ყაზახეთი

ყაზახეთის რესპუბლიკა Қазақстан Республикасы Республика Казахстан ყაზახეთი
დროშა გერბი
ჰიმნი: Менің Қазақстаным Meniñ Qazaqstanım My Kazakhstan
დედაქალაქი		ნურ-სულთანი 51°10′ ჩ. გ. 71°30′ ა. გ.
უდიდესი ქალაქი		ალმათი
ოფიციალური ენა		ყაზახური (ეროვნული) რუსული
მთავრობა		საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	ყასიმ-ჟომართ თოყაევი
-	პრ.-მინისტრი	ასქარ მამინი
ფართობი
-	სულ	2 724 900 კმ2 (მე-9)
-	წყალი (%)	1,7
მოსახლეობა
-	2013 შეფასებით	16 967 000 (61-ე)
-	2013 აღწერა	17 004 800
-	სიმჭიდროვე	5,94 ად კაცი/კმ2 (224-ე)
მშპ (მუპ)		2012 შეფასებით
-	სულ	$231.787 მილიარდი
-	ერთ მოსახლეზე	$13,892
აგი (2013)		0.754 (მაღალი) (69-ე)
ვალუტა		ტენგე (KZT)
დროის სარტყელი		UTC+05:00 და UTC+06:00
ქვეყნის კოდი		KAZ
Internet TLD		.kz
სატელეფონო კოდი		+7-6xx, +7-7xx

ყაზახეთის რესპუბლიკა (ყაზახ. Қазақстан Республикасы; რუს. Республика Казахстан) — ტრანსკონტინენტური ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო ცენტრალურ აზიაში, რომლის მცირე ნაწილი ურალის დასავლეთით ხვდება აღმოსავლეთ ევროპაში. ყაზახეთი არის მსოფლიოში სიდიდით მეცხრე ქვეყანა, ხოლო ხმელეთით გარშემორტყმულ ქვეყნებს შორის — უდიდესი, მისი ფართობი შეადგენს 2 727 300 კვადრატულ კილომეტრს, რაც აღემატება დასავლეთი ევროპის ფართობს. მას ესაზღვრება (ჩრდილოეთიდან საათის ისრის მოძრაობის მიხედვით): რუსეთი, ჩინეთი, ყირგიზეთი, უზბეკეთი, თურქმენეთი და კასპიის ზღვა. ყაზახეთის ტერიტორია მოიცავს: ვრცელ ველებს, ტაიგას, კანიონებს, გორებს, დელტებს, მუდმივი თოვლით დაფარულ მთებს და უდაბნოებს. 17 მილიონზე მეტი მაცხოვრებლით მისი საშუალო სიმჭიდროვე დაახლოებით 6 ადამიანს შეადგენს კვ. კილომეტრზე. დედაქალაქი ალმათიდან ასტანაში (დღ. ნურ-სულთანში) 1997 წელს გადავიდა.

სახელწოდება

• ოფიციალური: ყაზახეთის რესპუბლიკა.
• მშობლიური: Қазақстан; Qazaqstan Respublikasy.

უახლესი ისტორია

დამოუკიდებლობა გამოაცხადა 1990 წელს. სსრ კავშირის დაშლის შემდეგ ყაზახეთს ერგო საბჭოთა კოსმონავტიკის ძირითადი ბაზა — ბაიკონურის კოსმოდრომი. მას დაახლოებით 6 ათასი კმ² ფართობი უჭირავს, რომელსაც იჯარით იყენებს რუსეთი. ყაზახეთი არის დსთ-ის წევრი. 1999 წელს მიიღო დამკვირვებლის სტატუსი ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაში.

გეოგრაფია

ყაზახეთის რესპუბლიკა

ქვეყანა ცენტრალურ აზიაში, ესაზღვრება რუსეთს, ჩინეთს, ყირგიზეთს, უზბეკეთს და თურქმენეთს. დასავლეთით მას კასპიის ზღვა აკრავს. ფართობი შეადგენს 2 717 000 კვ. კმ-ს. ამ მაჩვენებლით მას მე-9 ადგილი უკავია მსოფლიოს ქვეყნებს შორის. მისი ტერიტორია გადაჭიმულის კასპიის ზღვიდან ალტაის მთებამდე. მთავარი მდინარეებია ილი, ირტიში და იშიმი, ტბები - არალის, ბალხაშის და ზაისანის.

სახელმწიფო

• სახელმწიფო სისტემა — განვითარებადი დემოკრატია, საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.
• სახელმწიფოს მეთაური — პრეზიდენტი ყასიმ-ჟომართ თოყაევი (2019 წლიდან).
• საკანონმდებლო ორგანო — ორპალატიანი პარლამენტი, შედგება სენატისა (47 წევრი) და მაჟილისისაგან (67 წევრი).

