ნობელის პრემიის ლაურეატები ქიმიაში

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ნობელის პრემია ქიმიაში გაიცემა ყოველწლიურად 1901 წლიდან და შეადგენს 10 მილიონ შვედურ კრონს, რაც დაახლოებით 1,1 მლნ ევროს შეესაბამება. თუკი ერთ წელს პრემიას რამდენიმე ქიმიკოსი მიიღებს, პრემია თანატოლ ნაწილებად გაიყოფა ლაურეატებს შორის. ლაურეატების შერჩევა შვედეთის სამეფოს მეცნიერებათა აკადემიის პრეროგატივაა. 1895 წლის 27 ნოემბრით დათარიღებულ ანდერძში, რომელიც ჯილდოს მინიჭების წესს განსაზღვრავდა, პრემიის დამწესებელი ალფრედ ნობელი აღნიშნავდა, რომ ნობელის პრემია ქიმიის დარგში უნდა მიენიჭოს მას, „ვისაც ეკუთვნის ყველაზე მნიშვნელოვანი ქიმიური აღმოჩენა ან გაუმჯობესება“. ყოველ წელს ნობელის პრემია ლაურეატს ალფრედ ნობელის გარდაცვალების დღეს, 19 დეკემბერს, გადაეცემა შვედეთის მეფის მიერ.

ჯილდოს დაწესებიდან დღემდე სულ 153 ქიმიკოსმა მიიღო ნობელის პრემია. მათგან 150 მამაკაცია (98 %) და სამი ქალი (2 %).

ნობელის პრემიის ლაურეატები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ეს სია შეიცავს ქიმიაში ნობელის პრემიის ლაურეატთა ქრონოლოგიურ ნუსხას ნობელის კომიტეტის დასაბუთებითურთ. ანბანური ნუსხას იძლევა ნობელის პრემიის ლაურეატები ქიმიაში


1901–1910 · 1911–1920 · 1921–1930 · 1931–1940 · 1941–1950 · 1951–1960 · 1961–1970 · 1971–1980 · 1981–1990 · 1991–2000 · 2001–2010 2011–დღემდე


1901—1910[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1901 იაკობ ჰენდრიკ ვანტ-ჰოფი
(1852–1911)
ნიდერლანდები „პრემია მიენიჭა ხსნარებში ოსმოსური წნევის და ქიმიური დინამიკის განსაკუთრებული მნიშვნელობის აღმოჩენისთვის“ Jacobus Henricus van ’t Hoff
1902 ემილ ფიშერი
(1852–1919)
გერმანიის იმპერია „საქარიდული და პურინული ჯგუფის შემცველი ნივთიერებების სინთეზისთვის ჩატარებული ექსპერიმენტებისთვის“ Emil Fischer
1903 სვანტე ავგუსტ არენიუსი
(1859–1927)
შვედეთი „პრემია მიენიჭა ქიმიის განვითარებაში მისი ელექტროლიტური დისოციაციის თეორიის განსაკუთრებული მნიშვნელობისთვის“ Svante August Arrhenius
1904 სერ უილიამ რამზაი
(1852–1916)
გაერთიანებული სამეფო „ატმოსფეროში სხვადასხვა ინერტული აირების აღმოჩენისა და პერიოდულ სისტემაში მათი მდებარეობის განსაზღვრისათვის“ William Ramsay
1905 ადოლფ ბაიერი
(1835–1917)
გერმანიის იმპერია „ორგანული საღებავებისა და ჰიდროარომატულ ნაერთებზე ჩატარებული სამუშაოების შედეგად ორგანული ქიმიისა და ქიმიური მრეწველობის განვითარებაში შეტანილი წვლილისთვის“ Adolf von Baeyer
1906 ანრი მუასანი
(1852–1907)
საფრანგეთი „ელემენტ ფთორის მიღებისა და ლაბორატორულ და სამრეწველო პრაქტიკაში ელექტროღუმელის შეტანისათვის, რომელსაც მის პატივსაცემეად მისი სახელი მიენიჭა“ Henri Moissan
1907 ედუარდ ბუხნერი
(1860–1917)
გერმანიის იმპერია „უჯრედგარეთა ფერმეტაციის აღმოჩენისა და ბიოქიმიაში ჩატარებული სამეცნიერო-კვლევითი სამუშაოებისთვის“ Eduard Buchner
1908 ერნესტ რეზერფორდი
(1871–1937)
გაერთიანებული სამეფო/ახალი ზელანდია „ქიმიაში რადიოაქტიური ნივთიერების ელემენტთა გახლეჩვის სფეროში მის მიერ ჩატარებული კვლევისათვის“ Ernest Rutherford
1909 ვილჰელმ ოსტვალდი
(1853–1932)
გერმანიის იმპერია „რეაქციათა სიჩქარეებისა და ქიმიური წონასწორობის მართვის პრინციპების კვლევისა და კატალიზში ჩატარებული სამუშაოების წვლილის აღიარებისთვის“ Wilhelm Ostwald
1910 ოტო ვალახი
(1847–1931)
გერმანიის იმპერია „ორგანული ქიმიის და ქიმიური მრეწველობის განვითარებაში მისი მიღწევების და აგრეთვე მის მიერ ალიციკლური ნაერთების სფეროში ჩატარებული სამუშოებისათვის“ Otto Wallach

