სომხეთი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
მ 188.129.196.162-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა David1010-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია |
|||
| ხაზი 133: | ხაზი 133: | ||
* ''სახელმწიფო სისტემა'': განვითარებადი დემოკრატიული რესპუბლიკა. |
* ''სახელმწიფო სისტემა'': განვითარებადი დემოკრატიული რესპუბლიკა. |
||
* ''სახელმწიფოს მეთაური'': პრეზიდენტი. |
* ''სახელმწიფოს მეთაური'': პრეზიდენტი. |
||
* ''მთავრობის მეთაური'' : |
* ''მთავრობის მეთაური'' : პრემიერ-მინისტრი. |
||
* ''საკანონმდებლო ორგანო'': ერთპალატიანი პარლამენტი (131 წევრი). |
* ''საკანონმდებლო ორგანო'': ერთპალატიანი პარლამენტი (131 წევრი). |
||
07:13, 22 აგვისტო 2017-ის ვერსია
| სომხეთის რესპუბლიკა Հայաստանի Հանրապետություն სომხეთი |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| ჰიმნი: Մեր Հայրենիք „ჩვენი სამშობლო“ |
||||||
.svg) |
||||||
| დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი | ერევანი 40°11′ ჩ. გ. 44°31′ ა. გ. / 40.183° ჩ. გ. 44.517° ა. გ. | |||||
| ოფიციალური ენა | სომხური[1] | |||||
| ოფიციალური დამწერლობის ენა | აღმოსავლეთ სომხური[2][3] | |||||
| ოფიციალური დამწერლობა | სომხური ანბანი [ა] | |||||
| ეთნიკური ჯგუფები ([4]) | ||||||
| რელიგია | სომხური სამოციქულო ეკლესია | |||||
| ეთნოქორონიმი | სომეხი | |||||
| მთავრობა | ნახევრად საპრეზიდენტო რესპუბლიკა[1] | |||||
| - | პრეზიდენტი | სერჟ სარქისიანი | ||||
| - | პრემიერ-მინისტრი | ჰოვიკ აბრაჰამიანი | ||||
| საკანონმდებლო ორგანო | ეროვნული კრება | |||||
| შექმნა და დამოუკიდებლობა | ||||||
| - | ტრადიციული თარიღი | ძვ.წ. 2492 | ||||
| - | ჰაიასა-აზი | ძვ.წ. 1500–1290 | ||||
| - | არმე-შუპრია[5][6] | ძვ.წ. მე-14 საუკუნე–1190 | ||||
| - | ურარტუ[7] | ძვ.წ. 860–590 | ||||
| - | ერვანდუნები | ძვ.წ. მე-6 საუკუნე | ||||
| - | დიდი სომხეთის სამეფო არტაშესიანთა დინასტიის მმართველობის დროს[8] |
ძვ.წ. 190[9] | ||||
| - | არშაკუნიანები | 52–428 | ||||
| - | ანისის სამეფო | 885–1045 | ||||
| - | კილიკიის სამეფო | 1198–1375 | ||||
| - | სომხეთის პირველი რესპუბლიკა გამოცხადება | 28 მაისი, 1918 |
||||
| - | დამოუკიდებლობა საბჭოთა კავშირისგან | 23 აგვისტო, 1990 [ბ] 21 სექტემბერი, 1991 [გ] |
||||
| ფართობი | ||||||
| - | სულ | 29 743 კმ2 (141-ე) | ||||
| - | წყალი (%) | 4.71[10] | ||||
| მოსახლეობა | ||||||
| - | 2015 აღწერა |  3 018 854[11][12] (134-ე) |
||||
| - | სიმჭიდროვე | 101.5 კაცი/კმ2 (99-ე) | ||||
| მშპ (მუპ) | 2013 შეფასება | |||||
| - | სულ | $20.831 მილიარდი[13] | ||||
| - | ერთ სულ მოსახლეზე | $6,128[13] | ||||
| მშპ (ნომინალი) | 2013 შეფასება | |||||
| - | სულ | $10.325 მილიარდი[13] | ||||
| - | ერთ სულ მოსახლეზე | $3037[13] | ||||
| ჯინი (2008) | 30.9[14] საშუალო |
|||||
| აგი (2013) | 0.730[15] მაღალი · 87-ე |
|||||
| ვალუტა | დრამი (դր.) (AMD) |
|||||
| სასაათო სარტყელი | UTC (UTC+4) | |||||
| მოძრაობა | მარჯვენა | |||||
| სატელეფონო კოდი | +374 | |||||
| მფარველი წმინდანი | წმინდა გრიგოლი | |||||
| ინტერნეტ-დომენი | .am .հայ | |||||
| ა. | ^ ორთოგრაფიული რეფორმა.[16] | |||||
| ბ. | ^ გამოაცხადა. | |||||
| გ. | ^ რეფერდუმი. | |||||
სომხეთი (სომხ. Հայաստան ჰაიასტან), ოფიციალურად სომხეთის რესპუბლიკა (სომხ. Հայաստանի Հանրապետություն ჰაიასტანი ჰანრაპეტუთიუნ) — ზღვაზე გასასვლელის არმქონე სახელმწიფო სამხრეთ კავკასიაში. მდებარეობს დასავლეთ აზიაში[17][18]. დასავლეთიდან ესაზღვრება თურქეთი, ჩრდილოეთიდან საქართველო, აღმოსავლეთიდან აზერბაიჯანი, ხოლო სამხრეთიდან ირანი და აზერბაიჯანის ექსკლავი ნახიჩევანი.
