ნობელის პრემიის ქალი-ლაურეატები

ქალი ნობელიანტები დარგების მიხედვით

ნობელის პრემიის ქალი-ლაურეატები – ნობელის პრემია დაარსდა 1895 წელს, ალფრედ ნობელის ანდერძის თანახმად. მას გასცემს შვედეთის სამეფო აკადემია, კაროლინის ინსტიტუტი (მედიცინასა და ფიზიოლოგიის დარგში) და ნორვეგიის ნობელის კომიტეტი (მშვიდობის განმტკიცების დარგში).^[1] 1968 წელს შვედეთის ცენტრალური ბანკის მიერ დაარსდა ნობელის პრემია ეკონომიკის დარგში.^[2]

2009 წელს მოითვლებოდა 762 ნობელიანტი მამაკაცი და 40 ნობელიანტი ქალი.^[3] პირველი ნობელის პრემიის ლურეატი ქალი გახდა მარი სკლოდოვსკა-კიური, რომელმაც პრემია მიიღო ორჯერ 1903 წელს ფიზიკაში, ხოლო 1911 წელს ქიმაში. სარეკორდო იყო 2009 წელი, როდესაც ერთდროულად 5 ქალი გახდა ნობელის პრემიის ლაურეატი სხვადასხვა არგში, მათ შორის იყო პირველი ქალი ეკონომიკის პრემიის ლაურეატი ელინორ ოსტრომი.

ლაურეატი ქალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი	ლაურეატი	ქვეყანა	კატეგორია	გამართლება
1903	მარი სკლოდოვსკა-კიური	საფრანგეთი	ფიზიკა	«ექსტრაორდინარული შესაძლებლობების აღიარების ნიშნად, რაც მათ პროფესორ ანრი ბერკელის მიერ მიგნებული რადიაციული მოვლენების თავიანთ ერთობლივ კვლევებში აღმოაჩინეს.
1905	ბერტა ფონ ზუტნერი	ავსტრია-უნგრეთი	მშვიდობა	მშვიდობის საერთაშორისო ბიუროს საპატიო პრეზიდენტი, ბერნი, შვეიცარია.^[4].
1909	სელმა ლაგერლეფი	შვედეთი	ლიტერატურა	«კეთილშობილი იდეალიზმის, ცოცხალი წარმოსახვისა და სულიერი აღქმისათვის.»^[5]
1911	მარი სკლოდოვსკა-კიური	საფრანგეთი	ქიმია	«რადიუმისა და პოლონიუმის აღმოჩენისათვის»^[6]
1926	გრაცია დელედა	იტალია	ლიტერატურა	«მისი იდეალისტურად შთაგონებული წიგნებისათვის, სადაც პლასტიკური სიზუსტით აღიბეჭდა მის კუნძულზე მიმდინარე ცხოვრება და კიდევ იმ ღრმა თანაგრძნობისათვის, რომლითაც ის ადამიანთა პრობლემებს წყვეტდა.»^[7]
1928	სიგრიდ უნსეტი	ნორვეგია	ლიტერატურა	«უპირველეს ყოვლისა შუა საუკუნეების ჩრდილოეთის ცხოვრების კოლორიტული აღწერისათვის»^[8]
1931	ჯეინ ადამსი	აშშ	მშვიდობა	სოციოლოგი; საერთაშორისო ორგანიზაციის ქალთა საერთაშორისო ლიგა მშვიდობისა და თავისუფლებისათვის პრეზიდენტი^[9].
1935	ირენ ჟოლიო-კიური	საფრანგეთი	ქიმია	«ახალი რადიოაქტიული ელემენტების სინთეზირებისათვის»^[10]
1938	პერლ ბაკი	აშშ	ლიტერატურა	«ჩინეთში გლეხის ცხოვრების მდიდარი და ჭეშმარიტად ეპიკური აღწერილობებისა და ბიოგრაფიული შედევრებისათვის»^[11]
1945	გაბრიელა მისტრალი	ჩილე	ლიტერატურა	«ლირიკული პოეზიისათვის, რომელიც შთაგონებული ძლიერი ემოციებით, თავისი სახელი გახადა სიმბოლო ლათინური ამერიკის ისეალისტური მისწრაფებებისა.»^[12]
1946	ემილი ბოლჩი	აშშ	მშვიდობა	ისტორიის ყოფილი პროფესორი და სოციოლოგი; საერთაშორისო ორგანიზაციის ქალთა საერთაშორისო ლიგა მშვიდობისა და თავისუფლებისათვის საპატიო პრეზიდენტი^[13].
