მინსკი

ქალაქი
მინსკი Мінск
საათის ისრის მიმართულებით: სულისწმინდის გარდამოსვლის სახელობის საკათებრო ტაძარი; მარიამ ღვთისმშობელის სახელობის ეკლესია; ბელარუსიის წარმომადგენელთა პალატა; დამოუკიდებლობის მოედანი; "მინსკის კარიბჭე"
დროშა გერბი
ქვეყანა	ბელარუსი
დაქვემდებარება	დედაქალაქი
შიდა დაყოფა	Tsentralny District, Savyetski District, Pyershamayski District, Partyzanski District, Zavodski District, Lyeninski District, Kastrychnitski District, Maskowski District და Frunzyenski District
კოორდინატები	53°54′00″ ჩ. გ. 27°34′00″ ა. გ.
ქალაქის მერი	Uladzimir Kukharau
დაარსდა	1067
პირველი ხსენება	1067
ფართობი	348.85 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	280.4 მ
ოფიციალური ენა	ბელარუსული ენა და რუსული ენა
მოსახლეობა	1,982,444 კაცი (2018)
სიმჭიდროვე	5,700 კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი	UTC+2, ზაფხულში UTC+3
სატელეფონო კოდი	+375 17
საფოსტო ინდექსი	220000
საავტომობილო კოდი	7
ოფიციალური საიტი	minsk.gov.by
მინსკი ვიკისაწყობში

მინსკი (ბელარ. Мінск; რუს. Минск) — ბელარუსის დედაქალაქი 1919 წლიდან. მინსკის მხარისა და მინსკის რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრი, იმის მიუხედავად, რომ მათ შემადგენლობაში არ შედის, გმირი ქალაქი. უმსხვილესი სატრანსპორტო კვანძი, პოლიტიკური, ეკონომიკური, კულტურული და სამეცნიერო ცენტრი. ქალაქში მდინარე სვისლოჩი მოედინება. 2018 წლის მონაცემების მიხედვით, მინსკის მოსახლეობაა 1,982 მლნ ადამიანი.

ისტორიული ცნობები

დასახელების ძველი ვარიანტებია მენსკი, მენესკი. ხალხური ეტიმოლოგიით სახელი სიტყვა менять (ცვლიდან) უნდა მომდინარეობდეს, უფრო სარწმუნოდ კი ქალაქის სახელდება მდინარე მენკედან უნდა შექმნილიყო, რომელიც მდ. ნემიგის შენაკადია. მდინარე ნემიგა შემდგომ მილების საშუალებით მიწისქვეშ ჩაუშვეს და ახლა იმავე სახელწოდების ქუჩის ქვეშ გაედინება.

მინსკის პირველი ხსენება ისტორიაში 1067 წელს განეკუთვნება, როდესაც მდინარე ნემიგასთან პოლონელი მთავრის ვსესლავ ბრიაჩისლავიჩსა და კიევის მთავარ იაროსლავ ბრძენის ვაჟებს შორის გაიმართა ბრძოლა, შედეგად კი ქალაქი დანგრეულა.

XIV საუკუნის დასაწყისში მინსკი ლიტვის დიდი სამთავროს შემადგენლობაში შევიდა. 1499 წელს (ზოგიერთი მონაცემით, 1496) ლიტვის დიდი მთავრის ალექსანდრეს ნებით ქალაქმა მაგდებურგის უფლება მოიპოვა. 1793 წელს მინსკი ბელორუსის ცენტრალურ ნაწილთან ერთად, რეჩი პოსპოლიტას მეორე დანაწევრების შემდეგ რუსეთის იმპერიას მიერთდა, იმავე წლის აპრილში კი ახალი, მინსკის გუბერნიის ცენტრი გახდა. 1795 წელს რუსეთის სენატის განკარგულებით ქალაქს მაგდებურგის უფლება ჩამოერთვა.

1917 წლის ოქტმობრის რევოლუციის შემდეგ მინსკის საბჭოს აღმასკომმა გამოსცა ბრძანება № 1, სადაც ნათქვამია, რომ ქალაქის მმართველობა მუშათა საბჭოსა და სამხედრო დეპუტატების ხელში გადავიდა. 1918 წლის 21 თებერვლიდან 10 დეკემბრამდე ქალაქი კაიზერული გერმანიის მიერ იყო ოკუპირებული.

