შინაარსზე გადასვლა

ათენი

ბმულების რედაქტირება
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ქალაქი
ათენი
ბერძ. Αθήνα
გერბი

ქვეყანა საბერძნეთის დროშა საბერძნეთი
პერიფერია ატიკა
პრეფექტურა ათენი
შიდა დაყოფა 7 რაიონი
კოორდინატები 37°59′03″ ჩ. გ. 23°43′41″ ა. გ. / 37.98417° ჩ. გ. 23.72806° ა. გ. / 37.98417; 23.72806
ქალაქის მერი ჰარის დუკასი
დაარსდა ძვ. წ.7 ათასწლეული
ფართობი 39 კმ²
ცენტრის სიმაღლე 74 მეტრი
ოფიციალური ენა ბერძნული ენა
მოსახლეობა 643 452 (2021)[1]
სასაათო სარტყელი აღმოსავლეთ ევროპული დრო
სატელეფონო კოდი 210
საფოსტო ინდექსი 104 xx-106 xx, 111 xx-118 xx და 121 xx-124 xx
საავტომობილო კოდი BK, BM, BN, BP, HY, IA, IB, IE, IK, IM, IO, IP, IT, IX, IY, IZ, OA, TT, XE, XH, XP, XT, XX, XY, XZ, YA, YB, YE, YH, YZ, ZH, ZK, ZM და ZZ
ოფიციალური საიტი https://www.cityofathens.gr
ათენი — საბერძნეთი
ათენი

ათენი (ბერძ. Αθήνα [a'θina], ძვ. ბერძნ. Ἀθῆναι) — საბერძნეთის დედაქალაქი და მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე განთქმული ქალაქი. თანამედროვე ათენი დიდი და კოსმოპოლიტი ქალაქია; ძველი ათენი ძლიერი დამოუკიდებელი ქალაქი და განათლების ცენტრი იყო. ქალაქს სახელი ძველი ბერძნული მითოლოგიის ქალღმერთი ათენას პატივსაცემად დაერქვა.

ათენის აგლომერაციაში დაახლოებით 3,7 მილიონი ადამიანი სახლობს. ის საბერძნეთის წამყვანი ეკონომიკური, კულტურული და პოლიტიკური ცხოვრების ცენტრია. ძველ ათენს ხშირად დასავლეთის ცივილიზაციის აკვნად მოიხსენიებენ, მისი კულტურული და პოლიტიკური მიღწევების გამო ძვ.წ. IV და V საუკუნეებში. ამ მემკვიდრეობის წყალობით მას უამრავი უძველესი ნაგებობა, მონუმენტი და ხელოვნების ნიმუში შემორჩა, რომელთა შორის ყველაზე განთქმულია აკროპოლისის პართენონი — დღემდე მოღწეული კლასიკური ბერძნული ხელოვნებისა და არქიტექტურის ერთ-ერთი ყველაზე დახვეწილი ნიმუშთაგანი. ეს და სხვა ბევრი კულტურული ღირსშესანიშნაობა რესტავრირებულ იქნა 2004 წლის ოლიმპიური თამაშებისთვის.

ეტიმოლოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ათენი ქალაქის სახელის ქართული ვარიანტია, მშობლიურ ენაზე კი ათინა (Αθήνα) ეწოდება, რაც ძველი ბერძნული მითოლოგიის ქალღმერთ ათენას (Ἀθηνᾶ) პატივსაცემად დაერქვა. ძველ ბერძნულ ენაში ქალაქის სახელი იყო Ἀθῆναι (ათინაი), Ἀθηνά-ს მრავლობითი ფორმა, ვინაიდან ძველ საბერძნეთში ქალაქები რამდენიმე ნაწილისგან შედგებოდა, დასახელების მრავლობითში გამოყენება მიღებული იყო, მაგალითად: თებე — Θῆβαι (თებაი) და მიკენე — Μυκῆναι (მიკენაი). XIX საუკუნეში ძველი სახელი ფორმალურად ისევ შემოიღეს, თუმცა 1970-იანებში კათარევუსას გაუქმების შემდეგ ქალაქს ისევ პოპულარული სახელი Αθήνα (ათინა) დაუბრუნდა.

