სომხეთი

სომხეთის რესპუბლიკა Հայաստանի Հանրապետություն სომხეთი
დროშა გერბი
ჰიმნი: Մեր Հայրենիք (ჩვენი სამშობლო)
სომხეთის მდებარეობა
დედაქალაქი (და უდიდესი ქალაქი)		ერევანი 40°16′ ჩ. გ. 44°34′ ა. გ.
ოფიციალური ენა		სომხური
მთავრობა		უნიტარული რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	სერჟ სარქისიანი
-	პრ.-მინისტრი	ტიგრან სარქისიანი
ფართობი
-	სულ	29,800 კმ2 (141-ე)
-	წყალი (%)	4.71
მოსახლეობა
-	2007 შეფასებით	3,229,900 (135-ე)
-	2001 აღწერა	3,002,594
-	სიმჭიდროვე	101 ად კაცი/კმ2 (77-ე)
მშპ (მუპ)		2007 შეფასებით
-	სულ	$16.83 მილიარდი
-	ერთ მოსახლეზე	$5,700
აგი (2007)		0.775 (საშუალო) (83-ე)
ვალუტა		დრამი (AMD)
დროის სარტყელი		(UTC +4)
-	ზაფხულის (DST)	(UTC +5) (UTC)
ქვეყნის კოდი		ARM
Internet TLD		.am
სატელეფონო კოდი		374

სომხეთის რესპუბლიკა (სომხ. Հայաստանի Հանրապետություն Hayastani Hanrapetutyun), სახელმწიფო ამიერკავკასიაში. აღმოსავლეთით ესაზღვრება აზერბაიჯანს, სამხრეთით ირანს, დასავლეთით თურქეთს და ჩრდილოეთით საქართველოს. დედაქალაქი - ერევანი.

სახელწოდება

• ეტიმოლოგია: ქვეყნის სახელის სხვადასხვა ფორმები მომდინარეობს ძველსომხური ტომებისაგან - ჰაიასა, სუხმე, არმე. პირველი მათგანისგან მიღებულია სახელწოდება სომხურ ენაზე (ჰაიასტან), მეორისაგან - ქართულ ენაზე (სომხეთი), მესამისაგან - ევროპულ ენებზე (Armenia).
• ქვეყნის საერთაშორისო კოდი: AM.

გეოგრაფია

სომხეთის რესპუბლიკა

1. არაგაცოტნი (სომხ. Արագածոտնի մարզ) — ქ. აშტარაკი.
2. არარატი (სომხ. Արարատի մարզ) — ქ. არტაშატი.
3. სრმავირი (სომხ. Արմավիրի մարզ) — ქ. არმავირი.
4. გეგარკუნიკი (სომხ. Գեղարքունիքի մարզ) — ქ. გავარი.
5. კოტაიკი (სომხ. Կոտայքի մարզ) — ქ. რაზდანი.
6. ლორი (სომხ. Լոռու մարզ) — ქ. ვანაძორი.
7. შირაკი (სომხ. Շիրակի մարզ) — ქ. გიუმრი.
8. სუნიკი (სომხ. Սյունիքի մարզ) — ქ. კაპანი.
9. თავუში (სომხ. Տավուշի մարզ) — ქ. იჯევანი.
10. ვაიოც ძორი (სომხ. Վայոց Ձորի մարզ) — ქ. ეჰეგნაძორი.
11. ერევანი (სომხ. Երևան) — ქ. ერევანი.

სომხეთი უმთავრესად მდებარეობს სამხრეთ კავკასიის ვულკანურ მთიანეთში, სადაც ერთმანეთს ენაცვლება ნაოჭა, ნაოჭა-ლოდა ვულკანური მთეი,ლავური პლატოები და ვაკეები. ტერიტორიის 90% მდებარეობს 1000 მ-ზე მაღლა (საშუალო სიმაღლეა 1830 მ). უმაღლესი წერტილი მთა - არაგაწი (4090 მ).

გეომორფოლოგიური თავისებურებების მიხედვით სომხეთს 4 ნაწილად ყოფენ:

• ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაოჭა-ლოდა მხარე მოიცავს მცირე კავკასიონის ცენტრალურ ქედებს (ლოქის, ბაზუმის, ბამბაკის, გუგარაცის, მურღუზის, შაჰდაღის);
• ცენტრალურ ვულკანურ მხარეს უკავია ტერიტორიის 1/3-ზე მეტი (მთა არაგაწი, გეღამის, ვარდენისის ქედები, შირაკის, აშოცის, სევანის ქვაბულები);
• სამხრეთი მხარე მოიცავს ნაოჭა-ლოდა ზანგეზურის ქედის შტოქედებსა და ხეობების ქსელს;
• შუა არაქსის მთათაშორისი ღრმული, რომლის ჩრდილოეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს არარატის ვაკე (სიმაღლე 800-1000 მ).

სომხეთის ტერიტორია მოქცეულია ხმელთაშუა ზღვის ნაოჭა-გეოსინკლინური სარტყლის შიგა ნაწილში. აქ გვხვდება თითქმის ყველა სისტემისა და ასაკის ნალექები. განსაკუთრებით ფართოდაა გავრცელებული იურული და პალეოგენური ვულკანური დანალექი წყებები. სომხეთის ტერიტორიის 1/3 დაფარულია ბაზალტით, ტუფით, პემზით, პერლიტითა და ვულკანური მოქმედების სხვა პროდუქტებით.