ტერიტორიული მოწყობა

ყაზახეთი ადმინისტრაციულად იყოფა 14 ოლქად (oblys) და 3 ქალაქად (qalasy).

ოლქი/ქალაქი	მოსახლ.	ფართ.	ცენტრი
ნურ-სულთანი	1006.8	752 262	ნურ-სულთანი
ალმათი	2344.5	224 200	ალმათი
ბაიკონური	2344.5	59452	ბაიკონური
ყიზილორდის ოლქი	519.8	226 000	ყიზილორდა
ალმათის ოლქი	519.8	1 918 109	თალდიყორღანი
აკმოლის ოლქი	1006.8	92 000	ქოქშეთაუ
აქტობეს ოლქი	595.2	300 600	აქტობე
ატირაუს ოლქი	383.5	118 600	ატირაუ
დასავლეთ ყაზახეთის ოლქი	538.4	151 300	ორალი
ყარაღანდის ოლქი	1230.3	428 000	ყარაღანდა
კოსტანაის ოლქი	1309.8	225 700	კუსტანაი
მანგისთაუს ოლქი	276.2	156 600	აქთაუ
სამხრეთ ყაზახეთის ოლქი	1723.1	117 300	შიმქენთი
პავლოდარის ოლქი	880.7	124 800	პავლოდარი
აღმოსავლეთ ყაზახეთის ოლქი	1334.4	283 300	ოსკემენი
ჩრდილოეთ ყაზახეთის ოლქი	1167.9	123 200	პეტროპავლი
ჟამბილის ოლქი	857.7	144 300	ტარაზი

დემოგრაფია

ყაზახი მამაკაცი ცხენზეით და არწივით

• მოსახლეობა — ყაზახეთის მოსახლეობა შეადგენს 16 967 000 კაცს (2013), ხოლო მათი ეთნიკური კუთვნილება 2009 წლის მიხედვით შემდეგია: 63,1 % ყაზახი, 23,6 % რუსი, 2,9 % უზბეკი, 2,8 % უკრაინელი, 1,5 % გერმანელი, 1,4 % უიგური, 1,3 % თათარი, 4,3 % სხვა.
• სახელმწიფო ენები — ყაზახური და რუსული.
• რელიგია — ისლამი და ქრისტიანობა.
• დედაქალაქი — ნურ-სულთანი (288 ათასი, 1997 წლის 1 დეკემბრიდან).
• დიდი ქალაქები — ალმათი (1 328 ათასი), ნურ-სულთანი (775), შიმკენტი (629), ყარაღანდა (459), ტარაზი (398), პავლოდარი (354), უსტ-კამენოგორსკი (344), სემეი (312), ურალსკი (255).

ეკონომიკა

ყაზახეთი მდიდარია ბუნებრივი რესურსებით — ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ქვანახშირი, რკინის მადანი, მანგანუმი, ქრომი, ნიკელი, კობალტი, სპილენძი, მოლიბდენი, ტყვია, თუთია, ბოქსიტები, ოქრო, ურანი. ერთობლივ ეროვნულ პროდუქტში სოფლის მეურნეობის წილი შეადგენს 10%-ს, მრეწველობისა — 30%-ს, დანაჩენი მომსახურებაზე მოდის. ძირითადი საექსპორტო პროდუქტებია ნავთობი, ლითონები, ქიმიკატები, ხორბალი. უკანასკნელ წლებში შესამჩნევია პროგრესი საბაზრო ეკონომიკის ჩამოყალიბების მიმართულებით. ეროვნული ვალუტა — ტენგე (KZT).

კულტურა

• არქიტექტურა: ხოჯა აჰმედ იასავის მავზოლეუმი.
• ლიტერატურა: ყაზახურ-უზბეკური ეპოსი — ალფამიში (XIX-XX სს.).

ლიტერატურა

• Alexandrov, Mikhail (1999). Uneasy Alliance: Relations Between Russia and Kazakhstan in the Post-Soviet Era, 1992–1997. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-30965-5. .
• Clammer, Paul; Kohn, Michael; Mayhew, Bradley (2004). Lonely Planet Guide: Central Asia. Oakland, CA: Lonely Planet. ISBN 1-86450-296-7. .
• Cummings, Sally (2002). Kazakhstan: Power and the Elite. London: Tauris. ISBN 1-86064-854-1. .
• Demko, George (1997). The Russian Colonization of Kazakhstan. New York: Routledge. ISBN 0-7007-0380-2. .
• Fergus, Michael; Jandosova, Janar (2003). Kazakhstan: Coming of Age. London: Stacey International. ISBN 1-900988-61-5. .

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ყაზახეთი

• Kazakhstan national tour operator, Official website of KAZAKHSTAN-REISEN დაარქივებული 2017-05-27 საიტზე Wayback Machine.
• Caspian Pipeline Controversy
• Country Profile