ. წ. 495	ძვ. წ. 460	კოლხეთის მეფე
	სავლაკ I	ძვ. წ. 460	ძვ. წ. 420	კოლხეთის მეფე
	ხარატა			კოლხეთის მეფე
	აკესი			კოლხეთის მეფე	მისი მეფობა მონეტების მიხედვით თარიღდება ძვ. წ. IV საუკუნის დასასრულით.
	ქუჯი	ძვ. წ. 325	ძვ. წ. 280	კოლხეთის მეფე
ფარნავაზიანები
	ფარნავაზ I	ძვ. წ. 284 ძვ. წ. 280	ძვ. წ. 234 ^[33] ძვ. წ. 234	იბერიის მეფე კოლხეთის მეფე	ფარნავაზ I სარგებლობს კოლხეთის სამეფოს დინასტიასთან ნათესაური კავშირით, იმორჩილებს კოლხეთს და ერისთავად (მეფისნაცვლად) ნიშნავს ქუჯის. იბერიის სამეფოს მმართველები ასევე იღებენ კოლხეთის მეფის ტიტულს. ძვ. წ. 284 წელს ფარნავაზ I-მა კოლხეთში ბერძნული დამწერლობა და მითოლოგია – ქართული დამწერლობით და არმაზის კულტით შეცვალა.
	საურმაგ	ძვ. წ. 234 ძვ. წ. 234	ძვ. წ. 159 ^[33] ძვ. წ. 230	იბერიის მეფე კოლხეთის მეფე
ძვ. წ. 230 წელს იბერიის სამეფოში მოხდა დიდებულების ამბოხი. შედეგად კოლხიდამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა და სამეფო ხელისუფლება დაუბრუნდა ადგილობრივ დინასტიას.
კოლხეთის პირველი დინასტია
	აკუ I (ბერძ. Basileos Aku)	ძვ. წ. 230	ძვ. წ. 205	კოლხეთის მეფე
	სავლაკ II	ძვ. წ. 205	ძვ. წ. 190	კოლხეთის მეფე
	აკუ II	ძვ. წ. 190	ძვ. წ. 180	კოლხეთის მეფე
	აკუსილოხი	ძვ. წ. 179	ძვ. წ. 170	კოლხეთის მეფე
კოლხეთის მონარქის ხელისუფლება შესუსტდა და დანაწევრდა ადმინისტრაციულ ერთეულებად — სკეპტუხიებად. სკეპტუხიებს მართავდნენ ელინისტური პერიოდის არისტოკრატიული ფენის წარმომადგენლები, სკეპტუხის ტიტულით. ძველი ბერძნული წყაროები სკეპტუხიებს – კვერთხისპყრობელებს უწოდებს, ისინი როგორც ჩანს კოლხური ტომების მეთაურები უნდა ყოფილიყვნენ. არქეოლოგიური მასალებიდან ჩანს კოლხი მაღალი ელიტისთვის დამახასიათებელი ძველი ბერძნული ჩაცმულობა, სამკაულები, ატრიბუტიკა, სახელები და საცხოვრებლები. სკეპტუხიების მთავარი ქალაქები ვანი და საირხე შიდა პოლიტიკური და რელიგიური ცენტრები იყო. ძვ. წ. 110 წლიდან – ძვ. წ. 65 წლამდე მითრიდატე VI ევპატორმა კოლხების მიწები პონტოს სამეფოს დაუქვემდებარა.
მითრიდატიდები
	მითრიდატე I ფილოპატორი მითრიდატე VI ევპატორის ძე	ძვ. წ. 85	ძვ. წ. 81	ბოსფორის და კოლხეთის გუბერნატორი	მითრიდატე VI ევპატორის თანამმართველი. გუბერნატორი – ციტირებული ძვ. წ. 83 წლით. მოკლული მამის მიერ.
	მაქარეს პონტოელი (ბერძ. Μαχάρης, სპარს. მეომარი), სატრაპი. მითრიდატე VI ევპატორის ძე.	ძვ. წ. 81 ძვ. წ. 79	ძვ. წ. 66 ძვ. წ. 65	კოლხეთის მეფისნაცვალი ბოსფორის მეფე
	ორქოზი	ძვ. წ. 66	ძვ. წ. 66	კოლხეთის მეფე
	მოაფერნე, სატრაპი	ძვ. წ. 66	ძვ. წ. 65	კოლხეთის მეფისნაცვალი
	ოლთაკე	ძვ. წ. 65	ძვ. წ. 65	კოლხეთის მეფე	ადგილობრივი კოლხი უფლისწული. კოლხების მიერ მხარდაჭერილმა დაიკავა კოლხეთის სამეფო ტახტი. პომპეუსის მმართველობის პერიოდში რომის ტრიუმფის დროს ფიგურირებს დამარცხებულ მეფეთა შორის.
ძვ. წ. 65 წელს პონტოს სამეფომ განიცადა დამარცხებები რომის რესპუბლიკასთან ბრძოლებში. კოლხიდამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა და რომის რესპუბლიკის კლიენტი სამეფოს სტატუსი შეიძინა.
კოლხეთის მეორე დინასტია
	არისტარქე	ძვ. წ. 65	ძვ. წ. 48	კოლხეთის მეფე	პომპეუსის მიერ დანიშნული რომის რესპუბლიკის ვასალი.
მითრიდატიდები
ძვ. წ. 48 წელს სამოქალაქო ომების პერიოდი რომის რესპუბლიკაში. კოლხეთის სამეფო დაექვემდებარა ბოსფორის სამეფოს და მისმა მმართველმა მიიღო კოლხეთის მეფის ტიტული.
	ფარნაკე II მითრიდატე VI ევპატორის ძე.	ძვ. წ. 63 ძვ. წ. 48	ძვ. წ. 47 ძვ. წ. 47	პონტოს და ბოსფორის მეფე კოლხეთის მეფე
ძვ. წ. 47 წელს ბოსფორის სამეფო დამარცხდა რომის რესპუბლიკასთან ბრძოლაში. კოლხიდამ კვლავ კლიენტი სამეფოს სტატუსი შეიძინა. კლიენტი სამეფოს სტატუსით უფლებამოსილი კოლხეთის მეფეები, რომის პროტექტორატის ქვეშ ერთდროულად მართავდნენ ასევე სხვა სამეფოებს ახ. წ. 63 წლამდე.
ძვ. წ. 47 – ძვ. წ. 38 წლებში მოხდა პონტოს სამეფოს ოკუპაცია რომის იმპერიის მიერ.
	მითრიდატე II	ძვ. წ. 47	ძვ. წ. 45	ბოსფორის და კოლხეთის მეფე	მცირე აზიელი სამხედრო ლიდერი, გალატიელი ტეტრარქი.
	დინამია	ძვ. წ. 45	ძვ. წ. 8	ბოსფორის და კოლხეთის დედოფალი	მითრიდატე დიდის შვილიშვილი და ფარნაკე II–ის ასული. მეუღლე ასანდროსის, შემდგომში – სკრიბონის, შემდეგ პოლემონ I-ის.
კოლხეთის მესამე დინასტია (ასანდრიდები)
	ასანდროსი, ფილოკეისარ ფილორომეოსი	ძვ. წ. 45	ძვ. წ. 17	ბოსფორის და კოლხეთის მეფე	თავდაპირველად პონტოს მეფის, ფარნაკე II-ის მიერ დანიშნული ბოსფორის და კოლხეთის მთავარი, მოგვიანებით ბოსფორის და კოლხეთის მეფე. ძლიერი მმართველი ასანდროსი სიცოცხლის ბოლო წელს დეპრესიაში ჩავარდა და გარდაიცვალა 93 წლის ასაკში, ნებაყოფლობითი შიმშილობის შედეგად. სიკვდილმა გამოიწვია დინასტიური კრიზისი. კრიზისი დასრულდა მისი ერთადერთი შვილის, ასპურგ ბოსფორელის ხელისუფლებაში მოსვლით ძვ. წ. 8 წელს.
	სკრიბონი	ძვ. წ. 17 ძვ. წ. 15	ძვ. წ. 15 ძვ. წ. 14	ბოსფორის მეფე კოლხეთის მეფე	დიონ კასიოსი აღნიშნავდა, რომ სკრიბონი წარმოადგენდა თავს მითრიდატე VI ევპატორის შვილიშვილად, ამავე დროს ამტკიცებდა, რომ ძალაუფლება მიიღო რომის იმპერატორ ავგუსტუსისგან. ძვ. წ. 17 წელს სკრიბონი გამოვიდა მეფე ასანდროსის წინააღმდეგ, რომელსაც უღალატა საკუთარმა არმიამ და დაიღუპა. ასანდროსის მეუღლემ, დინამიამ ძალაუფლება აიღო ხელთ. სკრიბონი მაშინვე არ წასულა ბოსფორს, იგი დაელოდა მოვლენების განვითარებას. მან საკმაო რაოდენობის მომხრეები გაიჩინა და მოახერხა შეუღლებოდა დინამიას. ბოსფორის მოვლენები იყო საბაბი სამეფოს შიდა საქმეებში რომის იმპერიის ჩარევისა და შემდგომში ინტერვენციისა.
პითოდორიდების დინასტია
	პოლემონ I	ძვ. წ. 14 ძვ. წ. 38 ძვ. წ. 33	ძვ. წ. 8 ძვ. წ. 8 ძვ. წ. 30	ბოსფორის და კოლხეთის მეფე პონტოს მეფე სომხეთის მეფე	ძვ. წ. 8 წელს პოლემონ I მოკლეს მეამბოხეებმა და მხოლოდ პონტოს სამეფო ტახტზე ასვლის უფლება გადავიდა მის ქვრივზე, პითოდორიდა ფილომეტორზე — მარკუს ანტონიუსის შვილიშვილზე, შემდგომში გათხოვილი არქელაოსზე, კაპადოკიის უკანასკნელ მეფეზე. პოლემონ I-ის შვილები იყვნენ: პოლემონ II ფილოპატორი, არტაშეს III და ანტონია ტრიფენა.
	პითოდორიდა ფილომეტორი	ძვ. წ. 8	ახ. წ. 21	პონტოს დედოფალი
	ანტონია ტრიფენა	ახ. წ. 21	ახ. წ. 27	პონტოს დედოფალი
27 – 38 წლებში, პითოდორიდების დინასტიის ტახტი ვაკანტურია, მმართველი არ დანიშნულა, სამეფოს ტერიტორია კონტროლდება რომის იმპერიის მიერ.
კოლხეთის მესამე დინასტია
	ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელი ასანდროსის ძე.	ძვ. წ. 8	ახ. წ. 37	ბოსფორის და კოლხეთის მეფე	ბოსფორის მეფეთა სარმატული დინასტიის დამფუძნებელი. ახ. წ. 27 წლიდან ბოსფორის სავრომატიდების დინასტიის ყველა მომდევნო მეფე «ტიბერიუს იულიუსის» დინასტიურ სახელს ატარებს და ტიტულით დამოკიდებულია რომზე.
პითოდორიდების დინასტია
	გეპეპირისი	37 38	38 39	ბოსფორის და კოლხეთის რეგენტი-დედოფალი ბოსფორის და კოლხეთის დედოფალი	ასპურგის მეუღლე ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელისა. მისი შვილები და ტახტის მემკვიდრეები იყვნენ: მითრიდატე III ბოსფორელი და ტიბერიუს იულიუს კოტის ფილოკეისარ ფილორომეოს ევსებ ბოსფორელი.
	მარკუს ანტონიუს პოლემონ II ფიტოდოროსი პოლემონ I-ის და ანტონია ტრიფენას ძე.	38 38	64 41	პონტოს მეფე ბოსფორის და კოლხეთის მეფე
ტიბერიუს იულიუსები (სავრომატიდები)
	ტიბერიუს იულიუს მითრიდატე III ბოსფორელი ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის ძე.	39 41	44 44	ბოსფორის მეფე კოლხეთის მეფე
	ტიბერიუს იულიუს კოტის ფილოკეისარ ფილორომეოს ევსებ ბოსფორელი ტიბერიუს იულიუს ასპურგ ბოსფორელის ძე.	45 44	69 63	ბოსფორის მეფე კოლხეთის მეფე
63 წელს კოლხეთის სამეფო რომის იმპერიამ შეიერთა. ^[34]
100 წელს ძველი კოლხეთის ტერიტორიაზე აღმოცენდა ეგრების სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი – ლაზიკას სამთავრო დედაქალაქით ციხეგოჯი (ნოქალაქევი), ძველი ბერძნული წყაროებით არქეოპოლისი. სამთავრომ 131 წელს ფორმაცია განიცადა და დაფუძნდა სამეფო. ძველი ბერძნები და რომაელები ლაზიკის სამეფოს, იბერები – ეგრისის სამეფოს უწოდებდნენ. ლაზიკის სამეფოს შესახებ ცნობებს მდიდარი ბერძნულ-რომაული წყაროები გვაწვდიან.