ძველად მსჯელობა მიდიოდა იმ საკითხზე, რომ ათენს დაერქვა თავის მფარველი ქალღმერთის ათენას სახელი, თუ თვითონ ქალღმერთმა დაირქვა ეს სახელი ქალაქის პატივსაცემად.[2] დღესდღეობით თანამედროვე სწავლულები თანხმდებიან, რომ ქალაქის სახელწოდებიდან მოდის ქალღმერთ ათენას სახელი და არა პირიქით[2], ვინაიდან სიტყვის დაბოლოება -ენე ხშირია სხვადასხვა ადგილმდებარეობის აღმნიშვნელ სიტყვებში, თუმცა იშვიათია პერსონალურ სახელებში.[2]

ათენის დაარსების ანტიკური მითის თანახმად, ჯერ კიდევ უსახელო ქალაქის პატრონობისა და მფარველობისთვის ერთმანეთს სიბრძნის ქალღმერთი ათენა და ზღვის ღმერთი პოსეიდონი ეჯიბრებოდნენ.[3] ისინი შეთანხმდნენ, რომ ვინც ათენელებს უკეთეს საჩუქარს მისცემდა ის გაიმარჯვებდა კიდეც და მსაჯულად კეკროპ I დანიშნეს. მითის თანახმად პოსეიდონმა ქალაქელებს პირველი ცხენი აჩუქა, ხოლო ათენამ პირველი კულტივირებული ზეთისხილის ხე. კეკროპმა სწორედ ეს უკანასკნელი აირჩია და ქალაქის მფარველ ქალღმერთად ათენა დანიშნა.[3]

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძველი ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ათენში ადამიანის არსებობის უძველესი კვალი სქისტის გამოქვაბულშია აღმოჩენილი, რომელიც ძვ. წ. XI-VII ათასწლეულებით თარიღდება.[4] ათენი მუდმივად დასახლებულია მინიმუმ 5000 წლის განმავლობაში (ძვ. წ. 3000 წლიდან).[5][6] ძვ. წ. 1400 წლისთვის დასახლება მიკენური ცივილიზაციის მნიშვნელოვან ცენტრად იქცა, ხოლო აკროპოლისი მიკენური ციხესიმაგრის მთავარი ადგილი იყო, რომლის ნაშთების ამოცნობა შესაძლებელია დამახასიათებელი ეგრეთ წოდებული „ციკლოპური“ კედლების მონაკვეთებიდან.[7] სხვა მიკენური ცენტრებისგან განსხვავებით, როგორებიცაა მიკენა და პილოსი, უცნობია, განადგურდა თუ არა ათენი დაახლოებით ძვ. წ. 1200 წელს იმ მოვლენის შედეგად, რომელსაც ხშირად დორიელთა შემოსევას უწოდებენ. თავად ათენელები საკუთარ თავს სუფთა სისხლის იონიელებად მიიჩნევდნენ, დორიული ელემენტის გარეშე. თუმცა, ათენმა, ისევე როგორც ბრინჯაოს ხანის მრავალმა სხვა დასახლებამ, შემდგომი დაახლოებით 150 წლის განმავლობაში ეკონომიკური დაცემა განიცადა.[8] რკინის ხანის სამარხები, კერამეიკოსსა და სხვაგან, აჩვენებს, რომ ძვ. წ. 900 წლიდან მოყოლებული ათენი რეგიონში ვაჭრობისა და სიმდიდრის ერთ-ერთი წამყვანი ცენტრი იყო.[9][10]

ათენის აგორა

ძვ. წ. VI საუკუნისთვის ფართომასშტაბიანმა სოციალურმა არეულობამ სოლონის რეფორმები გამოიწვია. ამან გზა გაუხსნა ძვ. წ. 508 წელს კლისთენეს მიერ დემოკრატიის შემოღებას. ამ დროისთვის ათენი უკვე მნიშვნელოვანი საზღვაო ძალა იყო დიდი ფლოტით და დაეხმარა იონიის ქალაქების აჯანყებას სპარსეთის მმართველობის წინააღმდეგ. შემდგომ ბერძენ-სპარსელთა ომებში ათენი, სპარტასთან ერთად, ხელმძღვანელობდა ბერძნული სახელმწიფოების კოალიციას, რომელმაც საბოლოოდ განდევნა სპარსელები და ძვ. წ. 490 წელს მილტიადეს მეთაურობით, დაამარცხა ისინი მარათონის, ხოლო ძვ. წ. 480 წელს, თემისტოკლეს მეთაურობით, სალამინის საზღვაო ბრძოლაში. თუმცა, ამ უკანასკნელ ბრძოლამდე ერთი წლის განმავლობაში, სპარსელებმა ათენი ორჯერ დაიპყრეს და გაძარცვეს, სპარტელებისა და სხვა ბერძნების მიერ თერმოპილეში გმირული, მაგრამ წარუმატებელი წინააღმდეგობის მიუხედავად.[11]

