შინაარსზე გადასვლა

მოლდოვა

ბმულების რედაქტირება
Checked
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ტერმინს „მოლდოვა“ აქვს სხვა მნიშვნელობებიც, იხილეთ მოლდოვა (მრავალმნიშვნელოვანი).
მოლდოვის რესპუბლიკა
Republica Moldova
მოლდოვა
მოლდოვის
გერბი
ჰიმნი: 
Limba Noastră
ჩვენი ენა
მოლდოვის მდებარეობა ევროპაში
მოლდოვის მდებარეობა
მოლდოვის მდებარეობა ევროპაში
დედაქალაქი
და უდიდესი ქალაქი		კიშინიოვი
47°00′ ჩ. გ. 28°55′ ა. გ. / 47.000° ჩ. გ. 28.917° ა. გ. / 47.000; 28.917
ოფიციალური ენა რუმინული[1][2][3]
ეთნოქორონიმი მოლდოველი
მთავრობა უნიტარული
საპარლამენტო
რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი მაია სანდუ
 -  პრემიერ-მინისტრი ნატალია გავრილიცა
 -  პარლამენტის პრეზიდენტი ანდრიან კანდუ
საკანონმდებლო ორგანო პარლამენტი
დამოუკიდებლობა სსრკ-სგან
 -  სუვერენიტეტის გამოცხადება 23 ივნისი, 1990 
 -  დამოუკიდებლობის გამოცხადება 27 აგვისტო, 1991[ა] 
 -  კონსტიტუციის მიღება 29 ივლისი, 1994 
ფართობი
 -  სულ 33 846 კმ2 (138-ე)
 -  წყალი (%) 1.4
მოსახლეობა
 -  2014 შეფასება 3 557 600[4]
(დნესტრისპირეთის
გარეშე) (133-ე)
 -  2004 აღწერა 3 383 332[5]
(დნესტრისპირეთის
გარეშე)
3,938,679[6]
(დნესტრისპირეთის
ჩათვლით)
 -  სიმჭიდროვე 105 კაცი/კმ2 (101-ე)
მშპ (მუპ) 2013 შეფასება
 -  სულ $13.299 მილიარდი[7]
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $3736[7]
მშპ (ნომინალი) 2013 შეფასება
 -  სულ $7.935 მილიარდი[7]
 -  ერთ სულ მოსახლეზე $2229[7]
ჯინი (2010)positive decrease 33.0[8]
საშუალო
აგი (2013) 0.663[9]
საშუალო · 114th
ვალუტა მოლდოვური ლეი (MDL)
სასაათო სარტყელი UTC+02:00 (UTC+2)
 -  ზაფხული (DST) UTC+03:00 (UTC+3)
მოძრაობა მარჯვენა
სატელეფონო კოდი +373
მფარველი წმინდანი წმინდა გიორგი
ინტერნეტ-დომენი .md
ა. ^  გამოცხადების თარიღი. დამოუკიდებლობა საბოლოოდ დასრულდა 1991 წლის დეკემბერში სსრკ-ის დაშლასთან ერთად.

მოლდოვა (რუმ. Moldova), ოფიციალურად მოლდოვის რესპუბლიკა (რუმ. Republica Moldova) — ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო[10] აღმოსავლეთ ევროპაში. რუმინეთსა და უკრაინას შორის. რუმინეთი მას დასავლეთიდან ესაზღვრება, უკრაინა კი ჩრდილოეთიდან, აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან. დედაქალაქია კიშინიოვი.

სსრკ-ის დაშლის პერიოდში, 1991 წელს მოლდოვამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა იმავე საზღვრებში, რაც მოლდავეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკას ეკავა. მიუხედავადა ამისა, 1990 წლიდან ქვეყნის საერთაშორისოდ აღიარებული ტერიტორია მდინარე დნესტრის აღმოსავლეთ ნაპირზე დე ფაქტო დამოუკიდებელი, თვითგამოცხადებული ტერიტორიის სახით არსებობს, დნესტრისპირეთის ადმინისტრაციის ქვეშ. 1994 წლის 29 ივლისს მიღებულ იქნა ქვეყნის ახალი კონსტიტუცია.

დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, დაეცა სამრეწველო და სასოფლო-სამეურნეო სექტორი, თუმცა მომსახურების სექტორის ფარდობითი წილი ქვეყნის ეკონომიკაში თანდათან გაიზარდა და ამჟამად ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 60 %-ს აწარმოებს. მიუხედავად ამისა, მოლდოვა დღემდე ევროპის უღარიბეს სახელმწიფოდ რჩება.[10][11]

მოლდოვა პოლიტიკური მოწყობით საპარლამენტო რესპუბლიკაა, სახელმწიფოს მეთაურია პრეზიდენტი, ხოლო აღმასრულებელ ხელისუფლების — პრემიერ-მინისტრი. ქვეყანა გაწევრიანებულია: გაეროში, ევროსაბჭოში, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში, ეუთოში, სუამში, დსთ-ში, ბისეკში და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებში. მოლდოვა მიისწრაფვის ევროკავშირში შესვლისკენ[12] და ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის პროექტის ფარგლებში მიღებული აქვს სამწლიანი სამოქმედო გეგმა.[13]

ეტიმოლოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახელი „მოლდოვა“ მდინარე მოლდოვადან მომდინარეობს; მდინარის ხეობა 1359 წელს დაარსებული მოლდოვის სამთავროს პოლიტიკური ცენტრი იყო.[14] თვითონ მდინარის სახელის წარმოშობა უცნობია. ლეგენდის თანახმად, რომელსაც მოლდოველი მემატიანეები დიმიტრი კანტემირი და გრიგორე ურეხე ყვებიან, მდინარეს სახელი პრინცმა დრაგოშმა პირველყოფილი ძროხებზე ნადირობის შემდგეგ შეურჩია: ნადირობის დროს ნადირზე დადევნებისას, პრინცის ძალაგამოცლილი ძახლი „მოლდა“ მდინარეში დაიხრჩო. პრინცმა ძაღლის სახელი მდინარეს დაარქვა, რომლისგანაც ეს სახელი შემდგომში მთელ სამთავროზე გავრცელდა.[15]

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: მოლდოვის ისტორია.

მოლდოვის ტერიტორიაზე ადამიანის განსახლების კვალი ადრეული პალეოლითიდან დასტურდება. აღმოჩენილია ადრეული პალეოლითის აშელის კულტურის სადგომები (სოფ. ვიხვატინცი). შუა პალეოლითის მუსტიეს კულტურის სადგომები აღმოჩენილია სოფლებთან: ბუტეშტთან, ბუზდუჟანთან და ტრინკასთან. გვიანდელ პალეოლითში გამოჩნდა თანამედროვე ადამიანის ტიპი კრომანიონელი (სოფ. ჩუტულეშტი). ქვეყნის ტერიტორიაზე ასევე დაფიქსირებულია ბრინჯაოსა და რკინის ხანის ნამოსახლარებიც.

ძვ. წ. IV-III საუკუნეებში მოლდოვის ტერიტორიაზე დასახლება დაიწყეს გეტებმა.

ძვ. წ. I საუკუნიდან იწყება რომის იმპერიის ექსპანსია. რომაელებმა დააარსეს პროვინცია მეზია. იმპერატორმა ტრაიანემ კი ორი მძიმე ბრძოლის შემდეგ დაიპყრო გეტების ტერიტორია და დააარსა პროვინცია დაკია. დაიწყო ადგილობრივი მოსახლეობის რომანიზაცია. დნესტრისა და პრუტის შუამდინარეთი პროვინცია დაკიის შემადგენლობაში არ შესულა, თუმცა მისი მოსახლეობა განიცდიდა რომაელთა ძლიერ გავლენას.