1911—1920[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1911 მარი სკლოდოვსკა-კიური
(1867–1934)
პოლონეთი/საფრანგეთი „ქიმიის განვითარებაში წვლილის შეტანისათვის: ელემენტების რადიუმისა და პოლონიუმის აღმოჩენისათვის, რადიუმის გამოყოფისათვის, მისი ბუნებისა და ნაერთების შესწავლისათვის“ Marie Curie
1912 ვიქტორ გრინიარი
(1871–1935)
საფრანგეთი „ორგანული ქიმიის განვითარებაში მნიშვნელოვანი რეაქტივის - გრინიარის აღმოჩენისათვის“ Victor Grignard
პოლ საბატიე
(1854–1941)
საფრანგეთი „წვრილდისპერსული მეტალების თანაობისას ორგანული ნაერთების ჰიდრირების მეთოდის აღმოჩენისთვის, რაც მნიშვნელოვანი სტიმული იყო ორგანული ქიმიის განვითარებისათვის“ Paul Sabatier
1913 ალფრედ ვერნერი
(1866–1919)
შვეიცარია „არაორგანულ ქიმიაში ატომებისა და მოლეკულების ბმების ბუნების დადგენისათვის“ Alfred Werner
1914 თეოდორ უილიამ რიჩარდსი
(1868–1928)
(მიენიჭა 1915)
აშშ „ქიმიურ ელემენტთა ატომური მასები ზუსტი დადგენისათვის“ Theodore William Richards
1915 რიხარდ ვილშტეტერი
(1872–1942)
გერმანიის იმპერია „მცენარეული სამყაროს მღებავი ნივთიერებების, განსაკუთრებით ქლოროფილის გამოკვლევისათვის“ Richard Martin Willstätter
1916 პრემია არ გაცემულა
1917 პრემია არ გაცემულა
1918 ფრიც ჰაბერი
(1868–1934)
(მიენიჭა 1919)
გერმანიის იმპერია „ამიაკის სინთეზისათვის მისი შემადგენელი ელემენტეგისაგან“
1919 პრემია არ გაცემულა
1920 ვალთერ ფრიდრიხ ჰერმან ნერნსტი
(1864–1941)
(მიენიჭა 1921)
გერმანიის იმპერია „თერმოქიმიაში მისი შრომების აღიარებისათვის“ Walther Hermann Nernst

1921—1930[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1921 ფრედერიკ სოდი
(1877–1956)
(მიენიჭა 1922)
გაერთიანებული სამეფო „რადიოაქტიული ნივთიერებათა ქიმიის განვითარებისათვის იზოტოპების წარმოშობისა და ბუნების გამოკვლევისათვის“ Frederick Soddy
1922 ფრენსის ასტონი
(1877–1945)
გაერთიანებული სამეფო „მის მიერვე გამოგონილი მას-სპექტროგრაფის დახმარებით დიდი რაოდენობით არარადიოაქტიული ელემენტთა იზოტოპების აღმოჩენისათვის და მთელი რიცხვების წესის ფორმულირებისათვის “
1923 ფრიც პრეგლი
(1869–1930)
ავსტრია „ორგანული ნივთიერებათა მიკროანალიზური მეთოდის აღმოჩენისათვის“ Fritz Pregl
1924 პრემია არ გაცემულა
1925 რიხარდ ზიგმონდი
(1865–1929)
(მიენიჭა 1926)
გერმანიის იმპერია „კოლოიდური ხსნარების ჰეტეროგენული ბუნების დადგენისათვის და ამასთან დაკავშირებით იმ მეთოდთა შემუშავებისთვის, რომელთაც ფუნდამენტური მნიშვნელობა ჰქონდათ თანამედროვე კოლოიდურ ქიმიაში“
1926 თეოდორ სვედბერგი
(1884–1941)
შვედეთი „დისპერსიული სისტემების სფეროში ჩატარებული კვლევებისთვის“ The Svedberg
1927 ჰაინრიხ ვილანდი
(1877–1957)
(მიენიჭა 1928)
გერმანიის იმპერია „ნაღვლის მჟავასა და მის მსგავს ნივთიერებათა აღნაგობის დასადგენად ჩატარებული კვლევებისათვის“
1928 ადოლფ ვინდაუსი
(1876–1959)
გერმანიის იმპერია „სტერინებისა და მისი ვიტამინთა ჯგუფთან ბმების აღნაგობის შესწავლისათვის“ Adolf Otto Reinhold Winadaus
1929 ართურ ჰარდენი
(1865–1940)
გაერთიანებული სამეფო „შაქრის ფერმენტაციისა და ფერმენტული დუღილის გამოკვლევისათვის“ Arthur Harden
ჰანს ჩელპინი
(1873–1964)
შვედეთი Hans von Euler-Chelpin
1930 ჰანს ფიშერი
(1881–1945)
გერმანიის იმპერია „შრომებისთვის სისხლის და მცენარეთა მღებავი ნივთიერების სტრუქტურისთვისა და ჰემინის სინთეზის კვლევისათვის“ Hans Fischer