სახელწოდება
- ეტიმოლოგია: ქვეყნის სახელის სხვადასხვა ფორმები მომდინარეობს ძველსომხური ტომებისაგან - ჰაიასა, სუხმე, არმე. პირველი მათგანისგან მიღებულია სახელწოდება სომხურ ენაზე (ჰაიასტან), მეორისაგან - ქართულ ენაზე (სომხეთი), მესამისაგან - ევროპულ ენებზე (Armenia).
- ქვეყნის საერთაშორისო კოდი: AM.
გეოგრაფია
- არაგაწოტნი (სომხ. Արագածոտնի մարզ) — ქ. აშტარაკი.
- არარატი (სომხ. Արարատի մարզ) — ქ. არტაშატი.
- არმავირი (სომხ. Արմավիրի մարզ) — ქ. არმავირი.
- გეღარქუნიქი (სომხ. Գեղարքունիքի մարզ) — ქ. გავარი.
- კოტაიქი (სომხ. Կոտայքի մարզ) — ქ. რაზდანი.
- ლორე (სომხ. Լոռու մարզ) — ქ. ვანაძორი.
- შირაკი (სომხ. Շիրակի մարզ) — ქ. გიუმრი.
- სიუნიქი (სომხ. Սյունիքի մարզ) — ქ. კაპანი.
- ტავუში (სომხ. Տավուշի մարզ) — ქ. იჯევანი.
- ვაიოცძორი (სომხ. Վայոց Ձորի մարզ) — ქ. ეღეგნაძორი.
- ერევანი (სომხ. Երևան) — ქ. ერევანი.
სომხეთი უმთავრესად მდებარეობს სამხრეთ კავკასიის ვულკანურ მთიანეთში, სადაც ერთმანეთს ენაცვლება ნაოჭა, ნაოჭა-ლოდა ვულკანური მთეი,ლავური პლატოები და ვაკეები. ტერიტორიის 90% მდებარეობს 1000 მ-ზე მაღლა (საშუალო სიმაღლეა 1830 მ). უმაღლესი წერტილი მთა - არაგაწი (4090 მ).
გეომორფოლოგიური თავისებურებების მიხედვით სომხეთს 4 ნაწილად ყოფენ:
- ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაოჭა-ლოდა მხარე მოიცავს მცირე კავკასიონის ცენტრალურ ქედებს (ლოქის, ბაზუმის, ბამბაკის, გუგარაცის, მურღუზის, შაჰდაღის);
- ცენტრალურ ვულკანურ მხარეს უკავია ტერიტორიის 1/3-ზე მეტი (მთა არაგაწი, გეღამის, ვარდენისის ქედები, შირაკის, აშოცის, სევანის ქვაბულები);
- სამხრეთი მხარე მოიცავს ნაოჭა-ლოდა ზანგეზურის ქედის შტოქედებსა და ხეობების ქსელს;
- შუა არაქსის მთათაშორისი ღრმული, რომლის ჩრდილოეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს არარატის ვაკე (სიმაღლე 800-1000 მ).