მომდევნო ათწლეულები ათენური დემოკრატიის ოქროს ხანად იქცა, რომლის დროსაც ათენი ძველი საბერძნეთის წამყვანი ქალაქი გახდა, ხოლო მისმა კულტურულმა მიღწევებმა დასავლურ ცივილიზაციას ჩაუყარა საფუძველი.[12][13] ამ პერიოდში ათენში მოღვაწეობდნენ დრამატურგები ესქილე, სოფოკლე და ევრიპიდე, ისტორიკოსები ჰეროდოტე და თუკიდიდე, ექიმი ჰიპოკრატე და ფილოსოფოსები სოკრატე და პლატონი. პერიკლეს ხელმძღვანელობით, რომელიც ხელს უწყობდა ხელოვნებასა და დემოკრატიას, ათენში გაიშალა ამბიციური სამშენებლო პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც აშენდა ათენის აკროპოლისი (მათ შორის პართენონი). ათენი ასევე ზრუნავდა თავისი იმპერიის მშენებლობაზე დელოსის ლიგის მეშვეობით. შექმნილი, როგორც ბერძნული ქალაქ-სახელმწიფოების გაერთიანება სპარსელების წინააღმდეგ ბრძოლის გასაგრძელებლად, ლიგა მალევე გადაიქცა ათენის იმპერიული ამბიციების განხორციელების საშუალებად. ქალაქ-სახელმწიფოებს შორის დაძაბულობამ გამოიწვია პელოპონესის ომი (ძვ. წ. 431–404), რომელშიც ათენი დაამარცხა მისმა მეტოქე სპარტამ.[14]

პართენონი, ათენის აკროპოლისი, 1978 წელი

მიუხედავად ამისა, ქალაქი კვლავ გახდა ბერძნული სამყაროს მნიშვნელოვანი ძალა და ჩამოაყალიბა ათენის მეორე ლიგა სპარტანისა და თებეს ჰეგემონიების დროს. ძვ. წ. IV საუკუნის შუა პერიოდისთვის დომინანტურ ძალად ჩრდილოეთ ბერძნული მაკედონიის სამეფო იქცა. ძვ. წ. 338 წელს ქერონეის ბრძოლაში, ფილიპე II-ისა და მისი ვაჟის, ალექსანდრე მაკედონელის ჯარებმა დაამარცხეს ბერძნული ქალაქ-სახელმწიფოების ალიანსი, რომელსაც ათენი და თებე ხელმძღვანელობდნენ. ამ მარცხის შემდეგ, ათენი შეუერთდა ბერძნულ ლიგას ფილიპეს, შემდეგ კი ალექსანდრეს მეთაურობით. მოგვიანებით, რომის შემადგენლობაში, ათენს თავისუფალი ქალაქის სტატუსი მიენიჭა ფართოდ აღიარებული სკოლების გამო. ახ. წ. II საუკუნეში, რომის იმპერატორმა ადრიანემ, რომელიც თავად ათენის მოქალაქე იყო, ბრძანა ბიბლიოთეკის, გიმნაზიის, დღემდე მოქმედი წყალსადენის, რამდენიმე ტაძრის, საკურთხევლისა და ხიდის მშენებლობა. მანვე დააფინანსა ზევსის ტაძრის მშენებლობის დასრულება.[15]

IV საუკუნის დასაწყისში, როდესაც აღმოსავლეთ რომის იმპერატორებმა მმართველობა კონსტანტინოპოლიდან დაიწყეს, იმპერიული ქალაქის მშენებლობასა და გაფართოებასთან ერთად, ათენის ხელოვნების მრავალი ნიმუში მის გასაფორმებლად წაიღეს. იმპერია გაქრისტიანდა, ხოლო ლათინური ენის გამოყენება ბერძნულის სასარგებლოდ შემცირდა. გვიანდელ რომაულ პერიოდში, XIII საუკუნემდე, ათენს იმპერატორები მართავდნენ, მისი მოქალაქეები კი თავს რომის იმპერიის მოქალაქეებად მიიჩნევდნენ. იმპერიის გაქრისტიანებამ ქალაქზე უარყოფითად იმოქმედა, შეამცირა რა მისი მნიშვნელობა.[6] ისეთი უძველესი ძეგლები, როგორიცაა პართენონი, ერეხთეიონი და ჰეფესთეიონი, ეკლესიებად გადაკეთდა. თანდათანობით, ათენი პროვინციულ ქალაქად იქცა.