1947	გერტი კორი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«მისი კათოლიკური კონვერსიებისათვის გლიკოგენიа»^[14]
1963	მარია გოუპერტ-მაიერი	აშშ	ფიზიკა	«ბირთვის გარსის სტრუქტურის აღმოჩენისათვის»^[15]
1964	დოროთი ჰოდჯკინი	დიდი ბრიტანეთი	ქიმია	«მნიშვნელოვანი ბიოქიმიური ნივთიერებების რენტგენული მეთოდებით მისაღებობის განსაზღვრისათვის">The Nobel Prize in Chemistry 1964. ნობელის ფონდი. წაკითხვის თარიღი: 2008-10-16.</ref>
1966	ნელი ზაქსი	შვედეთი	ლიტერატურა	«გამორჩეულად ლირიკული და დრამატული ნამუშევრები, რომლებიც ახდენენ ისრაელის ბედის ინტერპრეტაციას»^[16]
1976	ბეტი უილიამსი	დიდი ბრიტანეთი	მშვიდობა	ჩრდილოეთ ირლანდიაში მშვიდობისათვის მოძრაობის დამაარსებელი (ინგლ. Northern Ireland Peace Movement)^[17]
1976	მეირიდ კორიგანი	დიდი ბრიტანეთი	მშვიდობა	ჩრდილოეთ ირლანდიაში მშვიდობისათვის მოძრაობის დამაარსებელი (Northern Ireland Peace Movement) )^[17].
1977	როზალინ სასმენ იელოუ	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«პეპტიდური ჰორმონების რადიოიმუნური შემუშავებისათვის»^[18]
1979	დედა ტერეზა	ინდოეთი	მშვიდობა	«ქველმოქმედების მისიონერების» ლიდერი, კალკუტა^[19].
1982	ალვა მიურდალი	შვედეთი	მშვიდობა	ყოფილი მინისტრი; დიპლომატი; მწერალი^[20].
1983	ბარბარა მაკ-კლინტოკი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«მობილური გენეტიკური ელემენტების აღმოჩენისათვის»^[21].
1986	რიტა ლევი-მონტალჩინი	იტალია	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ნერვთა ზრდის ფაქტორების აღმოჩენისათვის»^[22].
1988	გერტრუდ ელიონი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ფარმაკოლოგიაში მნიშვნელოვანი პრინციპების აღმოჩენისათვის»^[23]
1991	ნადინ გორდიმერი	სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა	ლიტერატურა	«მისი ბრწყინვალე ეპიკური წერილებისათვის რომელსაც, ნობელის სიტყვით დიდი სარგებელი მოაქვს კაცობრიობისათვის»^[24]
1991	აუნ სან სუ ჩი	მიანმარი	მშვიდობა	«მისი დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების არაძალადობრივი ბრძოლისათვის»^[25]
1992	რიგობერტა მენჩუ	გვატემალა	მშვიდობა	«იმ მუშაობის აღიარების ნიშნად, რასაც იგი აწარმოებდა მკვიდრი მოსახლეობის სოციალური სამართლიანობისა და ეთნო კულტურულ შერიგების კუთხით»^[26]
1993	ტონი მორისონი	აშშ	ლიტერატურა	«მას, ვინც რომანებში შორსმხედველობითა და პოეტურობით გამოირჩევა და ამერიკული რეალობის უმნიშვნელოვანეს ასპექტებს აცოცხლებს.»^[27]
1995	კრისტიანა ნიუსლიაინ-ფოლჰარდი	გერმანია	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ადრეული ემბრიონოგენეზის გენეტიკური კონტროლის შესახებ მათი აღმოჩენისათვის»^[28]
1996	ვისლავა შიმბორსკა	პოლონეთი	ლიტერატურა	«იმ პოეზიისათვის, რომელიც ისტორიულ და ბიოლოგიურ კონტექსტს ირონიული სიზუსტით აძლევს საშუალებას გამოვიდეს სინათლეზე ადამიანური რეალობის ფრაგმენტებში.»^[29]
