ყირიმის ომი

ფრანც რუბოს ნახატი "ყირიმის ალყა"

ყირიმის ომი, აღმოსავლეთის ომი — მორიგი ომი რუსეთისა და ოსმალეთის იმპერიებს შორის, რომელიც გრძელდებოდა 1853 წლის 14 ივნისიდან 1856 წლამდე. ომი წარმოებდა, ერთი მხრივ, რუსეთის იმპერიასა და მეორე მხრივ, გაერთიანებული სამეფოს, საფრანგეთის მეორე იმპერიის, სარდინიის სამეფოსა და ოსმალეთის იმპერიის ალიანსს შორის. გაერთიანებულ სამეფოსა და საფრანგეთის სურდათ განედევნათ რუსეთი კავკასიიდან და ყირიმიდან. რუსეთი მოითხოვდა ახლო აღმოსავლეთის დაყოფას გავლენის სფეროებად, მას სურდა ოსმალეთის იმპერიის დანაწევრება, შავი ზღვის რუსეთის შიდა ზღვად გადაქცევა, ბოსფორის და დარდანელის სრუტეების ხელში ჩაგდება და ბალკანეთში განმტკიცება. სამხედრო კონფლიქტის ძირითადი ნაწილი შავ ზღვასა და ყირიმის ნახევარკუნძულზე განხორციელდა, ფრონტის ხაზი გახსნილი იყო კავკასიაშიც.

ომის დაწყება

ყირიმის ომის რუკა

1850-იანი წლების დასაწყისში პალესტინაში მიმდინარეობდა კონფლიქტი მართლმადიდებლურ და კათოლიკე ეკლესიებს შორის წმინდა ადგილების გამო. რუსეთის იმპერია 1853 წელს ჩაერია ამ ბრძოლაში და სომალეთის იმპერიას მოსთხოვა, ეცნო იგი მართლმადიდებელთა მფარველად. ოსმალეთმა უარი განაცხადა. 1853 წლის 14 ივნისს რუსეთმა გაწყვიტა ოსმალეთთან დიპლომატიური ურთიერთობა და ომი დაიწყო. ავსტრიისა და პრუსიის მხარდაჭერის იმედით მ. გორჩაკოვის სარდლობით რუსეთის 80-ათასიანი არმია შევიდა შევიდა დუნაის პროვინციებში, მოლდავეთსა და ვლახეთში. გაერთიანებული სამეფო და საფრანგეთი ვერ შეეგუენ რუსეთის გასვლის მცდელობას ხმელთაშუა ზღვაზე. ამიტომ ისინი ოსმალეთს მიემხრნენ და ომი გამოუცხადეს რუსეთს. მათ სამხედრო ესკადრა შეიყვანეს დარდანელის სრუტეში. მოკავშირეებს შეუერთდა სარდინიის სამეფოც. გაიხსნა ორი ფრონტი: ბალკანეთისა და კავკასიის ფრონტები.

ბალკანეთის ფრონტი

ვლადიმერ კოსოვო, ბრძლა სინოპთან, 1853 წ

მ. გორჩაკოვის არმიამ მოიგერია ომარ-ფაშა შეტევა. 1853 წლის შემოდგომაზე ადმირალმა პ. ნახიპოვმა სინოპთან ბრძოლაში გაანადგურა ოსმალეთის ფლოტი. 1854 წელს შავ ზღვაში შევიდა გაერთიანებული სამეფოს და საფრანგეთის ფლოტები. მათ ყირიმში დიდი არმია გადასხეს და 1854 წლის სექტემბერში ალყა შემოარტყეს სევასტოპოლს, რომელიც იყო მთავარი დასაყრდენი რუსეთისა შავ ზღვაზე. რუსეთმა სცადა კონტრშეტევა ბალკანეთში. რუსეთის ჯარებმა გადალახეს დუნაი და ალყა შემოარტყეს სილისტრას. მოკავშირეების ზეგავლენით ავსტრიამ რუსეთს მოსთხოვა ბალკანეთის დატოვება. რუსეთმა დაკარგა სტამბულისკენ წასვლის შანსი და უკან დაიხია. ვლახეთი და მოლდავეთი დროებით დაიკავა ავსტრიამ.

კავკასიის ფრონტი

ოსმალეთის შეტევა შეკვეთილის ნავსადგურზე

1853 წლის შემოდგომაზე ოსმალეთმა საომარი მოქმედებები დაიწყო კავკასიაში და შეიჭრა გურიაში, სადაც აიღო შეკვეთილის ციხე. 30 ოქტომბერს ოსმალები შეიჭრნენ ახალციხის მაზრაში. 14 ნოემბერს რუსეთის არმიამ ქართველ და სომეხ მოხალისეებთან ერთად ივანე ანდრონიკაშვილის მეთაურობით სასტიკად დაამარცხა ოსმალები ახალციხესთან, ხოლო 19 ნოემბერს ვ. ბებუთოვმა ბაშკადიკლიართან გაანადგურა ოსმალეთის მთავარი ძალები.