სასარგებლო წიაღისეულთა შორის გამოირჩევა სპილენძ-მოლიბდენის (ქაჯარანი, აგარაკი, დასტაკერტი და სხვა), სპილენძის ალმადანის (ღაფანი, ალავერდი, შამლუღი და სხვა), ოქროს (ზოდი, მეღრაძორი), რკინის (რაზდენი, სვარანაცი და სხვა), პოლიმეტალების, ნეფელინიანი სიენიტებისა და ქვამარილის საბადოები. ბევრია საშენი მასალა (მარმარილო, ტუფი, დოლომიტი, პემზა, ბაზალტი, პერლიტი), ბენტონიტური თიხები და სხვა. სომხეთი მდიდარია მინერალური წყლებით.

ფართობი შეადგენს 29.800 კვ.კმ-ს. მნიშვნელოვანი მდინარეები - არაქსი, რაზდანი; ტბა - სევანი. პროვინციები შედგება საქალაქო და სასოფლო კრებებისგან. გუბერნატორები (მაზრპეტები) ინიშნებიან და თავისუფლდებიან მთავრობის მიერ.

სახელმწიფო

• სახელმწიფო სისტემა: განვითარებადი დემოკრატიული რესპუბლიკა.
• სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი.
• მთავრობის მეთაური : პრემიერ-მინისტრი.
• საკანონმდებლო ორგანო: ერთპალატიანი პარლამენტი (131 წევრი).

ტერიტორიული მოწყობა

ქვეყანა ადმინისტრაციულად იყოფა 11 ოლქად (მარზი). 10 მარზი + დედაქალაქი, რომელსაც ასევე მარზის სტატუსი აქვს.

ფაილი:SomxetiGEO.jpg

ერევანი

ოლქი	მოსახლეობა (ათასი)	ფართობი (ათასი)	ადმ. ცენტრი
ერევანი	1,267,576	210	ერევანი
არაგაცოტნი	173,667	2,755	აშტარაკი
არარატი	320,941	2,003	არტაშატი
არმავირი	340,343	1,241	არმავირი
გეღარკუნიკი	297,655	3,655	გავარი
ვაიოც-ძორი	70,004	2,406	იეჰეგნაძორი
კოტაიკი	335,934	2,100	რაზდანი
ლორი	402,191	3,791	ვანაძორი
სიუნიკი	167,962	4,505	ღაფანი
ტავუში	165,578	3,120	იჯევანი
შირაკი	370,780	2,679	კუმაირი

დემოგრაფია

• მოსახლეობა: 3,326 მლნ (2003), მათ შორის 95,7% სომეხი; 1,7% ქურთ-იეზიდები, 1,6% რუსი, ასევე ბერძნები და ასურელები, 1993 წელს აზერბაიჯანელთა აბსოლუტური უმრავლესობა ქვეყნიდან გადასახლდა.
• სახელმწიფო ენა: სომხური ენა, სხვა ენები - რუსული (2%).
• რელიგია: ქრისტიანობა: უმრავლესობა ეკუთვნის სომხურ-გრიგორიანულ ეკლესიას (93%), სომხურ-კათოლიკური მრევლი შეადგენს 5%-ს.
• დედაქალაქი: ერევანი (1,267 მლნ).
• დიდი ქალაქები: ვანაძორი (147 ათასი), გიუმრი (125 ათასი), ვაღარშაპატი (66 ათასი), რაზდანი (61 ათასი).

ეკონომიკა

ქვეყანას აქვს ოქროს მცირე რეზერვი, სპილენძის, მოლიბდენის, თუთიის, ალუმინის რესურსები. საექსპორტოდ აწარმოებენ ქიმიკატებს, კვების პროდუქტებს, მანქანათმშენებლობის პროდუქციას. ეროვნული ვალუტა სომხური დრამია (AMD). მნიშვნელოვანი კურორტები: არზნი, დილიჟანი, წახკაძორი, სევანი, ჯერმუკი.

უახლესი ისტორია

1988 წლიდან ჩართულია სერიოზულ კონფლიქტში აზერბაიჯანთან მთიანი ყარაბაღის გამო. 1991 წელს გამოაცხადა დამოუკიდებლობა. 1992 წლიდან დსთ-ს წევრია.

კულტურა

• არქიტექტურა: ეჩმიაძინი - რელიგიური ცენტრი, ტაძართა კომპლექსი (V — VI სს.), გარნი - ციხე-სიმაგრე და ტაძარი (I ს.), გეღარდი (მონასტერი); დვინის და ზვარტნოცის სასახლეები და ეკლესიები (III — IV სს.).
• ლიტერატურა: სომხური ეპოსი - დავით სასუნცი (IX-X ს.), გლაძორის უნივერსიტეტი.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

სომხეთი

• Armenica.org
• ყველაფერი სომხეთის შესახებ
• Grigory Gagarin – Armenia
• «Мы хотим жить сейчас» - Почему армяне не верят в будущее своей страны и уезжают из нее // WIKILEAKS