სომხეთის ტერიტორია მოქცეულია ხმელთაშუა ზღვის ნაოჭა-გეოსინკლინური სარტყლის შიგა ნაწილში. აქ გვხვდება თითქმის ყველა სისტემისა და ასაკის ნალექები. განსაკუთრებით ფართოდაა გავრცელებული იურული და პალეოგენური ვულკანური დანალექი წყებები. სომხეთის ტერიტორიის 1/3 დაფარულია ბაზალტით, ტუფით, პემზით, პერლიტითა და ვულკანური მოქმედების სხვა პროდუქტებით.
სასარგებლო წიაღისეულთა შორის გამოირჩევა სპილენძ-მოლიბდენის (ქაჯარანი, აგარაკი, დასტაკერტი და სხვა), სპილენძის ალმადანის (ღაფანი, ალავერდი, შამლუღი და სხვა), ოქროს (ზოდი, მეღრაძორი), რკინის (რაზდენი, სვარანაცი და სხვა), პოლიმეტალების, ნეფელინიანი სიენიტებისა და ქვამარილის საბადოები. ბევრია საშენი მასალა (მარმარილო, ტუფი, დოლომიტი, პემზა, ბაზალტი, პერლიტი), ბენტონიტური თიხები და სხვა. სომხეთი მდიდარია მინერალური წყლებით.
ფართობი შეადგენს 29.800 კვ.კმ-ს. მნიშვნელოვანი მდინარეები - არაქსი, რაზდანი; ტბა - სევანი. პროვინციები შედგება საქალაქო და სასოფლო კრებებისგან. გუბერნატორები (მაზრპეტები) ინიშნებიან და თავისუფლდებიან მთავრობის მიერ.
ისტორია
მთავარი სტატია: სომხეთის ისტორია.სახელმწიფო
- სახელმწიფო სისტემა: განვითარებადი დემოკრატიული რესპუბლიკა.
- სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი.
- მთავრობის მეთაური : პრემიერ-მინისტრი.
- საკანონმდებლო ორგანო: ერთპალატიანი პარლამენტი (131 წევრი).
ტერიტორიული მოწყობა
მთავარი სტატია: სომხეთის ადმინისტრაციული დაყოფა.ქვეყანა ადმინისტრაციულად იყოფა 11 ოლქად (მარზი). 10 მარზი + დედაქალაქი, რომელსაც ასევე მარზის სტატუსი აქვს.
დემოგრაფია
- მოსახლეობა: 3,326 მლნ (2003), მათ შორის 95,7% სომეხი; 1,7% ქურთ-იეზიდები, 1,6% რუსი, ასევე ბერძნები და ასურელები, 1993 წელს აზერბაიჯანელთა აბსოლუტური უმრავლესობა ქვეყნიდან გადასახლდა.
- სახელმწიფო ენა: სომხური ენა, სხვა ენები - რუსული (2%).
- რელიგია: ქრისტიანობა: უმრავლესობა ეკუთვნის სომხურ-გრიგორიანულ ეკლესიას (93%), სომხურ-კათოლიკური მრევლი შეადგენს 5%-ს.
- დედაქალაქი: ერევანი (1,267 მლნ).
- დიდი ქალაქები: ვანაძორი (147 ათასი), გიუმრი (125 ათასი), ვაღარშაპატი (66 ათასი), რაზდანი (61 ათასი).
ეკონომიკა
ქვეყანას აქვს ოქროს მცირე რეზერვი, სპილენძის, მოლიბდენის, თუთიის, ალუმინის რესურსები. საექსპორტოდ აწარმოებენ ქიმიკატებს, კვების პროდუქტებს, მანქანათმშენებლობის პროდუქციას. ეროვნული ვალუტა სომხური დრამია (AMD). მნიშვნელოვანი კურორტები: არზნი, დილიჟანი, წახკაძორი, სევანი, ჯერმუკი.
უახლესი ისტორია
1988 წლიდან ჩართულია სერიოზულ კონფლიქტში აზერბაიჯანთან მთიანი ყარაბაღის გამო. 1991 წელს გამოაცხადა დამოუკიდებლობა. 1992 წლიდან დსთ-ს წევრია.
კულტურა
მთავარი სტატია: სომხეთის ტურიზმი.- არქიტექტურა: ეჩმიაძინი — რელიგიური ცენტრი, ტაძართა კომპლექსი (V — VI სს.), გარნი — ციხე-სიმაგრე და ტაძარი (I ს.), გეღარდის მონასტერი; დვინის და ზვართნოცის სასახლეები და ეკლესიები (III — IV სს.).