1854 წელს ოსმალებმა კავკასიის ფრონტზე დაძრეს ანატოლიის 60-ათასიანი არმია სელიმ-ფაშას მეთაურობით. სწორედ ამ დროს შავ ზღვაში შევიდა ინგლისისა და საფრანგეთის ფლოტები. რუსეთმა გარნიზონები გაიყვანა საზღვაო სიმგარეებიდან და ისინი ადგილობრივი მოსახლეობის იმედად დატოვა. გურიის სასაზღვრო ხაზს იცავდა ლევან გურიელი. 1854 წელს რუსებმა გაიმარჯვეს ბაიაზეთთან და კიურიკ-დარასთან, ქართველების მილიციამ გაიმარჯვა ჩოლოქის ბრძოლაში. 1855 წელს რუსებმა გენერალ ნიკოლოზ მურავიოვის სარდლობით აიღეს არტაანი, ყაგიზმანი, ბაიაზიდი და ალყა შემოარტყეს ყარსს. ყარსის გადარჩენის მიზნით 1855 წლის სექტემბერში ომარ-ფაშამ 20-ათასიანი დესანტი გადასხა სამეგრელოში. მისი მიზანი იყო ეიძულებინა რუსეთის ჯარი, მოეხსნა ალყა ყარსზე. ომარ-ფაშამ დაიკავა აფხაზეთი და სამეგრელო, მოიპოვა გამარჯვება გურულების რაზმზე და მივიდა მდინარე ცხენისწყლამდე. 1855 წლის 15 ნოემბერს მურავიოვმა ყარსი აიღო და ომარ-ფაშა იძულებული გახდა სამეგრელოდან გასულიყო.

კავკასიაში რუსეთის წარმატებაში მნიშვნელოვანი როლი შეიტანეს ადგილობრივმა ქართველებმა და სომხებმა, თუმცა ომმა მოიტანა ნგრევა რუსეთ-ოსმალეთის სასაზღვრო რაიონებში, განსაკუთრებით გურია-სამეგრელოში.

სევასტოპოლის ალყა

მთავარი მოვლენები განვითარდა ყირიმის ნახევარკუნძულზე. მას შემდეგ, რაც მოკავშირეებმა 60-ათასიანი დესანტი გადასხეს, რუსეთის არმიამ ა. მენშიკოვის მეთაურობით დაიხია ბახჩისარაისკენ. სევასტოპოლი 11 თვის განმავლობაში იგერიებდა მოალყეთა იერიშებს. დაცვას ხელმძღვანელობდნენ ადმირალები კორნილოვი და პ. ნახიმოვი. ჩამორჩენილმა ბატონყმურმა რუსეთმა ვერ უზრუნველყო სევასტოპოლის დაცვა. 1855 წლის სექტემბერში სევასტოპოლი დანებდა.

შედეგები

ყარსის აღებამ რუსეთისთვის არსებითად ვერაფერი შეცვალა. რუსეთმა სრული მარცხი განიცადა. სევასტოპოლის ალყის დროს გარდაიცვალა ნიკოლოზ I. 1855 წლიდან მისი ვაჟი ალექსანდრე II გახდა იმპერატორი. 1855 წლის ბოლოს დაიწყო მოლაპარაკებები ვენაში, რომელიც ბოლოს პარიზში დასრულდა. 1856 წელს რუსეთი იძულებული გახდა დათანხმებოდა პარიზის საზავო ხელშეკრულების მძიმე პირობებს. ამ ზავით რუსეთმა დაკარგა დუნაის შესართავი და ბესარაბია. რუსეთს ჩამოერთვა შავ ზღვაზე სამხედრო ფლოტის და სამხედრო ბაზების ფლობის უფლება. შავ ზღვაზე რუსეთის ციხესიმაგრეები უნდა დაენგრია. შავი ზღვა ყველა გემისთვის ღია ზღვად ცხადდებოდა. სერბია, ვლახეთი და მოლდოვა ევროპის სახელმწიფოთა მფარველობის ქვეშ მოექცა. მძიმე მარცხმა დააჩქარა ბატონყმობის გაუქმება რუსეთში.

დიდი ბრძოლების ქრონოლოგია

93-ე სამხრეთ მთიელები ბრძოლის ველზე.

• სინოპის ბრძოლა, 30 ნოემბერი 1853
• პეტროპავლოვსკის ალყა, 30–31 აგვისტო 1854
• ალმის ბრძოლა, 20 სექტემბერი 1854
• სევასტოპოლის ალყა, 25 სექტემბერი 1854 - 8 სექტემბერი 1855
• ბალაკლავის ბრძოლა, 25 ოქტომბერი 1854 (იხილეთ აგრეთვე მსუბუქი ბრიგადის შეტევა და წვრილი წითელი ზოლი)
• ინკერმანის ბრძოლა, 5 ნოემბერი 1854
• ევპატორიის ბრძოლა, 17 თებერვალი 1855
• ჩიორნაიას ბრძოლა, 16 აგვისტო 1855
• აზოვის კამპანია, მაისი-ნოემბერი 1855
• ყარსის ალყა, ივნისი - 28 ნოემბერი 1855

ლიტერატურა

• ხანთაძე შ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 652-653.
• აბაშიძე ზ., ბახტაძე მ, ჯანელიძე ო., „საქართველო და ქართველები“, თბილისი, 2013. — გვ. 489-493, ISBN 978-9941-0-5498-3.
• ხაჭაპურიძე, გ., საქართველოს XIX და XX საუკუნეთა ისტორია, თბილისი: სახელგამი, 1940. — გვ. 53-55.
• ბურჭულაძე ე., ყირიმის ომი და საქართველო, თბილისი, 1960
• Arnold, Guy. Historical dictionary of the Crimean War (Scarecrow Press, 2002)
• Badem, Candan. The Ottoman Crimean War (1853–1856) (Leiden: Brill, 2010). 432 pp. ISBN 90-04-18205-5
• Bridge and Bullen, The Great Powers and the European States System 1814–1914, (Pearson Education: London), 2005
• Bamgart, Winfried The Crimean War, 1853–1856 (2002) Arnold Publishers ISBN 0-340-61465-X

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ყირიმის ომი

• ყირიმის ომი
• ყირიმის ომის კვლევის ორგანიზაცია.