იბერიის მეფეები ^[35][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ადრექართული სახელმწიფო იბერია (ძვ. წ. 600 - ა. წ. 500).

შედარება "მოქცევაჲ ქართლისაჲ"-ს მეფეთა სიისა ლეონტი მროველის თხზულების მეფეთა სიასთან (პავლე ინგოროყვას «ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია».).

№^[36]	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
	აზონ ძე იარედისა მაკედონელი	ძვ. წ. 326	ძვ. წ. 302	იბერიის მთავარი
ქართლოსიანები
1 (ა)	ფარნავაზ I	ძვ. წ. 302	ძვ. წ. 237	იბერიის მეფე
2 (ბ)	საურმაგ, ფარნავაზ I-ის ძე	ძვ. წ. 237	ძვ. წ. 162	იბერიის მეფე
ნებროთიანები
3 (გ)	მირვან I, საურმაგის სიძე და შვილობილი	ძვ. წ. 162	ძვ. წ. 112	იბერიის მეფე
4 (დ)	ფარნაჯომ, მირვან I-ის ძე	ძვ. წ. 112	ძვ. წ. 93	იბერიის მეფე
არშაკუნიანები
5 (ე)	არშაკ I, სომეხთა მეფის ძე	ძვ. წ. 93	ძვ. წ. 81	იბერიის მეფე
6 (ვ)	არტაგ, არშაკ I-ის ძე	ძვ. წ. 81	ძვ. წ. 66	იბერიის მეფე
7 (ზ)	ფარნავაზ II (ბარტომ), არტაგის ძე	ძვ. წ. 66	ძვ. წ. 33	იბერიის მეფე
ნებროთიანები
8 (ჱ)	მირვან II, ფარნაჯომის ძე	ძვ. წ. 33	ძვ. წ. 23	იბერიის მეფე
9 (თ)	არშაკ II, მირვან II-ის ძე	ძვ. წ. 23	ძვ. წ. 2	იბერიის მეფე
არშაკუნიანები
10 (ი)	ადერკი, ქართამ კოლხის ძე	ძვ. წ. 2	ახ. წ. 55	იბერიის მეფე
ახ. წ. 55 წელს იბერიის სამეფო ორად გაიყო, ერთი მეფე იჯდა არმაზში, მეორე – მცხეთაში. ამ მოვლენას ქართულ იტორიოგრაფიაში ეწოდა "ორმეფობა ქართლში". "მეფეთა ცხოვრების" მიხედვით, მეფე ადერკიმ სიკვდილის წინ სამეფო თავის ორ შვილს გაუყო: ერთს შეხვდა ქალაქი მცხეთა და ქართლი მტკვრის ჩრდილოეთით, მეორეს კი – არმაზი და ქართლი მტკვრის სამხრეთით. სულ იბერიის ტახტზე, "მეფეთა ცხოვრების" თანახმად, მეფეთა 5 წყვილი მჯდარა.
11 (ია)	ბარტომ II ქართამ I, ადერკის ძენი	55	72	მცხეთის მეფე არმაზის მეფე
12 (იბ)	კაოს, ბარტომ II-ის ძე ფარსმან, ქართამ I-ის ძე	72	87	მცხეთის მეფე არმაზის მეფე
13 (იგ)	არმაზელ, კაოსის ძე აზორკ, ფარსმანის ძე	87	103	მცხეთის მეფე არმაზის მეფე
14 (იდ)	ამზასპ I, არმაზელის ძე დეროკ, აზორკის ძე	103	113	მცხეთის მეფე არმაზის მეფე
15 (იე)	მირდატ I, ამზასპ I-ის ძე ფარსმან II ქველი, დეროკის ძე	113	129	მცხეთის მეფე არმაზის მეფე
არმაზში გაუქმდა მეფობა და "მცხეთას ოდენ იყო მეფობაჲ".^{[კ 1]}
16 (ივ)	ადამ, ფარსმან II ქველის ძე	129	132	იბერიის მეფე
	ღადანა, ფარსმან ქველის ცოლი	132	146	იბერიის დედოფალი ფარსმან III-ის რეგენტი
17 (იზ)	ფარსმან III, ადამის ძე	146	182	იბერიის მეფე
18 (იჱ)	ამზასპ II, ფარსმან III-ის ძე	182	186	იბერიის მეფე
19 (ით)	რევ I მართალი	186	213	იბერიის მეფე
20 (კ)	ვაჩე, რევის ძე	213	231	იბერიის მეფე
21 (კა)	ბაკურ I, ვაჩეს ძე	231	246	იბერიის მეფე
22 (კბ)	მირდატ II, ბაკურ I-ის ძე	246	262	იბერიის მეფე
23 (კგ)	ასფაგურ I, მირდატ II-ის ძე	262	265	იბერიის მეფე
ხოსროვიანები
24 (კდ)	მირიან III, სპარსთა მეფის ქასრეს ძე	265	342	იბერიის მეფე
25 (კე)	ბაქარ I, მირიანის III-ის ძე	342	364	იბერიის მეფე
26 (კვ)	მირდატ III ბაქარ I-ის ძე	364	379	იბერიის მეფე
27 (კზ)	ვარზა-ბაქარ II, მირდატ III-ის ძე	379	393	იბერიის მეფე
28 (კჱ)	ტირდატ, ვარზა-ბაქარ II-ის სიმამრი	393	405	იბერიის მეფე
29 (კთ)	ფარსმან IV, ვარზა-ბაქარ II-ის ძე	405	408	იბერიის მეფე
30 (ლ)	მირდატ IV, ფარსმან IV-ის ძმა და ვარზა-ბაქარ II-ის ძე	408	410	იბერიის მეფე
31 (ლა)	არჩილ I, მირდატ IV-ის ძე	410	434	იბერიის მეფე
32 (ლბ)	მირდატ V, არჩილ I-ის ძე	434	446	იბერიის მეფე
33 (ლგ)	ვახტანგ I გორგასალი, მირდატ V-ის ძე	446	499	იბერიის მეფე ^[37]
34 (ლდ)	დაჩი, ვახტანგ გორგასლის ძე	499	514	იბერიის მეფე
35 (ლე)	ბაკურ II, დაჩის ძე	514	528	იბერიის მეფე
36 (ლვ)	ფარსმან V, ბაკურ II-ის ძე	528	542	იბერიის მეფე
37 (ლზ)	ფარსმან VI (ფარსმან სხუაჲ), ფარსმან V-ის ძმის-წული	542	557	იბერიის მეფე ქართლის დროშა 548 წლიდან.
38 (ლჱ)	ბაკურ III, ფარსმან VI-ის ძე	557	570	იბერიის მეფე
მეფობის გაუქმების შემდეგ იბერიას სასანიანთა იმპერიის ადმინისტრაციული მოხელე – მარზპანი (სპარს. ოლქის მმართველი) განაგებს.

ქართლის მეფე-მთავრები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბაგრატიონების დინასტიის გერბი.

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
39 (ლთ)	გუარამი	575	600	ქართლის მეფე კურაპალატი
40 (მ)	სტეფანოზ I	600	619	ქართლის მთავარი
ხოსროვიანები
41 (მა)	ადარნასე I	619	639	ქართლის მთავარი
42 (მბ)	სტეფანოზ II	639	663	ქართლის მთავარი
43 (მგ)	მირი	663	668	ქართლის მეფე
44 (მდ)	არჩილ II	668	718	ქართლის მეფე
45 (მე)	იოანე ჯუანშერი	718 718	786 787	ქართლის მთავარნი
ბაგრატიონი
46 (მვ)	აშოტ I	787 809	809 813	ქართლის ერისთავი ქართლის მეფე

ტაო-კლარჯეთის მეფე კურაპალატები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს სამეფო (ტაო-კლარჯეთი) X საუკუნე.

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონები
პირველად პ. ინგოროყვამ გამოთქვა მოსაზრება, რომ აშოტ ბაგრატიონმა აღადგინა მეფობა. „809-813 წლებში აშოტმა აღადგინა „მეფობაჲ ქართლისაჲ“. მეცნიერი ეყრდნობოდა გიორგი მერჩულეს თხზულებას და ოპიზის საოსტიგნეს წარწერას. პავლე ინგოროყვას – "გიორგი მერჩულე" – გვერდი 42. თბილისი, 1954 წელი. ^[38]^[39]. აშოტ I დიდი (აგრეთვე ცნობილი, როგორც აშოტ I კუტაპალატი) იყო პირველი ბაგრატიონი, რომელიც გამეფდა, შესაბამისად 809 წელს მან სამეფო დინასტია დააფუძნა. ის მართავდა ტაო-კლარჯეთს 826 წელს დოლისყანაში გარდაცვალებამდე. მამამისი იყო ადარნასე ბაგრატიონი (კლარჯეთის ერისთავი) ^[40].
46 (მვ)	აშოტ I დიდი	813 807	29 იანვარი, 826 826	ტაო-კლარჯეთის მეფე კურაპალატი ჯავახეთის ერისმთავარი
47 (მზ)	ბაგრატ I	29 იანვარი, 826	876	ტაო-კლარჯეთის მეფე კურაპალატი
48 (მჱ)	დავით I	876	881	ტაო-კლარჯეთის მეფე კურაპალატი
	ნარსე ^[41]	881 881	881 888	ტაო-კლარჯეთის უფლისწული სამცხე-ჯავახეთის ერისმთავარი
	გურგენ I	867 881 888	881 888 891	კლარჯეთის ერისთავთ ერისთავი ადარნასე II-ის რეგენტი და კურაპალატი (881 – 891) არტაანის და შავშეთის ერისმთავარი.
888 წელს ტაო-კლარჯეთის სამეფოში გაერთიანდა: სამცხე-ჯავახეთი, კოლა-არტაანი, შავშეთი, სპერი, თორთომი და ბასიანი. შედეგად, სამეფომ განიცადა ფორმაცია და ჩამოყალიბდა ქართველთა სამეფო.