271 წელს ბარბაროსების გავლენის გამო რომაელები იძულებული გახდნენ მეზობელი დაკიიდან დაეხიათ უკან და გადავიდნენ მდინარე დუნაის მარჯვენა ნაპირზე. ხალხთა დიდი გადასახლების დროს დნესტრ-პრუტის შუამდინარეთში შეაღწიეს სხვადასხვა ბარბაროსულმა ტომებმა: ვენედებმა, გუთებმა, სარმატებმა, გეპიდებმა და სხვ.

V-VI საუკუნეებში დნესტრ-პრუტის შუამდინარეთში შეაღწიეს სლავურმა ტომებმა, რომლებთანაც მოხდა ადგილობრივი მოსახლეობის ასიმილაცია. სლავები გაერთიანდნენ ორ ტომთა კავშირში ანტებთან და სკლავინებთან, რომელთა შორის საზღვარი, ისტორიკოს იორდანისის მიხედვით გადიოდა მდინარე დნესტრზე. X საუკუნეში სლავები კიევის რუსეთის შემადგენლობაში შევიდნენ.

XIV საუკუნემდე თანამედროვე მოლდოვის ტერიტორია სხვადასხვა ტომთა დაჯგუფებებისა (გეტები, დაკები, გუთები, ანტები) და სახელმწიფოებრივი გაერთიანებების (კიევის რუსეთი, გალიჩის სამთავრო, ოქროს ურდო) გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა. XIV საუკუნის II ნახევრიდან მოლდოვის სამთავროს შემადგენლობაშია, XVI-XVIII საუკუნეებში ოსმალეთის იმპერიის მმართველობის ქვეშაა. XVI საუკუნის პოლონელი ისტორიკოსი ლეონარდო გორეცკი მოლდაველებზე საუბრის დროს აღნიშნავს:

ვიკიციტატა
„მოლდაველების რწმენა და წეს-ჩვეულებები ძალიან ახლოს დგას ბერძნულ და სომხურ ეკლესიებთან. მათი მღვდლები ქორწინდებიან. მოლდაველები განსაკუთრებით განთქმულნი არიან ცხენოსნობით, მათ შორის ყველაზე ღარიბებსაც კი ჰყავთ ცხენები, ლაშქრობისა და ბრძოლებისათვის გამოსადეგი. უნგრელებივით შეირაღებულნი არიან ფარებით, მუზარადებით და შუბებით[16].“

1711 წლის 13 აპრილს მოლდოვის გოსპოდარმა დიმიტრი კანტემირმა ქალაქ ლუცკში პეტრე I-თან დადო საიდუმლო ხელშეკრულება, რომლის ძალითაც მოლდოვამ შეინარჩუნა ავტონომია, მაგრამ შევიდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში. 1711 წლის ივლისში პრუტის წარუმატებელი ლაშქობის შემდეგ ლუცკის ხელშეკრულებამ ძალა დაკარგა და მოლდოვა კვლავ ოსმალეთის ვასალი გახდა, დიმიტრი კანტემირი კი რუსეთში გაიქცა.

XVIII საუკუნის დასასრულს რუსეთ-ოსმალეთის ომის შედეგად რუსეთის ხელში გადავიდა დნესტრის მარცხენა სანაპირო, ხოლო 1812 წელს - ბესარაბია. 1858-1861 წლებში მოლდოვა და ვლახეთი ერთ სახელმწიფოდ გაერთიანდნენ, რომელმაც მოგვიანებით მიიღო სახელწოდება რუმინეთი.

1917 წელს გამოაცხადეს მოდოვის დემოკრატიული რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა. 1918 წლიდან ბესარაბია რუმინეთის შემადგენლობაშია. 1924 წელს უკრაინის სსრ-ის ტერიტორიაზე ჩამოყალიბდა მოლდავეთის ასსრ.

მოლოტოვ-რიბენტროპის პაქტის ხელმოწერის შედეგად, 1940 წლის ივნისში რუმინეთი იძულებული გახდა ბესარაბია და ჩრდილოეთი ბუკოვინა სსრკ-სთვის დაეთმო. ჩამოყალიბდა მოლდავეთის სსრ. მეორე მსოფლიო ომის დროს, 1941-1944 წლებში, მოლდავეთის სსრ დაიპყრო გერმანულმა და რუმინულმა სამხედრო ძალებმა და შეიქმნა ბესარაბიის საგუბერნატორო. 1944 წლის 24 აგვისტოს იასი-კიშინიოვის ოპერაციის შედეგად მოლდავეთის ტერიტორია კვლავ რუსულმა სამხედრო ძალებმა დაიკავეს.

1991 წლის 27 აგვისტოს მოლდოვამ გამოაცხადა დამოუკიდებლობა. პირველი პრეზიდენტი გახდა მირჩა სნეგური. დამოუკიდებლობის გამოცხადებას მოჰყვა სეპარატისტული მოძრაობების გააქტიურება ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონებში. დნესტრისპირეთის ომი დაიწყო 1989 წელს. დნესტრისპირეთის სლავურმა მოსახლეობამ 1991 წელს გამოაცხადა დნესტრისპირეთის მოლდავური რესპუბლიკა, რომელთა სტატუსზე დღემდე მიმდინარეობს მოლაპარაკებები. 1994 წლის 23 დეკემბერს მოლდოვის პარლამენტმა მიიღო კანონი გაგაუზიის ტერიტორიული ავტონომიის შესახებ.

1994 წელს მოლდოვაში მიიღეს კონსტიტუცია, რომელიც დღემდე მოქმედებს.

გეოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მდინარე დნესტრი მოლდოვაში.

მოლდოვა ჩრდილოეთ ნახევარსფეროს განედის 45°-49° და აღმოსავლეთ ნახევარსეფოს გრძედის 26°-30° გრადუსებს შორის მდებარეობს (ტერიტორიის მცირე მონაკვეთი 30°-ზე ოდნავ აღმოსავლეთითაც მდებარეობს). ქვეყნის ტერიტორიის ფართობი 33 851 კმ² უდრის. აღმოსავლეთით ესაზღვრება უკრაინას, დასავლეთით — რუმინეთს. ქვეყნის უმაღლესი წერტილია ბალანეშტი (430 მ) კოდრის მაღლობზე.

მოლდოვის უმეტესი ნაწილი ორ მდინარეს — დნესტრსა და პრუტს შორის მდებარეობს. ქვეყნის დასავლეთ საზღვარს დუნაის შესართავი მდინარე პრუტი წარმოადგენს. დუნაიზე გასასვლელი მოდლოვას მხოლოდ 480 მეტრით აქვს და ამ მონაკვეთში მდებარე სოფელი და კომუნა ჯურჯულეშტი, დუნაიზე მდებარე მოლდოვის ერთადერთი პორტია. ქვეყნის აღმოსავლეთში მიედინება მოლდოვის მთავარი მდინარე დნესტრი, რომელიც ქვეყანას მთელ სიგრძეზე — ჩრდილოეთიდან სამხრეთისკენ კვეთს. მოლდოვაში დნესტრის შესართავებია: რეუტი, ბიკი, იკელი, ბოტნა. მდინარე იალპუგი, დუნაის ერთ-ერთ უბეში, ხოლო კოგალნიკი შავი ზღვის უბეების ჯაჭვში ჩაედინება.

ტოლტრის ბორცვები ფეტეშტიში, ედინეცის რაიონში.

მოლდოვა გეოგრაფიულად ჩაკეტილი ქვეყანაა, თუმცა შავ ზღვასთან ძალიან ახლოს მდებარეობს. იმის მიუხედავად, რომ მთელი ქვეყანა ბორცვიანია, ზღვის დონიდან უმაღლესი წერტილის სიმაღლე 430 მეტრს არ აღემატება. მოლდოვის ბორცვები მოლდოვის ზეგნის ნაწილია, რომელიც გეოლოგიურად კარპატებისგან წარმოიშვა. მოლდოვის ტერიტორიაზე ზეგნის ნაწილს წარმოადგენს დნესტრის ბორცვები, მოლდოვის დაბლობი და ცენტრალური მოლდოვის ზეგანი. ქვეყნის სამხრეთში, მდებარეობს პატარა ბუჯაკის დაბლობი. დნესტრის აღმოსავლეთით მდებარე მოლდოვის ტერიტორია გაყოფილია პოდოლიის ზეგანსა და ევრაზიული ველის ნაწილებს შორის.

