სოხუმი: განსხვავება გადახედვებს შორის

სოხუმი
Аҟəа
ქალაქი
	სოხუმი; Аҟəа
	გერბი
ქვეყანა	საქართველო
ავტონომიური რესპუბლიკა	აფხაზეთის არ
მუნიციპალიტეტი	სოხუმის მუნიციპალიტეტი
კოორდინატები	43°00′12″ ჩ. გ. 41°00′55″ ა. გ. / 43.00333° ჩ. გ. 41.01528° ა. გ.
ადრეული სახელები	სებასტოპოლისი, დიოსკურია,; ცხუმი, სუხუმ-ყალე
ამჟამინდელი სტატუსი	1848
ფართობი	27 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	20 მეტრი
ოფიციალური ენა	აფხაზური ენა და რუსული ენა
მოსახლეობა	64441 კაცი (2015)
სიმჭიდროვე	2386 კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი	UTC+3 და მოსკოვის დრო
სატელეფონო კოდი	+7 840 22x-xx-xx
საფოსტო ინდექსი	384900
საავტომობილო კოდი	ABH
ოფიციალური საიტი	https://www.sukhumcity.ru/
	სოხუმი ვიკისაწყობში

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შემოწმებული ვერსია]

[შეუმოწმებელი ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

07:24, 31 იანვარი 2019-ის ვერსია

სოხუმი (აფხ. Аҟəа, „აყ°ა“ (აყუა)), ცხუმი (ადრინდელი ქართული სახელწოდება, მისი მართებული ფორმა)^[1] — ქალაქი საქართველოში, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქი და სოხუმის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. ქალაქად გამოცხადდა 1848 წელს. მოსახლეობა 120 ათასი (1991 წ.). სოხუმი კონფლიქტამდე საქართველოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სამრეწველო, სატრანსპორტო (საზღვაო პორტი, რკინიგზის სადგური, აეროპორტი), კულტურული და საკურორტო-ტურისტული ცენტრი იყო.

1992-1993 წლის აფხაზეთის კონფლიქტის შემდეგ ქალაქმა დაკარგა თავისი მნიშვნელობა. 1993 წლის 27 სექტემბერს, აფხაზმა სეპარატისტებმა, ადგილობრივი სომეხი და ჩრდილო-კავკასიელი მოხალისეებისა და რუსული ჯარის დახმარებით შტურმით აიღეს სოხუმი. თითქმის ერთი წლის მანძილზე განუწყვეტელი დაბომბვებისა და შეტევების შედეგად ქალაქი ძლიერ დაზიანდა, მთლიანად განადგურდა ინფრასტრუქტურა. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ლეგიტიმური მთავრობის ინფორმაციით, ბრძოლების შედეგად ქალაქში განადგურდა 10 000-ზე მეტი შენობა.

სოხუმი გაშენებულია უმთავრესად მდინარეების გუმისთისა და კელასურის ქვემო დინებათა შორის მოქცეულ დაბლობ-ვაკეზე, მისი სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი — მდინარეებს ბესლეთსა და კელასურს შორის მდებარე ვიწრო სანაპირო დაბლობ-ვაკეზე. ქალაქის დასახლება ვრცელდება გორაკ-ბორცვებზე, რომლებიც ზღვისპირა ვაკეს ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება. სოხუმის ფართობია 27 კმ².

სახელწოდება

ქალაქი ძველბერძნულ წყაროებში მოხსენიებულია „დიოსკურიას“ (ბერძ. Διοσκουριάς) სახელით, რომელსაც უკავშირებენ არგონავტთა ლაშქრობის მონაწილე ტყუპი ძმების — კასტორისა და პოლიდევკეს (დიოსკურების) სახელს. არის მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც „დიოსკურია“ ადგილობრივი — კოლხური (ლაზ-მეგრული) წარმოშობის სახელია — „დიო-/დია-“ — დედა, ქალღმერთი, „-სკური“ — წყალი, მდინარე, ანუ „წყლის დედა/მდინარის ქალღმერთი“. ძველ ქართულ წყაროებში ქალაქი ნახსენებია როგორც „ცხუმი/ცხომი“, რაც ეტიმოლოგიურად მომდინარეობს სავარაუდოდ რცხილას (სვან. „ცხჳიმრა“, „ცხჳიმ“; კოლხ. „ცხიმური“) ან თევზის (კოლხ. „ჩხომი“) სახელებიდან. ქართული „ცხუმი-დან“ მიღებულია მისი თურქიზებული ფორმა „სუხუმ“ (თურქ. Suhum), რამაც შემგდომში ფართო გავრცელება ჰპოვა სხვადასხვა ენებში, მათ შორის თავად ქართულში. ქალაქს ამჟამად აფხაზურად ეწოდება „აყჳა“ (აფხ. Аҟəа), რაც გვიანდელი მოვლენაა და მომდინარეობს ჩრდილოეთ კავკასიიდან ჩამოსახლებულ აფხაზურ-ადიღეურ ტომთა ციხე-ქალაქის სახელწოდებიდან. დასახლება მსგავსი სახელწოდებით (ლათ. Acua) დატანილია XVII–XVIII საუკუნეების ევროპულ რუკებზე მდინარე ყუბანის შუა წელის უბანში (ჯაკომო გასტალდი, ნიკოლას ვისხერი, გერჰარდ მერკატორი, რობერტ გრინი, ჰენდრიკ ჰონდიუსი და სხვ.).