ქართველთა მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს სამეფო (ქართველთა სამეფო, ტაო-კლარჯეთი) X საუკუნე.

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
49 (მთ)	ადარნასე II	888	923	ქართველთა მეფე კურაპალატი (891)
50 (ნ)	სუმბატ I	923	958	ქართველთა მეფე კურაპალატი
51 (ნა)	კონსტანტინე I	923	926	ქართლის მეფე
	დავით II	923	937	ქართველთა მეფე სუმბატ I-ის რეგენტი
	ბაგრატ I	937	945	ქართველთა მეფე სუმბატ I-ის რეგენტი
	აშოტ II	945	954	ქართველთა ზედა მთავარი (მერჩული), კურაპალატი სუმბატ I-ის რეგენტი
52 (ნბ)	ბაგრატ II	958	994	ქართველთა მეფე
	ბაგრატ III	975 978 ^[42]	1008 1008	ქართლის მეფე რეგენტი – გურგენ II („არამედ ესე ბაგრატ არა იყო ჯერეთ ჰასაკითა სრული, ამისთვის დაუდგინა (დავითმა) მამა თვისი გურგენ და ამცნო ქართველთა მორჩილება ბაგრატისა და თვით წარვიდა ტაოდ“ ^[43].) აფხაზეთის მეფე
	დავით III	983	31 მარტი, 1001	ტაოს მეფე 973 წლიდან — მაგისტროსი, 978 წლიდან — კურაპალატი. †1001, უძეოდ ^[44].
53 (ნგ)	გურგენ II	994	1008	ქართველთა მეფეთ-მეფე მაგისტროსი

გაერთიანებული საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
54 (ნდ)	ბაგრატ III	1008	7 მაისი, 1014	საქართველოს მეფე აფხაზთა მეფე 978 წლიდან ბაგრატ II-ის სახელით, გაერთიანებული ფეოდალური საქართველოს პირველი მეფე 1008 წლიდან.^[45]
55 (ნე)	გიორგი I	7 მაისი, 1014	16 აგვისტო, 1027	საქართველოს მეფე ბაგრატ III-ის ძე. იბრძოდა ბიზანტიის იმპერიის წინააღმდეგ სამხრეთ საქართველოს ტერიტორიების დასაბრუნებლად, თუმცა უშედეგოდ^[46] [იხ. საქართველო-ბიზანტიის ომი (1021-1023)].
	მარიამ არწრუნი სომხ.: (Մարիամ Արծրունի) (რეგენტი)	1027	1037	ბაგრატ IV-ის რეგენტი ბიზანტიის იმპერატორთან, რომანოზ III არგირუსთან დაასრულა მოლაპარაკება სამშვიდობო ხელშეკრულების შესახებ და 1032 წელს იმპერატორმა ბაგრატ IV-ს მიანიჭა ბიზანტიის უმაღლესი ტიტული – კურაპალატი. მარიამ დედოფალმა საქართველოს სამეფოში დაბრუნებისთანავე გადასცა ტიტული მის შვილს, ბაგრატ IV-ს.
56 (ნვ)	ბაგრატ IV	16 აგვისტო, 1027	24 ნოემბერი, 1072	საქართველოს მეფე გიორგი I-ის ძე
	დემეტრე ანაკოფიელი (ოპონენტი)	1027	1042	მაგისტროსი ბაგრატ IV-ის მოწინააღმდეგე. ალდე ალანიელის, ბიზანტიის და ბაღვაშების კლანის მიერ მხარდაჭერილი.
57 (ნზ)	გიორგი II	24 ნოემბერი, 1072	1089	საქართველოს მეფე ბაგრატ IV-ის ძე; ქართველი დიდგვაროვანის ლიპარიტის დახმარებით გამეფდა 1072 წლის 24 ნოემბერს და ტახტზე იმყოფებოდა 1089 წლამდე.
58 (ნჱ)	დავით IV აღმაშენებელი	1089	24 იანვარი, 1125	საქართველოს მეფე გიორგი II-ის ძე. გამეფდა მას შემდეგ, რაც მამამისი მის სასარგებლოდ ტახტიდან გადადგა. ხშირ შემთხვევაში მიიჩნევენ უდიდეს და ყველაზე წარმატებულ მეფედ საქართველოს ისტორიაში. მან დაასრულა საქართველოს გაერთიანების პროცესი, განდევნა თურქ-სელჩუკები და საქართველო წინა აზიის უძლიერეს სახელმწიფოდ აქცია.^[47] საქართველოს სამეფოს დროშა დავით IV აღმაშენებლის დროს. მასზე გამოსახულია წითელი ჯვარი და მარტორქა.^[48]
59 (ნთ)	დემეტრე I	24 იანვარი, 1125	1155	საქართველოს მეფე დავით IV-ის ძე ტახტზე ასვლის შემდეგ მოუწია ნახევარძმის, ვახტანგის ამბოხების ჩახშობა. 1155 წელს იძულებული გახდა ტახტიდან გადამდგარიყო უფროსი ვაჟის, დავითის სასარგებლოდ. დემეტრე დავითგარეჯას მონასტერში აღიკვეცა ბერად დამიანეს სახელით, სადაც დაწერა ცნობილი საგალობელი „შენ ხარ ვენახი“.^[49]
60 (ჲ)	დავით V	1155	1155	საქართველოს მეფე დემეტრე I-ის უფროსი ძე. იმეფა ექვსი თვე მას შემდეგ, რაც მამა აიძულა ტახტი მისთვის დაეთმო. ისტორიულ წყაროთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ დავითი მოკლეს.^[50]
	დემეტრე I (ხელახლა)	1155	1156	საქართველოს მეფე ხელმეორედ, შვილის, დავით V-ის გარდაცვალების შემდეგ. ხელახლა გამეფების შემდეგ თანამოსაყდრედ დაისვა უმცროსი ვაჟი გიორგი.
61 (ჲა)	გიორგი III	1156	27 მარტი, 1184^[51]	საქართველოს მეფე დემეტრე I-ის უმცროსი ვაჟი. მამამ გიორგი III ჯერ თანამოსაყდრედ გამოაცხადა (უფროსი ძმის, დავით V-ის გარდაცვალებისა და სამეფო ხელისუფლების სათავეში დაბრუნების შემდგომ), მოგვიანებით კი საკუთარ სიცოცხლეშივე გაამეფა. 1177 წელს აუჯანყდა ძმისშვილი — დემნა უფლისწული. 1178 წელს გიორგიმ ჩაახშო აჯანყება და ამბოხებულები სასტიკად დასაჯა. იმავე წელს ქალიშვილი, თამარი, თანამოსაყდრედ დაისვა და მამა-შვილი ერთად მართავდა ქვეყანას გიორგის გარდაცვალებამდე. გიორგი III-ის მმართვალობა, შვილის, თამარის მეფობის პერიოდთან ერთად საქართველოს ისტორიაში ოქროს ხანად მოიხსენიება. მისი სრული ტიტული იყო „უზენაესი მეფე გიორგი, ღვთის ნებით, მეფეთ მეფე აფხაზთა, ქართველთა, რანთა, კახთა და სომეხთა, შირვანშათა და შაჰანშათა და მბრძანებელი ყოვლისა აღმოსავლეთისა და დასავლეთისა“.
	დემნა (ოპონენტი)	1177	1178	გიორგი III-ის მოწინააღმდეგე ორბელების დიდგვაროვანი ოჯახის მიერ მხარდაჭერილი.
	თამარ მეფე (თანამოსაყდრე)	1178	27 მარტი, 1184	გიორგი III-ის ასული თანამოსაყდრე 1178 წლიდან — 1184 წლის 27 მარტამდე.
62 (ჲბ)	თამარ მეფე	27 მარტი, 1184	18 იანვარი, 1213	საქართველოს მეფე საქართველოს სამეფოს პირველი ქალი მმართველი 1184 წლის 27 მარტიდან გარდაცვალებამდე, 1213 წლის 18 იანვრამდე. მისი მეფობის პერიოდს "ოქროს ხანა" ეწოდა, როდესაც სამეფომ განვითარების უმაღლეს მწვერვალს მიაღწია. მისი სრული ტიტული იყო: „მეფეთ მეფე და დედოფალთ დედოფალი აფხაზთა, ქართველთა, რანთა, კახთა და სომეხთა, შირვანთა და შაჰანშათა და ყოვლისა აღმოსავლეთისა და დასავლეთისა თვითმფლობელობითა მპყრობელი“. თამარ მეფის დროშა^[52]
	გიორგი IV ლაშა (თანამოსაყდრე)	1207	18 იანვარი, 1213	თამარის ძე. დედის თანამოსაყდრე 1207 წლიდან მის გარდაცვალებამდე – 1213 წლის 18 იანვრამდე.
63 (ჲგ)	გიორგი IV ლაშა	18 იანვარი, 1213	18 იანვარი, 1223	საქართველოს მეფე 1220 წელს გიორგი IV დასავლეთ ევროპის ქვეყნებთან ერთად პალესტინაში ჯვაროსნული ლაშქრობისათვის ემზადებოდა იერუსალიმის სელჩუკთაგან გასათავისუფლებლად, მაგრამ ამ დროს საქართველოს საზღვრებს მოულოდნელად მონღოლები მოადგნენ და ეს გეგმა ჩაიშალა. გიორგი IV მონღოლებთან ბრძოლაში (1220^[53]) დაიჭრა, დასნეულდა და გარდაიცვალა.
64 (ჲდ)	რუსუდანი	18 იანვარი, 1223	1245	საქართველოს მეფე თამარის ასული. საქართველოს მეორე ქალი მმართველი. მან მემკვიდრეობის ღირსეული მართვა ვერ მოახერხა. სამეფო ჯერ ჯალალედინთან ბრძოლაში დამარცხდა, მოგვიანებით კი საქართველო (აღმოსავლეთი და სამხრეთი ნაწილი) მონღოლებმა დაიპყრეს. მის სახელს მრავალი პოლიტიკური თუ სხვა სახის ინტრიგა უკავშირდება.
უმეფობა საქართველოში (1245-1247).
65 (ჲე)	დავით VII ულუ დავით VI ნარინი	1247	1259	საქართველოს მეფეები დავით VII ულუ, გიორგი IV ლაშას ძე და დავით VI ნარინი, რუსუდანის ძე — ორმეფობა საქართველოში. მონღოლებმა დავით VII ულუსთან ერთად გაამეფეს საქართველოს მონარქიული ხელისუფლების დასასუსტებლად. თავდაპირველად ისინი ერთად და შეთანხმებულად მართავდნენ ქვეყანას, თუმცა მოგვიანებით მათ შორის განხეთქილება მოხდა, რის შედეგადაც დავით ნარინი დასავლეთ საქართველოში გადავიდა რამაც იურიდიულად ერთიანი საქართველოს ფაქტობრივი გაყოფა გამოიწვია. დასავლეთ საქართველოზე მონღოლთა ბატონობა არ ვრცელდებოდა და დავითი დამოუკიდებლად მართავდა „ლიხთიმერეთს”.