- ლიტერატურა: სომხური ეპოსი — დავით სასუნცი (IX-X ს.), გლაძორის უნივერსიტეტი.
რესურსები ინტერნეტში
- Armeniapedia.org
- Armenica.org
- ყველაფერი სომხეთის შესახებ
- Grigory Gagarin – Armenia
- „Мы хотим жить сейчас“ - Почему армяне не верят в будущее своей страны и уезжают из нее // WIKILEAKS
სქოლიო
- ↑ 1.0 1.1 The Constitution of the Republic of Armenia (with amendments). Constitutional Court of the Republic of Armenia (5 ივლისი, 1995). ციტირების თარიღი: 14 ოქტომბერი, 2012.
- ↑ Campbell, George L.; King, Gareth (2013) Compendium of the World's Languages, 3rd, New York: Routledge, გვ. 115. ISBN 9781136258466. „...Eastern Armenian is the written and spoken language of the Republic of Armenia.“
- ↑ Dalby, Andrew (1998). Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages. New York: Columbia University Press, გვ. 36. ISBN 9780231115681. „...Eastern Armenian of the Present Republic of Armenia...“
- ↑ Asatryan, Garnik; Arakelova, Victoria (Yerevan 2002). The Ethnic Minorities in Armenia[მკვდარი ბმული]. Part of the OSCE.
- ↑ Lang, David Marshall. Armenia: Cradle of Civilization. London: Allen and Unwin, 1970, p. 114. ISBN 0-04-956007-7.
- ↑ Redgate, Anna Elizabeth. The Armenians. Cornwall: Blackwell, 1998, pp. 16–19, 23, 25, 26 (map), 30–32, 38, 43 ISBN 0-631-22037-2.
- ↑ Redgate, A. E. (2000). The Armenians, Reprint, Oxford: Blackwell, გვ. 5. ISBN 0631220372. „However, the most easily identifiable ancestors of the later Armenian nation are the Urartians.“
- ↑ (1996) History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D., 1st, London: Routledge, გვ. 128. ISBN 9789231028120. „The ruler of the part known as Greater Armenia, Artaxias (Artashes), the founder of a new dynasty, managed to unite the country...“
- ↑ (2005) Encyclopedia Americana: Ankara to Azusa. Scholastic Library Publishing, გვ. 393. „It was named for Artaxias, a general of Antiochus the Great, who founded the kingdom of Armenia about 190 B.C.“
- ↑ The World Fact Book – Armenia. Central Intelligence Agency. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 July 2010. ციტირების თარიღი: 2010-07-17.
- ↑ Statistical Service of Armenia. Armstat. ციტირების თარიღი: 20 February 2014.
- ↑ შეცდომა თარგის გამოძახებისას: cite web: პარამეტრები url და title აუცილებელად უნდა მიეთითოს..
- ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 Armenia. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: 2013-07-19.
- ↑ Distribution of family income – Gini index. The World Factbook. CIA. ციტირების თარიღი: 2009-09-01.
- ↑ Human Development Report 2013. United Nations (2013). ციტირების თარიღი: 21 May 2013.
- ↑ Dum-Tragut, Jasmine (2009). Armenian: Modern Eastern Armenian. Amsterdam: John Benjamins Publishing, გვ. 12. ISBN 9789027238146. „The orthography used in Armenia nowadays goes back to the Soviet orthography reform of 1922 and its revision of 1940.“
- ↑ Central Intelligence Agency."The CIA World Factbook 2015" Skyhorse Publishing Inc, 2014. ISBN 1629149039
- ↑ The UN classification of world regions places Armenia in Western Asia; the CIA World Factbook Armenia. The World Factbook. CIA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 10 October 2010. ციტირების თარიღი: 2 September 2010. Armenia. National Geographic. , Armenia. Encyclopædia Britannica., (2015) Calendario Atlante De Agostini, 111 (Italian), Novara: Istituto Geografico De Agostini, გვ. sub voce. ISBN 9788851124908. and Oxford Reference Online Oxford Reference. Oxford Reference Online. ციტირების თარიღი: 20 October 2012. also place Armenia in Asia.
| |||||||||||||||||
.svg){kind=small}
| |||||
| |||||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
| |||||
| ||||||||||||||||
