ყაბარდო-ბალყარეთი

ყაბარდო-ბალყარეთის რესპუბლიკა
ყაბარდო-ბალყარეთის რესპუბლიკა AКъэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; Къабарты-Малкъар Республика; ყაბარდო-ბალყარეთი
	ჰიმნი: ყაბარდო-ბალყარეთის ოფიციალური ჰიმნი;
დედაქალაქი	ნალჩიკი
ოფიციალური ენა	ყაბარდული, ბალყარული
მთავრობა	რესპუბლიკა
ფართობი
მოსახლეობა
ვალუტა	რუსული რუბლი
დროის სარტყელი	UTC+3/UTC+4
ქვეყნის კოდი	RU-KB
სატელეფონო კოდი	7

ყაბარდო-ბალყარეთი (ყაბ. Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэ; ბალყ. Къабарты-Малкъар Республика; რუს. Кабардино-Балкария) — რუსეთის ფედერაციის სუბიექტი, შედის ჩრდილოეთ კავკასიის ფედერალური ოკრუგის შემადგენლობაში^[1].

ესაზღვრება ჩრდილოეთით სტავროპოლის მხარეს, სამხრეთით ჩრდილოეთ ოსეთს და საქართველოს, დასავლეთით ყარაჩაი-ჩერქეზეთს.

შეიქმნა 1921 წლის 1 სექტემბერს.

დედაქალაქის ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დედაქალაქი - ნალჩიკი. ქალაქის სახელის წარმოშობის შესახებ რამდენიმე ვერსია არსებობს. ყველაზე სარწმუნოდ ითვლება, რომ ქალაქმა თავისი სახელწოდება მიიღო მთის ფორმისაგან, რომლის ტერიტორიაზეც არის გაშენებული. ნალჩიკი ყაბარდო-ბალყარეთის ენაზე ითარგმნება როგორც ნალი. გეოგრაფიულად ქალაქი გაშენებულია მთის გარშემო, ნალის ფორმით. ამიტომაც, ქალაქის ემბლემას ნალი წარმოადგენს.

ციხე-ქალაქი ნალჩიკი დაარსდა 1818 წელს (ზოგიერთი მონაცემით, პირველი დასახლება დათარიღებულია 1724 წლით). სამხედრო დასახლება ციხე-ქალაქში გაჩნდა 1838 წლიდან, ამ დროისთვის იქ 2300 ადამიანი ცხოვრობდა.

1921 წლიდან ნალჩიკი ყაბარდოს ცენტრია, 1922 წლიდან - ყაბარდო-ბალყარეთის ავტონომიური ოლქის ცენტრია, ხოლო 1936-1991 წლებში ყაბარდო-ბალყარეთის ავტონომიური რესპუბლიკის დედაქალაქი. 1991 წლიდან ქ. ნალჩიკი ყაბარდო-ბალყარეთის რესპუბლიკის დედაქალაქია.

გავრცელებული ენები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ყაბარდო-ბალყარეთის სახელმწიფო ენებია – ყაბარდული (ყაბარდო-ჩერქეზული), ბალყარული (ყარაჩაი-ბალყარული) და რუსული.

ყაბარდო-ჩერქეზული ენა, კავკასიური ენების აფხაზურ-ადიღეურ ჯგუფს მიეკუთვნება. ერთ-ერთ ოფიციალურ ენას ყაბარდო-ბალყარული და ყარაჩაი-ჩერქეზული წარმოადგენს.

ზოგიერთი ენათმეცნიერი მიიჩნევს, რომ ყაბარდო-ჩერქეზულ ენას ადიღეურ ენასთან აქვს კავშირი. თავად ადიღეები, ყაბარდოელები და ჩერქეზები თავიანთ ენას „адыгэбзэ-ს“ უწოდებენ, რაც „ადიღეურ ენას“ ნიშნავს. იგი სამი დიალექტისგან შედგება. ყაბარდოელების უმრავლესობა თერგულ-ყაბარდულ დიალექტზე საუბრობს, უმცირესობა - ყუბან-ყაბარდინულზე და ე. წ. ბესლანურ დიალექტზე.

1924 წლამდე დამწერლობაში, ძირითადად, არაბულ ანბანსა და კირილიცას იყენებდნენ, 1924-1936 წლებში ლათინურს, ხოლო 1936 წლიდან კვლავ კირილიცა გამოიყენება.

ყარაჩაი-ბალყარული ენა თურქული ენის ჩრდილო-დასავლურ შტოს მიეკუთვნება, რომელიც ყაბარდო-ბალყარეთის და ყარაჩაი-ჩერქეზეთის ერთ-ერთ სახელმწიფო ენას წარმოადგენს. მას მშობლიურ ენაზე ბალყარელები „малкъар тил-ს“ უწოდებენ, ხოლო ყარაჩაელები - „къарачай тил-ს“.

ყარაჩაი-ბალყარულ ენას აქვს ორი დიალექტი - ყარაჩაი-ბაკსანო-ჩეგემის (чокающий) და მალკარიული (цокающий), ასევე, ხოლამო-ბიზინგიური კილო-კავი. ყარაჩაი-ბალყარული ლიტერატურული ენა ეფუძნება ყარაჩაი-ბაკსანო-ჩეგემის დიალექტს.

1920-1924 წლებში ძირითადად არაბულ დამწერლობას იყენებდნენ, 1924-1936 წლებში ლათინურს, ხოლო 1936 წლიდან კირილიცას.