1931—1940[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1931 კარლ ბოში
(1874–1940)
გერმანიის იმპერია „მაღალი წნევის მეთოდების ქიმიაში დანერგვისა და განვითარებისათვის“ Carl Bosch
ფრიდრიხ ბერგიუსი
(1884–1949)
გერმანიის იმპერია Friedrich Bergius
1932 ირვინგ ლენგმიური
(1881–1957)
აშშ „ქიმიაში ზედაპირული მოვლენების სფეროში აღმოჩენებისა და კვლევებისათვის“ Irving Langmuir
1933 პრემია არ გაცემულა
1934 ჰაროლდ იური
(1893–1981)
აშშ „მძიმე წყალბადის აღმოჩენისთვის“ Harold C. Urey
1935 ფრედერიკ ჟოლიო-კიური
(1900–1958)
საფრანგეთი „ახალი რადიოაქტიური ნივთიერებების სინთეზისათვის“ Frédéric Joliot-Curie
ირენ ჟოლიო-კიური
(1897–1956)
საფრანგეთი
1936 პეტერ იოზეფ ვილჰელმ დებაი
(1884–1966)
ნიდერლანდები „დიპოლური მომენტისა და რენტგენული სხივების და გაზებში ელექტრონთა დიფრაქციის გამოკვლევისათვის, რამაც მოლეკულური სტრუქტურების დადგენაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა“ Petrus Josephus Wilhelmus Debye
1937 უოლტერ ნორმან ჰოუორთი
(1883–1950)
გაერთიანებული სამეფო „ნახშირწყლებისა და C ვიტამინის გამოკვლევისათვის“ Walter Norman Haworth
პაულ კარერი
(1889–1971)
შვეიცარია „კაროტინოიდების, ფლავინების, A და B2 ვიტამინების გამოკვლევისათვის “
1938 რიჩარდ კუნი
(1900–1967)
(მიენიჭა 1939)
გერმანიის იმპერია „კაროტინოიდების და ვიტამინების გამოკვლევისათვის“
1939 ადოლფ ბუტენანდი
(1903–1995)
გერმანიის იმპერია „სასქესო ჰორმონებზე ქიმიაში ჩატარებული კვლევებისათვის“
ლეოპოლდ რუჟიჩკა
(1887–1976)
შვეიცარია „პოლიმეთილებებისა და მაღალ ტერპენებზე ჩატარებული კვლევებისათვის“
1940 პრემია არ გაცემულა

1941—1950[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1941 პრემია არ გაცემულა
1942 პრემია არ გაცემულა
1943 დიერდ ჰევეში
(1885–1966)
(მიენიჭა 1944)
უნგრეთი „იზოტოპების ნიშანდებული ატომების გამოყენებისათვის ქიმიური პროცესების შესასწავლად“ George de Hevesy
1944 ოტო ჰანი
(1879–1968)
(მიენიჭა 1945)
გერმანიის იმპერია „მძიმე ბირთვების გახლეჩვის უნარის აღმოჩენისათვის“ ოტო ჰანი
1945 არტური ილმარი ვირტანენი
(1895–1973)
ფინეთი „სოფლის მეურნეობასა და საკვები ნივთიერებათა ქიმიის კვლევაში მიღწეული წარმატებისათვის, განსაკუთრებით საქონლის საკვების კონსერვაციის მეთოდის შემუშავებისათვის“ Artturi Ilmari Virtanen
1946 ჯეიმზ სამნერი
(1887–1955)
აშშ „ფერმენტის კრისტალიზაციის მოვლენის აღმოჩენისათვის“
ჯონ ნორთროპი
(1891–1987)
აშშ „ვირუსული ცილების და ფერმენტების სუფთა სახით მიღებისათვის“
უენდელ მერედით სტენლი
(1904–1971)
აშშ
1947 რობერტ რობინსონი
(1886–1975)
გაერთიანებული სამეფო „ბიოლოგიური მნიშვნელობის მცენარეული პროდუქტების კერძოდ ალკალოიდების შესწავლისათვის“
1948 არნე ტისელიუსი
(1902–1971)
შვედეთი „ელექტროფორეზისა და ადსორბციული ანალიზის შესწავლისათვის კერძოდ სისხლის შრატის ცილების კომპლექსური ბუნების აღმოჩენისათვის“ Arne Wilhelm Kaurin Tiselius
1949 უილიამ ჯიოკი
(1895–1982)
აშშ „ქიმიური თერმოდინამიკის შესწავლაში შეტანილი წვლილისათვის, კერძოდ ექსტრემანურად დაბალ ტემპერატურაზე ნივთიერების ქცევის კვლევაში მიღწეულ წარმატებისათვის“
1950 ოტო დილსი
(1876–1954)
გერმანია „დიენური სინთეზის აღმოჩენისა და განვითარებისათვის“
კურტ ალდერი
(1902–1958)
გერმანია