აღმოსავლეთ საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
65 (ჲე)	დავით VII ულუ	1259	1270	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე გიორგი IV ლაშას უკანონო შვილი. 1247 წელს გუიუქ-ყაენმა დავით ნარინთან ერთად მეფედ დაამტკიცა. ორივე მეფე 1259 წლამდე თანხმობით განაგებდა ქვეყანას. ქვეყანაში არსებული უმძიმესი მდგომარეობის გამო დავით ულუ 1259 წელს აუჯანყდა მონღოლებს, თუმცა დამარცხდა. მისი მმართველობის დროს ფიქტიურად ერთიანი საქართველო ფაქტობრივად სამ ნაწილად (აღმ. საქართველო, დას. საქართველო და სამცხე) გაიყო.
66 (ჲვ)	დემეტრე II თავდადებული	1270	12 მარტი, 1289	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე დავით VII ულუსა და გვანცა დედოფლის ძე. მონაწილეობდა მონღოლთა მიერ წარმოებულ ლაშქრობებში. ააგო თბილისის მეტეხის ტაძარი. 1288 წელს დემეტრე II ყაენის წინააღმდეგ მოწყობილ შეთქმულებაში მონაწილეობის ბრალდებით ყაენმა დაიბარა. მეფემ დარბაზი მოიწვია, რომელმაც ურჩია ურდოში არ წასულიყო და მთებში გახიზნულიყო. დემეტრე II დარბაზს არ დაეთანხმა იმ მოტივით, რომ ურდოში წაუსვლელობას მონღოლების მიერ უბრალო ხალხის გაჟლეტა და ქვეყნის აოხრება მოჰყვებოდა. 1289 წლის 12 მარტს მოვაკანში, მდინარე მტკვრის პირას მეფე დემეტრე II-ს ყაენის ბრძანებით თავი მოჰკვეთეს.^[54] თავდა-დებული მეფის ცხედარი კათოლიკოს-პატრიარქმა აბრაჰამმა და მოსე მღვდელმა მალულად გამოისყიდეს, თბილისელმა ვაჭრებმა კი საქართველოში ჩამოასვენეს. იგი დაკრძალულია მცხეთაში, სვეტიცხოვლის ტაძარში. ქართულმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ მეფე დემეტრე წმინდანად შერაცხა და ხსენების დღედ 12 მარტი დაადგინა.
67 (ჲზ)	ვახტანგ II	12 მარტი, 1289	1292	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე დავით VI ნარინის ძე. დემეტრე II-ს სიკვდილით დასჯის შემდეგ, ხუტლუბუღას (სადუნ მანკაბერდელის ძე) რჩევით ყაენმა აღმოსავლეთ საქართველოს მეფედ დაამტკიცა. დავით ნარინის სიკვდილის შემდეგ ვახტანგი დასავლეთ საქართველოსაც მიიღებდა მემკვიდრე-ობით, რასაც მონღოლთა მფლობელობის ქვეშ საქართველოს გამთლიანება მოჰყვებოდა, მაგრამ 1292 წელს ვახტანგ II მოულოდნელად გარდაიცვალა.^[55] დაკრძალულია გელათის მონასტერში.
68 (ჲჱ)	დავით VIII	1293	1298	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე დემეტრე II თავდადებულის ძე. მისი სამფლობელო, რეალურად, მხოლოდ აღმოსავლეთ საქართველოს მოიცავდა. იბრძოდა მონღოლების წინააღმდეგ, თუმცა ამ ბრძოლებმა მხოლოდ ქვეყნის გაპარტახება გამოიწვია.
69 (ჲთ)	ვახტანგ III	1298	1298	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე დემეტრე II თავდადებულის ძე. პირველი ზეობა.
	გიორგი V	1299	1299	აღმოსავლეთ საქართველოს ფიქტიური მმართველი (თბილისის მეფე) დემეტრე II თავდადებულის ძე. პირველი ზეობა.
	ვახტანგ III	1300	1308	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე 1298 წელს, დავით VIII-სთან დაპირისპირების მიზნით, ყაზან ყაენმა ვახტანგი მეფედ დაამტკიცა. ფაქტობრივად, ვახტანგ III-ის სამფლობელო თბილისსა და თბილისის სამხრეთით მდებარე ნაწილით, დმანის-სამშვილდით შემოიფარგლებოდა. ვახტანგ III 1308 წელს გარდაიცვალა. მეფე წმინდანადაა აღიარებული ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ. ხსენების დღე არის ძველი სტილით 10 დეკემბერი, ახალი სტილით — 23 დეკემბერი. მეორე ზეობა.
70 (ო)	გიორგი VI მცირე	1308	1318	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე დავით VIII-ის ძე. მისი მეფობა ფიქტიური იყო. მონღოლებმა ჯერ კიდევ მამამისის სიცოცხლეში გაამეფეს მცირეწლოვანი და მეურვედ დაუნიშნეს დემეტრე II-ის ძე გიორგი). 1316 - 1317 წლებში გიორგი VI მცირეს წარუმატებლად ულაშქრია დვალეთში. გარდაიცვალა 1318 წელს. სხვა ცნობები მის მოღვაწეობის შესახებ არ მოგვეპოვება.^[56]
71 (ოა)	გიორგი V	1318	1330	აღმოსავლეთ საქართველოს მეფე. მეორე ზეობა.

დასავლეთ საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
65 (ჲე)	დავით VI ნარინი	1259	1293	დასავლეთ საქართველოს მეფე
	კონსტანტინე I	1293	1327	დასავლეთ საქართველოს მეფე. შუათანა ძე დავით VI ნარინისა თამარ ამანელისძის ქალისაგან, ვახტანგ II–ის მომდევნო ძმა, ქუთაისის ტახტზე ავიდა მამის სიკვდილისთანავე, უმცროსი ძმა მიქელი არ შეურიგდა მის გამეფებას და რაჭა და არგვეთი წაართვა, სიკვდილამდე არ შერიგებულან ძმები, კონსტანტინე I აღესრულა 1327 წელს, შვილი არ დარჩენია.
	მიქელი	1327	1329	დასავლეთ საქართველოს მეფე. უმცროსი ძე დავით VI ნარინისა თამარ ამანელისძის ქალისაგან, უმცროსი ძმა ვახტანგ II-სი და კონსტანტინე I-სა, მამამისის, დავით ნარინის გარდაცვალების შემდეგ გამეფდა მისი ძმა კონსტანტინე 1293 წელს. მიქელი გამეფებულ ძმას განუდგა, რაჭა და არგვეთი თავისთვის დაისაკუთრა, კონსტანტინეს სიკვდილისთანავე გამოაცხადა დასავლეთ საქართველოს მეფედ. იმეფა 2 წელი და აღესრულა 1329 წელს. დარჩა მცირეწლოვანი უფლისწული ბაგრატი.
	ბაგრატი I	1329	1330	დასავლეთ საქართველოს მეფე. ძე მიქელისა, მამის გარდაცვალებისას მცირეწლოვანი იყო. ამ გარემოებით ისარგებლეს საქვეყნოდ გამრიგეებმა და მაშინ წამოვიდა დიდი ხელმწიფე გიორგი V ჯარით იმერეთს, იმერნი ყოველნი მოერთვოდენ სიხარულითა, თუმცა ზოგიერთებმა მაინც ბაგრატს უერთგულეს და მასთან ერთად ქუთაისის ციხეში ჩაიკეტნენ. გიორგიმ ციხეს ალყა შემოარტყა. სულ მალე ალყისგან შემჭიდროებულმა ბაგრატმა გიორგი მეფეს შერიგება სთხოვა, სიცოცხლე მაჩუქე, სარჩო აქვე იმერეთში გამიჩინე და ქუთაისისა და მთელი დასავლეთ საქართველოს ციხე-ქალაქთა გასაღებებს ჩემი ხელით მოგართმევო, გიორგიმაც შეიწყალა და შეივრდომა მოყვარე თვისი, მისცა ბაგრატს საბატონოდ და სარჩო-საზრდელად შორაპნის საერისთავო. ბაგრატ I გარდაიცვალა 1372 წელს, იმჟამად იმერეთში ჩამომდგარი შავი ჭირისაგან. დარჩა ცოლი სამცხის ათაბაგის ყვარყვარე ჯაყელის ასული და 3 ვაჟი: ალექსანდრე, გიორგი და კონსტანტინე.

