ნობელის პრემიის ქალი-ლაურეატები

ქალი ნობელიანტები დარგების მიხედვით

ნობელის პრემიის ქალი-ლაურეატები – ნობელის პრემია დაარსდა 1895 წელს, ალფრედ ნობელის ანდერძის თანახმად. მას გასცემს შვედეთის სამეფო აკადემია, კაროლინის ინსტიტუტი (მედიცინასა და ფიზიოლოგიის დარგში) და ნორვეგიის ნობელის კომიტეტი (მშვიდობის განმტკიცების დარგში).^[1] 1968 წელს შვედეთის ცენტრალური ბანკის მიერ დაარსდა ნობელის პრემია ეკონომიკის დარგში.^[2]

2009 წელს მოითვლებოდა 762 ნობელიანტი მამაკაცი და 40 ნობელიანტი ქალი.^[3] პირველი ნობელის პრემიის ლურეატი ქალი გახდა მარი სკლოდოვსკა-კიური, რომელმაც პრემია მიიღო ორჯერ 1903 წელს ფიზიკაში, ხოლო 1911 წელს ქიმაში. სარეკორდო იყო 2009 წელი, როდესაც ერთდროულად 5 ქალი გახდა ნობელის პრემიის ლაურეატი სხვადასხვა არგში, მათ შორის იყო პირველი ქალი ეკონომიკის პრემიის ლაურეატი ელინორ ოსტრომი.

ლაურეატი ქალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი	ლაურეატი	ქვეყანა	კატეგორია	გამართლება
1903	მარი სკლოდოვსკა-კიური	საფრანგეთი	ფიზიკა	«ექსტრაორდინარული შესაძლებლობების აღიარების ნიშნად, რაც მათ პროფესორ ანრი ბერკელის მიერ მიგნებული რადიაციული მოვლენების თავიანთ ერთობლივ კვლევებში აღმოაჩინეს.
1905	ბერტა ფონ ზუტნერი	ავსტრია-უნგრეთი	მშვიდობა	მშვიდობის საერთაშორისო ბიუროს საპატიო პრეზიდენტი, ბერნი, შვეიცარია.^[4].
1909	სელმა ლაგერლეფი	შვედეთი	ლიტერატურა	«კეთილშობილი იდეალიზმის, ცოცხალი წარმოსახვისა და სულიერი აღქმისათვის.»^[5]
1911	მარი სკლოდოვსკა-კიური	საფრანგეთი	ქიმია	«რადიუმისა და პოლონიუმის აღმოჩენისათვის»^[6]
1926	გრაცია დელედა	იტალია	ლიტერატურა	«მისი იდეალისტურად შთაგონებული წიგნებისათვის, სადაც პლასტიკური სიზუსტით აღიბეჭდა მის კუნძულზე მიმდინარე ცხოვრება და კიდევ იმ ღრმა თანაგრძნობისათვის, რომლითაც ის ადამიანთა პრობლემებს წყვეტდა.»^[7]
1928	სიგრიდ უნსეტი	ნორვეგია	ლიტერატურა	«უპირველეს ყოვლისა შუა საუკუნეების ჩრდილოეთის ცხოვრების კოლორიტული აღწერისათვის»^[8]
1931	ჯეინ ადამსი	აშშ	მშვიდობა	სოციოლოგი; საერთაშორისო ორგანიზაციის ქალთა საერთაშორისო ლიგა მშვიდობისა და თავისუფლებისათვის პრეზიდენტი^[9].
1935	ირენ ჟოლიო-კიური	საფრანგეთი	ქიმია	«ახალი რადიოაქტიული ელემენტების სინთეზირებისათვის»^[10]
1938	პერლ ბაკი	აშშ	ლიტერატურა	«ჩინეთში გლეხის ცხოვრების მდიდარი და ჭეშმარიტად ეპიკური აღწერილობებისა და ბიოგრაფიული შედევრებისათვის»^[11]
1945	გაბრიელა მისტრალი	ჩილე	ლიტერატურა	«ლირიკული პოეზიისათვის, რომელიც შთაგონებული ძლიერი ემოციებით, თავისი სახელი გახადა სიმბოლო ლათინური ამერიკის ისეალისტური მისწრაფებებისა.»^[12]
1946	ემილი ბოლჩი	აშშ	მშვიდობა	ისტორიის ყოფილი პროფესორი და სოციოლოგი; საერთაშორისო ორგანიზაციის ქალთა საერთაშორისო ლიგა მშვიდობისა და თავისუფლებისათვის საპატიო პრეზიდენტი^[13].