ძველ და მერმინდელ დასავლეთ ევროპულ წყაროებში ქალაქი მოხსენიებულია სხვადასხვა სახელებით: სებასტოპოლი, სავასტოპოლი, სავატოპოლი, სანატოპოლი, ფავასტა, პორტო მეგრელო, ისგაური და სხვა, როგორც ქალაქი და ნავსადგური კოლხეთში, ხოლო შემდგომ სამეგრელოს ქვეყანაში, საქართველოში. XVIII საუკუნის ფრანგულ გეოგრაფიულ გამოცემებში კი სოხუმი სამეგრელოს დედაქალაქადაა აღნიშნული (ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნიკოლ დელაკრუა და სხვ.).

ისტორია

ადრეული ისტორია

სოხუმის მიდამოები დასახლებულია ძველი ქვის ხანიდან. გვიანდელი ბრინჯაოს ხანიდან აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის მნიშვნელოვანი პუნქტია. სამოსახლოების უმრავლესობა წარმოადგენს გორაკ-ბორცვებზე განლაგებულ წრიულ ნაგებობებს. აფხაზეთის არქეოლოგიურ მასალაში ინახება ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელი ჭურჭლის, იარაღის და საყოფაცხოვრებო ნივთების დიდი რაოდენობა.

ლეგენდის თანახმად სოხუმი დაარსეს ძმებმა კასტორმა და პოლუქსმა, რომლებსაც ძველ სამყაროში უწოდებდნენ დიოსკურებს. აპოლონოს როდოსელის "არგონავტიკის" მიხედვით ისინი თან ახლდნენ იასონს კოლხეთში მოგზაურობისას. ოფიციალურად ძვ. წ. VI საუკუნეში მილეთელმა ბერძენმა ვაჭრებმა აქ სავაჭრო ფაქტორია დიოსკურია დააარსეს. ძველი დიოსკურიის ნანგრევები ამჟამად მოქცეულია წყალქვეშ, სოხუმის ყურეში. დიოსკურია იმართებოდა დიდვაჭარი ოლიგარქების მიერ. აღმოჩენილია ამ პერიოდის რამდენიმე განძი, რაც მიუთითებს დასახლების მაღალ ეკონომიკურ და მატერიუალურ განვითარებას. ელინისტური პერიოდის შემდეგ ქალაქი დროებით დაკნინდა. მისი შემდგომი აღმავლობა უკავშირდება პონტოს მეფე მითრიდატე VI ევპატორს, რომელმაც კოლხეთს დაპყრობის შემდეგ პროვინციულ ცენტრად დიოსკურია არჩა. სადაც მან ააგო რეზიდენცია და ჭრიდა მონეტებს. რომაელებთან დამარცხებული მითრიდატე ძვ.წ. 65-64 წწ ში სწორედ დიოსკურიაში იმყოფებოდა. დიოსკურია საბოლოოდ გაანადგურა მითრიდატეს შვილმა მახარემ, რომელიც ძვ.წ. 47 წელს თავს დაესხა კოლხეთს, ბრძლაში დაამარცხა და მოკლა კოლხეთს მეფე არისტარქე და აფხაზეთის მხრიდან შემოჭრილმა ყველა დასახლება გაანადგურა რაც სანაპიროზე შეხვდა ქალაქ სურიუმამდე (ვანი).

ძვ. წ. I საუკუნეში რომაელებმა კოლხეთს სანაპირო დაიპყრეს, მათ დიოსკურიის ადგილას 75 წელს ააგეს ციხე-ქალაქი და მას სებასტოპოლისი უწოდეს. აქ იდგა რომაელთა ერთი კოჰორტა, რომელიც შედიოდა რომის XIII ლეგიონის შემადგენლობაში. სებასტოპოლისი ძველი დიოსკურიის მესამე აღმავლობა იყო. ფლავიუს არიანეს მოგზაურობისას იგი აღწერილია როგორც კარგად გამაგრებული ქალაქი სადაც გაცხოველებული ვაჭრობა მიმდინარეობს და მეზობელი ტომებისთვის სასიცოცხლო ეკონომიკურ ზონას წარმოადგენს.ცშავი ზღვისპირეთში გუთების შემოსევების პპერიდში (138-224 წწ) სებასტოპოლისს ორჯერ დაეხნენ თავს ზღვვიდან 138 და 140 წელს.პირველად რომაელებმა შეძლეს მათ მოგრიებამ თუმცა მეორე შემოსევისას გუთებმა გარნიზონი ამოწყვიტეს და ქალაქი გაძარცვეს, რომის დასუსტების შემდეგ დაახლ. IV ს დან ქალაქი გახდა აფშილეთის სამთავროს მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრი.