მოლდოვის მთავარი ქალაქებია ქვეყნის ცენტრში მდებარე დედაქალაქი კიშინიოვი, დნესტრისპირეთის მთავარი ქალაქი ტირასპოლი, ბელცი და ბენდერი. კომრატი გაგაუზიის ადმინისტრაციული ცენტრია.

კლიმატი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოლდოვის შავ ზღვასთან სიახლოვე, მას რბილ და მზიან კლიმატს აძლევს.[17]

მოლდოვის კლიმატი ზომიერად კონტინენტურია: ზაფხული გრძელი და თბილია, საშუალო ტემპერატურა დაახლოებით 20 °C-ს შეადგენს, ზამთარი შედარებით რბილი და მშრალია, იანვრის საშუალო ტემპერატურა დაახლოებით -4 °C-ს უდრის. ყოველსწლიური ნალექები, რომლებიც ქვეყნის ჩრდილოეთში 600 მმ-ს, ხოლო სამხრეთში 400 მმ-ს უდრის, ძალიან ცვალებადია; არ არის დამახასიათებელი ხანგრძლივი მშრალი პერიოდები. ყველაზე უხვი ნალექით გამოირჩევა ადრეული ზაფხული და ოქტომბრის თვე; კოკისპირული წვიმები და ელჭექი ჩვეულებრიცი მოვლენაა. უსწორმასწორო ზედაპირის გამო, ზაფხულის უხვი წვიმები ხშირად იწვევენ მიწის ეროზიასა და მდინარეების შლამით ამოვსებას.

მოლდოვაში დაფიქსირებული უმაღლესი ტემპერატურა — 41,5 °C, 2007 წლის 21 ივლისს ქალაქ კამენკაში იყო,[18] ყველაზე დაბალი — -35,5 °C კი 1963 წლის 20 იანვარს, ედინეცის რაიონის ბრეტუშენის კომუნაში.[19]

სახელმწიფო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მოლდოვის პარლამენტი

მოლდოვა უნიტარული, საპარლამენტო, წარმომადგენლობითი დემოკრატიის რესპუბლიკაა. სახელმწიფოს სტრუქტურას აყალიბებს 1994 წლის კონსტიტუცია. კონსტიტუციაში შესწორების შესატანად საჭიროა პარლამენტის წევრთა მინიმუმ ორი-მესამედის ხმა. ისეთი საკონსტიტუციო ცვლილებები, რომელთაც შეუძლია ზიანი მოუტანოს ქვეყნის სუვერენიტეტს, დამოუკიდებლობას ან ერთიანობას, მხოლოდ რეფერნედუმის გზით, ამომრჩეველთა ხმათა უმრავლესობითაა შესაძლებელი. გარდა ამისა, გადახედვას არ ექვემდებარება კონსტიტუციაში ჩამოთვლილი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები.[20]

ქვეყნის ცენტრალური საკანონმდებლო ორგანოა მოლდოვის ერთპალატიანი პარლამენტი, რომელიც 101 წევრისაგან შედგება და რომლებიც საყოველთაო არჩევნების გზით, პარტიული სიებით აირჩევიან ყოველ ოთხ წელში ერთხელ.

სახელმწიფოს მეთაურია მოლდოვის პრეზიდენტი, რომელსაც ქვეყნის პარლამენტი ირჩევს, რაც დეპუტატების სამი-მეხუთედის (61 დეპუტატი) მხარდაჭერას მოითხოვს. მოლდოვის პრეზიდენტი პარლამენტის მიერ 2001 წლიდან აირჩევა. აღნიშნული ცვლილება კონსტიტუციაში აღმასრულებელი ხელისუფლების ძალაუფლების შესამცირებლად და საკანონმდებლოს გაზრდის მიზნით შევიდა. პრეზიდენტი ნიშნავს პრემიერ-მინისტრს, რომელიც არის მთავრობის მეთაური, რომელსაც თავად აყალიბებს. ორივე პროცედურას პარლამენტის თანხმობა ესაჭიროება.

1994 წლის კონსტიტუცია ასევე ადგენს დამოუკიდებელ საკონსტიტუციო სასამართლოს, რომელიც ექვსი მოსამართლისაგან შედგება (ორის ნიშნავს პრეზიდენტი, ორს პარლამენტი, ორს კი მაგისტრატის უმაღლესი საბჭო); აღნიშნული მოსამართლეები ექვსი წლის ვადით ინიშნებიან და ამ პერიოდის განმავლობაში, თანამდებობაზე ხელშეუხებელნი არიან, არ ექვემდებარებიან არანაირ ძალაუფლებას. სასამართლოს გააჩნია ძალაუფლება გადასინჯოს პარლამენტის მიერ მიღებული ნებისმიერი აქტი, პრეზიდენტის დეკრეტი და საერთაშორისო ხელშეკრულებები, რომლებსაც ქვეყანა აწერს ხელს.[20]

საგარეო ურთიერთობები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მოლდოვის მთავარი პრიორიტეტი ევროკავშირში გაერთიანებაა

საბჭოთა კავშირისგან დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, მოლდოვის საგარეო პოლიტიკა მიმართული იყო ევროპის სხვა ქვეყნებთან ურთიერთობების დამყარების, ნეიტრალიტეტისა და ევროკავშირში ინტეგრაციისაკენ. 1995 წელს ქვეყანა ევროსაბჭოს წევრი გახდა.

გარდა ნატოს პროგრამაში პარტნიორობა მშვიდობისთვის მონაწილეობისა, მოლდოვა გაწევრიანებულია ისეთ ორგანიზაციებში, როგორებიცაა გაერო, ეუთო, ევროატლანტიკური პარტნიორობის საბჭო, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი, ფრანკოფონია, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი.

2005 წელს მოლდოვამ და ევროკავშირმა შეიმუშავეს სამოქმედო გეგმა, რომელიც მიზნად ისახავდა თანამშრომლობიის გაუმჯობესებას მის ორ მეობელთან — რუმინეთთან და უკრაინასთან. 2005 წლის ბოლოს, მოლდოვისა და უკაინის პრეზიდენტების ერთობლივი მოთხოვნის საფუძველზე შეიქმნა ევროკავშირის სასაზღვრო დახმარების მისია მოლდოვისა და უკრაინისათვის (EUBAM). აღნიშნული ორგანიზაცია მოლდოვისა და უკრაინის ხელისუფლებებს ეხმარება მათი საზღვრის დაზუსტებასა და ევროკავშირის სტანდარტებთან საბაჟო პროცედურების დაახლოებაში, ასევე, ორივე ქვეყანას მხარს უჭერს ტრანს-სასაზღვრო კრიმინალის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

1990–1992 წლების დნესტრისპირეთის ომის შემდეგ, მოლდოვა დნესტრისპირეთის კონფლიქტთან დაკავშირებული მშვიდობიანი რეზოლუციის მიღებას ცდილობდა, რაზეც მუშაობდა რუმინეთთან, უკრაინასთან და რუსეთთან ერთად; პროცესში ჩართული იყო საერთაშორისო მედიაცია, ეუთოსა და გაეროს ფაქტების შემგროვებელი და სადამკვირვებლო მისიები. მოლდოვის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ანდრეი სტრატანმა არაერთხელ განაცხადა, რომ სეპარატისტულ რეგიონში განთავსებული იყო რუსეთის ჯარები, რომლებიც ხელს უშლიდნენ პროცესს და არაერთხელ მოუწოდა მათ ტერიტორია „დაუყოვნებლივ და უპირობოდ“ დაეტოვებინათ. 2012 წელს, უსაფრთხოების ზონაში მომხდარი ინციდენტის შედეგად გარდაიცვალა მშიდობიანი მოქალაქე, უფრო გამწვავდა რუსეთთან დაძაბულობა.[21]