გაერთიანებული საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
71 (ოა)	გიორგი V ბრწყინვალე	1330	1346	საქართველოს მეფე მესამე ზეობა. წინა ფიქტიური მმართველობებისგან განსხვავებით, ამჯერად გიორგი V-მ ერთპიროვნულად დაიწყო ქვეყნის მართვა. გააერთიანა საქართველო და მონღოლები ქვეყნიდან განდევნა, აამაღლა სამეფოს საგარეო პრესტიჟი. აღსანიშნავია მისი საკანონმდებლო მოღვაწეობაც. გადმოცემის თანახმად, ხუთჯვრიანი დროშა გიორგი V-ის მმართველობისას შეიქმნა.^[57]^[58]^[59] ოთხი დამატებითი ჯვარი დროშას მას შემდეგ დაემატა, რაც მეფემ მონღოლები საქართველოდან განდევნა.^[60]^[61]
72 (ობ)	დავით IX	1346	1360	საქართველოს მეფე გიორგი V ბრწყინვალის ძე. მისი მეფობის დროს საქართველოში თავი იჩინა ეკონომიკურმა კრიზისმა, გაჩნდა შავი ჭირის ეპიდემიაც, რომელმაც მრავალი ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა. დავით IX 1360 წელს გარდაიცვალა გუგეთში. დაკრძალულია გელათში.^[62]
73 (ოგ)	ბაგრატ V დიდი	1360	1393	საქართველოს მეფე დავით IX-ის ძე. ქართული საისტორიო მწერლობა ბაგრატ V-ს „დიდის“ სახელით იხსენიებს. ტრაპიზონელი ბერძენი ისტორიკოსები მიქაელ პანარეტოსი, რომელიც პირადად იცნობდა ბაგრატ V-ს, მას „გამოჩენილ სარდალს“ უწოდებს. სომხურ მწერლობაშიც ბაგრატ V „ძლევამოსილისა და ძლიერის“ სახელითაა მოხსენიებული. მისი მმართველობის ბოლოს საქართველოს თემურლენგი შემოესია. მან მეფის დატყვევებაც მოახერხა და გამაჰმადიანების სანაცვლოდ გათავისუფლება შესთავაზა. ბაგრატმა მოჩვენებით მიიღო ისლამი, რის შემდეგაც ტყვეობას თავი დააღწია და მტრის წინააღმდეგ ბრძოლას ჩაუდგა სათავეში, თუმცა მალევე გარდაიცვალა.
74 (ოდ)	გიორგი VII	1393	1407	საქართველოს მეფე ბაგრატ V-ის ძე. მამამისის სიცოცხლეშივე განაგებდა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეს და წყაროებშიც ამ დროიდან იხსენიება მეფედ. მისი მეფობისას თემურლენგი მრავალჯერ შემოესია საქართველოს. გიორგი VII 1407 წელს დაიღუპა თურქმან ტომებთან ბრძოლაში.
75 (ოე)	კონსტანტინე I	1407	1412	საქართველოს მეფე ბაგრატ V-ის ვაჟი, გიორგი VII-ის ნახევარძმა. ყარა-ყოიუნლუს წინააღმდეგ გამართულ სასტიკ ბრძოლაში ჩალაღანთან კონსტანტინე I ტყვედ ჩავარდა. ტყვეობაში მამაცურად ეჭირა თავი, რის გამოც ყარა-იუსუფმა მას საკუთარი ხელით მოჰკვეთა თავი.^[63]
76 (ოვ)	ალექსანდრე I დიდი	1412^[63]	1442	საქართველოს მეფე კონსტანტინე I-ის ვაჟი. ენერგიულად მოჰკიდა ხელი თემურლენგისა და თურქმანთა შემოსევებით განადგურებული ქვეყნის აღდგენას. ალექსანდრე I ცდილობდა აღედგინა საქართველოს ადრინდელი საზღვრები. 1431 წელს მან შემოიერთა ციხე-ქალაქი ლორე და ლორის ველი, რომელიც მანამდე თურქმან მომთაბარეებს ეპყრათ. დაახლოებით 1434-1435 შემოიერთა სივნიეთი (ახლანდელი ყარაბაღი და მისი მეზობელი თემები). ცდილობდა ქართული ეკლესიის გაძლიერებას, აღადგინა შერყეული საეკლესიო მიწათმფლობლობა, განაახლა უცხოეთის ქართული მონასტრები. სამეფოში შექმნილი ვითარების გამო, 1442 წელს ალექსანდრე I ტახტიდან გადადგა და ათანასეს სახელით ბერად აღიკვეცა.^[64]
77 (ოზ)	ვახტანგ IV	1442	1446	საქართველოს მეფე ალექსანდრე I-ის ვაჟი. ტახტზე ავიდა მას შემდეგ, რაც მამამისი ბერად აღიკვეცა.^[64] ვახტანგ IV -ის მეფობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. იგი თავის მეუღლესთან, ფანასკერტელის ასულ სითიხათუნთან ერთად დაკრძალულია ბანას საკათედრო ტაძარში.
78 (ოჱ)	გიორგი VIII	1446	1462	საქართველოს მეფე ალექსანდრე I-ის შვილი და ვახტანგ IV-ის ნახევარძმა. მის დროს ძირითადად დამთავრდა საქართველოს ერთიანი ფეოდალური მონარქიის სამეფო-სამთავროებად დაშლის ხანგრძლივი პროცესი. თავდაპირველად სამეფოს ჩამოსცილდა სამცხე-საათაბაგო. დასავლეთ საქართველოში გამეფების პრეტენზიით გამოვიდა სამოქალაქოს ერისთავი ბაგრატი, რომელმაც გიორგი VIII-ს ომი გამოუცხადა. ჩიხორის ბრძოლაში (1463) გიორგი VIII დამარცხდა. 1465 წელს სამცხის მთავარმა ყვარყვარე II ათაბაგმა გიორგი VIII ტყვედ ჩაიგდო. ამით ისარგებლა ბაგრატმა და 1466 წელს თავი საქართველოს მეფედ გამოაცხადა. ტყვეობიდან განთავისუფლებული გიორგი VIII (1466) იძულებული გახდა კახეთს გასულიყო, რითაც დასაბამი მისცა კახეთის ცალკე სამეფოდ გამოყოფას.^[65]

ქართლის, კახეთის, იმერეთის მეფეები და სამცხე-საათაბაგოს მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართლის მმართველები (მეფეები და გურჯისტანის ვალები)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
	ბაგრატ VI	1466	1478	იმერეთ-ქართლის მეფე
	კონსტანტინე II	1478	1484	ქართლ-იმერეთის მეფე
	კონსტანტინე II	1484	1505	ქართლის მეფე
	დავით X	1505	1525	ქართლის მეფე
	გიორგი IX	1525	1527	ქართლის მეფე
	ლუარსაბ I	1527	1556	ქართლის მეფე
	სიმონ I	1556	1569	ქართლის მეფე
	დავით XI (დაუთ–ხანი)	1569	1578	ქართლის მეფე
	სიმონ I (ხელახლა)	1578	1600	ქართლის მეფე
	გიორგი X	1600	1606	ქართლის მეფე
	ლუარსაბ II	1606	1615	ქართლის მეფე
	ბაგრატ VII	1616	1619	ქართლის მეფე
	სიმონ II	1619	1625	ქართლის მეფე 1631 წლამდე ფლობდა თბილისს.
	თეიმურაზ I	1625	1633	ქართლ-კახეთის მეფე
	როსტომი (როსტომ-ხანი)	1633	1658	ქართლის მეფე
	ვახტანგ V	1658	1676	ქართლის მეფე
	გიორგი XI	1676	1688	ქართლის მეფე
	ერეკლე I (ნაზარალი–ხანი; რუსეთში: Николай Давыдович)	1688	1703	ქართლის მეფე
	გიორგი XI (ხელახლა)	1703	1709	ქართლის მეფე
	ქაიხოსრო	1709	1711	ქართლის მეფე
	სიმონ ჯანიშინი	1712	1714	ქართლის მეფე
	იესე (ალი ყული-ხანი; ოსმალთა სამსახურში – მუსტაფა)	1714	1716	ქართლის მეფე
	ბაქარი	1716	1719	ქართლის მეფე
	ვახტანგ VI	1719	1724	ქართლის მეფე
	იესე (ალი ყული-ხანი; ოსმალთა სამსახურში – მუსტაფა)	1724	1727	ქართლის ფიქტიური გამგებელი (ვალი)
	ისჰაკ-ფაშა	1727	1735	ქართლის გამგებელი (ვალი) ოსმალობა.
	ალექსანდრე III	1735	1737	ქართლის მეფე
	სეფი-ხანი	1737	1744	ქართლ –კახეთის გამგებელი ყიზილბაშობა.
	თეიმურაზ II	1744	1762	ქართლის მეფე
	ერეკლე II	1762	1790	ქართლ-კახეთის მეფე 1783 წელს გაფორმდა გეორგიევსკის ტრაქტატი. ქართლ-კახეთის სამეფოს გერბი 1762 –1801 წლებში. ქართლ-კახეთის სამეფოს დროშა 1762 –1801 წლებში.
1790 წელს გაფორმდა ივერიელთა ტრაქტატი.
	ერეკლე II	1790	11 იანვარი, 1798	ქართლ-კახეთის მეფე
	გიორგი XII	11 იანვარი, 1798	28 დეკემბერი, 1800	ქართლ-კახეთის მეფე
1801 წელს რუსეთის იმპერიამ მოახდინა ქართლ-კახეთის სამეფოს ანექსია.

კახეთის მმართველები (მეფეები და გურჯისტანის ვალები)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კახეთის სამეფოს გერბი

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
	გიორგი I	1462	1466	ქართლ-კახეთის მეფე გაერთიანებული საქართველოს სამეფოს უკანასკნელი, 78-ე მეფე გიორგი VIII, კახეთში – გიორგი I
	გიორგი I	1466	1476	კახეთის მეფე
	ალექსანდრე I	1476	1511	კახეთის მეფე
	გიორგი II (ავ–გიორგი)	1511	1513	კახეთის მეფე
	დავით X	1513	1518	კახეთის მეფე
	ლევანი	1518	1574	კახეთის მეფე
	ალექსანდრე II	1574	1601	კახეთის მეფე
	დავით I	1601	1602	კახეთის მეფე
	ალექსანდრე II (ხელახლა)	1602	1605	კახეთის მეფე
	კონსტანტინე I	1605	1605	კახეთის მეფე
	თეიმურაზ I	1606	1625	კახეთის მეფე
	თეიმურაზ I	1625	1633	ქართლ-კახეთის მეფე
	თეიმურაზ I (ხელახლა)	1634	1648	კახეთის მეფე
1648 - 1664 წლებში ირანმა მოახდინა კახეთის სამეფოს ანექსია.
	არჩილ II	1664	1675	კახეთის მეფე
1675 – 1703 წლებში ირანმა ხელახლა მოახდინა კახეთის სამეფოს ანექსია.
	ერეკლე I	1703	1709	კახეთის მეფე
	დავით II (იმამ–ყული ხანი)	1709	1722	კახეთის მეფე
	კონსტანტინე II (მაჰმად ყული-ხანი)	1722	1732	კახეთის მეფე
	თეიმურაზ II (ხელახლა)	1732	1744	კახეთის მეფე
	ერეკლე II	1744	1762	კახეთის მეფე
	ერეკლე II	1762	1790	ქართლ-კახეთის მეფე. 1783 წელს გაფორმდა გეორგიევსკის ტრაქტატი. ქართლ-კახეთის სამეფოს გერბი 1762 –1801 წლებში. ქართლ-კახეთის სამეფოს დროშა 1762 –1801 წლებში.
1790 წელს გაფორმდა ივერიელთა ტრაქტატი.
	ერეკლე II	1790	11 იანვარი, 1798	ქართლ-კახეთის მეფე
	გიორგი XII	11 იანვარი, 1798	28 დეკემბერი, 1800	ქართლ-კახეთის მეფე
1801 წელს რუსეთის იმპერიამ მოახდინა კახეთის სამეფოს ანექსია.

1800 წლის 22 დეკემბერს რუსეთის იმპერატორი პავლე I სარგებლობს მეფე გიორგი XII–ის ავადმყოფობით და 1801 წლის 18 იანვარს ხელს აწერს რუსეთის იმპერიასთან ქართლ-კახეთის სამეფოს "შეერთების" მანიფესტს, მაგრამ იმპერატორი შეთქმულებმა მოკლეს და ბრძანების აღსრულება ვერ მოესწრო.

1801 წლის 12 სექტემბერს რუსეთის იმპერატორი ალექსანდრე I ხელმეორედ ხელს აწერს რუსეთის იმპერიასთან ქართლ-კახეთის სამეფოს "შეერთების" მანიფესტს. მანიფესტი გამოქვეყნდა 1802 წლის 12 აპრილს რუსის ჯარით ალყაშემორტყმულ სიონის ტაძარში შეკრებილ თავადაზნაურობის თანდასწრებით.