VI საუკუნის დასაწყისში სოხუმი ბიზანტიის იმპერიამ დაიქვემდებარა. ბიზანტიელებმა ისარგებლეს ლაზების და აფშლების კონფლიქტით და აქ გარნიზონი ჩააყენეს. ეგრისის დიდი ომის,მიმდინარეობისას ბიზანტიის იმპერატორმა იუსტინიანე I - მა გაიყვანა ჯარები სოხუმიდან და დაარღვია მისი სიმაგრე. 565 წელს კი მანვე აღადგინა ქალაქი და ციხესიმაგრე. სოხუმი კვლავ დაწინაურდა. VIII საუკუნის ბოლომდე სოხუმი აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში ბიზანტიელთა ერთ-ერთი საყრდენი პუნქტი იყო. 736 წელს ქალაქი დაარბია არაბთა ლაშქარმა მარვან იბნ მუჰამადის (მურვან ყრუ) სარდლობით. ლეონ I მა მისი მმართველობის პერიოდში აფშლეთი შეუერთა აბაზგიას და ჩამოაყალიბა აფხაზთა სამთავრო. VIII საუკუნის ბოლოდან კი ლეონ III-მ შექმნა აფხაზთა სამეფო, ხოლო ქალაქი სოხუმი ცხუმის სამთავროს ცენტრი გახდა. ცხუმის სამთავროს არსებობის პერიოდში ქალაქი იქცა მნიშვნელოვან სავაჭრო ეკონომიკურ ზონად. საქართველოს სამეფოს არსებობის პერიოდში ბაგრატიონებმა დიდი ყურადღება გამოოიჩინეს ქალაქის მიმართ. აქ მათ ააგეს საკათედრო რეზიდენცია, საზაფხულო სასახლე და სოხუმის ყველაზე მძლავრი ციხე ბაგრატის ციხე, რომელიც 999 წელს ააგო ბაგრატ III-მ. 1359 წელს ცხუმის სამთავრო ხელში ჩაიგდეს დადიანებმა. ამ პერიოდიდან 1645 წლამდე სოხუმი სამეგრელოს (ოდიშის) სამთავროს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს საპორტო ქალაქს წარმოადგენდა.

1339 - 1478 წწ- ში ცხუმში მდებარეობდა გენუელთა სავაჭრო ფაქტორია სებასტოპოლი, რომელმაც დიდი რომლი ითამაშა საქართველოს ეკონომიკურ ცხოვრებაში. ფაქტორიას მართავდნენ გენუის დოჟის მიერ დანიშნული კონსულები. 1450-1455 წწ-ში ფაქტორიის კონსული იყო ცნობილი მეზღვაური ჯოვანი დორია.

1451 წელს ოსმალური ფლოტი ზღვიდან დაესხა თავს ქალაქს, აქ მათ მოუწიათ არამარტო ადგილობრივებთან არამედ იტალიური ფაქტორიის დამცველ კონდოტიერებთან შეტაკება, ოსმალებმა ქალაქის შენარჩნება ხოლოდ ერთი წლით შეძლეს.

XVII ს ის 40-იანი წლებიდან XVIII ს ის ბოლომდე ქალაქი გადადიოდა ოდიშის, აფხააზების და ოსმალების ხელში. საუკუნეების მანძლზე იგი ოდიშისა და აფხაზეთის სამთავროს დაპირისპირების მთავარ მიზეზად იქცა.

დასავლეთ საქართველოში არსებული ქაოსით ისარგებლეს ოსმალებმა და 1578 წელს ისევ აიღეს სოხუმი. ლამაზი მდებარეობის გამო ოსმალები სოხუმს „მეორე სტამბოლს“ ეძახდნენ. სოხუმი აფხაზეთში ოსმალთა ბატონობის დასაყრდენი გახდა. 1724 წელს ოსმალებმა აქ არსებული ციხესიმაგრე კიდევ უფრო გაამაგრეს და სუხუმ-კალე (სოხუმის ციხე) უწოდეს. 1725 და 1728 წლებში ადგილი ჰქონდა ანტიოსმალურ აჯანყებებს, მაგრამ ქალაქი ოსმალთა ხელში რჩებოდა. 1771 წელს აჯანყების შემდეგ ქალაქი განთავისუფლდა, მაგრამ მცირე ხნით. ოსმალებმა იგი კვლავ დაიკავეს. XVIII საუკუნის ბოლოს სოხუმი აფხაზეთის მთავრის რეზიდენციაა. ოსმალთა ბატონობის ხანაში ქალაქი დაქვეითდა. იგი ტყვეებით ვაჭრობის ერთ-ერთი პუნქტი გახდა. შარვაშიძეებმა ვერ შესძლეს ქალაქისთვის ძველი მნიშვნელობის დაბრუნება.