1947	გერტი კორი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«მისი კათოლიკური კონვერსიებისათვის გლიკოგენიа»^[14]
1963	მარია გოუპერტ-მაიერი	აშშ	ფიზიკა	«ბირთვის გარსის სტრუქტურის აღმოჩენისათვის»^[15]
1964	დოროთი ჰოდჯკინი	დიდი ბრიტანეთი	ქიმია	«მნიშვნელოვანი ბიოქიმიური ნივთიერებების რენტგენული მეთოდებით მისაღებობის განსაზღვრისათვის">The Nobel Prize in Chemistry 1964. ნობელის ფონდი. წაკითხვის თარიღი: 2008-10-16.</ref>
1966	ნელი ზაქსი	შვედეთი	ლიტერატურა	«გამორჩეულად ლირიკული და დრამატული ნამუშევრები, რომლებიც ახდენენ ისრაელის ბედის ინტერპრეტაციას»^[16]
1976	ბეტი უილიამსი	დიდი ბრიტანეთი	მშვიდობა	ჩრდილოეთ ირლანდიაში მშვიდობისათვის მოძრაობის დამაარსებელი (ინგლ. Northern Ireland Peace Movement)^[17]
1976	მეირიდ კორიგანი	დიდი ბრიტანეთი	მშვიდობა	ჩრდილოეთ ირლანდიაში მშვიდობისათვის მოძრაობის დამაარსებელი (Northern Ireland Peace Movement) )^[17].
1977	როზალინ სასმენ იელოუ	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«პეპტიდური ჰორმონების რადიოიმუნური შემუშავებისათვის»^[18]
1979	დედა ტერეზა	ინდოეთი	მშვიდობა	«ქველმოქმედების მისიონერების» ლიდერი, კალკუტა^[19].
1982	ალვა მიურდალი	შვედეთი	მშვიდობა	ყოფილი მინისტრი; დიპლომატი; მწერალი^[20].
1983	ბარბარა მაკ-კლინტოკი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«მობილური გენეტიკური ელემენტების აღმოჩენისათვის»^[21].
1986	რიტა ლევი-მონტალჩინი	იტალია	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ნერვთა ზრდის ფაქტორების აღმოჩენისათვის»^[22].
1988	გერტრუდ ელიონი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ფარმაკოლოგიაში მნიშვნელოვანი პრინციპების აღმოჩენისათვის»^[23]
1991	ნადინ გორდიმერი	სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა	ლიტერატურა	«მისი ბრწყინვალე ეპიკური წერილებისათვის რომელსაც, ნობელის სიტყვით დიდი სარგებელი მოაქვს კაცობრიობისათვის»^[24]
1991	აუნ სან სუ ჩი	მიანმარი	მშვიდობა	«მისი დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების არაძალადობრივი ბრძოლისათვის»^[25]
1992	რიგობერტა მენჩუ	გვატემალა	მშვიდობა	«იმ მუშაობის აღიარების ნიშნად, რასაც იგი აწარმოებდა მკვიდრი მოსახლეობის სოციალური სამართლიანობისა და ეთნო კულტურულ შერიგების კუთხით»^[26]
1993	ტონი მორისონი	აშშ	ლიტერატურა	«მას, ვინც რომანებში შორსმხედველობითა და პოეტურობით გამოირჩევა და ამერიკული რეალობის უმნიშვნელოვანეს ასპექტებს აცოცხლებს.»^[27]
1995	კრისტიანა ნიუსლიაინ-ფოლჰარდი	გერმანია	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ადრეული ემბრიონოგენეზის გენეტიკური კონტროლის შესახებ მათი აღმოჩენისათვის»^[28]
1996	ვისლავა შიმბორსკა	პოლონეთი	ლიტერატურა	«იმ პოეზიისათვის, რომელიც ისტორიულ და ბიოლოგიურ კონტექსტს ირონიული სიზუსტით აძლევს საშუალებას გამოვიდეს სინათლეზე ადამიანური რეალობის ფრაგმენტებში.»^[29]