ქალაქი რჩებოდა განათლების მნიშვნელოვან ცენტრად, განსაკუთრებით ნეოპლატონიზმის სწავლებით.[16] თუმცა, ქალაქის დარბევამ ჰერულების მიერ 267 წელს და ვესტგუთების მიერ მათი მეფე ალარიხ I-ის (მეფობდა 395–410 წლებში) მეთაურობით 396 წელს, მძიმე დარტყმა მიაყენა ქალაქს და ათენი ამიერიდან შემოიფარგლა მცირე გამაგრებული ტერიტორიით, რომელიც ადრინდელი ქალაქის მხოლოდ ნაწილს მოიცავდა.[16] იმპერატორმა იუსტინიანე I-მა (მეფობდა 527–565 წლებში) 529 წელს აკრძალა წარმართული ფილოსოფიის სწავლება, რომელიც ათენის უძველესი ისტორიის დასასრულად მიიჩნევა.[17][16] 582 წელს, ქალაქი სლავებმა გაძარცვეს, თუმცა ის კვლავ იმპერიის საკუთრებაში დარჩა, რასაც ნათლად მოწმობს იმპერატორ კონსტანტი II-ის (მეფობდა 641–668) ვიზიტი 662/3 წლებში და მისი ბიზანტიის პროვინცია ელადის თემში შეყვანა.[16]

შუა საუკუნეები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
XI საუკუნის დაფნის მონასტერი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლია

VIII-IX საუკუნეებში ქალაქს სარკინოზები ესხმოდნენ თავს. 896 წელს ათენი დაარბიეს და სავარაუდოდ, მოკლე პერიოდით დაიკავეს, რამაც ქალაქის შენობებს არაბული ორნამენტების კვალი დაამჩნია. არსებობს მტკიცებულება, რომ იმ დროს ქალაქში მეჩეთიც არსებობდა.[18] ხატმებრძოლობასთან დაკავშირებულ დიდ დავაში, ათენი, ხატთაყვანისმცემელთა პოზიციას უჭერდა მხარს.[16]

1071 წელს მანასკერტის ბრძოლაში მარცხის შემდეგ, იმპერიაში თურქების შემოჭრამ და შემდგომმა სამოქალაქო ომებმა რეგიონს დიდწილად გვერდი აუარა და ათენმა არსებობა უვნებლად განაგრძო. კომნენოსი იმპერატორების, ალექსი I-ის, იოანე II-ის და მანუელ I-ის მმართველობისას ატიკა და დანარჩენი საბერძნეთი აყვავდა. არქეოლოგიური მტკიცებულებები მოწმობს, რომ ქალაქმა სწრაფი ზრდა და განვითარება განიცადა, რომელიც XI საუკუნიდან XII საუკუნის ბოლომდე გაგრძელდა.

ათენის აგორა (ბაზარი), რომელიც გვიანი ანტიკური ხანიდან მოყოლებული მიტოვებული იყო, აღადგინეს და მალე ქალაქი საპნისა და საღებავების წარმოების მნიშვნელოვან ცენტრად იქცა. ქალაქის ზრდამ ათენში ვენეციელები და სხვა ვაჭრები მიიზიდა, რომლებიც ეგეოსის ზღვის პორტების გავლით სტუმრობდნენ მას. ამ ინტერესმა კიდევ უფრო გაზარდა ქალაქის ეკონომიკური კეთილდღეობა.[19]

XI და XII საუკუნეები ქალაქში ბიზანტიური ხელოვნების ოქროს ხანა იდგა. ათენისა და მისი შემოგარენის თითქმის ყველა მნიშვნელოვანი შუა ბიზანტიური ეკლესია სწორედ ამ ორი საუკუნის განმავლობაში აშენდა. შუა საუკუნეების ეს მონაკვეთი დიდხანს არ გაგრძელებულა. 1204 წელს ჯვაროსნებმა ქალაქი აიღეს და ის ჯვაროსნული სახელმწიფოს ნაწილად აქციეს. 1458 წელს ათენი ოსმალებმა დაიპყრეს. ქალაქს ბერძნული მმართველობა XIX საუკუნემდე აღარ უნახავს.

ოსმალური მმართველობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ოსმალური მეჩეთი ათენში, რომელიც 1759 წელს აშენდა
ვენეციელების მიერ დაბომბილი პართენონი

ათენზე ოსმალეთის პირველი შეტევა, რომელსაც ქალაქის ხანმოკლე დაკავებაც მოჰყვა, 1397 წელს, ოსმალეთის გენერლების, იაკუბ ფაშას და ტიმურთაშის მეთაურობით განხორციელდა.[18] 1458 წელს ათენი ოსმალებმა სულთან მეჰმედ II-ის პირადი ხელმძღვანელობით დაიკავეს.[18] როდესაც ოსმალეთის სულთანი ქალაქში შედიოდა, ის იმდენად მოიხიბლა მისი უძველესი ძეგლების სილამაზით, რომ გამოსცა ბრძანებულება და აკრძალა მათი ძარცვა ან განადგურება. კანონდამრღვევებს სიკვდილით დასჯა ემუქრებოდათ. პართენონი ქალაქის მთავარ მეჩეთად გადაკეთდა.[6]