1951—1960[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1951 ედუინ მატისონ მაკმილანი
(1907–1991)
აშშ „ტრანსურანული ელემენტების ქიმიის დარგში მიღწეული აღმოჩენებისათვის“
გლენ თეოდორ სიბორგი
(1912–1999)
აშშ
1952 არჩერ მარტინი
(1910–2002)
გაერთიანებული სამეფო „განაწილებითი ქრომატოგრაფიის აღმოჩენისათვის“
რიჩარდ სინგი
(1914–1994)
გაერთიანებული სამეფო
1953 ჰერმან შტაუდინგერი
(1881–1965)
გერმანია „მაღალმოლეკულურ ნაერთების ქიმიის დარგში აღმოჩენებისთვის“
1954 ლაინუს პოლინგი
(1901–1994)
აშშ „ქიმიური ბმის ბუნების კვლევებისათვის და მიღწეული შედეგების გამოყენებისათვის ქიმიურ ნაერთთა სტრუქტურის დადგენაში“ Linus Carl Pauling
1955 ვინსენტ დიუ ვინიო
(1901–1978)
აშშ „ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებებთან მუშაობისათვის, განსაკუთრებით პოლიპეპტიდური ჰორმონის სინთეზის პირველად განხორციელებისათვის“
1956 სირილ ნორმან ჰინშელვუდი
(1897–1967)
გაერთიანებული სამეფო „ქიმიურ რეაქციათა მექანიზმების დადგენისათვის“
ნიკოლაი სემიონოვი
(1896–1986)
სსრკ Nikolai Nikolajewitsch Semjonow (rechts)
1957 ალექსანდერ ტოდი
(1907–1997)
გაერთიანებული სამეფო „ნუკლეოტიდებისა და ნუკლეოტიდური კოფერმენტებზე ჩატარებული სამუშაოსათვის“
1958 ფრედერიკ სენგერი
(1918-2013)
გაერთიანებული სამეფო „ცილების, კერძოდ ინსულინის აღნაგობის დადგენისათვის“ Frederick Sanger
1959 იაროსლავ ჰეიროვსკი
(1890–1967)
ჩეხოსლოვაკია „პოლაროგრაფიული მეთოდის აღმოჩენისა და განვითარებისათვის“ Jaroslav Heyrovský
1960 უილარდ ლიბი
(1908–1980)
აშშ „ნახშირბადი 14 გამოყენებით ხმოვანების დადგენის მეთოდის შემუშავებისათვის არქეოლოგიის, გეოლოგიის, გეოფიზიკისა და სხვა მეცნიერებათა დარგებში“ (იხილეთ რადიონახშირბადის მეთოდი)

1961—1970[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1961 მელვინ კალვინი
(1911–1997)
აშშ „მცენარეების მიერ ნახშირორჟანგის შეთვისების შესწავლისათვის“ Melvin Calvin
1962 მაქს პერუცი
(1914–2002)
გაერთიანებული სამეფო „გლობულინური ცილების სტრუქტურის კვლევისათვის“
ჯონ კენდრუ
(1917–1997)
გაერთიანებული სამეფო John Cowdery Kendrew
1963 კარლ ციგლერი
(1898–1973)
გერმანია „მაღალმოლეკულური პოლიმერების ქიმიისა და ტექნოლოგების დარგში აღმოჩენებისათვის“ (ციგლერი-ნატა-კატალიზატორი)
ჯულიო ნატა
(1903–1979)
იტალია
1964 დოროთი ჰოჯკინი
(1910–1994)
გაერთიანებული სამეფო „რენტგენის სხივების დახმარებით ბიოლოგიურად აქტიურ ნივთიერებათა სტრუქტურების დადგენისათვის“
1965 რობერტ ვუდვორდი
(1917–1979)
აშშ „ორგანული სინთეზის დარგის განვითარებაში შეტანილი წვლილისათვის“ Robert B. Woodward
1966 რობერტ მალიკენი
(1896–1986)
აშშ „მოლეკულური ორბიტალების მეთოდის დახმარებით მოლეკულების ელექტრონული სტრუქტურისა და ქიმიურ ბმებზე შესრულებული ფუნდამენტალური სამუშაოებისათვის.“
1967 მანფრედ ეიგენი
(* 1927)
გერმანია „ენერგიის მოკლე იმპულსების დახმარებით წონასწორობის დარღვევის შედეგად სტიმულირებულ ექსპერიმენტულად სწრაფი ქიმიური რეაქციების შესწავლისათვის“
რონალდ ნორიში
(1897–1978)
გაერთიანებული სამეფო
ჯორჯ პორტერი
(1920–2002)
გაერთიანებული სამეფო
1968 ლარს ონსაგერი
(1903–1976)
აშშ „ შეუქცევად თერმოდინამიკურ პროცესების კვლევისათვის ფუნდამენტალური მნიშვნელოვანი ურთიერთობათა თანაფარდობის აღმოჩენისათვის, რომელსაც მისი სახელი ეწოდა.“
1969 დერეკ ბარტონი
(1918–1998)
გაერთიანებული სამეფო „კონფორმაციული ანალიზის განვითარებასა და მის ქიმიაში გამოყენებაში შეტანილი წვლილისათვის.“
ოდ ჰასელი
(1897–1981)
ნორვეგია
1970 ლუის ლელუარი
(1906–1987)
არგენტინა „შაქრის პირველი ნუკლეოტიდის აღმოჩენისათვის და მისი ფუნქციის შესწავლისათვის შაქრად გარდაქმნასა და რთული ნახშირწყლების ბიოსინთეზში.“ Luis Federico Leloir

