სპირიდონ კედია

სპირიდონ კედია
დაბ. თარიღი	20 სექტემბერი 1884(1884-09-20)
გარდ. თარიღი	1948
ალმა-მატერი	მონპელიეს უნივერსიტეტი

სპირიდონ მალხაზის ძე კედია (დ. 20 სექტემბერი, 1884, ზუგდიდი, — გ. 17 მაისი, 1948, პარიზი; დაკრძალულია ლევილის სასაფლაოზე) — ქართველი პუბლიცისტი, ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ერთ-ერთი დამფუძნებელი და თავმჯდომარე, საქართველოს რესპუბლიკის დამფუძნებელი კრების წევრი, პოლიტიკური ემიგრანტი 1921 წლიდან.

ბიოგრაფია

ზუგდიდის ექვსკლასიანი საქალაქო სასწავლებელის დასრულების შემდეგ, სწავლა ქუთაისის კლასიკურ გიმნაზიაში გააგრძელა. ჭაბუკი კედიას მსოფლმხედველობის ფორმირებაზე დიდი გავლენა მოახდინა ცნობილმა პედაგოგმა იოსებ ოცხელმა, რომლის ოჯახშიც ის გიმნაზიელობის პერიოდში ცხოვრობდა. თავდაპირველად ფედერალისტურ პარტიას დაუკავშირდა, თუმცა მალევე ჩამოშორდა მას, რადგან არ გაიზიარა პარტიის სოციალისტური მიმართულება. 1905 წელს, სტუდენტურ გამოსვლებში აქტიური მონაწილეობისათვის გიმნაზიიდან გარიცხეს. ზუგდიდში დაბრუნებული გლეხთა საპროტესტო გამოსვლების ორგანიზატორი გახდა, რის გამოც მის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა. კედია დროებით სვანეთში, შემდეგ ჩერქეზეთში მიიმალ, 1906 წელს კი საფრანგეთში ჩავიდა და კოლეჟ დე ფრანსის მსმენელი გახდა. 1907] წელს სორბონის უნივერსიტეტში საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტზე ჩაირიცხა (სპეციალობა — ბუნების შემსწავლელი მეცნიერება), ისმენდა ლექციებს ტულუზის უნივერსიტეტში, დაამთავრა მონპელიეს უნივერსიტეტი და შეუდგა მუშაობას ფიზიოლოგიაში დოქტორის ხარისხის მოსაპოვებლად. სტუდენტობისას ფულად შემწეობას ჭიათურის შავი ქვის მრეწველთა საბჭოსაგან იღებდა. პირველი მსოფლიო ომის წინ სხვისი პასპორტით სამშობლოში გამოემგზავრა, მაგრამ რუსეთში გამოჩენისთანავე დააპატიმრეს და კრონშტატის ციხეში ჩასვეს, საიდანაც პეტერბურგის ქართული კოლონიის წევრთა ძალისხმევით განთავისუფლდა.

1914 წელს კედია თბილისში ჩამოვიდა. 1915 წლის 24 მაისს აქვე, მისი თაოსნობით და იმდროინდელ მრეწველთა თანადგომით, ეროვნულ-დემოკრატიული მიმართულების ჟურნალ „კლდის“ ბაზაზე გამოსვლა დაიწყო გაზეთმა „სა­ქარ­თვე­ლომ“ (პირველი ნომერი გამოიცა 1915 წ. 24 მაისს). სპირიდონ კედიამ ეროვნული და დემოკრატიული ჯგუფების (ჟურნალ ,,კლდის“, გაზეთების ,,იმერეთის“ და ,,სამშობლოს“) შეკავშირების გზით, პოლიტიკური პარტიის შექმნის გეგმა შეიმუშავა, რისთვისაც 1917 წლის მარტში ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის საორგანიზაციო მთავარი კომიტეტი ჩამოაყალიბა. 4–10 ივნისს ეროვნულ-დემოკრატთა I ყრილობაზე იგი თავმჯდომარედ აირჩიეს. იმავე წელს კედია დანიასა და შვედეთში ჩავიდა „სა­ქარ­თვე­ლოს განთავისუფლების კომიტეტთან“ შე­სახვედრად. დაბრუნებული აქტიურად მონაწილეობდა სა­ქარ­თვე­ლოს ეროვ­ნული საბჭოს საქმიანობაში, რომლის წევრადაც იგი ეროვნულ ყრილობაზე დაუსწრებლად აირჩიეს.