ოსმალური მმართველობის დროს ათენი დაკნინდა და მისი მოსახლეობა მკვეთრად შემცირდა, რის შედეგადაც ის „პატარა სოფლის ქალაქად“ იქცა (ფრანც ბაბინგერი).[18] ქალაქი თავდაპირველად სულთან აჰმედ I-მა (მეფობდა 1603–1617 წლებში) აჩუქა ბაზილიკას, მის ერთ-ერთ საყვარელ ხარჭას, რომელიც ათენიდან იყო, ადგილობრივი მმართველების მიერ ცუდი მმართველობის შესახებ საჩივრების საპასუხოდ. მისი გარდაცვალების შემდეგ ათენი ყიზლარ-აღას, სულთნის ჰარემის მთავარი შავკანიანი საჭურისის, იურისდიქციის ქვეშ მოექცა.[20]

თურქებმა პართენონსა და აკროპოლისის კიდევ ერთ კომპლექსში დენთისა და ასაფეთქებელი ნივთიერებების შენახვა დაიწყეს. 1640 წელს ელვის დაცემამ მისი განადგურება გამოიწვია.[21] 1687 წელს, დიდი თურქული ომის მიმდინარეობისას, ფრანჩესკო მოროზინის მეთაურობით ვენეციელებმა აკროპოლისი ალყაში მოაქციეს, ხოლო ათენა ნიკეს ტაძარი ოსმალებმა პართენონის გასამაგრებლად დაანგრიეს. აკროპოლისის დაბომბვის დროს გასროლილმა ბომბმა პართენონში არსებული დენთის საცავის აფეთქება გამოიწვია (26 სექტემბერი) და შენობა დიდად დააზიანა, რამაც მას დღევანდელი იერსახე შესძინა. ათენის ვენეციურმა ოკუპაციამ, ექვს თვეს გასტანა და როგორც ვენეციელები, ასევე ოსმალები მონაწილეობდნენ პართენონის ძარცვაში. მოიხსნა მისი ერთ-ერთი დასავლეთი ფრონტონი, რამაც ნაგებობა კიდევ უფრო დააზიანა.[6][18] ვენეციური ოკუპაციის დროს ქალაქის ორი მეჩეთი კათოლიკურ და პროტესტანტულ ეკლესიებად გადაკეთდა, მაგრამ 1688 წლის 9 აპრილს ვენეციელებმა ათენი კვლავ ოსმალებს დაუთმეს.[18]

შემდგომი ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
„ოტო ბერძენის შესვლა ათენში“, პეტერ ფონ ჰესი, 1839

1822 წელს საბერძნეთის რევოლუციის მიმდინარეობისას, ბერძნებმა თურქები ათენიდან განდევნეს, მაგრამ 1826-1827 წლებში ის ისევ ოსმალებმა დაიპყრეს. უძველესი ძეგლები კვლავ მნიშვნელოვნად დაზარალდა. ოსმალეთის ძალების მფლობელობაში ქალაქი 1833 წლის მარტამდე დარჩა, რის შემდეგაც ის ბერძნებმა დაიკავეს.

საბერძნეთის რევოლუციისა და საბერძნეთის სამეფოს დაარსების შემდეგ, 1834 წელს, ათენი ახლად დაარსებული დამოუკიდებელი ბერძნული სახელმწიფოს დედაქალაქად აირჩა, ძირითადად ისტორიული და სენტიმენტალური მიზეზების გამო.[22] ამ დროისთვის, ომის გამო, ათენი 4 000 მოსახლიან ქალაქამდე იყო შემცირებული და აკროპოლისის ფერხთით თავმოყრილი სახლებისგან შედგებოდა. საბერძნეთის პირველმა მეფემ, ოტო ბავარიელმა, თანამედროვე, სახელმწიფოს დედაქალაქისთვის შესაფერისი ქალაქის ასაშენებლად არქიტექტორები მოიწვია, მათ შორის სტამატიოს კლეანტისი და ედუარდ შუბერტი.

თანამედროვე ქალაქის პირველი დაგეგმარება მოიცავდა სამკუთხეთს, რომლის ბოლოებშიც აკროპოლისი, კერამეიკოსის ანტიკური ნამარხები და ბავარიელი მეფის ახალი სასახლე უნდა ყოფილიყო, როგორც მჭიდრო კავშირი ანტიკურსა და თანამედროვე ათენს შორის. იმ ეპოქაში ფართოდ გავრცელებული ნეოკლასიციზმი, იყო ის არქიტექტურული სტილი, რომლის მიხედვითაც ბავარიელმა, ფრანგმა და ბერძენმა არქიტექტორებმა ახალი დედაქალაქის პირველი მნიშვნელოვანი საჯარო შენობები ააგეს.

1896 წელს, ათენმა პირველ თანამედროვე ოლიმპიური თამაშებს უმასპინძლა. 1920-იანი წლების განმავლობაში, ბერძნულ-თურქული ომის შემდეგ უამრავი ბერძენი ლტოლვილი იქნა ანატოლიიდან გამოძევებული, რამაც მნიშვნელოვნად გაზარდა ქალაქის მოსახლეობა. მეორე მსოფლიო ომისა და საბერძნეთის სამოქალაქო ომის შემდეგ კი, 1950-იან და 1960-იან წლებში მოსახლეთა რაოდენობამ კიდევ უფრო დიდი ზრდა განიცადა, რასაც ქალაქის თანდათანობითი გაფართოება მოჰყვა.

1980-იან წლებში ცხადი გახდა, რომ საწარმოებიდან გამოყოფილი კვამლი და ავტომობილების მუდმივად მზარდი ნაკადი, ისევე როგორც თავისუფალი სივრცის ნაკლებობა მოსახლეობის გადამეტებული რაოდენობის გამო, ქალაქის ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევად იყო ქცეული. 1990-იან წლებში ქალაქის მთავრობამ მრავალი დაბინძურების საწინააღმდეგო ღონისძიება გაატარა. ამავე მიზნით გაუმჯობესდა ქალაქის ინფრასტრუქტურა, აშენდა ახალი გზატკეცილი, გაფართოვდა ათენის მეტრო და ქალაქს დაემატა ახალი საერთაშორისო აეროპორტი. ამ ყველაფერმა მნიშვნელოვნად შეამსუბუქა დაბინძურების დონე და ათენი უფრო მეტად ფუნქციურ ქალაქად აქცია. 2004 წელს ათენმა ზაფხულის ოლიმპიური თამაშებს უმასპინძლა.

ეკონომიკა და ინფრასტრუქტურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ათენი საბერძნეთის ფინანსური დედაქალაქია. 2014 წლის მონაცემებით, ათენის მეტროპოლიის ეკონომიკურმა ზონამ, აწარმოა 130 მილიარდი აშშ დოლარი როგორც მთლიანი შიდა პროდუქტი მსყიდველობითი უნარის პარიტეტში, რაც მთლიანი ქვეყნის მაჩვენებლის თითქმის ნახევარია. იმავე წელს მსოფლიოს უძლიერესი ეკონომიკური მეტროპოლისების სიაში ათენი 102-ე ადგილზე გავიდა, მისი მთლიანი შიდა პროდუქტი კი ერთ სულ მოსახლეზე 32 000 აშშ დოლარს შეადგენდა.[23]

ათენი ერთ-ერთი მთავარი ეკონომიკური ცენტრია სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში.

საბანკო სექტორი წარმოდგენილია საბერძნეთის ეროვნული ბანკით, ალფაბანკით, ევრობანკით. ასევე ქალაქის ცენტრშია მოთავსებული საბერძნეთის ბანკი. ათენის საფონდო ბირჟა, რომელიც ერთადერთია საბერძნეთში, მძიმედ დაზარალდა ე.წ. „საბერძნეთის მთავრობის ვალის კრიზისის“ დროს რომელიც 2007-2008 წლების მსოფლიო ფინანსურ კრიზისს მოჰყვა. მთლიანობაში ათენისა და საბერძნეთის ეკონომიკამაც მძიმე დარტყმა მიიღო. თუმცა დიდხნიანი დაღმასვლის შემდეგ 2017 წლის მონაცემებით 1,4%-იანი ზრდა განიცადა.[24]

ტურიზმი არის კიდევ ერთი სექტორი, რომელიც მნიშვნელოვნად ავსებს ქალაქის ბიუჯეტს. ათენი მიჩნეულია ერთ-ერთ საუკეთესო მიმართულებად ქალაქსშიდა ტურიზმისთვის და ასევე მშვენიერი კარიბჭეა ექსკურსიებისთვის როგორც უახლოეს ქალაქებში ისე კუნძულებზე. 2015 წელს საბერძნეთმა 26,5 მილიონ ტურისტს უმასპინძლა, 2017-ში 30,1 მილიონს, ხოლო 2018 წელს 33 მილიონს, რის მიხედვითაც საბერძნეთი ევროპისა და მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე მეტად მონახულებული ქვეყანაა. ტურიზმზე ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) 18% მოდის. ათენმა 2018 წელს 5 მილიონ ტურისტს უმასპინძლა, რომელთაგან 1,4 მილიონი უშუალოდ ქალაქის დასათვალიერებლად ჩამოვიდა (2013 წელს იგივე მიზნით მხოლოდ 220 000 ადამიანი იყო ქალაქში).[25]

სპორტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ათენს სპორტული ღონისძიებების ჩატარების დიდი ისტორია აქვს. აქ ბერძნული სპორტის ყველაზე მნიშვნელოვანი კლუბები და სპორტული ნაგებობების დიდი რაოდენობაა თავმოყრილი. ქალაქს საერთაშორისო მნიშვნელობის სპორტული ღონისძიებებისთვისაც აქვს მასპინძლობა გაწეული.

ათენის „ოლიმპიაკოსი“. 2012 წელი

ათენმა 2 ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებს უმასპინძლა, 1896 და 2004 წლებში. 2004 წლის ოლიმპიადისთვის ათენის ოლიმპიურ სტადიონს გაუმჯობესება დასჭირდა, რის შემდეგაც მან როგორც მსოფლიოს ერთ-ერთი ულამაზესი სტადიონის რეპუტაცია დაიმსახურა.[26] ის ყველაზე დიდი სტადიონია ქვეყანაში. აქ უეფა-ს ჩემპიონთა ლიგის ფინალი ორჯერ გაიმართა, 1994 და 2007 წლებში. ათენის კიდევ ერთი დიდი სტადიონი პირეოსის არეში მდებარეობს. ის გეორგიოს კარაისკაკის სახელობისაა და მასზე 1971 წლის უეფას თასების მფლობელთა თასის ფინალი გაიმართა.

ათენში ევროლიგის ფინალი სამჯერაა გამართული. პირველი 1985 წელს და მეორე 1993 წელს, ორივე მშვიდობისა და მეგობრობის სტადიონზე გაიმართა, რომელიც დიდი გადახურული არენაა. მესამედ 2007 წელს, ფინალი ოლიმპიურ დარბაზში გაიმართა.

ათენში სამი ევროპული, მრავალ-სპორტული კლუბია. ესენია: ოლიმპიაკოსი, პანათინაიკოსი და ათენის აეკი. ფეხბურთში ოლიმპიაკოსი შიდა ჩემპიონატში დომინირებს, პანათინაიკოსმა 1971 წლის ევროპის ჩემპიონთა თასის ფინალში გააღწია, სადაც ამსტერდამის აიაქსთან ანგარიშით 2-0 დამარცხდა. აეკი კი უბრალოდ დიდი სამეულის წევრია. ამ კლუბებს ასევე ჰყავთ საკალათბურთო გუნდები. პანათინაიკოსი და ოლიმპიაკოსი ევროპის უძლიერეს გუნდებს განეკუთვნებიან, მათ ევროლიგა შესაბამისად 6-ჯერ და 3-ჯერ აქვთ მოგებული. რაც შეეხება აეკს, ის პირველი ბერძნული გუნდია, რომელმაც ნებისმიერ სპორტში პირველი ევროპული ტიტული მოიპოვა.

ღირსშესანიშნაობანი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პროპილეები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პროპილეები შესასვლელს ნიშნავს. აგებულია არქიტექტორ მნესიკლესის მიერ ძვ. წ. 437-432 წწ-ში. ეს არის გამჭოლი ფანჩატური, რომელიც ორი მხრიდან გახსნილია სვეტებით და ორქანობა სახურავითაა გადახურული.აქედან შედიოდნენ აკროპოლისის მოედანზე.

პინაპოთეკა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პინაპოთეკა ძველ საბერძნეთში ფერწერულ ნამუშევართა საცავს წარმოადგენდა. ეს იყო ყრუ კედლებით შემოსაზღვრული მასიური შენობა.

ნიკე აპთეროსის ტაძარი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნიკე აპთეროს უფრთო ნიკეს ნიშნავს. მცირე ზომის პატარა, მსუბუქი და მოხდენილი ტაძარი აგებულია არქიტექტორ კალიკრატესის მიერ ძვ.წ. 427-421 წწ-ში.

პართენონი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აკროპოლისის მთავარი ტაძარი აგებულია იქტინოსისა და კალიკრატესის მიერ ძვ.წ. 447-438 წწ-ში. თბილი, მოყვითალო ფერის მარმარილოსაგან ნაგები ყოველმხრივ სვეტებით გარშემორტყმული ტაძარი ათენას სახელობისაა და ზომით ყველაზე დიდ ნაგებობას წარმოადგენს ამ ანსამბლში.