1810 წელს სოხუმი და აფხაზეთის სამთავრო რუსეთის ქვეშევრდომი გახდა. XIX საუკუნის 30-იან წლებში დაიწყო სოხუმის აღორძინება. 1832 წელს გაიხსნა საბაჟო, 1846 წელს ნავსადგურად გამოცხადდა, 1847 წლიდან კი ქალაქის სტატუსი მიიღო. ყირიმის ომის დროს, 1855 წლის ოქტომბერში, აფხაზეთის სამთავრო და სოხუმი დაიკავეს ოსმალებმა. 1856 წლის 27 მაისს ოსმალები გავიდნენ სოხუმიდან. 1892 წელს სოხუმმა საქალაქო თვითმმართველობის უფლება მიიღო. ^[2] შემდგომში ქალაქი ძალიან დიდ განვითარებას გადის. 1918-21 წწ-ში იგი იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მნიშვნე,ოვანი საპორტო ქალაქი. კომუნისტური რეჟიმის დამყარების შემდეგ სოხუმში აიგო უამრავი ახალი შენობა ნაგებობა, სანატორიუმები, სასტუმროები, მოეწყო სანაპირო ზოლი და გადიდდა პორტი. სოხუმი. 1989 წლისათვის სოხუმი იყო საბჭოთა კავშირის ერთ ერთ ყველაზე მდიდარი ქალაქი. ტურისტული პოტენციალით იგი უსწრებდა ყველა ქალაქს საბჭოთა რესპუბლიკებში.

აფხაზეთის ომის პერიოდში სოხუმი ყველაზე ცხელი წერტილი იყო. მასზე გადიოდა გუმისთის ფრონტი, რომელსაც იცავდა 23-ე ბრიგადა. ომის შედეგად ქალაქი ძ₾იერ დაზარალდა. დაინგრა შენობა-ნაგებობების საკმაო ნაწილი. ომისშემდგომმა ეკონომიკურმა და დემოგრაფიულმა კოლაფსმა გაანადგურა ქალაქის ეკონომიკური და ინფრასტრუქტურული პოტენციალი. ქალაქის მოსახლეობის 65%-მა დატოვა ქალაქი და საკუთარ ქვეყანაში იძლებით გადაადგილებულ პირად იქცა.

1993 წლის 27 სექტემბრიდან ქალაქს აკონტროლებენ აფხაზი სეპარატისტები. საქართველოს პარლამენტის მიერ 2008 წელს მიღებული კანონის თანახმად, ოკუპირებულია რუსეთის ფედერაციის მიერ.

დემოგრაფია

აღწერის წელი	მოსახლეობა	კაცი	ქალი
1864^[3]	304
1876^[4]	1 161
1893^[5]	2 523
1910^[6]	25001	14207	10794
1915^[7]	40 000
2011	62 914
2015	64 441

ცნობილი სოხუმელები

ღირსშესანიშნაობები

ბაგრატიონთა ეპოქის (XI ს.) ნანგრევები,
სოხუმის ბოტანიკური ბაღი
სტალაქტიტური მღვიმეები სოფელ შრომასთან
უნიკალური ფერმა-ლაბორატორია — პრიმატარიუმი.
ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიის კათედრა და რეზიდენცია.
ბაგრატის ციხე — ცხუმის სამთავრო - მთავრის სამყოფელი.
თამარ მეფის ხიდი (XII ს.)
ძველი სოხუმი (XIX ს.)
ეშერის სამხედრო-გეოლოგიური კვლევების უნიკალური ლაბორატორია.
აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის სახლი
ანტიკური ქალაქის ნანგრევები (ძვ.წ. V-IV ს.)

გალერეა

სოხუმის მერია
თამარის ხიდი
ხედი სოხუმზე, 1915 წ.
სოხუმი სატელიტიდან
სუხუმ-კალე, ციხესიმაგრე XIX საუკუნის დასაწყისში

სოხუმის ისტორიული რუკები

ფრაგმენტი ანტონიო ლაფრერის (1512–1577) რუკიდან
გერჰარდ მერკატორი, ამსტერდამი, 1630 წ.
გერჰარდ მერკატორი (1512–1594), 1609 წ.
ჯაკომო გასტალდი (1500–1566). ფრაგმენტი
ნიკოლას ვისხერი, 1690, ამსტერდამი. ფრაგმენტი
ჰენდრიკ ჰონდიუსი, 1636. ფრაგმენტი
ჯაკომო გასტალდი (1500–1566). ფრაგმენტი
რობერტ გრინი, 1686. ფრაგმენტი
ჯონ სპიდი, ლონდონი, 1676. ფრაგმენტი
ტიმოთე გაბაშვილი, იმერეთის სამეფოს რუკა, 1778
ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ფრაგმენტი "Géographie Moderne"-დან, პარიზი, 1787.
ჟან ბაპტის ლუი კლუე, ნაწყვეტი ტექსტიდან. პარიზი, 1787.
F. Élie de la Primaudaie, 1848
The new encyclopaedia or Universal Dictionary of arts and sciences. ტომი XIX. ლონდონი, 1807. ფრაგმენტი
Dictionaire geographique portatif ou description des royaumes, republiques, villes, eveches, duches, comtes, marquisats, ports, et fortresses des quatre parties du monde. Laurent Eschard, Paris, 1806.
Geographie Moderne, tome second, Nicolle de la Croix, Paris.
გილერმო სოლერის პორტოლანის ფრაგმენტი (1385 წ.). წითელ ფონზე გამოსახული ხელით აღნიშნულია დადიანის სოხუმი (სევასტოპოლი) – დადიანის სამთავროს დედაქალაქი. პორტოლანი დაცულია პარიზის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში

იხილეთ აგრეთვე

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

[1] ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 259.

[2] „ადგილობრივი თვითმმართველობა“ გვ. 11 — თბილისი, 2016

[3] Кавказский календарь на 1865 год გვ. 305

[4] Кавказский календарь на 1885 год გვ. 216

[5] Кавказский календарь на 1894 год გვ. 340

[6] Кавказский календарь на 1912 год

[7] С.Пирцхалава' "Забытый край" -о положении в Абхазии

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

@@ ხაზი 57: / ხაზი 57: @@
 == ისტორია==
+=== ადრეული ისტორია ===
-სოხუმის მიდამოები დასახლებულია ძველი ქვის ხანიდან. გვიანდელი ბრინჯაოს ხანიდან აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის მნიშვნელოვანი პუნქტია. ძვ. წ. VI საუკუნეში მილეთელმა ბერძენმა ვაჭრებმა აქ სავაჭრო ფაქტორია [[დიოსკურია]] დააარსეს. ძველი დიოსკურიის ნანგრევები ამჟამად მოქცეულია წყალქვეშ, სოხუმის ყურეში. ძვ. წ. I საუკუნეში რომაელებმა დაიპყრეს, შემდგომში ააგეს ციხესიმაგრე და ქალაქს სებასტოპოლისი უწოდეს. [[VI საუკუნე|VI საუკუნის]] დასაწყისში სოხუმი ბიზანტიის გამგებლობას ემორჩილება. 542 ირან-ბიზანტიის ომის დროს, ბიზანტიის იმპერატორ იუსტინიანე I-მა გაიყვანა ჯარები სოხუმიდან და დაარღვია მისი სიმაგრე. 565 მანვე აღადგინა ქალაქი და ციხესიმაგრე. სოხუმი კვლავ დაწინაურდა. [[VIII საუკუნე|VIII საუკუნის]] ბოლომდე სოხუმი აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში ბიზანტიელთა ერთ-ერთი საყრდენი პუნქტი იყო. 736 ქალაქი დაარბია არაბთა ლაშქარმა მარვან იბნ მუჰამადის (მურვან ყრუ) სარდლობით. VIII საუკუნის ბოლოდან სოხუმი ცხუმის საერისთავოს ცენტრია. აქვეა საეკლესიო კათედრალი, საქართველოს ფეოდალური სახელმწიფო ძლიერების ხანაში ([[XI საუკუნე|XI]]-[[XIII საუკუნე|XIII]] სს.) სოხუმი კვლავ აყვავებას განიცდის. [[XIV საუკუნე|XIV საუკუნის]] დასაწყისიდან გენუელები (იტალია) სავაჭრო ფაქტორიას აარსებენ. [[1451]] წელს ქალაქი მცირე ხნით ოსმალებმა აიღეს. მეორედ ოსმალებმა ქალაქი აიღეს [[XVI საუკუნე|XVI საუკუნის]] II ნახევარში. 1578 წელს მათ ააშენეს ოთხკუთხა ფორტი ქონგურიანი გალავნით.
+სოხუმის მიდამოები დასახლებულია ძველი ქვის ხანიდან. გვიანდელი ბრინჯაოს ხანიდან აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთის მნიშვნელოვანი პუნქტია. სამოსახლოების უმრავლესობა წარმოადგენს გორაკ-ბორცვებზე განლაგებულ წრიულ ნაგებობებს. აფხაზეთის არქეოლოგიურ მასალაში ინახება ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელი ჭურჭლის, იარაღის და საყოფაცხოვრებო ნივთების დიდი რაოდენობა.
+ლეგენდის თანახმად სოხუმი დაარსეს ძმებმა კასტორმა და პოლუქსმა, რომლებსაც ძველ სამყაროში უწოდებდნენ [[Დიოსკურები|დიოსკურებს]]. აპოლონოს როდოსელის "არგონავტიკის" მიხედვით ისინი თან ახლდნენ იასონს კოლხეთში მოგზაურობისას. ოფიციალურად ძვ. წ. VI საუკუნეში მილეთელმა ბერძენმა ვაჭრებმა აქ სავაჭრო ფაქტორია [[დიოსკურია]] დააარსეს. ძველი დიოსკურიის ნანგრევები ამჟამად მოქცეულია წყალქვეშ, სოხუმის ყურეში. დიოსკურია იმართებოდა დიდვაჭარი ოლიგარქების მიერ. აღმოჩენილია ამ პერიოდის რამდენიმე განძი, რაც მიუთითებს დასახლების მაღალ ეკონომიკურ და მატერიუალურ განვითარებას. [[Ელინიზმი|ელინისტური პერიოდის]] შემდეგ ქალაქი დროებით დაკნინდა. მისი შემდგომი აღმავლობა უკავშირდება [[Პონტოს სამეფო|პონტოს]] მეფე [[Მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე VI ევპატორს]], რომელმაც კოლხეთს დაპყრობის შემდეგ პროვინციულ ცენტრად დიოსკურია არჩა. სადაც მან ააგო რეზიდენცია და ჭრიდა მონეტებს. რომაელებთან დამარცხებული მითრიდატე ძვ.