2010 წლის სექტემბერში, ევროპარლამენტმა მოლდოვას 90 მილიონი ევროს ოდენობის გრანტი გამოუყო.[22] ეს ფული წარიმართა იმ 750 მლნ აშშ დოლარის დასაფარად, რომელიც მანამდე უკვე ჰქონდათ გამოყოფილი[23] საერთაშორისო სავალუტო ფონდს, მსოფლიო ბანკსა და სხვა დონორებს. 2010 წლის აპრილში, რუმინეთმა მოლდოვას დახმარების სახით 100 მილიონი ევრო შესთავაზა, მოდოველი სტუდენტებისათვის კი სტიპენდიები გაიზარდა და მათმა რიცხვმა 5000 შეადგინა.[24] სესხის თაობაზე დადებული შეთანხმების თანახმად, 2010 წელს მოლდოვას პოლონეთმა 15 აშშ დოლარი გამოუყო, როგორც ამ ქვეყნის ევროინტეგრაციისადმი ძალისხმევის მხარდაჭერის ნაწილი.[25] პირველი შეხვედრა მოლდოვისა და რუმინეთის პრეზიდენტებს შორის 2012 წლის მარტში შედგა, რომელზეც მიღწეულ იქნა მრავალი ორმხრივი შეთანხმება სხვადასხვა სფეროში.[26][27] ამავე წელს, მომავალმა პრეზიდენტმა, ნიკოლაე ტიმოფტიმ პოსტზე არჩევამდე აღნიშნა, რომ ევროპული ორიენტაცია „მოლდოვის ბოლო წლების პოლიტიკის მთავარი კომპონენტი იყო, რაც აუცილებლად უნდა გაგრძელდეს“.

2013 წლის 29 ნოემბერს, ვილნიუსის სამიტზე გადაწყდა, რომ მოლდოვა ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას მოაწერდა ხელს.[28] რუმინეთის პრეზიდენტ ტრაიან ბესესკუს განცხადებით, რუმინეთი ყველა ღონეს იხმარს, რათა მოლდოვა ევროკავშირს შეუერთდეს რაც შეიძლება მალე. თუმცა, ბესესკუმ ასევე აღნიშნა, რომ რუმინეთის შემდეგი ეროვნული პროექტი მოლდოვისა და რუმინეთის გაერთიანებაა.[29]

ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას მოლდოვამ 2014 წლის 27 ივნისს, ბრიუსელში, საქართველოსთან ერთად მოაწერა ხელი.[30][31]

თავდაცვა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მოლდოვის არმიის ჯარისკაცები ერთობლივ მრავალეროვნულ მზადყოფნის ცენტრში ჰოჰენფელსში, გერმანია.

მოლდოვის შეიარაღებული ძალები მოიცავს სახმელეთო და საჰაერო თავდაცვის ძალებს. მოლდოვამ ყველა შესაბამისი ზომა მიიღო მის ტერიტორიაზე არსებული ყოფილი საბჭოთა კავშირის შეიარაღების კონტროლთან დაკავშირებით. 1992 წლის 30 ოქტომბერს, მოლდოვამ რატიფიცერება გაუკეთა ევროპაში კონვენციური შეიარაღების ხელშეკრულებას, რომელიც ყოვლისმომცველ შეზღუდვებს აწესებს ასეთი შეიარაღების მთავარ კატეგორიებზე, ხოლო მათი გადაჭარბებისას ჭარბი შეიარაღების შემდგომ განადგურებას ითვალისწინებს. 1994 წლის ოქტომბერში, ქალაქ ვაშინგტონში ქვეყანა ბირთვული იარაღის გაუვრელებლობის ხელშეკრულებას შეუერთდა, მას არ გააჩნია ბირთვული, ბიოლოგიური ან ქიმიური შეიარაღება. 1994 წლის 16 მარტს, მოლდოვა შეუერთდა ნატოს მშვიდობისთვის პარტნიორობის პროგრამას.

მოლდოვა პირნათლად ასრულებს შეიარაღების კონტროლის სხვადასხვა საერთაშორისო და რეგიონულ რეგულაციებს, ისეთებს როგორიცაა, გაეროს ცეცხსასროლი იარაღის პროტოკოლი, რეგიონული სტაბილურობის პაქტის განხორციელების გეგმა, გაეროს მოქმედების გეგმა (UN Programme of Action) და ეუთოს დოკუმენტებს კონვენციურ საბრძოლო მასალაზე და სხვა.

1991 წელს დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, მოლდოვამ მონაწილეობა მიიღო გაეროს სამშვიდობო მისიებში ლიბერიაში, კოტ-დ’ივუარში, სუდანში და საქართველოში.

რეგიონული უსაფრთხოების გაძლიერების მიზნით მოლდოვას რუმინეთთან ხელმოწერილი აქვს სამხედრო ხელშეკრულება. ხელშეკრულება მოლდოვის სტრატეგიის ნაწილია, რომელიც მიზნად საკუთარი არმიის რეფორმირებას და მეზობლებთან თანამშრომლობას გულისხმობს.[32]

2014 წლის 12 ნოემბერს, მოლდოვის სამშვიდობო კონტინგეტის შესაძლებლობების გასაზრდელად, მოლდოვის შეიარაღებული ძალების 22-ე სამშვიდობო კონტინგენტს აშშ-მა 700 000 აშშ დოლარის ღირებულების 39 ერთეული მაღალი გამავლობის მრავალფუნქციური ბორბლებიანი სატრანსპორტო საშუალება HumVee და 10 ტრეილერი გადასცა.[33]

ადამიანის უფლებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ორგანიზაცია „საერთაშორისო ამნისტიის“ მონაცემებით, მოლდოვაში პოლიციის მხრიდან ფართოდ გავრცელებული რჩება წამება და სხვა მსგავსი მოპყრობები; სახელმწიფო უძლური აღმოჩნდა მიუკერძოებელი პოლიციის ჩამოყალიბებაში, პოლიციელები ხშირად აჭარბებენ უფლებებს. პოლიტიკური დისიდენტები ილიე ილაშკუს ჯგუფიდან, სამართლებრივი დევნისგან მხოლოდ მას შემდეგ გათავისუფლდნენ, რაც საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ჩაერთო.[34] 2009 წელს, მოლდოვის ბოლო ათწლეულის ყველაზე მასშტაბური სამოქალაქო პროტესტის დროს პოლიციამ მოკლა რამდენიმე ადამიანი, მათ შორის ვალერიუ ბობოკი, რამდენიმე კი დაშავდა.[35]

აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის 2011 წლის აპრილის ადამიანის უფლებათა მოხსენების თანახმად, „წინა წლებთან შედარებით, არ შემიჩნევა მკვლელობები უშიშროების სამსახურების მხრიდან. წლის მანძილზე გაკეთებული მოხსენებების მიხედვით, ხელისუფლების მხრიდან მედიაზე კონტროლის დასამყარებლად გადადგმული ნაბიჯები შემცირდა,“ მაგრამ „დნესტრისპირეთის ხელისუფლება განაგრობს თავისუფალი მედიისა და ოპოზიციის შევიწროვებას, ზღუდავს ასოციაციის, მოძრაობისა და რელიგიის თავისუფლებას; ეწევა რუმინულად მოლაპარაკეთა დისკრიმინაციას“.[36] საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, მოლდოვამ „მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია“ რელიგიის თავისუფლების მხრივ, თუმცა ამის ხელშესაწყობად სამომავლოდ კიდევ გადასადგმელია შესაბამისი ნაბიჯები“, ნათქვამია რელიგიისა და რწმენის თავისუფლების გაეროს სპეციალური მომხსენებლის, ეინერ ბიელფელდტის განცხადებაში, რომელიც მან 2011 წლის სექტემბერში, კიშინოვში წარმოადგინა.[37] 2008 წელს, ოჯახში ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლისა და პრევენციის შესახებ კანონის მიღებით, მოლდოვამ გააუმჯობესა თავისი კანონმდებლობა.[38]

ადმინისტრაციული დაყოფა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოლდოვა დაყოფილია ოცდათორმეტ რაიონად, სამ მუნიციპალიტეტად და ორ ავტონომიურ რეგიონად (გაგაუზია და დნესტრისპირეთი).[39] დნესტრისპირეთის საბოლოო სტატუსი საკამათოა, რადგან ტერიტორიას ცენტრალური ხელისუფლება ვერ აკონტროლებს. ამ ორი ავტონომიური რეგიონის ადმინისტრაციულ ცენტრებს — კომრატსა და ტირასპოლს ასევე მუნიციპალიტეტის სტატუსი აქვთ.