1918 წლის მაისში მონაწილეობდა ამიერკავკასია-ოსმალეთის ბათუმის საზავო კონფერენციაში, საიდანაც, როგორც ქართველი ერის სრულუფლებიანი წარმომადგენელი, გაიგზავნა გერმანიაში ამ ქვეყნის მთავრობასთან მოსალაპარაკებლად. იმავე წლის ივნისში შეუერთდა ბერლინში ჩასულ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამთავრობო დელეგაციას. 1918 წლის აგვისტოდან საქართველოშია. საქართველოს ეროვნულ საბჭოში ის შედიოდა ჯერ დამფუძნებელი კრების საარჩევნო, შემდეგ კი საკონსტიტუციო კომისიაში. 1919 წლის თებერვალში აირჩიეს საქართველოს დამფუძნებელი კრების დეპუტატად. იყო საკონსტიტუციო, ასევე, თვითმმართველობისა და ადგილობრივი მმართველობის მუდმივი კომისიების წევრი. ედპ-ს საპარლამენტო ფრაქციამ კრებაში მემარჯვენე ოპოზიცია ჩამოაყალიბა. სპირიდონ კედია აკრიტიკებდა ხელისუფლების საქმიანობის ხარვეზებს, მიუთითებდა მის შეცდომებზე, განსაკუთრებით ქვეყნის თავდაცვის განმტკიცების საქმეში, საგარეო ორიენტაციის, ეკონომიკური პოლიტიკის თუ სხვა საკითხებში და სთავაზობდა ალტერნატიულ მოსაზრებებს. მხარს უჭერდა ორპალატიანი პარლამენტის შემოღებას: პირველი პროპორციული სისტემით უნდა აერჩიათ, ხოლო მეორეში ერობათა წარმომადგენლები გაერთიანდებოდნენ. აქტიური მონაწილეობა მიიღო საქართველოს კონსტიტუციის შემუშავებაში. მისი უშუალო ხელმძღვანელობით მომზადდა კონსტიტუციის თავი „სახელმწიფო თავდაცვა“.

1921 წლის თებერვალში საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ კედია სა­ქარ­თვე­ლო­ში დარჩა. 1922 წლის თებერვლისთვის იგი ამზადებდა მასშტაბურ საპროტესტო დემონსტრაციას, რისთვისაც დააპა­ტიმრეს. გაათავისუფლეს მხოლოდ უცხოეთში წასვლის პირობით. 1923 წელს სტამბოლიდან კედია საფრანგეთში ჩავიდა, სადაც განაგრძობდა პოლიტიკურ მოღვაწეობას. მუ­შა­ობ­და გიორგი მაჩაბლის პარფიუმერულ კომპანიაში. მისი მიზანი იყო „ქარ­თველ­თა მთლიანობის აღდგენა ემიგრაციაში“. 1925 წელს დააარსა ჟურნალი „სამშობლოსთვის“, 1932 წელს კი — გაზეთი „სა­ქარ­თველოს გუშაგი“. ხელმძღვანელობდა გ. მაჩაბლის ამერიკული პარფიუმერული კომპანიის – „პრინცი მაჩაბელი“-ს ფილიალს პარიზში.

ემიგრაციაში მყოფ კედიასთან ოჯახმა (მეუღლე — სოფიო ჩიჯავაძე, ქალი­შვი­ლი თეო) მხო­ლოდ 1928 წელს შეძლო ჩასვლა. მეორე მსოფლიო ომის (1939–1945) დროს კედია მონაწილეობდა გერმანიის მიერ შექმნილ ქართული ეროვნული კო­მიტეტის საქმიანობაში. სპირიდონ კედია გარდაიცვალა პარიზში 1948 წელს, დაკრძალულია ლევილის ქართულ სასაფლაოზე.

ლიტერატურა

• ენციკლოპედია „საქართველო“, ტ. 4, თბ., 2018. — გვ. 609.
• ჯანელიძე ო., „ნარკვევები საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიის ისტორიიდან“, თბილისი: „მეცნიერებება“, 2002, ISBN 99928-962-0-5.
• ჯანელიძე ო., სპირიდონ კედია: პოლიტიკური პორტრეტი, თბ., 2002;
• ჩიჯავაძე-კედია ს., ნასმენ-ნახული. პარ. 2002;
• შარაძე გ., უცხოეთის ცის ქვეშ, წგნ. I, თბ., 1991;
• თალაკვაძე ნ., „მოქალაქე მღვდლის დღიურიდან“, თბილისი: ქართული ლიტერატურის სახელმწიფო მუზეუმი, 2013 [1933], ISBN 978-99940-28-77-1.