1922 წლიდან მინსკი ბელორუსიის სახალხო რესპუბლიკის, შემდეგ ბელორუსიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის დედაქლაქია. 1941-1944 წლებში ქალაქი ბომბდამშენების სამიზნეა. ომის დასრულების შემდეგ, საბჭოთა მთავრობის დაკვეთით, ქალაქი ხელახლა ააშენეს. 1991 წლიდან მინსკი ბელარუსის დედაქალაქია.

გეოგრაფია

მინსკი მდებარეობს მინსკის გორაკების სამხრეთ-აღმოსავლეთ ფერდობზე. აქ საშუალო სიმაღლე ზღვის დონიდან 220 მეტრია. მინსკის ფიზიკური გეოგრაფია ორი უკანასკნელი დიდი გამყინვარების შედეგად ჩამოყალიბდა. მდინარე სვისლოჩი ქალაქის გასწვრივ, ჩრდილო-დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ მიედინება. ქალაქის ფარგლებში კიდევ ექვსიოდე პატარა მდინარეა და ყველა მათგანი შავი ზღვის აუზს განეკუთვნება. ფიჭვნარი და შერეული ტყეები ქალაქის კიდეებს ესაზღვრება, განსაკუთრებით ჩრდილოეთიდან და აღმოსავლეთიდან. ქალაქის ზრდასთან ერთად, ზოგიერთი ტყე პარკების სახით შენარჩუნდა. ქალაქი თავდაპირველად გორაკებზე იყო აშენებული, რაც თავდაცვისთვის ხელსაყრელ პირობებს ქმნიდა. ქალაქის დასავლეთ ნაწილი განსაკუთრებით მთა-გორიანია.

კლიმატი

მინსკში კიოპენის კლასიფიკაციით ნოტიო კონტინენტური კლიმატია, თუმცა ხშირად არაპროგნოზირებადი, რაც ატლანტის ოკეანიდან მონაბერი ნოტიო ქარებისა და ევრაზიის კონტინენტიდან წამოსული მშრალი ჰაერის დამსახურებაა. ამინდი არასტაბილურია და ხშირად იცვლება. იანვრის საშუალო ტემპერატურა -4.5°C-ია, როცა ივლისში ჰაერი საშუალოდ 18.5°C-მდე თბება. რაც შეეხება რეკორდულ მაჩვენებლებს, 1940 წლის 17 იანვარს, მინსკში ტემპერატურა -40°C-მდე დაეცა, ხოლო 2015 წლის 8 აგვისტოს ყველაზე მაღალი ტემპერატურა 35.8°C დაფიქსირდა. მინსკში ხშირად შეხვდებით ნისლს, განსაკუთრებით შემოდგომასა და გაზაფხულზე. აქ ყოველწლიურად საშუალოდ 690 მილიმეტრი ნალექი მოდის, აქედან ერთი მესამედი ცივ პერიოდებში (წვიმისა და თოვლის სახით). მთელი წლის განმავლობაში უმეტესად დასავლეთისა და ჩრდილო-დასავლეთის ქარები ქრის, რასაც ცივი და ნოტიო ჰაერი მოაქვს ატლანტის ოკეანიდან.

დემოგრაფია

ეთნიკური ჯგუფები

დაარსებიდან პირველ საუკუნეებში, მინსკი იყო ძირითადად აღმოსავლეთ სლავური ხალხებით დასახლებული (თანამედროვე ბელორუსების წინაპრები). 1569 წლის შემდეგ, როცა პოლონეთისა და ლიტველთა კავშირი შედგა, ქალაქი გახდა დანიშნულების ადგილი პოლონელებისა (რომლებიც მუშაობდნენ როგორც მასწავლებლები, ჯარისკაცები, სასულიერო პირები და ა.შ) და ებრაელებისთვის (რომლებიც ძირითადად ვაჭრებად და ხელოსნებად მუშაობდნენ, რადგან იმდროინდელი დისკრიმინაციული კანონებით სხვა შესაძლებლობები არ ჰქონდათ). პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის ბოლო საუკუნეებში, მინსკის ბევრმა მოსახლემ აითვისა დომინანტი პოლონელების ენა და ასიმილირდა მათ კულტურაში.

პოლონეთ-ლიტვის მეორე გაყოფის შემდეგ 1793 წელს, მინსკი და მისი მოზრდილი რეგიონი რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდა. რუსებიც ისევე გაბატონდნენ ქალაქის კულტურაზე, როგორც წინა საუკუნეებში პოლონელები.