მოდოვაში 66 ქალაქი და 916 კომუნაა. ქალაქებიდან ხუთს მუნიციპალიტეტის სტატუსი აქვს. ქვეყანაში 699 სოფელია, რომლებსაც თავიანთი ადმინისტრაცია ჰყავთ და ადმინისტრაციულად მიეკუთვნებიან ქალაქებს (40 მათგანი) ან კომუნებს (659).

მოლდოვის უდიდესი ქალაქები

კიშინიოვი
კიშინიოვი
ტირასპოლი
ტირასპოლი

 რიგი ქალაქები ქალაქური რიგი ქალაქები ქალაქური

ბელცი
ბელცი
ბენდერი
ბენდერი

1 კიშინიოვი1 723 500 (2012) 11 კომრატი3 25 600 (2012)
2 ტირასპოლი2 148 900 (2011) 12 ჩადირ-ლუნგა3 22 800 (2012)
3 ბელცი1 144 300 (2012) 13 სტრაშენი3 21 200 (2012)
4 ბენდერი2 93 700 (2011) 14 დროკია3 20 400 (2012)
5 რიბნიცა2 50 100 (2011) 15 ედინეცი3 20 200 (2012)
6 კაგული3 41 100 (2012) 16 კეუშენი3 19 900 (2012)
7 უნგენი3 38 100 (2012) 17 დურლეშტი 18 700 (2012)
8 სოროკა3 37 500 (2012) 18 ფელეშტი 17 800 (2012)
9 ორჰეი3 33 500 (2012) 19 ჰინჩეშტი 16 900 (2012)
10 დუბესარი3 25 700 (2011) 20 ვულკენეშტი 16 900 (2012)
წყარო: მოლდოვის აღწერა (2004); შენიშვნა: 1.World Gazetteer. მოლდოვა: უდიდესი ქალაქები 2004. 2.Pridnestrovie.net 2004 წლის აღწერა 2004. 3. მოლდოვის სტატისტიკის ეროვნული ბიურო


დემოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კულტურული და ეთნიკური შემადგენლობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოსახლეობის აღწერა მოლდოვაში ბოლოს 2004 წელს ჩატარდა[40] (ცენტრალური ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე). ამავე წელს ჩატარდა აღწერა დნესტრისპირეთის სეპარატისტულ რეგიონში.

თვითიდენტიფიკაცია მოლდოვის
აღწერა		 % ძირითადი
მოლდოვა		 დნესტრისპირეთის
აღწერა		 % დნესტრისპირეთი
+ ბენდერი		 სულ %
მოლდოველები 2 564 849 75,81 % 177 382 31,94 % 2 742 231 69,62 %
უკრაინელები 282 406 8,35 % 160 069 28,82 % 442 475 11,23 %
რუსები 201 218 5,95 % 168 678 30,37 % 369 896 9,39 %
გაგაუზები 147 500 4,36 % 4096 0,74 % 151 596 3,85 %
რუმინელები 73 276 2,17 % 253 0,05 % 73 529 1,87 %
ბულგარელები 65 662 1,94 % 13 858 2,50 % 79 520 2,02 %
ბოშები 12 271 0,36 % 507 0,09 % 12 778 0,32 %
პოლონელები 2383 0,07 % 1791 0,32 % 4174 0,11 %
სხვა/არადეკლარირებული 30 159 0,89 % 27 454 4,94 % 57 613 1,46 %
სულ 3 383 332 100 % 555 347 100 % 3 938 679 100 %

ენები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოლდოვის ოფიციალური ენა რუმინულია — რომანული ენა, რომელიც დაკავშირებულია იტალიურთან, ფრანგულთან, ესპანურთან და პორტუგალიურთან.

1991 წლის დამოუკიდებლობის დეკლარაცია ოფიციალურ ენას რუმინულ ენას უწოდებს.[41][42] 1994 წლის კონსტიტუცია კი აცხადებს, რომ მოლდოვის ეროვნული ენაა მოლდავური, მისი დამწერლობის სისტემა კი ლათინურ ანბანს ეფუძნება.[43] 2003 წელს, კომუნისტურმა მთავრობამ მიიღო პოლიტიკური დოკუმენტი, რომლის თანახმადაც, მოლდოვის ეროვნული პოლიტიკის ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტი მოლდავური ენის არსებობის დაზღვევაა.[44] 2013 წლის დეკემბერში, მოლდოვის საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებით ბრძანა, რომ დამოუკიდებლობის დეკლარაცია კონსტიტუციისათვის პრეცედენტია და სახელმწიფო ენა არის „რუმინული“.[1][45]

2004 წლის აღწერის მონაცემებით, ქვეყანას ჰყავს რუსულენოვანი (6 %) და უკრაინულენოვანი (8,4 %) მოსახლეობა. ეთნიკურ უკრაინელთა 50 %, გაგაუზთა 27 %, ბულგარელთა 35 % და სხვა პატარა ეთნიკურ ჯგუფთა 54 % ძირითად სალაპარაკო ენად რუსულს მიიჩნევს. საერთო ჯამში, მოლდოვაში 541 000 ადამიანია (მოსახლეობის 16 %), რომელიც თავის პირველად ენად რუსულს მიიჩნევს; მათ შორის 130 000 ეთნიკურად მოლდაველია. მოლაპარაკეთა მნიშვნელოვანი რაოდენობა ჰყავს რეგიონებში გაგაუზურსა და უკრაინულს.

მოლდოვის მოსახლეობა მოლდავური (რუმინული) რუსული უკრაინული გაგაუზური ბულგარული სხვა ენები
ან არადეკლარირებული
მშობლიური ენა 2 588 355
76,51 %		 380 796
11,26 %		 186 394
5,51 %		 137 774
4,07 %		 54 401
1,61 %		 35 612
1,04%
პირველადი გამოყენების ენა 2 543 354
75,17 %		 540 990
15,99 %		 130 114
3,85 %		 104 890
3,10 %		 38 565
1,14 %		 25 419
0,75 %

რუსულის შემდეგ, სწავლების ძირითადი უცხოური ენაა ინგლისური. 2013 წელს, ინგლისურს, როგორც ძირითად უცხო ენას სკოლის მოსწავლეთა 60 % სწავლობდა. მას მოსდევდა ფრანგული, რომელსაც დაახლოებით 50 % სწავლობდა (1996 წლიდან, მოლდოვა ოფიციალურად გახდა ფრანკოფონიის სრული წევრი) და გერმანული.[46]

რელიგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2004 წლის აღწერით, მართლმადიდებელი ქრისტიანები მოსახლეობის 93,3 %-ს შეადგენენ. ქვეყანაში აქტიურია მოლდოვის მართლმადიდებელი ეკლესია და ბესარაბიის მიტროპოლია; პირველი მათგანი ავტონომიურია და რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას ემორჩილება, მეორე კი რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის შემადგენლობაში შედის. ორივე მათგანის წარმომადგენლობა მოლდოვის ეროვნულ ეკლესიად მიიჩნევს თავს.