1971—1980[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1971 ჟერარდ ჰერცბერგი
(1904–1999)
კანადა „მოლეკულების, განსაკუთრებით თავისუფალი რადიკალების ელექტრონული სტრუქტურისა და აგებულების შესწავლაში შეტანილი წვლილისათვის“ ]“
1972 კრისტიან ბემერ ანფინსენი
(1916–1995)
აშშ „რიბონუკლეაზის, განსაკუთრებით ამინომჟავური თანმიმდევრობების და მისი ბიოლოგიურად აქტიური კონფერმეტების ურთიერთდამოკიდებულების შესწავლაში შესრულებული სამუშაოებისათვის.“ Christian B. Anfinsen
სტანფორდ მური
(1913–1982)
აშშ „რიბონუკლეაზის მოლეკულის აქტიური ცენტრის კატალიზური მოქმედებასა და ქიმიურ სტრუქტურას შორის დამოკიდებულების განსაზღვრაში შეტანილი წვლილისათვის“
უილიამ სტაინი
(1911–1980)
აშშ
1973 ერნსტ ოტო ფიშერი
(1918–2007)
გერმანია „ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად მეტალორგანული ნაერთების ე. წ. სენდვიჩების ქიმიაში შესრულებული ნოვატორიული სამუშაოებისათვის.“
ჯეფრი ვილკინსონი
(1921–1996)
გაერთიანებული სამეფო
1974 პოლ ფლორი
(1910–1985)
აშშ „მაკრომოლეკულების ფიზიკურ ქიმიაში თეორიული და ექსპერიმენტული ფუნდამენტალური მიღწევებისათვის“
1975 ჯონ კორნფორთი
(დ. 1917)
ავსტრალია/გაერთიანებული სამეფო „ფერმენტატული-კატალიზის რეაქციია სტერეოქიმიის კვლევისათვის.“
ვლადიმირ პრელოგი
(1906–1998)
შვეიცარია „ორგანული მოლეკულებისა და რეაქციების სტერეო ქიმიის სფეროში კვლევებისათვის.“
1976 უილიამ ლიფსკომი
(დ. 1919)
აშშ „ბორანების (ბორწყალბადები) სტრუქტურის გამოკვლევისათვის რაც მნიშვნელოვანია ბმის პრობლემის ახსნისათვის“
1977 ილია პრიგოჟინი
(1917–2003)
ბელგია „არაწონასწორული პროცესების თერმოდინამიკაში განსაკუთრებით დისიპატიური სტრუქტურების თეორიის განსაზღვრაში შეტანილი წვლილისათვის“
1978 პიტერ მიჩელი
(1920–1992)
გაერთიანებული სამეფო "ღვაწლისათვის ბიოლოგიური ენერგიის გადატანის პროცესის დახასიათებაში, ქემიოსმოსური თეორიის შექმნის საშუალებით"
1979 ჰერბერტ ბრაუნი
(1912–2004)
აშშ ბორ- და ფოსფორ შემცვლელი რთული ნაერთების ორგანული სინთეზის ახალი მეთოდების შემუშავებისათვის"
გეორგ ვიტიგი
(1897–1987)
გერმანია
1980 პაულ ბერგი
(დ. 1926)
აშშ „ფუნდამენტური კვლევებისათვის ნუკლეინმჟავების ბიოქიმიური თვისებების, განსაკუთრებით რეკომბინირებული დნმ თავისებურებების, კვლევის სფეროში“ Paul Berg
უოლტერ გილბერტი
(დ. 1932)
აშშ „ნუკლეინის მჟავებში პირველადი თანმიმდევრობის დადგენა“ Walter Gilbert
ფრედერიკ სენგერი
(1918-2013)
გაერთიანებული სამეფო Frederick Sanger