ერეხთეიონი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძვ.წ. 421-406 წწ-ში აგებული პართენონთან შედარებით მომცრო, ასიმეტრიული ერეხთეიონი, მოხდენილი პროპორციებით ხასიათდება.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Αποτελέσματα Μόνιμου Πληθυσμού κατά Δημοτική Κοινότητα — Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2023.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 ISBN 0-674-36281-0
  3. ↑ 3.0 3.1 Kerényi, Karl (1951), The Gods of the Greeks, London, England: Thames and Hudson, p. 124 ISBN 0-500-27048-1
  4. ↑ v4.ethnos.gr – Οι πρώτοι… Αθηναίοι. Ethnos.gr (July 2011).
  5. ↑ S. Immerwahr, The Athenian Agora XIII: the Neolithic and Bronze Ages, Princeton 1971
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Tung, Anthony (2001). „The City the Gods Besieged“, Preserving the World's Great Cities: The Destruction and Renewal of the Historic Metropolis. New York: Three Rivers Press, გვ. 266. ISBN 0-609-80815-X. 
  7. ↑ Iakovides, S. 1962. 'E mykenaïke akropolis ton Athenon'. Athens.
  8. ↑ Desborough, Vincent R. d'A (1964). The Last Mycenaeans and Their Successors; an Archaeological Survey, c. 1200–c. 1000 B.C.. Oxford: Clarendon Press, გვ. 113. 
  9. ↑ Little, Lisa M. (1988). „A Social Outcast in Early Iron Age Athens“. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens. 67, No. 4 (Oct. – Dec. 1998): 375–404. JSTOR 148450.
  10. ↑ Osborne, R. 1996, 2009. Greece in the Making 1200–479 BC.
  11. ↑ Lewis, John David (2010). Nothing Less than Victory: Decisive Wars and the Lessons of History. Princeton University Press. ISBN 978-1400834303. 
  12. ↑ Athens. ციტატა: „Ancient Greek Athenai, historic city and capital of Greece. Many of classical civilization's intellectual and artistic ideas originated there, and the city is generally considered to be the birthplace of Western civilization“
  13. ↑ BBC History on Greek Democracy დაარქივებული 19 December 2019 საიტზე Wayback Machine.
  14. ↑ ქსენოფონტი, „ელინიკა“, 2.2.20, 404/3
  15. ↑ Kouremenos, Anna (2022). "'The City of Hadrian and not of Theseus': A Cultural History of Hadrian's Arch". In A. Kouremenos (ed.) The Province of Achaea in the 2nd century CE: The Past Present. London: Routledge. https://www.academia.edu/43746490/_2022_The_City_of_Hadrian_and_not_of_Theseus_a_cultural_history_of_Hadrians_Arch
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 16.4 Gregory, Timothy E.; Ševčenko, Nancy Patterson (1991). „Athens“. In Kazhdan, Alexander (ed.). The Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford and New York: Oxford University Press. pp. 221–223. ISBN 978-0-19-504652-6.
  17. ↑ Alan Cameron, "The Last Days of the Academy at Athens," in A. Cameron, Wandering Poets and Other Essays on Late Greek Literature and Philosophy, 2016, (Oxford University Press: Oxford), pp. 205–246
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 18.3 18.4 18.5 Babinger, Franz (1986). „Atīna“. The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B. Leiden and New York: Brill. pp. 738–739. ISBN 90-04-08114-3.
  19. ↑ Byzantine Athens: A provincial city in the shadow of its glorious past (January 8, 2025).
  20. ↑ Augustinos, Olga (2007). „Eastern Concubines, Western Mistresses: Prévost's Histoire d'une Grecque moderne“, Women in the Ottoman Balkans: Gender, Culture and History. London and New York: I.B. Tauris, გვ. 24. ISBN 978-1-84511-505-0. 
  21. ↑ and (Dontas, The Acropolis and its Museum, 16). Ancient-greece.org (21 April 2007).
  22. ↑ Wynn, Martin (1984). Planning and Urban Growth in Southern Europe (en). Mansell, გვ. 6. ISBN 978-0720116083. 
  23. ↑ Parilla, Alan Berube, Jesus Leal Trujillo, Tao Ran, and Joseph (22 January 2015). "Global Metro Monitor". Brookings. Retrieved 23 February 2019.
  24. ↑ https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?sy=1980&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=174&s=NGDP_R,NGDP_RPCH,NGDPRPC,PCPIPCH,LUR,GGXWDG_NGDP&grp=0&a=&pr.x=26&pr.y=12 www.imf.org. Retrieved 24 February2019.
  25. ↑ https://www.kathimerini.gr/952595/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/e3aplasiasthkan-se-mia-pentaetia-oi-toyristes-sthn-prwteyoysa www.kathimerini.gr. Retrieved 24 February 2019.
  26. ↑ https://www.athens-today.com/en/e-olimpica-stadio.php Athens-today.com. Retrieved 26 December 2008.
ხ • გ • რ
ხ • გ • რ
ხ • გ • რ
ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების მასპინძელი ქალაქები
   
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ათენი&oldid=4896845“-დან