მოსახლეობის 1,9 % თავს პროტესტანტად, 1,0 % კი არარელიგიურად მიიჩნევდა; 0,9 % სხვა რელიგიებს მიეკუთვნებოდა, ხოლო 0,4 % ათეისტი იყო. 2,2 %-მა რელიგიასთან დაკავშირებულ შეკითხვას არ უპასუხა.

ემიგრაცია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კრიმინალი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

CIA World Factbook-ის მიხედვით, მოლდოვის ერთ-ერთ მთავარ პრობლემურ საკითხებად ჩრდილოვანი ეკონომიკური საქმიანობა და ფართოდ გავრცელებული კრიმინალი სახელდება.[10] ქვეყანაში სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს ევროპის სხვადასხვა რეგიონებში მოლდოველი ქალებისა და ბავშვების ტრეფიკინგი.[47][48]

ეკონომიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოლდოვაში ხელსაყრელი კლიმატური პირობებია, რაც სოფლის მეურნეობის განვითარების საშუალებას იძლევა, ამიტომ ქვეყნის ექსპორტში ჭარბობს კვების პროდუქტები, ღვინო, ტექსტილი, თამბაქო. აქვს მცირე მოცულობის მინერალური რესურსები - ფოსფორიტი, თაბაშირი, კირქვა. ენერგომატარებლებს (გაზი, ნავთობი, ქვანახშირი) ძირითადად რუსეთიდან იღებს. ეროვნული ვალუტაა მოლდოვური ლეი (MDL).

ენერგეტიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტრანსპორტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
კიშინიოვის საერთაშორისო აეროპორტი.

მოლდოვის უმთავრესი სატრანსპორტო საშუალებაა რკინიგზა, რომლის საერთო სიგრძეც 1138 კმ-ია და ავტომაგისტრალების სისტემა (12 730 კმ). ქვეყნის საერთაშორისო საჰაერო ტრანსპორტის ერთადერთი ჭიშკარია კიშინიოვის საერთაშორისო აეროპორტი. ჯურჯულეშტის ტერმინალი მდინარე დუნაიზე ემსახურება პატარა სამდინარო გემებს. ქვეყნის სატრანსპორტო სისტემაში მოკრძალებულ როლს თამაშობს ნაოსნობა მდინარე პრუტისა და დნესტრის ქვემოწელში.

ტელეკომუნიკაციები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მობილური ტელეფონის მომხმარებელთა რიცხვმა ერთ მილიონს მოლდოვაში 2005 წელს მიაღწია. 2008 წელს, მობილურის მომხმარებელთა რაოდენობამ წინა წელთან შედარებით 47,3 %-ით იმატა და 2,89 მილიონს გადააჭარბა.[49]

2009 წლის სექტემბერში, მოლდოვა პირველი ქვეყანა გახდა მსოფლიოში, რომელმაც მობილურ ტელეფონებზე ხმის მაღალი გარჩევადობის სერვისი (HD voice) გაუშვა; ამავე დროს, პირველი ქვეყანა იყო ევროპაში, რომელმაც 14,4 მეგაბიტი წამში სიჩქარის ფართოზოლოვანი მობილური ინტერნეტი გაუშვა, რომლის სერვისიც მოსახლეობის 40 %-ს ფარავდა.[50]

2010 წლის სექტემბერში, მოლდოვაში ინტერნეტის 1 295 000 მომხმარებელი იყო, ინტერნეტზე წვდომა კი 35,9 %-ს შეადგენდა.[51]

2012 წლის 6 ივნისს, ხელისუფლებამ მობილურ ოპერატორებზე 4G / LTE მობილური ინტერნეტის ლიცენზია გასცა.[52]

სოფლის მეურნეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მეღვინეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტურიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: მოლდოვის ტურიზმი.
გამოფენა ლონდონში, 2007 წ.

მოლდოვის ტურიზმი ფოკუსირებულია ქვეყნის ბუნებრივ ლანდშაფტსა და ისტორიაზე. ტურისტებში პოპულარულია ღვინის ტურები.

მოლდოვა ტურისტს როგორც მეზობელი ქვეყნებიდან, ისე მთელი მსოფლიოდან იზიდავს.

2007 წლის იანვრიდან, მოლდოვამ უვიზო მიმოსვლა დააწესა აშშ-ის, კანადის, იაპონიის, შვეიცარიისა და ევროკავშირის ქვეყნების მოქალაქეთათვის, რისი მიზანიც ქვეყანაში უფრო მეტი ტურისტის მოზიდვა იყო. თუმცა, მოლდოვის სასტუმროების ფასი საკმაოდ მაღალია, მიუხედავად იმისა, რომ მომსახურების ხარისხი საშუალო ან მასზე დაბალია.

მოლდოვა ცნობილია მეღვინეობის მდიდარი ტრადიციებით. ტურისტებს ღვინის ტურებს სთავაზობენ როგორც კიშინიოვში, ისე მთელი ქვეყნის მასშტაბით.[53]

სოციალური სფერო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯანდაცვა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

განათლება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მოლდოვის ეროვნული ბიბლიოთეკა.

მოლდოვაში 16 სახელმწიფო და 15[54] კერძო უნივერსიტეტია. სტუდენტების საერთო რაოდენობა 126 000-ს უდრის, აქედან 104 300 სახელმწიფო, ხოლო 21 700 კერძო უნივერსიტეტში სწავლობს. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, სტუდენტების რაოდენობა თითოეულ 10 000 მოსახლეზე გამუდმებით მატულობდა, 2000-01 წლებში ამ მაჩვენებელმა 217, ხოლო 2005-06 წლებში — 351 სტუდენტი შეადგინა.

მოლდოვის ეროვნული ბიბლიოთეკა 1832 წელს დაარსდა. მოლდოვის მთავარი სამეცნიერო ორგანიზაციები, სახელწმიფო უნივერსიტეტი და მოლდოვის მეცნიერთა აკადემია 1946 წელს დაარსდნენ.

მასმედია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1939 წელს, კიშინიოვში, ეთერში გავიდა პირველი მოლდოვური რადიო „რადიო მოლდოვა“. ტელევიზია ქვეყანაში 1958 წლის აპრილში გამოჩნდა. ამჟამად მოქმედებეს საკაბელო ტელევიზიაც, რომლითაც ადგილობრივები დიდი რაოდენობით რუსულენოვან და რუმინულოვან ტელეარხებს უყურებენ. „Infotag“ სახელმწიფოს კუთვნილი ახალი ამბების სააგენტოა.

კულტურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მიჰაი ემინესკუ, მოლდოვისა და რუმინეთის ეროვნული პოეტი

გეოგრაფიულად მოლდოვა ლათინური, სლავური და სხვა კულტურების გზაჯვარედინზე მდებარეობს. მოლდოვური კულტურა მეზობელი ქვეყნების ტრადიციებითაცაა გამდიდრებული.

კულტურული მემკვიდრეობიდან გამოსარჩევია მრავალი ეკლესიები და მონასტრები, რომლებიც XV საუკუნის მოლდოველმა მმართველმა შტეფან III დიდმა ააგო; ასევე მიტროპოლიტების ვარლაამისა და დოსოფტეის გვიანი რენესანსის ნამუშევრები და სწავლულების გრიგორი ურეკეს, მირონ კოსტინის, ნიკოლაე მილესკუ, დიმიტრი კანტემირისა და იონ ნეკულჩეს ნაშრომები. XIX საუკუნეში, მოლდოველებმა შუა საუკუნეების მოლდოვის სამთავროს ტერიტორიიდან, რომლებიც შემდგომში გაყოფილ აღმოჩნდნენ ავსტრიის და რუსეთის იმპერიებს და აგრეთვე ოსმალეთის ვასალ მოლდოვას (1859 წლიდან, რუმინეთი) შორის, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანეს თანამედროვე რუმინული კულტურის ჩამოყალიბებაში. მათ შორის იყო ბევრი ბესარაბიელი, როგორიცაა ალეკუ დონიკი, ალექსანდრუ ჰეჟდეუ, ბოგდან პეტრიკეიკუ ჰასდეუ, კონსტანტინ სტამატი, კონსტანტინ სტამატი-კიურეა, კოსტახე ნეგრუზი, ალეკუ რუსო და კონსტანტინ სტერე.

მიჰაი ემინესკუ, გვიანი რომანტიკოსი პოეტი და მწერალი იონ კრეანგე წარმოადგენენ რუმინული ენის ყველაზე გავლენიან შემოქმედებს და როგორც რუმინეთში, ასევე მოლდოვაში ეროვნულ მწერლებად მიიჩნევიან.

მოლდოვის ყველაზე დიდი ეთნიკური ჯგუფი, რუმინულ ენაზე საუბრობს და რუმინული კულტურის მატარებელია. ქვეყნის კულტურაზე (მართლმადიდებლობიდან გამომდინარე) ასევე გავლენა იქონია ბიზანტიურმა კულტურამ.

ქვეყანაში არის მნიშვნელოვანი ეთნიკური ჯგუფები. გაგაუზები, რომლებიც ქვეყნის მოსახლეობის 4,4%-ს წარმოადგენენ, ქრისტიანი თურქულენოვანი ხალხია. ბერძნებმა, სომხებმა, პოლონელებმა და უკრაინელებმა, რომლებიც ადრეული XVII საუკუნიდან გამოჩნდნენ, მათი მცირერიცხოვნობის მიუხედევად საკუთარი კულტურული ნიშნები დატოვეს. XIX საუკუნეში, ქვეყნის ტერიტორიაზე ბევრი უკრაინელი დასახლდა, განსაკუთრებით პოდოლიიდან და გალიციიდან, ისევე როგორც სხვა ახალი თემები, როგორებიც არიან ლიპოვანები, ბულგარელები და ბესარაბიელი გერმანელები.

XX საუკუნის მეორე ნახევარში, მოლდოვაში მასობრივი საბჭოთა იმიგრაცია დაიწყო, რომელმაც საბჭოთა კულტურის მრავალი ელემენტი გამოიყოლა.

სამზარეულო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პოპულარული მოლდოვური კერძი სარმა, საუერკრაუტთან და მემელიგესთან ერთად.

მოლდოვური სამზარეულო მეზობელი რუმინულის მსგავსია და გავლენა განიცადა რუსული, უკრაინული და თურქული სამზარეულოებისგან. მრავალი კერძი შეიცავს ძროხის ხორცს, ღორის ხორცს, კარტოფილს, კომბოსტოს და პურეულის ვარიაციებს. პოპულარული ალკოჰოლური სასმელებია: დივინი (მოლდოვური ბრენდი), ლუდი და ადგილობრივი ღვინო.

მუსიკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოლდოვის ყველაზე ცნობილი კომპოზიტორები არიან გავრილ მუზიჩესკუ, სტეფან ნიაგა და ევგენი დოგა. გამოჩენილ კლასიკური მუსიკის შემსრულებელთა შორისაა მარკ პესტერი, ცნობილი მევიოლინე, დირიჟორი და სახელმწიფო კონსერვატორიის პირველი პროფესორი. ასევე აღსანიშნავია ოპერის სოპრანო მარია ბიეშუ და პიანისტი მარკ ზელცერი.

პოპულარულ მუსიკაში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობადი ჯგუფია O-Zone, რომელიც ცნობილი 2003 წელს გახდა ჰიტ-სიმღერით „Драгостя Дин Тей“. მოლდოვის წარმომადგენლები ევროვიზიის სიმღერის კონკურსზე 2005 წლიდან გამოდიან. კიდევ ერთი პოპულარული ჯგუფია Zdob și Zdub, რომელმაც 2005 წლის ევროვიზია მე-6 ადგილით დაასრულა.

სპორტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ოლიმპიურ თამაშებზე პირველად მონაწილეობა დამოუკიდებელმა მოლდოვამ 1994 წლის ზამთრის თამაშებზე მიიღო. 1952-1988 წლებში, მოლდოველი სპორტსმენები ოლიმპიადაზე საბჭოთა ნაკრების სახელით ასპარეზობდნენ, ხოლო 1992 წელს, — ყოფილი საბჭოთა კავშირის გაერთიანებული გუნდის რიგებში გამოვიდნენ. სულ, მოლდოვას 7 ოლიმპიური მედალი აქვს მოპოვებული (2 ვერცხლისა და 5 ბრინჯაოსი), ყველა მათგანი, — ზაფხულის თამაშებზე.[55] მოლდოვის ოლიმპიური კომიტეტი 1991 წელს დაფუძნდა, საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა კი 1993 წელს აღიარა.[56]

ფეხბურთი ყველაზე პოპულარული სპორტია მოლდოვაში. ქვეყნის ეროვნული ჩემპიონატი 1992 წლიდან ტარდება, მანამდე კი მოლდოვური კლუბები საბჭოთა კავშირის ჩემპიონატში მონაწილეობდნენ.

ტრანტა (ჭიდაობის სახეობა) მოლდოვის ეროვნულ სპორტად ითვლება.

დღესასწაულები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

როგორც წესი, მოლდოვაში, სავაჭრო ცენტრები ახალ წელსა და დამოუკიდებლობის დღეს (27 აგვისტოს) იკეტება. შობა აღინიშნება როგორც 7 იანვარს, ასევე ძველი ტრადიციით, 25 დეკემბერს; ორივე ეს დღე სახალხო დღესასწაულად არის გამოცხადებული.[57]