1981—1990[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი პიროვნება ქვეყანა მოტივირება პრემიის მინიჭებისათვის სურათი
1981 კენიჩი ფუკუი
(1918–1998)
იაპონია ქიმიური რეაქციის მიმდინარეობის თეორიის შექმნისათვის
როალდ ჰოფმანი
(* 1937)
აშშ
1982 აარონ კლუგი
(* 1926)
გაერთიანებული სამეფო კრისტალოგრაფიული ელექტრონული მიკროსკოპიის მეთოდის შემუშავებისა და ბიოლოგიურად მნიშვნელოვანი კომპლექსების ნეუკეინმჟავა-ცილა სტრუქტურის გარკვევისათვის
1983 ჰენრი ტაუბე
(1915–2005)
აშშ ელექტრონის გადატანით მიმდინარე წიმიური რეაქციების მექანიზმების, განსაკუთრებით მეტალთა კომპლექსების შესწავლისათვის
1984 რობერტ მერიფილდი
(1921–2006)
აშშ მყარ მატრიცებზე ქიმიური რეაქციების ჩატარების შემოთავაზებისათვის
1985 ჰერბერტ ჰაუპტმანი
(* 1917)
აშშ სტრუქტურის გაშიფვრის პირდაპირი მეთოდის შემუშავებით ბრწყინვალე მიღწევებისათვის
ჯერომ კარლი
(* 1918)
აშშ
1986 დადლი ჰერშბახი
(* 1932)
აშშ ელემენტარული ქიმიური პროცესების დინამიკაში მიღწერული განვითარებისათვის Dudley R. Herschbach
იან ლიი
(* 1936)
აშშ Yuan T. Lee (hintere Reihe links)
ჯონ პოლანი
(* 1929)
კანადა
1987 დონალდ კრამი
(1919–2001)
აშშ მაღალი შერჩევითობის სტრუქტურულ-სპეციფიკური ურთიერთქმედების მოლეკულების შემუშავება და გამოყენებისათვის
ჟან მარი ლენი
(* 1939)
საფრანგეთი Jean-Marie Lehn
ჩარლზ პედერსენი
(1904–1989)
აშშ
1988 იოჰან დაიზენჰოფერი
(* 1943)
გერმანია ფოტოსინთეზური სარეაქციო ცენტრის სამგანზომილებიანი სტრუქტურის დადგენისათვის
რობერტ ჰუბერი
(* 1937)
გერმანია Robert Huber
ჰარტმუტ მიხელი
(* 1948)
გერმანია
1989 სიდნი ოლტმენი
(* 1939)
კანადა/აშშ რიბონუკლეიმჟავების კატალიზური თვისებების აღმოჩენისათვის
ტომას ჩექი
(* 1947)
აშშ Thomas R. Cech
1990 ელაის კორი
(* 1928)
აშშ ორგანული სინთეზის თეორიისა და მეთოდოლოგიის განვითარებისათვის

1991—2000[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Jahr Person Nationalität Begründung für die Preisvergabe Bild
1991 რიჩარდ ერნსტი
(* 1933)
შვეიცარია „მაღალი სიზუსტის ბირთვულ მაგნიტური რეზონანსული სპექტრომეტრიის მეთოდოლოგიის განვითარებაში წვლილისათვის“
1992 რუდოლფ მარკუსი
(* 1923)
აშშ „ქიმიურ სისტემებში ელეტქრონის გადატანის რეაქციების თეორიაში წვლილისათვის“ Rudolph Arthur Marcus
1993 კერი მულისი
(* 1944)
აშშ „პოლიმერული ჯაჭვური რეაქციის მეთოდის შემუშავებისათვის“ Kary Mullis
მაიკლ სმითი
(1932–2000)
კანადა „ფუნდამენტალური წვლილის შეტანისათვის ოლიგონუკლეოტიდურ-ბაზირებული, ლიკალურ-ორიენტირებულ მუტაგენეზის დადგენაში და მის განვითარებაში ცილების შესწავლისათვის“
1994 ჯორჯ ოლაჰი
(* 1927)
აშშ „für seine Erforschung der Carbokationen (positiv geladene Kohlenstoffionen), die unter anderem für die Entwicklung von Kunst- und Kraftstoffen wichtig wurde“
1995 პოლ კრუტცენი
(* 1933)
ნიდერლანდები „für ihre Arbeiten zur Chemie der Atmosphäre, insbesondere über Bildung und Abbau von Ozon“
მარიო მოლინა
(* 1943)
აშშ
შერვუდ როულანდი
(* 1927)
აშშ Frank Sherwood Rowland
1996 რობერტ კარლი
(* 1933)
აშშ „für die Entdeckung der Fullerene, auch Buckyballs genannt, einer neuen Form des Kohlenstoffs mit kugelförmigen Molekülen“
ჰაროლდ კროტო
(* 1939)
დიდი ბრიტანეთი Harold Kroto
რიჩარდ სმელი
(1943–2005)
აშშ
1997 პოლ ბოიერი
(* 1918)
აშშ „für die Klärung der Synthese des energiereichen Moleküls Adenosintriphosphat (ATP)“
ჯონ უოკერი
(* 1941)
დიდი ბრიტანეთი
იენს სკოუ
(* 1918)
დანია „für die Entdeckung des ionentransportierenden Enzyms Natrium-Kalium-ATPase“
1998 ვალტერ კონი
(* 1923)
აშშ „für seine Entwicklung quantenchemischer Methoden“
ჯონ ფოფლი
(1925–2004)
დიდი ბრიტანეთი „für die Entwicklung von Methoden, mit denen die Eigenschaften von Molekülen und deren Zusammenwirken in chemischen Prozessen theoretisch erforscht werden können“
1999 აჰმედ ზევეილი
(* 1946)
ეგვიპტე/აშშ „für seine Studien des Übergangszustands chemischer Reaktionen mit Hilfe der Femtosekundenspektroskopie“
2000 ალან ჰეგერი
(* 1936)
აშშ „für die Entdeckung und Entwicklung von leitenden Polymeren“
ალან მაკ-დიარმიდი
(1927–2007)
აშშ/ახალი ზელანდია
ჰიდეკი შირაკავა
(* 1936)
იაპონია