იმერეთის მეფეები (1259 –1810 წლებში)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იმერეთის სამეფოს გერბი

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ბაგრატიონები
	ბაგრატ II	1462	1466	იმერეთის მეფე ქართლში ბაგრატ VI
	ბაგრატ II	1466	1478	იმერეთ –ქართლის მეფე
	კონსტანტინე II	1478	1484	ქართლ –იმერეთის მეფე
	ალექსანდრე II	1484	1510	იმერეთის მეფე
	ბაგრატ III	1510	1565	იმერეთის მეფე
	გიორგი II	1565	1585	იმერეთის მეფე
	ლევანი	1585	1590	იმერეთის მეფე
	როსტომი	1590	1605	იმერეთის მეფე
	გიორგი III	1605	1639	იმერეთის მეფე
	ალექსანდრე III	1639	1660	იმერეთის მეფე
	ბაგრატ IV	1660	1661	იმერეთის მეფე
	დარეჯანი	1661	1661	იმერეთის დედოფალი
	არჩილ II	1661	1663	იმერეთის მეფე
	დემეტრე გურიელი	1663	1663	იმერეთის მეფე
	ბაგრატ IV (ხელახლა)	1663	1668	იმერეთის მეფე
	დარეჯანი (ხელახლა)	1668	1668	იმერეთის დედოფალი
	დემეტრე გურიელი	1668	1669	იმერეთის მეფე
	ბაგრატ IV (ხელახლა)	1669	1678	იმერეთის მეფე
	არჩილ II (ხელახლა)	1678	1679	იმერეთის მეფე
	ბაგრატ IV (ხელახლა)	1679	1681	იმერეთის მეფე
	გიორგი IV გურიელი	1681	1683	იმერეთის მეფე
	ალექსანდრე IV	1683	1695	იმერეთის მეფე
	არჩილ II (ხელახლა)	1695	1696	იმერეთის მეფე
	გიორგი IV გოჩია	1696	1698	იმერეთის მეფე
	არჩილ II (ხელახლა)	1698	1698	იმერეთის მეფე
	სიმონი	1698	1701	იმერეთის მეფე
	მამია III გურიელი	1701	1702	იმერეთის მეფე
	გიორგი V (გიორგი-მალაქია აბაშიძე)	1702	1703	იმერეთის ფაქტობრივი მმართველი
	გიორგი VI	1703	1711	იმერეთის მეფე
	მამია III გურიელი (ხელახლა)	ოქტომბერი, 1711	ივნისი, 1712	იმერეთის მეფე
	გიორგი VI (ხელახლა)	ივნისი, 1712	1713	იმერეთის მეფე
	მამია III გურიელი (ხელახლა)	1713	1714	იმერეთის მეფე
	გიორგი VI (ხელახლა)	1714	1716	იმერეთის მეფე
	გიორგი V გურიელი	1716	1716	იმერეთის მეფე
	გიორგი VI (ხელახლა)	1716	1720	იმერეთის მეფე
	ალექსანდრე V	1720	1741	იმერეთის მეფე
	გიორგი VII	1741	1741	იმერეთის მეფე
	ალექსანდრე V (ხელახლა)	1741	1746	იმერეთის მეფე
	მამუკა	1746	1749	იმერეთის მეფე
	ალექსანდრე V (ხელახლა)	1749	1752	იმერეთის მეფე
	სოლომონ I	1752	1766	იმერეთის მეფე
	თეიმურაზ I	1766	1768	იმერეთის მეფე
	სოლომონ I (ხელახლა)	1768	23 აპრილი, 1784	იმერეთის მეფე
	დავით II	23 აპრილი, 1784	1789	იმერეთის მეფე
	სოლომონ II	1789	1810	იმერეთის მეფე
1810 წელს რუსეთის იმპერიამ დაიპყრო იმერეთის სამეფო.

სამცხის ათაბაგები (1268-1790 წლებში)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მესხეთის რუკა – სამცხე-საათაბაგო.

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	ტიტული
ჯაყელები
	სარგის I	1268	1279	სამცხის ათაბაგი
	ბექა I	1285	1306	სამცხის ათაბაგი
	სარგის II	1306	1334	სამცხის ათაბაგი
	ყვარყვარე I	1334	1361	სამცხის ათაბაგი
	შალვა	1372	1389	სამცხის ათაბაგი
	აღბუღა I	1389	1395	სამცხის ათაბაგი
	ივანე II	1391	1444	სამცხის ათაბაგი
	აღბუღა II	1444	1451	სამცხის ათაბაგი
	ყვარყვარე II	1451	1498	სამცხის ათაბაგი
	ქაიხოსრო I	1498	1500	სამცხის ათაბაგი
	მზეჭაბუკი	1500	1515	სამცხის ათაბაგი
	მანუჩარ I	1515	1518	სამცხის ათაბაგი
	ყვარყვარე III	1518	1535	სამცხის ათაბაგი
	ქაიხოსრო II	1535	1573	სამცხის ათაბაგი
	ყვარყვარე IV	1573	1581	სამცხის ათაბაგი
	მანუჩარ II	1581	1607	სამცხის ათაბაგი
	მანუჩარ III	1607	1628	სამცხის ათაბაგი
1628 წელს ოსმალეთმა საბოლოოდ შეიერთა სამცხე-საათაბაგო და იმპერიის რიგით საფაშოდ აქცია. 1795 წლამდე მას გამაჰმადიანებული ჯაყელი ფაშები განაგებდნენ.
გამაჰმადიანებული ჯაყელი ფაშები
	საფარ-ფაშა (ბექა)	1628	1635	სამცხის ათაბაგი
	იუსუფ-ფაშა I	1635	1647	სამცხის ათაბაგი
	როსტომ-ფაშა	1647	1659	სამცხის ათაბაგი
	ასლან-ფაშა	1659	1680	სამცხის ათაბაგი
	იუსუფ-ფაშა II	1680	1690	სამცხის ათაბაგი
	სალიმ-ფაშა	1690	1701	სამცხის ათაბაგი
	ისაყ-ფაშა	1701	1741	სამცხის ათაბაგი
	იუსუფ-ფაშა III	1741	1747	სამცხის ათაბაგი
	ჰაჯი აჰმედ-ფაშა	1747	1758	სამცხის ათაბაგი
	ჰასან-ფაშა	1758 1761	1759 1767	სამცხის ათაბაგი
	იბრაჰიმ-ფაშა	1759	1761	სამცხის ათაბაგი
	საულეიმან-ფაშა	1767	1795	სამცხის ათაბაგი
სამცხე-საათაბაგოს ტერიტორია ნაწილობრივ 1828 წელს დაუბრუნდა საქართველოს და შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში.

კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ–გუბერნატორები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
რუსეთის იმპერიის პირველი სამეფისნაცვლო კავკასიაში
5 მაისი, 1785 — 31 დეკემბერი, 1796
	პავლე სერგეის ძე პოტიომკინი	1785	1787	კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ-გუბერნატორი
	პეტრე აბრამის ძე ტეკელი	1787	1789	კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ-გუბერნატორი
	ივანე პეტრეს ძე სალტიკოვი	1789	1790	კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ-გუბერნატორი
	ანტონ ბოგდანის ძე დე ბალმენი	1790	1790	კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ-გუბერნატორი
	ივანე ვასილის ძე გუდოვიჩი	1790	1796	კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ-გუბერნატორი
	ვალერიან ალექსანდრეს ძე ზუბოვი	1796	1796	კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ-გუბერნატორი
1796 წლის 31 დეკემბერს კავკასიის სამეფისნაცვლო გაუქმდა.
	ივანე ვასილის ძე გუდოვიჩი	1796	1798	კავკასიის გენერალ-გუბერნატორი
	ირაკლი ივანეს ძე მარკოვი	1798	1799	კავკასიის გენერალ-გუბერნატორი
	დიმიტრი ივანეს ძე კისილოვი	1799	1799	კავკასიის გენერალ-გუბერნატორი
	კარლ ფიოდორის ძე კნორინგი	1799	1801	კავკასიის გენერალ-გუბერნატორი

რუსეთის იმპერიის მთავარსარდლები კავკასიაში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მთავარი სტატია: საქართველოს სამეფო სახლის მეთაურები 1801 წლის შემდეგ.

თბილისის გუბერნიის გერბი

ქუთაისის გუბერნიის გერბი

რუსეთის იმპერიის მთავარსარდლები კავკასიაში
პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
12 სექტემბერი, 1801 – 27 დეკემბერი, 1844
	კარლ ფიოდორის ძე კნორინგი	12 სექტემბერი, 1801	8 აპრილი, 1802	საქართველოს მთავარსარდალი სამოქალაქო საქმეთა მთავარმართებელი
	კარლ ფიოდორის ძე კნორინგი	8 აპრილი, 1802	11 სექტემბერი, 1802	საქართველოს გუბერნიის მთავარსარდალი
	პავლე დიმიტრის ძე ციციანოვი	11 სექტემბერი, 1802	8 თებერვალი, 1806	საქართველოს მთავარსარდალი და ასტრახანის გენერალ-გუბერნატორი
	ივან ვასილის ძე გუდოვიჩი	8 თებერვალი, 1806	5 მარტი, 1809	საქართველოს მთავარსარდალი
	ალექსანდრ პეტრეს ძე ტორმასოვი	5 მარტი, 1809	6 ივლისი, 1811	საქართველოს და სრულიად კავკასიის მთავარსარდალი
	ფილიპ ოსიპეს ძე პაულიჩი	6 ივლისი, 1811	16 თებერვალი, 1812	საქართველოს მთავარსარდალი და ასტრახანის გენერალ–გუბერნატორი
	ნიკოლაი ფიოდორის ძე რტიშჩევი	16 თებერვალი, 1812	9 აპრილი, 1816	საქართველოს მთავარსარდალი და სამოქალაქო საქმეთა მთავარმმართველი
	ალექსი პეტრეს ძე ერმოლოვი	9 აპრილი, 1816	27 მარტი, 1827	ცალკეული ქართული კორპუსის მეთაური და სამოქალაქო საქმეთა მმართველი კავკასიასა და ასტრახანის გუბერნიაში
	ივანე ფიოდორის ძე პასკევიჩი	28 მარტი, 1827	13 სექტემბერი, 1831	ცალკეული კავკასიური კორპუსის მეთაური და კავკასიის რეგიონის მმართველი
	გრიგოლ ვლადიმერის ძე როზენი	13 სექტემბერი, 1831	30 ნოემბერი, 1837	ცალკეული კავკასიური კორპუსის მეთაური, საქართველოს სამოქალაქო და საზღვრის საქმეთა მთავარმმართველი
	ევგენი ალექსანდრეს ძე გოლოვინი	30 ნოემბერი, 1837	25 ოქტომბერი, 1842	ცალკეული კავკასიური კორპუსის მეთაური, საქართველოს სამოქალაქო და საზღვრის საქმეთა მთავარმმართველი
	ალექსანდრ ივანეს ძე ნეიდგარდტი	25 ოქტომბერი, 1842	27 დეკემბერი, 1844	ამიერკავკასიის მხარის მთავარსარდალი და ცალკეული კავკასიური კორპუსის მეთაური
რუსეთის იმპერიის მეორე სამეფისნაცვლო კავკასიაში
კავკასიის მეფისნაცვლები
	მიხეილ სიმონის ძე ვორონცოვი	27 დეკემბერი, 1844	1 მარტი, 1854	მეფისნაცვალი
	ნიკოლოზ ანდრეის ძე რეადი	1 მარტი, 1854	29 ნოემბერი, 1854	მეფისნაცვლის მოვალეობის შემსრულებელი
	ნიკოლოზ ნიკოლოზის ძე მურავიოვ–კარსკი	29 ნოემბერი, 1854	22 ივლისი, 1856	მეფისნაცვალი
	ალექსანდრე ივანეს ძე ბარიატინსკი	22 ივლისი, 1856	6 დეკემბერი, 1862	მეფისნაცვალი
	დიდი მთავარი მიხეილ ნიკოლოზის ძე რომანოვ უფროსი	6 დეკემბერი, 1862	23 ივლისი, 1881	მეფისნაცვალი
1881 წლის 22 ნოემბერს კავკასიის სამეფისნაცვლო გაუქმდა de facto.
კავკასიის ადმინისტრაციის მთავარმართებლები (22 ნოემბერი, 1882 – 26 თებერვალი, 1905)
	ალექსანდრე მიხეილის ძე დონდუკოვ-კორსაკოვი	1 იანვარი, 1882	3 ივნისი, 1890	მთავარმართებელი
	სერგეი ალექსანდრეს ძე შერემეტიევი	3 ივნისი, 1890	6 დეკემბერი, 1896	მთავარმართებელი
	გრიგოლ სერგეის ძე გოლიცინი	12 დეკემბერი, 1896	1 იანვარი, 1905	მთავარმართებელი
1905 წლის 26 თებერვალს კავკასიის ადმინისტრაცია შეიცვალა სამეფისნაცვლოთი.
რუსეთის იმპერიის მესამე სამეფისნაცვლო კავკასიაში
კავკასიის მეფისნაცვლები (26 თებერვალი, 1905 – 9 მარტი, 1917)
	გრაფი ილარიონ ივანეს ძე ვორონცოვ-დაშკოვი	26 თებერვალი, 1905	23 აგვისტო, 1915	მეფისნაცვალი
	დიდი მთავარი ნიკოლოზ ნიკოლოზის ძე რომანოვ უმცროსი	23 აგვისტო, 1915	9 მარტი, 1917	მეფისნაცვალი
1917 წლის 9 მარტს, კავკასიაში ჩამოყალიბდა ამიერკავკასიის განსაკუთრებული კომიტეტი.