წ. 65-64 წწ ში სწორედ დიოსკურიაში იმყოფებოდა.  დიოსკურია საბოლოოდ გაანადგურა მითრიდატეს შვილმა მახარემ, რომელიც ძვ.წ. 47 წელს თავს დაესხა კოლხეთს, ბრძლაში დაამარცხა და მოკლა კოლხეთს მეფე [[Არისტარქე|არისტარქე]] და აფხაზეთის მხრიდან შემოჭრილმა ყველა დასახლება გაანადგურა რაც სანაპიროზე შეხვდა ქალაქ სურიუმამდე (ვანი).
-ლამაზი მდებარეობის გამო ოსმალები სოხუმს „მეორე სტამბოლს“ ეძახდნენ. სოხუმი აფხაზეთში ოსმალთა ბატონობის დასაყრდენი გახდა. 1724 ოსმალებმა აქ არსებული ციხესიმაგრე კიდევ უფრო გაამაგრეს და სუხუმ-კალე (სოხუმის ციხე) უწოდეს. [[1725]] და [[1728]] წლებში ადგილი ჰქონდა ანტიოსმალურ აჯანყებებს, მაგრამ ქალაქი ოსმალთა ხელში რჩებოდა. [[1771]] წელს აჯანყების შემდეგ ქალაქი განთავისუფლდა, მაგრამ მცირე ხნით. ოსმალებმა იგი კვლავ დაიკავეს. XVIII საუკუნის ბოლოს სოხუმი აფხაზეთის მთავრის რეზიდენციაა. ოსმალთა ბატონობის ხანაში ქალაქი დაქვეითდა. იგი ტყვეებით ვაჭრობის ერთ-ერთი პუნქტი გახდა.
+ძვ. წ. I საუკუნეში რომაელებმა კოლხეთს სანაპირო დაიპყრეს, მათ დიოსკურიის ადგილას 75 წელს ააგეს ციხე-ქალაქი და მას სებასტოპოლისი უწოდეს. აქ იდგა რომაელთა ერთი კოჰორტა, რომელიც შედიოდა რომის XIII ლეგიონის შემადგენლობაში. სებასტოპოლისი ძველი დიოსკურიის მესამე აღმავლობა იყო. [[Ფლავიუს არიანე|ფლავიუს არიანეს]] მოგზაურობისას იგი აღწერილია როგორც კარგად გამაგრებული ქალაქი სადაც გაცხოველებული ვაჭრობა მიმდინარეობს და მეზობელი ტომებისთვის სასიცოცხლო ეკონომიკურ ზონას წარმოადგენს.ცშავი ზღვისპირეთში [[Გუთები|გუთების]] შემოსევების პპერიდში (138-224 წწ) სებასტოპოლისს  ორჯერ დაეხნენ თავს ზღვვიდან  138 და 140 წელს.პირველად რომაელებმა შეძლეს მათ მოგრიებამ თუმცა მეორე შემოსევისას გუთებმა გარნიზონი ამოწყვიტეს და ქალაქი გაძარცვეს, რომის დასუსტების შემდეგ დაახლ. IV ს დან ქალაქი გახდა [[Აფშილეთი|აფშილეთის]] სამთავროს მნიშვნელოვანი სავაჭრო ცენტრი.
-წელს სოხუმი და აფხაზეთის სამთავრო რუსეთის ქვეშევრდომი გახდა. XIX საუკუნის 30-იან წლებში დაიწყო სოხუმის აღორძინება. 1832 წელს გაიხსნა საბაჟო, 1846 წელს ნავსადგურად გამოცხადდა, 1847 წლიდან კი ქალაქის სტატუსი მიიღო. [[ყირიმის ომი]]ს დროს, 1855 წლის ოქტომბერში, [[აფხაზეთის სამთავრო]] და სოხუმი დაიკავეს ოსმალებმა. 1856 წლის 27 მაისს ოსმალები გავიდნენ სოხუმიდან. 1892 წელს სოხუმმა საქალაქო თვითმმართველობის უფლება მიიღო. <ref>[http://www1.naec.ge/images/doc/SXVA/local-governance.pdf „ადგილობრივი თვითმმართველობა“ გვ. 11 — თბილისი, 2016]</ref> 1993 წლის 27 სექტემბრიდან ქალაქს აკონტროლებენ აფხაზი სეპარატისტები. [[საქართველოს პარლამენტი]]ს მიერ [[2008]] წელს მიღებული [[საქართველოს კანონი ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ|კანონის]] თანახმად, ოკუპირებულია [[რუსეთი|რუსეთის ფედერაციის]] მიერ.