რუსეთის იმპერიის მიერ ჩატარებული 1897 წლის გამოკითხვით, ქალაქის ყველაზე დიდი ეთნიკური ჯგუფი ებრაელები იყვნენ. ისინი მოსახლეობის 52%-ს შეადგენდნენ, 91 000 ადამიანიდან მაშინდელ მინსკში 47 500 ებრაელი იყო. ასევე სხვა მოზრდილ ეთნიკურ ჯგუფებს მიეკუთვნებოდნენ რუსები (25.5%), პოლონელები (11.4%) და ბელარუსები (9%). უკანასკნელი მაჩვენებელი შეიძლება არც თუ ისე სწორი იყოს, ვინაიდან ბევრი ადგილობრივი ბელარუსი შეიძლება, როგორც რუსები ისე იყვნენ დაანგარიშებულნი.

პირველი და მეორე მსოფლიო ომების მაღალმა სიკვდილიანობამ ქალაქის დემოგრაფიაზე დიდი გავლენა მოახდინა. განსაკუთრებით ნაცისტების მიერ ებრაელთა განადგურებამ, რომელთაც საკონცენტრაციო ბანაკებში აგზავნიდნენ, მათი უმეტესობა კი იქვე იღუპებოდა. მინსკის ებრაულმა თემმა კატასტროფული ზიანი განიცადა ჰოლოკოსტის დროს. მაშინ როდესაც ომამდე ისინი ქალაქის მოსახლეობის ნახევარს შეადგენდნენ, ომის დასრულებიდან 10 წლის შემდეგ, ებრაელთა რაოდენობა მინსკში 10%-ს აღარ აღემატებოდა. 1980-ან წლებში, კომუნისტური რეჟიმის უწყვეტი ანტი-სემიტიზმისა და გაძლიერებული ნაციონალიზმის შედეგად, ებრაელთა უმეტესობა ისრაელსა და სხვა დასავლეთის ქვეყნებში წავიდა საცხოვრებლად. 1999 წლისთვის კი ქალაქში ებრაელთა რაოდენობა 1%-ზე ნაკლები იყო.

ომის შემდგომი პერიოდის პირველ სამ ათწლეულში, ძირითადად ახალი მოსახლეები ბელარუსის სხვადასხვა ნაკლებად განვითარებული ადგილებიდან ჩამოდიოდნენ. შედეგად ეთნიკური ბელარუსების შეფარდებამ მნიშვნელოვნად იმატა. მარჯვე ადამიანებმა მთელი საბჭოთა კავშირიდან, იწყეს ჩამოსვლა დასაქმებისთვის მზარდ საწარმოო სექტორში. 1959 წლისთვის ბელარუსები ქალაქის მოსახლეობის 63.3%-ს შეადგენდნენ. 1960 და 70-ან წლებში შიდა მიგრაცია გრძელდებოდა, რამაც ეთნიკური შეფარდება კვლავ შეცვალა. 1979 წელს, მინსკში ბელარუსების რაოდენობა 68.4% იყო, მეორე ადგილზე კი რუსები იყვნენ 22.2%-ით. მათ მოჰყვებოდნენ ებრაელები (3.4%), უკრაინელები (3.4%), პოლონელები (1.2%) და თათრები (0.2%).

რუსებისა და უკრაინელების რაოდენობამ მინსკში პიკს 1980-ანი წლების მეორე ნახევარში მიაღწია, თუმცა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მათმა უმეტესობამ საკუთარ სამშობლოში დაბრუნება არჩია.

ბოლო პერიოდში იმიგრაციის შედეგად კიდევ ბევრი ეთნიკური უმცირესობა დაემატა მინსკის საზოგადოებას. მათ შორის აღსანიშნავი არიან ემიგრანტები კავკასიური ქვეყნებიდან - სომხეთიდან, აზერბაიჯანიდან და საქართველოდან, რომელთა რაოდენობაც თითოეულის 2 000-დან 5 000-მდეა. მათ 1970-ანი წლებიდან დაიწყეს მინსკში ემიგრაცია და მას შემდეგ მათ უფრო და უფრო მეტი ადამიანი უერთდება.

ენები

მთელი ისტორიის განმავლობაში, მინსკი უამრავ ენათა ქალაქი იყო. თავდაპირველად მოსახლეობის უმეტესობა რუთენულ ენაზე საუბრობდა (რომელიც შემდგომში თანამედროვე ბელარუსულად გადაიქცა). თუმცა, 1569 წლის შემდეგ ოფიციალური ენა პოლონური იყო. მე-19 საუკუნეში უკვე რუსულმა მოიპოვა ოფიციალური სტატუსი და საუკუნის ბოლოსკენ ის გახდა ადმინისტრირების, სკოლებისა და გაზეთების ენა. ბელარუსულმა ეროვნულმა გამოღვიძებამ გაზარდა ინტერესი ბელარუსული ენის მიმართ და 1890-ანი წლებიდან მისი გამოყენება გაიზარდა, განსაკუთრებით ინტელიგენციაში. 1920-ან და 1930-ანი წლების პირველ ნახევარში, ბელარუსული იყო მინსკის ძირითადი ენა, რომელიც გამოიყენებოდა მართვა-გამგეობისა და განათლების სფეროებშიც. თუმცაღა, გვიანი 1930-ანი წლებიდან რუსულმა კვლავ დაიწყო დომინირება.

1990-ან წლებში მოხდა კიდევ ერთი, პატარა ეროვნული გამოღვიძება, რომელმაც კვლავ გაზარდა როგორც ბელარუსული ენის მიმართ ინტერესი, ისე მასზე მოსაუბრეთა რაოდენობა. მიუხედავად ამისა, 1994 წელს ახლად არჩეულმა პრეზიდენტმა ალექსანდრე ლუკაშენკომ ეს კურსი ნელ-ნელა შეცვალა. მინსკის მოსახლეები დღესდღეობით მხოლოდ რუსულს იყენებენ ყოველდღიურ ცხოვრებაში - სახლშიც და სამსახურშიც.

ყველაზე ხშირად გამოყენებადი უცხო ენა მინსკში, განსაკუთრებით ახალგაზრდა თაობათა შორის ინგლისურია.

კრიმინალი

მინსკს ყველაზე მაღალი დანაშაულებრიობის დონე აქვს ბელარუსში - 193.5 შემთხვევა ყოველ 10 000 მოსახლეზე. ქვეყანაში ჩადენილი მძიმე დანაშაულების 20-25% მინსკზე მოდის, ისევე როგორც ქრთამის აღების შემთხვევების 55% და მობილური ტელეფონების ქურდობის 67%.

კრიმინალის დონე საგრძნობლად გაუარესდა 2009-2010 წლებში. მაგალითისთვის კორუფციასთან დაკავშირებული დანაშაულებებმა მხოლოდ 2009 წელს 36%-ით მოიმატა. კრიმინალური საქმეების გახსნის მაჩვენებელი მერყეობს და საშუალოდ 40.1%-ს შეადგენს. მკვლელობები ყველაზე ხშირად იხსნება - 92%, რასაც ვერ ვიტყვით ქურდობებზე - 13%.

ეკონომიკა

ბელარუსის ეროვნული ბანკი

მინსკი ბელარუსის ეკონომიკური დედაქალაქია. აქ განვითარებულია ინდუსტრიული და სერვისის სექტორები, რომელიც არა მარტო ქალაქს არამედ მთელს ქვეყანას ემსახურება. ბელარუსის ბიუჯეტის 46% მინსკზე მოდის. 2010 წლის შედეგებით, მინსკმა სახელმწიფო ბიუჯეტში 15 ტრილიონი ბელარუსული რუბლი შეიტანა, როცა ყველა სხვა დანარჩენი რეგიონის შენატანი 19.9 ტრილიონს შეადგენდა. 2013 წლის იანვრიდან 2013 წლის ოქტომბრამდე, გადასახადთა 70.6% ბიუჯეტში კერძო კომპანიებმა შეიტანეს, 26.3% - სახელმწიფო კომპანიებმა ხოლო 1.8% ინდივიდუალურმა მეწარმეებმა. პირველ 10 გადასახადების გადამხდელთა შორის, 5 ნავთობისა და გაზის კომპანია იყო (მათ შორის ორი გაზპრომის და ერთი ლუკოილის შვილობილი კომპანია), 2 მობილური კავშირგაბმულობის ოპერატორი, 2 ალკოჰოლური სასმელების მწარმოებელი კომპანია (მინსკ-კრისტალი და მინსკის ღვინის საწარმო) და 1 თამბაქოს პროდუქტების მწარმოებელი.

2012 წელს, მინსკის მრპ-ს ანუ მთლიან რეგიონულ პროდუქტს შეადგენდა მრეწველობა (26.4%), საბითუმო ვაჭრობა (19.9%), ტრანსპორტირება და კომუნიკაცია (12.3%), საცალო ვაჭრობა (8.6%) და მშენებლობა (5.8%).

მინსკის მთლიანი რეგიონული პროდუქტი რუბლებში 33 მილიარდია, რაც ბელარუსის მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით ერთ მესამედს უდრის.