ამიერკავკასიის ლიდერები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის დროშა

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
	ევგენი გეგეჭკორი	28 ნოემბერი, 1917	9 აპრილი, 1918	ამიერკავკასიის კომისარიატის პირველი თავმჯდომარე
თანამდებობა გაუქმდა.
	ნიკოლოზ ჩხეიძე	23 თებერვალი, 1918	26 მაისი, 1918	ამიერკავკასიის სეიმის პირველი თავმჯდომარე
თანამდებობა გაუქმდა.
	აკაკი ჩხენკელი	26 აპრილი, 1918	26 მაისი, 1918	ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობა გაუქმდა.

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გერბი

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროშა.

სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
ნოე რამიშვილი	26 მაისი, 1918	24 ივნისი, 1918	საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის 1-ლი თავმჯდომარე. 1918 წლის 26 მაისს, 17:10 საათზე შეიქმნა საქართველოს პირველი დემოკრატიული რესპუბლიკა.
ნოე ჟორდანია	24 ივნისი, 1918	11 იანვარი, 1953	საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის მე-2 თავმჯდომარე. 1921 წლის 25 თებერვალს თბილისში შემოიჭრა მე-11 წითელი არმიის ნაწილები. ერთი დღით ადრე საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ ქართული არმიის ერთეულებთან ერთად დატოვა თბილისი. მე-11 წითელი არმიის ნაწილებმა გასაბჭოებულ ქართულ არმიასთან ერთად გაათავისუფლა თურქეთის არმიის მიერ დაპყრობილი ბათუმი. 1921 წლის 25 თებერვლიდან მთავრობა ემიგრირებულია საფრანგეთში.
ევგენი გეგეჭკორი	11 იანვარი, 1953	5 ივნისი, 1954	საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის მე-3 თავმჯდომარე ემიგრაციაში

ამიერკავკასიის სფსრ სამხარეო კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივანი – პასუხისმგებელი პირველი მდივანი – პირველი მდივნები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკის გერბი 1922-1923 წლებში.

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკის გერბი 1924-1930 წლებში.

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკის გერბი 1930-1936 წლებში.

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკის დროშა.

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
	ივანე (მამია) დიმიტრის ძე ორახელაშვილი	23 თებერვალი, 1922	3 ნოემბერი, 1922	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივანი
	ალექსანდრე თედორეს ძე მიასნიკოვი (მიასნიკიანი)	3 ნოემბერი, 1922	11 დეკემბერი, 1924	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პასუხისმგებელი პირველი მდივანი
	გრიგოლ (სერგო) კონსტანტინეს ძე ორჯონიკიძე	11 დეკემბერი, 1924	8 დეკემბერი, 1926	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
	ივანე (მამია) დიმიტრის ძე ორახელაშვილი	8 დეკემბერი, 1926	27 ნოემბერი, 1929	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
	ალექსანდრე ივანეს ძე კრინიცკი	27 ნოემბერი, 1929	8 მაისი, 1930	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
	ბესარიონ ბესარიონის ძე ლომინაძე	8 მაისი, 1930	19 ნოემბერი, 1930	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
	ლავრენტი იოსების ძე ქართველიშვილი	19 ნოემბერი, 1930	9 ნოემბერი, 1931	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
	ივანე (მამია) დიმიტრის ძე ორახელაშვილი	9 ნოემბერი, 1931	17 ოქტომბერი, 1932	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
	ლავრენტი პავლეს ძე ბერია	17 ოქტომბერი, 1932	23 აპრილი, 1937	ამიერკავკასიის სამხარეო კომიტეტის პირველი მდივანი
1936 წლის 5 დეკემბერს ამიერკავკასიის საბჭოთა ფედერაციული სოციალისტური რესპუბლიკა ლიკვიდირებულია. საქართველოს სსრ, აზერბაიჯანის სსრ და სომხეთის სსრ დამოუკიდებლად შევიდნენ სსრკ-ის შემადგენლობაში.
1937 წლის 23 აპრილს თანამდებობა გაუქმდა.

საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივნები — პირველი მდივნები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის გერბი 1922-1978 წლებში.

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის გერბი 1978-1990 წლებში.

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის დროშა 1921-1922 წლებში.

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის დროშა 1922-1937 წლებში.

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის დროშა 1937-1951 წლებში.

საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის დროშა 1951-1990 წლებში.

პორტრეტი	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
	ფილიპე იესეს ძე მახარაძე	თებერვალი, 1921	1922	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივანი
	მიხეილ სტეფანეს ძე ოკუჯავა	აპრილი, 1922	ოქტომბერი, 1922	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივანი
	ბესარიონ ბესარიონის ძე ლომინაძე	ოქტომბერი, 1922	1924	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივანი
	მიხეილ ივანეს ძე კახიანი	1924	20 ნოემბერი, 1927	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პასუხისმგებელი მდივანი
	მიხეილ ივანეს ძე კახიანი	20 ნოემბერი, 1927	6 მაისი, 1930	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ლევან დავითის ძე ღოღობერიძე	6 მაისი, 1930	20 ნოემბერი, 1930	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	სამსონ ანდრიას ძე მამულია	20 ნოემბერი, 1930	12 სექტემბერი, 1931	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ლავრენტი იოსების ძე ქართველიშვილი	12 სექტემბერი, 1931	14 ნოემბერი, 1931	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ლავრენტი პავლეს ძე ბერია	14 ნოემბერი, 1931	31 აგვისტო, 1938	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	კანდიდ ნესტორის ძე ჩარკვიანი	31 აგვისტო, 1938	2 აპრილი, 1952	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	აკაკი ივანეს ძე მგელაძე	2 აპრილი, 1952	14 აპრილი, 1953	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ალექსანდრე იორდანეს ძე მირცხულავა	14 აპრილი, 1953	20 დეკემბერი, 1953	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ვასილ პავლეს ძე მჟავანაძე	20 დეკემბერი, 1953	29 სექტემბერი, 1972	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ედუარდ ამბროსის ძე შევარდნაძე	29 სექტემბერი, 1972	6 ივლისი, 1985	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	ჯუმბერ ილიას ძე პატიაშვილი	6 ივლისი, 1985	14 აპრილი, 1989	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	გივი გრიგოლის ძე გუმბარიძე	14 აპრილი, 1989	17 ნოემბერი, 1989	საქართველოს კომუნისტური პარტიის (ბოლშევიკების) ცენტრალური კომიტეტის პირველი მდივანი
	გივი გრიგოლის ძე გუმბარიძე	17 ნოემბერი, 1989	14 ნოემბერი, 1990	საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის თავმჯდომარე
	ზვიად კონსტანტინეს ძე გამსახურდია	14 ნოემბერი, 1990	14 აპრილი, 1991	საქართველოს რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე
1990 წლის 14 ნოემბერს საქართველოს სსრ — საქართველოს რესპუბლიკად გამოცხადდა.

საქართველოს პრეზიდენტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის გერბი

საქართველოს რესპუბლიკის 1990-2004 წლების დროშა

საქართველოს გერბი

საქართველოს დროშა

№	სახელი	მმართველობის დასაწყისი	მმართველობის დასასრული	თანამდებობა
1	ზვიად გამსახურდია	14 აპრილი, 1991	6 იანვარი, 1992	საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტი
სამხედრო გადატრიალება
	ჯაბა იოსელიანი თენგიზ კიტოვანი	6 იანვარი, 1992	10 მარტი, 1992	საქართველოს რესპუბლიკის სამხედრო საბჭოს თავმჯდომარეები
	ედუარდ შევარდნაძე	10 მარტი, 1992	6 ნოემბერი, 1992	საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო საბჭოს თავმჯდომარე
	ედუარდ შევარდნაძე	6 ნოემბერი, 1992	25 ნოემბერი, 1995	საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო მეთაური
საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტი
2	ედუარდ შევარდნაძე	26 ნოემბერი, 1995	30 აპრილი, 2000	საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტი
—	ედუარდ შევარდნაძე	30 აპრილი, 2000	23 ნოემბერი, 2003	საქართველოს რესპუბლიკის პრეზიდენტი მეორე ვადით
საქართველოს პრეზიდენტები
	ნინო ბურჯანაძე	23 ნოემბერი, 2003	25 იანვარი, 2004	საქართველოს პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი
3	მიხეილ სააკაშვილი	25 იანვარი, 2004	25 ნოემბერი, 2007	საქართველოს პრეზიდენტი
	ნინო ბურჯანაძე	25 ნოემბერი, 2007	20 იანვარი, 2008	საქართველოს პრეზიდენტის მოვალეობის შემსრულებელი
—	მიხეილ სააკაშვილი	20 იანვარი, 2008	17 ნოემბერი, 2013	საქართველოს პრეზიდენტი მეორე ვადით
4	გიორგი მარგველაშვილი	17 ნოემბერი, 2013	16 დეკემბერი, 2018	საქართველოს პრეზიდენტი
5	სალომე ზურაბიშვილი	16 დეკემბერი, 2018	დღემდე	საქართველოს პრეზიდენტი

საქართველოს მეფეების ფოტო გალერეა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მარიამ ლორთქიფანიძე, როინ მეტრეველი (2007). საქართველოს მეფეები. თბილისი: ნეკერი. ISBN 99928-58-36-2.