+[[VI საუკუნე|VI საუკუნის]] დასაწყისში სოხუმი ბიზანტიის იმპერიამ დაიქვემდებარა. ბიზანტიელებმა ისარგებლეს ლაზების და აფშლების კონფლიქტით და აქ გარნიზონი ჩააყენეს. [[Ეგრისის დიდი ომი|ეგრისის დიდი ომის]],მიმდინარეობისას ბიზანტიის იმპერატორმა [[Იუსტინიანე I|იუსტინიანე I]] - მა გაიყვანა ჯარები სოხუმიდან და დაარღვია მისი სიმაგრე. 565 წელს კი მანვე აღადგინა ქალაქი და ციხესიმაგრე. სოხუმი კვლავ დაწინაურდა. [[VIII საუკუნე|VIII საუკუნის]] ბოლომდე სოხუმი აღმოსავლეთ შავიზღვისპირეთში ბიზანტიელთა ერთ-ერთი საყრდენი პუნქტი იყო. 736 წელს ქალაქი დაარბია არაბთა ლაშქარმა მარვან იბნ მუჰამადის (მურვან ყრუ) სარდლობით. [[Ლეონ I (აფხაზეთი)|ლეონ I]] მა მისი მმართველობის პერიოდში აფშლეთი შეუერთა [[Აბაზგია|აბაზგიას]] და ჩამოაყალიბა აფხაზთა სამთავრო. VIII საუკუნის ბოლოდან კი [[Ლეონ III (აფხაზეთი)|ლეონ III]]-მ შექმნა აფხაზთა სამეფო, ხოლო ქალაქი სოხუმი [[Ცხუმის სამთავრო|ცხუმის სამთავროს]] ცენტრი გახდა. ცხუმის სამთავროს არსებობის პერიოდში ქალაქი იქცა მნიშვნელოვან სავაჭრო ეკონომიკურ ზონად. [[Საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოს]] არსებობის პერიოდში [[Ბაგრატიონები|ბაგრატიონებმა]] დიდი ყურადღება გამოოიჩინეს ქალაქის მიმართ. აქ მათ ააგეს საკათედრო რეზიდენცია, საზაფხულო სასახლე და სოხუმის ყველაზე მძლავრი ციხე [[Ბაგრატის ციხე|ბაგრატის ციხე]], რომელიც 999 წელს ააგო [[Ბაგრატ III (საქართველოს მეფე)|ბაგრატ III]]-მ. 1359 წელს ცხუმის სამთავრო ხელში ჩაიგდეს [[Სამეგრელოს მთავრები|დადიანებმა.]] ამ პერიოდიდან 1645 წლამდე სოხუმი [[Სამეგრელოს (ოდიშის) სამთავრო|სამეგრელოს (ოდიშის) სამთავროს]] ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანეს საპორტო ქალაქს წარმოადგენდა.
+- 1478 წწ- ში ცხუმში მდებარეობდა [[Გენუის რესპუბლიკა|გენუელთა]] სავაჭრო ფაქტორია სებასტოპოლი, რომელმაც დიდი რომლი ითამაშა საქართველოს ეკონომიკურ ცხოვრებაში. ფაქტორიას მართავდნენ გენუის დოჟის მიერ დანიშნული კონსულები. 1450-1455 წწ-ში ფაქტორიის კონსული იყო ცნობილი მეზღვაური ჯოვანი დორია.
+წელს ოსმალური ფლოტი ზღვიდან დაესხა თავს ქალაქს, აქ მათ მოუწიათ არამარტო ადგილობრივებთან არამედ იტალიური ფაქტორიის დამცველ კონდოტიერებთან შეტაკება, ოსმალებმა ქალაქის შენარჩნება ხოლოდ ერთი წლით შეძლეს.
+XVII ს ის 40-იანი წლებიდან XVIII ს ის ბოლომდე ქალაქი გადადიოდა ოდიშის, აფხააზების და ოსმალების ხელში. საუკუნეების მანძლზე იგი ოდიშისა და [[Აფხაზეთის სამთავრო|აფხაზეთის სამთავროს]] დაპირისპირების მთავარ მიზეზად იქცა.
+დასავლეთ საქართველოში არსებული ქაოსით ისარგებლეს ოსმალებმა და 1578 წელს ისევ აიღეს სოხუმი. ლამაზი მდებარეობის გამო ოსმალები სოხუმს „მეორე სტამბოლს“ ეძახდნენ. სოხუმი აფხაზეთში ოსმალთა ბატონობის დასაყრდენი გახდა. 1724 წელს ოსმალებმა აქ არსებული ციხესიმაგრე კიდევ უფრო გაამაგრეს და სუხუმ-კალე (სოხუმის ციხე) უწოდეს. [[1725]] და [[1728]] წლებში ადგილი ჰქონდა ანტიოსმალურ აჯანყებებს, მაგრამ ქალაქი ოსმალთა ხელში რჩებოდა. [[1771]] წელს აჯანყების შემდეგ ქალაქი განთავისუფლდა, მაგრამ მცირე ხნით. ოსმალებმა იგი კვლავ დაიკავეს. XVIII საუკუნის ბოლოს სოხუმი აფხაზეთის მთავრის რეზიდენციაა. ოსმალთა ბატონობის ხანაში ქალაქი დაქვეითდა. იგი ტყვეებით ვაჭრობის ერთ-ერთი პუნქტი გახდა. [[Შარვაშიძეები|შარვაშიძეებმა]] ვერ შესძლეს ქალაქისთვის ძველი მნიშვნელობის დაბრუნება.