2001—2010[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Jahr Person Nationalität Begründung für die Preisvergabe Bild
2001 უილიამ ნოულზი
(* 1917)
აშშ „für ihre Arbeiten über chiral katalysierende Hydrierungsreaktionen“ William S. Knowles (vierter von links)
რიოძი ნოიორი
(* 1938)
იაპონია Ryoji Noyori
ბარი შარპლესი
(* 1941)
აშშ „für seine Arbeiten über chiral katalysierende Oxidationsreaktionen“ (z.B. Sharpless-Epoxidierung)
2002 ჯონ ფენი
(* 1917)
აშშ „für ihre Entwicklung von weichen Desorptions/Ionisations-Methoden für massenspektrometrische Analysen von biologischen Makromolekülen“ John B. Fenn
კიოტი ტანაკა
(* 1959)
იაპონია
კურტ ვიუტრიხი
(* 1938)
შვეიცარია „für seine Entwicklung der kernmagnetischen Resonanzspektroskopie zur Bestimmung der dreidimensionalen Struktur von biologischen Makromolekülen in Lösungen“ Kurt Wüthrich
2003 პიტერ აგრი
(* 1949)
აშშ „für die Entdeckung der Wasserkanäle in Zellmembranen“ Peter Agre (zweiter von rechts)
როდერიკ მაკ-კინონი
(* 1956)
აშშ „für seine strukturellen und mechanischen Studien von Ionenkanälen in Zellmembranen“ Roderick MacKinnon
2004 აარონ ჩეხანოვერი
(* 1947)
ისრაელი „für die Entdeckung des Ubiquitin-gesteuerten Proteinabbaus“ Aaron Ciechanover
ავრამ ჰერშკო
(* 1937)
ისრაელი Avram Hershko
ირვინ როუზი
(* 1926)
აშშ Irwin Rose
2005 ივ შოვენი
(* 1930)
საფრანგეთი „für die Entwicklung der Metathese-Methode in der organischen Synthese“
რობერტ გრაბსი
(* 1942)
აშშ Robert Grubbs
რიჩარდ შროკი
(* 1945)
აშშ Richard R. Schrock (zweiter von rechts)
2006 როჯერ კორნბეგი
(* 1947)
აშშ „für seine Arbeiten über die molekularen Grundlagen der Gentranskription in eukaryotischen Zellen“ Roger D. Kornberg
2007 გერჰარდ ერტლი
(* 1936)
გერმანია „für seine Studien von chemischen Verfahren auf festen Oberflächen“ Gerhard Ertl
2008 ოსამუ შიმომურა
(* 1928)
იაპონია „für die Entdeckung und Weiterentwicklung des grün fluoreszierenden Proteins“ Osamu Shimomura
მარტინ ჩალფი
(* 1947)
აშშ Martin Chalfie
როჯერ ციენი
(* 1952)
აშშ Roger Tsien
2009 ვენკატრამან რამაკრიშნანი
(* 1952)
დროშა: გაერთიანებული სამეფო გაერთიანებული სამეფო „für die Studien zur Struktur und Funktion des Ribosoms“ Venkatraman Ramakrishnan
ტომას სტეიცი
(* 1940)
დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ Thomas A. Steitz
ადა იონათი
(* 1939)
ისრაელის დროშა ისრაელი Ada Yonath
2010 რიჩარდ ჰეკი
(* 1931)
დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ „für Palladium-katalysierte Kreuzkupplungen in organischer Synthese“
ეი-იჩი ნეგისი
(* 1935)
დროშა: იაპონია იაპონია
აკირა სუზუკი
(* 1930)
დროშა: იაპონია იაპონია