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კომენტარები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ კვადრატულ ფრჩხილებში ჩასმულია იმ მეფეთა სახელები, რომლებიც არ იხსენებიან ქართულ საისტორიო წყაროთა („მოქცევაჲ ქართლისაჲ“, „ქართლის ცხოვრება“) მეფეთა სიებში, მაგრამ იხსენიებიან ბერძენ და რომაელ ავტოებთან, ან ეპიგრაფიკულ ძეგლებში.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“
↑ ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“
↑ ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“
↑ ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“
↑ მოსე ჯანაშვილი „ქართველთა მატიანე“, გვერდი 116.
↑ მ. გ. ჯანაშვილი „საქართველოს ისტორია უძველეს დროითგან 985 წლ. ქრ. შ.“, IV. ბერძენთა გადმოცემა: ფაზიანიდების საგვარეულო შტო (გენეალოგია) ბერძენთა გადმოცემით. ტომი I, გვერდი: 12.
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 1
↑ საბერძნეთის მითოლოგიური ქროონოლოგია
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 4
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 4
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 5
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 4
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 5
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 6
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 7
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 8
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 8
↑ მანგლელი მიტროპოლიტი ანანია „ფაზისი“
↑ ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 9
↑ უქარქაშო ხმლები
↑ The Heroic Age or Second Brazen Age
↑ Frederic P. Miller История Грузии Год:2010 ISBN 978-613-1-74942-1
↑ C. Burney, Die Bergvölker Vorderasiens, Essen 1975, 274
↑ დიაოხის (დიაენის, ტაოს) სამეფო
↑ Georgia. (2006). ბრიტანიკა. Retrieved February 14, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium Service
↑ A. G. Sagona. Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, p. 30.
↑ G. L. Kavtaradze. An Attempt to Interpret Some Anatolian and Caucasian Ethnonyms of the Classical Sources, p. 80f.
↑ R. G. Suny. The Making of the Georgian Nation, p. 6.
↑ История Грузии с древнейших времен до наших дней
↑ მიხეილ თამარაშვილის "ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე"
↑ მიხეილ თამარაშვილის "ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე"
↑ მიხეილ თამარაშვილის "ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე"
↑ ^33.0 ^33.1 „ქართლის ცხოვრება“ სიმონ ყაუხჩიშვილის რედაქციით (ტომი I, 1955.)
↑ კოლხეთის სამეფო
↑ ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“
↑ Explicit map for Georgian numbering
↑ გიორგი მაჭარაშვილის "დროშა გორგასლიანი"
↑ ქართული ტიტულატურა ტაო-კლარჯეთის სამეფოს მმართველ ბაგრატიონთა დინასტიაში
↑ ქართლ-მესხეთის ფეოდალური სახელმწიფო («ქართველთ სამეფო») და ცნობები მის შესახებ გიორგი მერჩულის ძეგლში
↑ საქართველოს სამეფო სახლის გენეალოგია
↑ საქართველოს ძველი ისტორია
↑ სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ. გვერდი 49.
↑ ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“. გვერდი 135.
↑ სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 108-113
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 113-116
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 122-131
↑ დ. კლდიაშვილი, დ. გულორდავა, მ. მაყაშვილი — ქართული ჰერალდიკის ისტორია: საქართველოს სახელმწიფოებრიობის სიმბოლოები. (20 სმ). თბილისი, გვ. 78-79. ISBN 99928-0-519-6.
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 131-132
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 133
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 137
↑ დავით კლდიაშვილი: ქართული ჰერალდიკის ისტორია: საქართველოს სახელმწიფოებრიობის სიმბოლოები / [რედ.: დავით გულორდავა, მიხეილ მაყაშვილი; მხატვ.: გია ბუღაძე]. - თბ., 2003
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 147
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 155
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 156
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 160-161
↑ http://flags.me/2010/12/14/flag-of-georgia/
↑ D.M.Lang - Georgia in the Reign of Giorgi the Brilliant (1314-1346). Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 17,No. 1 (1955), p.84
↑ Georgia.. Encyclopædia Britannica Premium Service. ციტირების თარიღი: 2006-05-25.
↑ G. Gabeskiria p.72
↑ G. Macharashwili დროშა გორგასლიანი, თბ. 2011.
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 165
↑ ^63.0 ^63.1 საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 167
↑ ^64.0 ^64.1 საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 168
↑ საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 169-170

[37] კვადრატულ ფრჩხილებში ჩასმულია იმ მეფეთა სახელები, რომლებიც არ იხსენებიან ქართულ საისტორიო წყაროთა („მოქცევაჲ ქართლისაჲ“, „ქართლის ცხოვრება“) მეფეთა სიებში, მაგრამ იხსენიებიან ბერძენ და რომაელ ავტოებთან, ან ეპიგრაფიკულ ძეგლებში.

[1] ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“

[2] ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“

[3] ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“

[4] ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“

[5] მოსე ჯანაშვილი „ქართველთა მატიანე“, გვერდი 116.

[6] მ. გ. ჯანაშვილი „საქართველოს ისტორია უძველეს დროითგან 985 წლ. ქრ. შ.“, IV. ბერძენთა გადმოცემა: ფაზიანიდების საგვარეულო შტო (გენეალოგია) ბერძენთა გადმოცემით. ტომი I, გვერდი: 12.

[7] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 1

[8] საბერძნეთის მითოლოგიური ქროონოლოგია

[9] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 4

[10] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 4

[11] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 5

[12] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 4

[13] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 5

[14] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 6

[15] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 7

[16] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 8

[17] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 8

[18] მანგლელი მიტროპოლიტი ანანია „ფაზისი“

[19] ჰესიოდეს თეოგონია, გვერდი 9

[20] უქარქაშო ხმლები

[21] The Heroic Age or Second Brazen Age

[22] Frederic P. Miller История Грузии Год:2010 ISBN 978-613-1-74942-1

[23] C. Burney, Die Bergvölker Vorderasiens, Essen 1975, 274

[24] დიაოხის (დიაენის, ტაოს) სამეფო

[25] Georgia. (2006). ბრიტანიკა. Retrieved February 14, 2006, from Encyclopædia Britannica Premium Service

[26] A. G. Sagona. Archaeology at the North-East Anatolian Frontier, p. 30.

[27] G. L. Kavtaradze. An Attempt to Interpret Some Anatolian and Caucasian Ethnonyms of the Classical Sources, p. 80f.

[28] R. G. Suny. The Making of the Georgian Nation, p. 6.

[29] История Грузии с древнейших времен до наших дней

[30] მიხეილ თამარაშვილის "ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე"

[31] მიხეილ თამარაშვილის "ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე"

[32] მიხეილ თამარაშვილის "ქართული ეკლესია დასაბამიდან დღემდე"

[სიმონ_ყაუხჩიშვილი1995-33] 33.0 ^33.1 „ქართლის ცხოვრება“ სიმონ ყაუხჩიშვილის რედაქციით (ტომი I, 1955.)

[34] კოლხეთის სამეფო

[35] ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“

[36] Explicit map for Georgian numbering

[38] გიორგი მაჭარაშვილის "დროშა გორგასლიანი"

[39] ქართული ტიტულატურა ტაო-კლარჯეთის სამეფოს მმართველ ბაგრატიონთა დინასტიაში

[40] ქართლ-მესხეთის ფეოდალური სახელმწიფო («ქართველთ სამეფო») და ცნობები მის შესახებ გიორგი მერჩულის ძეგლში

[41] საქართველოს სამეფო სახლის გენეალოგია

[42] საქართველოს ძველი ისტორია

[43] სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ. გვერდი 49.

[44] ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“. გვერდი 135.

[45] სუმბატ დავითის ძის ქრონიკა ტაო-კლარჯეთის ბაგრატიონთა შესახებ

[საქართველოს_მეფეები—2007——108-113-46] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 108-113

[საქართველოს_მეფეები—2007——113-116-47] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 113-116

[საქართველოს_მეფეები—2007——122-131-48] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 122-131

[49] დ. კლდიაშვილი, დ. გულორდავა, მ. მაყაშვილი — ქართული ჰერალდიკის ისტორია: საქართველოს სახელმწიფოებრიობის სიმბოლოები. (20 სმ). თბილისი, გვ. 78-79. ISBN 99928-0-519-6.

[საქართველოს_მეფეები—2007——131-132-50] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 131-132

[საქართველოს_მეფეები—2007——133-51] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 133

[საქართველოს_მეფეები—2007——137-52] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 137

[53] დავით კლდიაშვილი: ქართული ჰერალდიკის ისტორია: საქართველოს სახელმწიფოებრიობის სიმბოლოები / [რედ.: დავით გულორდავა, მიხეილ მაყაშვილი; მხატვ.: გია ბუღაძე]. - თბ., 2003

[საქართველოს_მეფეები—2007——147-54] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 147

[საქართველოს_მეფეები—2007——155-55] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 155

[საქართველოს_მეფეები—2007——156-56] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 156

[საქართველოს_მეფეები—2007——160-161-57] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 160-161

[58] ttp://flags.me/2010/12/14/flag-of-georgia/

[59] D.M.Lang - Georgia in the Reign of Giorgi the Brilliant (1314-1346). Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 17,No. 1 (1955), p.84

[60] Georgia.. Encyclopædia Britannica Premium Service. ციტირების თარიღი: 2006-05-25.

[61] G. Gabeskiria p.72

[62] G. Macharashwili დროშა გორგასლიანი, თბ. 2011.

[საქართველოს_მეფეები—2007——165-63] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 165

[საქართველოს_მეფეები—2007——167-64] 63.0 ^63.1 საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 167

[საქართველოს_მეფეები—2007——168-65] 64.0 ^64.1 საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 168

[საქართველოს_მეფეები—2007——169-170-66] საქართველოს მეფეები, 2007, გვ. 169-170

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[კ 1]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

საქართველოს მმართველთა სია

ქართველთა ეთნარქები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძველი კოლხეთი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძველი კოლხეთის დინასტიის გენეალოგიური ხე — ფაზიანიდების საშთამომავლო შტო[5][6].[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძველი კოლხეთის მითური მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიაოხი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიაოხის მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თუბალების (ტიბარენების) მეფეები [30][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მუსკების, მოსოხების მეფე [31][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კასკების ანუ კოლხიდის მეფე [32][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კოლხეთის მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იბერიის მეფეები [35][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართლის მეფე-მთავრები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტაო-კლარჯეთის მეფე კურაპალატები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართველთა მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გაერთიანებული საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აღმოსავლეთ საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დასავლეთ საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გაერთიანებული საქართველოს მეფეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართლის, კახეთის, იმერეთის მეფეები და სამცხე-საათაბაგოს მმართველები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართლის მმართველები (მეფეები და გურჯისტანის ვალები)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კახეთის მმართველები (მეფეები და გურჯისტანის ვალები)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იმერეთის მეფეები (1259–1810 წლებში)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სამცხის ათაბაგები (1268-1790 წლებში)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კავკასიის სამეფისნაცვლოს გენერალ–გუბერნატორები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რუსეთის იმპერიის მთავარსარდლები კავკასიაში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამიერკავკასიის ლიდერები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის თავმჯდომარეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს პრეზიდენტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საქართველოს მეფეების ფოტო გალერეა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კომენტარები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძველი კოლხეთის დინასტიის გენეალოგიური ხე — ფაზიანიდების საშთამომავლო შტო^[5]^[6].[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თუბალების (ტიბარენების) მეფეები ^[30][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მუსკების, მოსოხების მეფე ^[31][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კასკების ანუ კოლხიდის მეფე ^[32][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იბერიის მეფეები ^[35][რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იმერეთის მეფეები (1259 –1810 წლებში)[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]