+წელს სოხუმი და აფხაზეთის სამთავრო რუსეთის ქვეშევრდომი გახდა. XIX საუკუნის 30-იან წლებში დაიწყო სოხუმის აღორძინება. 1832 წელს გაიხსნა საბაჟო, 1846 წელს ნავსადგურად გამოცხადდა, 1847 წლიდან კი ქალაქის სტატუსი მიიღო. [[ყირიმის ომი]]ს დროს, 1855 წლის ოქტომბერში, [[აფხაზეთის სამთავრო]] და სოხუმი დაიკავეს ოსმალებმა. 1856 წლის 27 მაისს ოსმალები გავიდნენ სოხუმიდან. 1892 წელს სოხუმმა საქალაქო თვითმმართველობის უფლება მიიღო. <ref>[http://www1.naec.ge/images/doc/SXVA/local-governance.pdf „ადგილობრივი თვითმმართველობა“ გვ. 11 — თბილისი, 2016]</ref> შემდგომში ქალაქი ძალიან დიდ განვითარებას გადის. 1918-21 წწ-ში იგი იყო [[Საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა|საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის]] მნიშვნე,ოვანი საპორტო ქალაქი. კომუნისტური რეჟიმის დამყარების შემდეგ სოხუმში აიგო უამრავი ახალი შენობა ნაგებობა, სანატორიუმები, სასტუმროები, მოეწყო სანაპირო ზოლი და გადიდდა პორტი. სოხუმი. 1989 წლისათვის სოხუმი იყო საბჭოთა კავშირის ერთ ერთ ყველაზე მდიდარი ქალაქი. ტურისტული პოტენციალით იგი უსწრებდა ყველა ქალაქს საბჭოთა რესპუბლიკებში.
+[[Აფხაზეთის ომი (1992-1993)|აფხაზეთის ომის]] პერიოდში სოხუმი ყველაზე ცხელი წერტილი იყო. მასზე გადიოდა გუმისთის ფრონტი, რომელსაც იცავდა [[23-ე ბრიგადა (აფხაზეთი)|23-ე ბრიგადა]]. ომის შედეგად ქალაქი ძ₾იერ დაზარალდა. დაინგრა შენობა-ნაგებობების საკმაო ნაწილი. ომისშემდგომმა ეკონომიკურმა და დემოგრაფიულმა კოლაფსმა გაანადგურა ქალაქის ეკონომიკური და ინფრასტრუქტურული პოტენციალი. ქალაქის მოსახლეობის 65%-მა დატოვა ქალაქი და საკუთარ ქვეყანაში იძლებით გადაადგილებულ პირად იქცა.
+წლის 27 სექტემბრიდან ქალაქს აკონტროლებენ აფხაზი სეპარატისტები. [[საქართველოს პარლამენტი]]ს მიერ [[2008]] წელს მიღებული [[საქართველოს კანონი ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ|კანონის]] თანახმად, ოკუპირებულია [[რუსეთი|რუსეთის ფედერაციის]] მიერ.
 ==დემოგრაფია==
@@ ხაზი 87: / ხაზი 104: @@
 == ცნობილი სოხუმელები ==
-* [[დემეტრე II (აფხაზთა მეფე)]]
-* [[თეოდოს I]]
-* [[კონსტანტინე I (აფხაზთა მეფე)]]
-* [[კონსტანტინე II (აფხაზთა მეფე)]]
-* [[ლეონ I (აფხაზეთი)]]
 * [[გურამ გაბესკირია]]
 * [[ანატოლი კაჭარავა]]
@@ ხაზი 104: / ხაზი 116: @@
 * [[ზურაბ კოპალიანი]]
 * [[დიანა ღურწკაია]]
+*[[Დავით თევზაძე|დავით თევზაძე]]
 == ღირსშესანიშნაობები ==
-[[ბაგრატიონები|ბაგრატიონთა]] ეპოქის (XI ს.) ნანგრევები, ბოტანიკური ბაღი, [[სტალაქტიტური მღვიმე]]ები სოფელ შრომასთან, უნიკალური ფერმა-ლაბორატორია — [[პრიმატარიუმი]]. სოხუმში არის [[ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია|ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიის]] კათედრა და რეზიდენცია.
+* [[ბაგრატიონები|ბაგრატიონთა]] ეპოქის (XI ს.) ნანგრევები,
+* სოხუმის ბოტანიკური ბაღი
+* [[სტალაქტიტური მღვიმე]]ები სოფელ შრომასთან
+* უნიკალური ფერმა-ლაბორატორია — [[პრიმატარიუმი]].
+* [[ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქია|ცხუმ-აფხაზეთის ეპარქიის]] კათედრა და რეზიდენცია.
+* [[Ბაგრატის ციხე|ბაგრატის ციხე]] — [[Ცხუმის სამთავრო|ცხუმის სამთავრო]] - მთავრის სამყოფელი.
+* თამარ მეფის ხიდი (XII ს.)
+* ძველი სოხუმი (XIX ს.)
+* ეშერის სამხედრო-გეოლოგიური კვლევების უნიკალური ლაბორატორია.
+* [[Აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა|აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის]] მთავრობის სახლი
+* ანტიკური ქალაქის ნანგრევები (ძვ.წ. V-IV ს.)
 ==გალერეა ==