1997	ჯოდი უილიამსი	აშშ	მშვიდობა	«მისი მუშაობისათვის ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების აკრძალვისათვის»^[30]
2003	შირინ ებადი	ირანი	მშვიდობა	«მისი ძალისხმევისათვის დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების საქმეში. იგი თავის ყურადღებას ამახვილებდა ძირითადად ქალებსა და ბავშვებზე»^[31]
2004	ელფრიდა ელინეკი	ავსტრია	ლიტერატურა	«მისი გმირებისა და ანტიგმირების, რომანებში იქნება თუ პიესებში, იმ მუსიკალობისათვის, რომელიც განსაკუთრებული ლინგვისტური დარტყმით ახდენს ზეგავლენას საზოგადოებრივ კლიშეებზე და ხელისუფლებისადმი მათ მორჩილებაზე»^[32]
2004	ვანგარი მაატაი	კენია	მშვიდობა	«მისი წვლილისათვის მდგრადი განვითარების, დემოკრატიის და მშვიდობის საქმეში»^[33]
2004	ლინდა ბაკი	США	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ოდორანტის რეცეპტორისა და სენსორული სასუნთქი სისტემის აღმოჩენებისათვის»^[34].
2007	დორის ლესინგი	დიდი ბრიტანეთი	ლიტერატურა	«„ქალური გამოცდილების ეპოსის“ შექმნისთვის»^[35]
2008	ფრანსუაზა ბარე-სინუსი	საფრანგეთი	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის აღმოჩენისათვის»^[36].
2009	ელიზაბეტ ბლეკბერნი	ავსტრალია	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ქრომოსომების ტელომერებით და ფერმენტების ტელომერაზებით დაცვის მექანიზმების აღმოჩენისათვის»^[37].
2009	კეროლ გრეიდერი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ქრომოსომების ტელომერებით და ფერმენტების ტელომერაზებით დაცვის მექანიზმების აღმოჩენისათვის»^[37].
2009	ადა იონატი	ისრაელი	ქიმია	«რიბოსომის ფუნქციისა და სტრუქტურის კვლევისათვის»^[38]
2009	ჰერტა მიულერი	გერმანია, რუმინეთი	ლიტერატურა	«მას, ვინც პოეზიაში თავისი კონცენტრირებულობით და პროზაში სიწრფელით დაჩაგრულთა პეიზაჟებს ქმნის პოეზიაში»^[39]
2009	ელინორ ოსტრომი	აშშ	ეკონომიკა	«ეკონომიკური ორგანიზაციის დარგში კვლევებისთვის»^[40]
2011	ელენ ჯონსონ-სირლიფი	ლიბერია	მშვიდობა	„ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.^[41]
2011	ლეიმა გბოვი	ლიბერია	მშვიდობა	„ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.^[41]
2011	ტავაკულ კარმანი	იემენი	მშვიდობა	„ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.^[41]
2013	ელის მანრო	კანადა	ლიტერატურა	თანამედროვე მოთხრობის ოსტატი^[42]
2014	მეი-ბრიტ მოსერი	ნორვეგია	მედიცინა და ფიზიოლოგია	ხელი შეუწყო იმის გაგებას, თუ როგორ ქმნის ტვინი „ჩვენი გარემომცველი სივრცის რუკას და როგორ ვახერხებთ კომპლექსურ გარემოში ორიენტაციას.“^[43]
2014	მალალა იუსაფზაი	პაკისტანი	მშვიდობა	ბავშვებისა და ახალგაზრდების უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ ბრძოლისთვის.
2015	სვეტლანა ალექსიევიჩი	ბელარუსი	ლიტერატურა