ინდუსტრია

მინსკი ბელარუსის მთავარი ინდუსტრიული ცენტრია. 2012 წლის სტატისტიკის მიხედვით მინსკში არსებული კომპანიები აწარმოებდნენ ელექტროენერგიის 21.5%-ს, სატვირთო ავტომობილების 76%-ს, ფეხსაცმლების 15.9%-ს, ტელევიზორების 89.3%-ს, სარეცხი მანქანების 99.3%-ს, შოკოლადის 30%-ს, გამოხდილი ალკოჰოლური სასმელების 27.7%-სა და თამბაქოს პროდუქტების 19.7%-ს.

მინსკის პანორამა

დღესდღეობით ქალაქს 250-ზე მეტი ფაბრიკა და საწარმო აქვს. ინდუსტრიული განვითარება აქ 1860-ან წლებში დაიწყო და 1870-ან წლებში აშენებულმა სარკინიგზო ხაზებმა ეს პროცესი გაამარტივა. თუმცა, ინდუსტრიული ინფრასტრუქტურის უმეტესობა პირველი მსოფლიო ომისა და განსაკუთრებით მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში განადგურდა.

მთავარი ინდუსტრიული დამსაქმებლები არიან:

• მინსკის ტრაქტორების ქარხანა, რომელიც როგორც სახელი გვეუბნება ტრაქტორებს ამზადებს. 1946 წელს მინსკის აღმოსავლეთ ნაწილში დაარსდა და ბორბლებიანი ტრაქტორების მთავარი მწარმოებელია დსთ-ს ქვეყნებში.

• მინსკის ავტომობილების ქარხანა სპეციალიზირებულია სატვირთო ავტომობილების, ავტობუსებისა და ე.წ "მინივენების" დამზადებაში. დაარსებულია 1944 წელს სამხრეთ-აღმოსავლეთ მინსკში და ასევე წამყვანი მწარმოებელია დსთ-ს ქვეყანათა შორის.

• მინსკის მაცივრების ქარხანა საოჯახო ნივთებს ამზადებს, როგორებიცაა მაცივრები, საყინულეები და ბოლო პერიოდიდან უკვე სარეცხი მანქანებიც. დაარსდა 1959 წელს, ქალაქის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში.

• ჰორიზონტი - აწარმოებს ტელევიზორებსა და აუდიო/ვიდეო ტექნიკას. ეს საწარმო ქალაქის ჩრდილო-ცენტრალურ ნაწილში 1950 წელს დაარსდა.

უმუშევრობა

2011 წლის ოფიციალური სტატისტიკით უმუშევრობა მინსკში 0.3%-ს უდრის. 2009 წლის გამოკითხვის დროს, შრომისუნარიან ასაკში მყოფი მინსკელების 5.6% თვლიდა თავს უმუშევრად.

ტურიზმი

მინსკის საერთაშორისო აეროპორტი

მინსკში 400-ზე მეტი ტურისტული სააგენტოა. მათი უმრავლესობა ტურ-ოპერატორებია, ხოლო დაახლოებით მეოთხედი ტურისტული აგენტის მომსახურებას სთავაზობს კლიენტებს.

ლიტერატურა

• Bohn, Thomas M. (2008). Minsk – Musterstadt des Sozialismus: Stadtplanung und Urbanisierung in der Sowjetunion nach 1945. Köln: Böhlau. ISBN 978-3-412-20071-8. 
• Бон, томас м. (2013). "Минский феномен". Городское планирование и урбанизация в Советском Союзе после Второй мировой войны. Москва: РОССПЭН. 
• Бон, томас м. (2016). "Мінскі феномен". Гарадское планаванне і ўрбанізацыя ў Савецкім Саюзе пасля 1945 г.. Мінск: Зміцер Колас. 
• Nechepurenko, Ivan (5 October 2017). "How Europes Last Dictatorship Became a Tech Hub". The New York Times. ISSN 0362-4331.

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 5-6.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

მინსკი

• ოფიციალური საიტი დაარქივებული 2011-07-06 საიტზე Wayback Machine.
• 34mag city guide a city guide for Minsk
• Minsk city დაარქივებული 2021-06-23 საიტზე Wayback Machine. on the official website of Belarus
• Why Minsk Is Not Like Other Capitals.
• Lost In Translation In Minsk – The "Real Belarus" Travel Tips.
• The Minsk Herald online magazine in English
• Photos of old Minsk დაარქივებული 2020-07-18 საიტზე Wayback Machine.
• Photos of Minsk during World War II დაარქივებული 2020-07-18 საიტზე Wayback Machine.