იხილეთ აგრეთვე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 „Chisinau Recognizes Romanian As Official Language“. rferl.org. rferl.org. Associated Press. 5 December 2013. ციტირების თარიღი: 6 December 2013.
  2. ↑ Roudik, Peter. (23 December 2013) Moldova: Romanian Recognized as the Official Language. Law Library of Congress. ციტირების თარიღი: 13 June 2014.
  3. ↑ The text of the Declaration of Independence prevails over the text of the Constitution. Constitutional Court of Moldova (5 December 2013). ციტირების თარიღი: 13 June 2014.
  4. ↑ „Number of resident population in the Republic of Moldova as of 1st January 2014, in territorial aspect“ (პრეს-რელიზი). National Bureau of Statistics of Moldova. March 17, 2014.
  5. ↑ National Bureau of Statistics of Moldova Romanian. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  6. ↑ 2004 census in Transnistria Russian. Languages-study.com. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 World Economic Outlook Database, April 2014. IMF. ციტირების თარიღი: 28 June 2014.
  8. ↑ World Development Indicators: Distribution of income or consumption. The World Bank (2014).
  9. ↑ 2014 Human Development Report Summary გვ. 21–25. United Nations Development Programme (2014). ციტირების თარიღი: 27 July 2014.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 Moldova. CIA World Factbook. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-11-25. ციტირების თარიღი: 2014-02-01.
  11. ↑ Poorest Countries in Europe.
  12. ↑ Moldova will prove that it can and has chances to become EU member,. Moldpress News Agency (June 19, 2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-04-30. ციტირების თარიღი: 2014-02-01.
  13. ↑ Moldova-EU Action Plan Approved by European Commission. moldova.org (December 14, 2004). დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 11, 2011. ციტირების თარიღი: July 2, 2007.
  14. ↑ History, Official site of Republic of Moldova. Moldova.md. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-12-22. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  15. ↑ King, Charles (2000). „From Principality to Province“, The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture. Hoover Press, გვ. 13. ISBN 0-8179-9792-X. ციტირების თარიღი: 2010-10-31. 
  16. ↑ Леонардо Горецкий. Описание войны Ивонии, господаря Волошского
  17. ↑ Moldova's Climate. Weatheronline.co.uk. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  18. ↑ Stînga Nistrului. Camenca temperature. Weather-forecast.com. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  19. ↑ Bratuseni temperature. Worldweatheronline.com. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  20. ↑ 20.0 20.1 The Constitution of the Republic of Moldova, 2000. E-democracy.md. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  21. ↑ Shooting at Checkpoint Raises Tensions in a Disputed Region Claimed by Moldova The New York Times
  22. ↑ EU to grant €90 million to crisis-hit Moldova. Europarl.europa.eu (2010-09-07). ციტირების თარიღი: 2013-10-09.[მკვდარი ბმული]
  23. ↑ Moldova to get $570 million in IMF loans | Ex-Soviet States | RIA Novosti. En.rian.ru (2010-01-30). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-10-19. ციტირების თარიღი: 2012-11-25.
  24. ↑ Marian Chiriac. Romania, Moldova to Boost Relations. Balkaninsight.com. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  25. ↑ Poland will support Moldova in its European integration efforts. Moldova Azi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-08-27. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  26. ↑ First meeting of Romania and Rep. of Moldova Governments, concluded with initialling of several bilateral agreements. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-07. ციტირების თარიღი: 2014-12-10.
  27. ↑ Joint meeting of the Government of Romania and Government of the Republic of Moldova Romanian. Guvernul Romaniei. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-02-08. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  28. ↑ EU-Moldova Association Agreement. European Union External Action.
  29. ↑ „Băsescu: Următorul proiect de țară al României, unirea cu Basarabia“. România Liberă. 27 November 2013. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 31 მარტი 2014. ციტირების თარიღი: 10 დეკემბერი 2014.
  30. ↑ http://eeas.europa.eu/top_stories/2014/270614_association_agreement_en.htm
  31. ↑ http://europa.eu/rapid/press-release_SPEECH-14-511_en.htm
  32. ↑ Moldova's military agreements to help strengthen regional security. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 დეკემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 21 December 2013.
  33. ↑ დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-04. ციტირების თარიღი: 2014-12-13.
  34. ↑ Ilascu and Others vs. Moldova and Russia. Humanrightshouse.org (2004-07-12). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2018-06-13. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  35. ↑ Moldova 2011 Crime and Safety Report - Bureau of Diplomatic Security. Osac.gov (2011-02-19). ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  36. ↑ 2010 Human Rights Report: Moldova. United States Department of State. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  37. ↑ Moldova: UN human rights expert calls for more fostering of religious diversity. Un.org (2011-09-09). ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  38. ↑ Law on Preventing and Combating Family Violence. UN Women. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-29. ციტირების თარიღი: 2013-11-04.
  39. ↑ Autorități publice locale. Government of Moldova. ციტირების თარიღი: 12 October 2010.
  40. ↑ Population by main nationalities, in territorial aspect. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  41. ↑ Declarația de independența a Republicii Moldova, Moldova Suverană Romanian. Moldova-suverana.md. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  42. ↑ A Field Guide to the Main Languages of Europe – Spot that language and how to tell them apart (PDF). European Commission. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-02-24. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  43. ↑ Article 13, line 1 – of Constitution of Republic of Moldova.
  44. ↑ Concepția politicii naționale a Republicii Moldova Moldovan Parliament Romanian. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  45. ↑ Moldovan court rules official language is 'Romanian,' replacing Soviet-flavored 'Moldovan' at foxnews.com
  46. ↑ English – the most preferred foreign language among Moldovan students. Moldova.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-03-07. ციტირების თარიღი: 2014-03-07.
  47. ↑ Women Victims from Moldova From 1991 through 2008. Havocscope.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-11-01. ციტირების თარიღი: 2013-11-04.
  48. ↑ A UNODC report states: In terms of the citation index, eleven countries score very high as countries of origin. The countries are (listed in alphabetical order, by sub-region): Belarus, the Republic of Moldova, the Russian Federation and Ukraine (Commonwealth of Independent States); Albania, Bulgaria, Lithuania and Romania (Central and South Eastern Europe); China (Eastern Asia); Thailand (South-Eastern Asia); and Nigeria (Western Africa).(pg 58).[1]
  49. ↑ (რუმინული) R. Moldova are deja peste două milioane de utilizatori ai serviciilor de telefonie mobilă დაარქივებული 2011-07-22 საიტზე Wayback Machine. – Agenția Naționala pentru Reglementare în Comunicații Electronice și Tehnologia Informației (ANRCETI)
  50. ↑ Katie Allen. (31 December 2009) Orange launches HD mobile phone service. The Guardian. ციტირების თარიღი: 18 September 2010.
  51. ↑ International Telecommunication Union. Itu.int. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-03-03. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  52. ↑ UNIMEDIA. (6 June 2013) the Government approved the licensing of 4G / LTE for mobile operators. UNIMEDIA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 ოქტომბერი 2012. ციტირების თარიღი: 10 March 2013.
  53. ↑ Travel And Tourism in Moldova
  54. ↑ Moldovanu-Batrinac, Viorelia. (18 December 2006) Bologna Process Template for National Reports: 2005–2007 (Moldova). Bologna Process website. European Higher Education Area. ციტირების თარიღი: July 2, 2010.
  55. ↑ მოლდოვის მედლები. ოლიმპიური მოძრაობის ოფიციალური საიტი.
  56. ↑ მოლდოვის რესპუბლიკა. ოლიმპიური მოძრაობის ოფიციალური საიტი.
  57. ↑ Moldova Declares Western Christmas Day Official Holiday.
ხ • გ • რ
ქვეყნები
კონფლიქტური ზონები
ორგანიზაციები
რევოლუციები

ვარდების (საქართველო) · ნარინჯისფერი (უკრაინა) · ტიტების (ყირგიზეთი) · 2010 წლის გადატრიალება (ყირგიზეთი) · ევრომაიდანი (უკრაინა) · ხავერდოვანი (სომხეთი)

შეიარაღებული
კონფლიქტები

ყარაბაღის ომი · საქართველოს სამოქალაქო ომი · ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი · აფხაზეთის ომი · დნესტრისპირეთის ომი · გაგაუზიის კონფლიქტი · ოსეთ-ინგუშეთის კონფლიქტი · ჩეჩნეთის პირველი ომი · ჩეჩნეთის მეორე ომი · შეტაკებები ცხინვალის რეგიონში (2004) · რუსეთ-საქართველოს ომი · ომი აღმოსავლეთ უკრაინაში · ყარაბაღის მეორე ომი · რუსეთის შეჭრა უკრაინაში

ხ • გ • რ
ხ • გ • რ
ხ • გ • რ
ევროკავშირის
წევრები
დანარჩენი ევროპა

აზერბაიჯანის დროშა აზერბაიჯანი2 · ალბანეთის დროშა ალბანეთი · ანდორის დროშა ანდორა · ბელარუსის დროშა ბელარუსი · ბოსნია და ჰერცეგოვინის დროშა ბოსნია და ჰერცეგოვინა · გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო3 · ვატიკანის დროშა ვატიკანი · თურქეთის დროშა თურქეთი2 · ისლანდიის დროშა ისლანდია · ლიხტენშტაინის დროშა ლიხტენშტაინი · მოლდოვის დროშა მოლდოვა · მონაკოს დროშა მონაკო · მონტენეგროს დროშა მონტენეგრო · ნორვეგიის დროშა ნორვეგია3 · რუსეთის დროშა რუსეთი2 · სან-მარინოს დროშა სან-მარინო · საქართველოს დროშა საქართველო2 · სერბეთის დროშა სერბეთი · სომხეთის დროშა სომხეთი1 · უკრაინის დროშა უკრაინა · ყაზახეთის დროშა ყაზახეთი2 · შვეიცარიის დროშა შვეიცარია · ჩრდილოეთ მაკედონიის დროშა ჩრდილოეთი მაკედონია

1 მთლიანად აზიაში, მაგრამ კულტურულ-პოლიტიკური კავშირები აქვს ევროპასთან.
2ქვეყნების დიდი ნაწილი აზიაშია.
3აქვს დამოკიდებული და მსგავსი ტერიტორიები ევროპის გარეთ
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=მოლდოვა&oldid=4674602“-დან