2011—დღემდე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Jahr Person Nationalität Begründung für die Preisvergabe Bild
2011 დან შეხტმანი ისრაელის დროშა ისრაელი "for the discovery of quasicrystals"[1]
2012 რობერტ ლეფკოვიცი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ "for studies of G-protein-coupled receptors"[2]
ბრაიან კობილკა დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
2013 მარტინ კარპლუსი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
დროშა: ავსტრია ავსტრია
"for the development of multiscale models for complex chemical systems"[3]
მაიკლ ლევიტი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
დროშა: გაერთიანებული სამეფო გაერთიანებული სამეფო
ისრაელის დროშა ისრაელი
არიე ვერშელი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
ისრაელის დროშა ისრაელი
2014 ერიკ ბეციგი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ "for the development of super-resolved fluorescence microscopy"[4]
შტეფან ჰელი გერმანიის დროშა გერმანია
რუმინეთის დროშა რუმინეთი[5]
უილიამ მოურნერი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
2015 ტომას ლინდალი შვედეთის დროშა შვედეთი
გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო
"for mechanistic studies of DNA repair"[6]
პოლ მოდრიჩი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
აზიზ სანჯარი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
თურქეთის დროშა თურქეთი
2016 ჟან-პიერ სოვაჟი საფრანგეთის დროშა საფრანგეთი "for the design and synthesis of molecular machines"[7]
ფრეიზერ სტოდარტი გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო
დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
ბენ ფერინგა ნიდერლანდების დროშა ნიდერლანდები
2017 ჟაკ დიუბოშე შვეიცარიის დროშა შვეიცარია "for developing cryo-electron microscopy for the high-resolution structure determination of biomolecules in solution"[8]
იოახიმ ფრანკი გერმანიის დროშა გერმანია
დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ[9]
რიჩარდ ჰენდერსონი გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო
2018 ფრენსის არნოლდი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ "for the directed evolution of enzymes"[10]
ჯორჯ სმითი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ "for the phage display of peptides and antibodies"
გრეგორი უინტერი გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო
2019 ჯონ გუდენაფი დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ "for the development of lithium ion batteries"[11]
სტენლი უიტინგემი გაერთიანებული სამეფოს დროშა გაერთიანებული სამეფო
დროშა: ამერიკის შეერთებული შტატები აშშ
აკირა იოშინო იაპონიის დროშა იაპონია

1901–1910 · 1911–1920 · 1921–1930 · 1931–1940 · 1941–1950 · 1951–1960 · 1961–1970 · 1971–1980 · 1981–1990 · 1991–2000 · 2001–2010 2011–დღემდე


Rangliste nach Nationalitäten[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Die Aufteilung des Preises auf mehrere Personen resultiert pro Jahr und Nation maximal in einer Zählung.

Nation Anzahl der Verleihungen
აშშ 60,5
ახალი ზელანდია 2
არგენტინა 1
ავსტრალია 0,5
ავსტრია 1
ბელგია 1
გერმანია 28
გაერთიანებული სამეფო 25
დანია 1
ეგვიპტე 0,5
იაპონია 6
ისრაელი 3
იტალია 1
კანადა 3,5
ნიდერლანდები 3
ნორვეგია 1
საფრანგეთი 8
სსრკ 1
უნგრეთი 1
ფინეთი 1
შვეიცარია 6
შვედეთი 4
ჩეხოსლოვაკია 1

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. The Nobel Prize in Chemistry 2011. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 2011-10-05.
  2. The Nobel Prize in Chemistry 2012. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 2012-10-13.
  3. The Nobel Prize in Chemistry 2013. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 2013-10-09.
  4. „Microscope work wins Nobel Prize“. BBC. 8 October 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 July 2018. ციტირების თარიღი: 21 June 2018.
  5. „Erviu Exclusiv Digi24. Stefan Hell, laureat al premiului Nobel: Educaţia primită în România m-a ajutat mult. Mi-a ușurat viața“ (რუმინული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 March 2016. ციტირების თარიღი: 31 December 2015.
  6. The Nobel Prize in Chemistry 2015. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 14 June 2017
  7. The Nobel Prize in Chemistry 2016. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 5 October 2016
  8. The Nobel Prize in Chemistry 2017. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 4 October 2017
  9. Frank, Joachim (2017), Curriculum Vitae დაარქივებული 9 October 2017 საიტზე Wayback Machine. . Retrieved 4 October 2017.
  10. Press Release: The Nobel Prize in Chemistry 2018 დაარქივებული 3 October 2018 საიტზე Wayback Machine.
  11. The Nobel Prize in Chemistry 2019. Nobelprize.org. ციტირების თარიღი: 9 October 2019