1997	ჯოდი უილიამსი	აშშ	მშვიდობა	«მისი მუშაობისათვის ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების აკრძალვისათვის»^[30]
2003	შირინ ებადი	ირანი	მშვიდობა	«მისი ძალისხმევისათვის დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების საქმეში. იგი თავის ყურადღებას ამახვილებდა ძირითადად ქალებსა და ბავშვებზე»^[31]
2004	ელფრიდა ელინეკი	ავსტრია	ლიტერატურა	«მისი გმირებისა და ანტიგმირების, რომანებში იქნება თუ პიესებში, იმ მუსიკალობისათვის, რომელიც განსაკუთრებული ლინგვისტური დარტყმით ახდენს ზეგავლენას საზოგადოებრივ კლიშეებზე და ხელისუფლებისადმი მათ მორჩილებაზე»^[32]
2004	ვანგარი მაატაი	კენია	მშვიდობა	«მისი წვლილისათვის მდგრადი განვითარების, დემოკრატიის და მშვიდობის საქმეში»^[33]
2004	ლინდა ბაკი	США	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ოდორანტის რეცეპტორისა და სენსორული სასუნთქი სისტემის აღმოჩენებისათვის»^[34].
2007	დორის ლესინგი	დიდი ბრიტანეთი	ლიტერატურა	«„ქალური გამოცდილების ეპოსის“ შექმნისთვის»^[35]
2008	ფრანსუაზა ბარე-სინუსი	საფრანგეთი	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის აღმოჩენისათვის»^[36].
2009	ელიზაბეტ ბლეკბერნი	ავსტრალია	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ქრომოსომების ტელომერებით და ფერმენტების ტელომერაზებით დაცვის მექანიზმების აღმოჩენისათვის»^[37].
2009	კეროლ გრეიდერი	აშშ	ფიზიოლოგია და მედიცინა	«ქრომოსომების ტელომერებით და ფერმენტების ტელომერაზებით დაცვის მექანიზმების აღმოჩენისათვის»^[37].
2009	ადა იონატი	ისრაელი	ქიმია	«რიბოსომის ფუნქციისა და სტრუქტურის კვლევისათვის»^[38]
2009	ჰერტა მიულერი	გერმანია, რუმინეთი	ლიტერატურა	«მას, ვინც პოეზიაში თავისი კონცენტრირებულობით და პროზაში სიწრფელით დაჩაგრულთა პეიზაჟებს ქმნის პოეზიაში»^[39]
2009	ელინორ ოსტრომი	აშშ	ეკონომიკა	«ეკონომიკური ორგანიზაციის დარგში კვლევებისთვის»^[40]
2011	ელენ ჯონსონ-სირლიფი	ლიბერია	მშვიდობა	„ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.^[41]
2011	ლეიმა გბოვი	ლიბერია	მშვიდობა	„ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.^[41]
2011	ტავაკულ კარმანი	იემენი	მშვიდობა	„ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.^[41]
2013	ელის მანრო	კანადა	ლიტერატურა	თანამედროვე მოთხრობის ოსტატი^[42]
2014	მეი-ბრიტ მოსერი	ნორვეგია	მედიცინა და ფიზიოლოგია	ხელი შეუწყო იმის გაგებას, თუ როგორ ქმნის ტვინი „ჩვენი გარემომცველი სივრცის რუკას და როგორ ვახერხებთ კომპლექსურ გარემოში ორიენტაციას.“^[43]
2014	მალალა იუსაფზაი	პაკისტანი	მშვიდობა	ბავშვებისა და ახალგაზრდების უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ ბრძოლისთვის.
2015	ტუ იუიუ	ჩინეთი	ფიზიოლოგია ან მედიცინა	მალარიის მკურნალობის ახალი გზების აღმოჩენისათვის
2015	სვეტლანა ალექსიევიჩი	ბელარუსი	ლიტერატურა
2018	დონა სტრიკლენდი	კანადა	ფიზიკა
2018	ფრენსის არნოლდი	აშშ	ქიმია
2018	ნადია მურადი	ერაყი	მშვიდობა	სექსუალური ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლისათვის