ნობელის პრემიის ქალი-ლაურეატები
იერსახე
ნობელის პრემიის ქალი-ლაურეატები – ნობელის პრემია დაარსდა 1895 წელს, ალფრედ ნობელის ანდერძის თანახმად. მას გასცემს შვედეთის სამეფო აკადემია, კაროლინის ინსტიტუტი (მედიცინასა და ფიზიოლოგიის დარგში) და ნორვეგიის ნობელის კომიტეტი (მშვიდობის განმტკიცების დარგში).[1] 1968 წელს შვედეთის ცენტრალური ბანკის მიერ დაარსდა ნობელის პრემია ეკონომიკის დარგში.[2]
2009 წელს მოითვლებოდა 762 ნობელიანტი მამაკაცი და 40 ნობელიანტი ქალი.[3] პირველი ნობელის პრემიის ლურეატი ქალი გახდა მარი სკლოდოვსკა-კიური, რომელმაც პრემია მიიღო ორჯერ 1903 წელს ფიზიკაში, ხოლო 1911 წელს ქიმაში. სარეკორდო იყო 2009 წელი, როდესაც ერთდროულად 5 ქალი გახდა ნობელის პრემიის ლაურეატი სხვადასხვა არგში, მათ შორის იყო პირველი ქალი ეკონომიკის პრემიის ლაურეატი ელინორ ოსტრომი.
ლაურეატი ქალები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]წელი | ფოტო | ლაურეატი | ქვეყანა | კატეგორია | გამართლება | |
---|---|---|---|---|---|---|
1903 | მარი სკლოდოვსკა-კიური | საფრანგეთი | ფიზიკა | «ექსტრაორდინარული შესაძლებლობების აღიარების ნიშნად, რაც მათ პროფესორ ანრი ბერკელის მიერ მიგნებული რადიაციული მოვლენების თავიანთ ერთობლივ კვლევებში აღმოაჩინეს. | ||
1905 | ბერტა ფონ ზუტნერი | ავსტრია-უნგრეთი | მშვიდობა | მშვიდობის საერთაშორისო ბიუროს საპატიო პრეზიდენტი, ბერნი, შვეიცარია.[4]. | ||
1909 | სელმა ლაგერლეფი | შვედეთი | ლიტერატურა | «კეთილშობილი იდეალიზმის, ცოცხალი წარმოსახვისა და სულიერი აღქმისათვის.»[5] | ||
1911 | მარი სკლოდოვსკა-კიური | საფრანგეთი | ქიმია | «რადიუმისა და პოლონიუმის აღმოჩენისათვის»[6] | ||
1926 | გრაცია დელედა | იტალია | ლიტერატურა | «მისი იდეალისტურად შთაგონებული წიგნებისათვის, სადაც პლასტიკური სიზუსტით აღიბეჭდა მის კუნძულზე მიმდინარე ცხოვრება და კიდევ იმ ღრმა თანაგრძნობისათვის, რომლითაც ის ადამიანთა პრობლემებს წყვეტდა.»[7] | ||
1928 | სიგრიდ უნსეტი | ნორვეგია | ლიტერატურა | «უპირველეს ყოვლისა შუა საუკუნეების ჩრდილოეთის ცხოვრების კოლორიტული აღწერისათვის»[8] | ||
1931 | ჯეინ ადამსი | აშშ | მშვიდობა | სოციოლოგი; საერთაშორისო ორგანიზაციის ქალთა საერთაშორისო ლიგა მშვიდობისა და თავისუფლებისათვის პრეზიდენტი[9]. | ||
1935 | ირენ ჟოლიო-კიური | საფრანგეთი | ქიმია | «ახალი რადიოაქტიული ელემენტების სინთეზირებისათვის»[10] | ||
1938 | პერლ ბაკი | აშშ | ლიტერატურა | «ჩინეთში გლეხის ცხოვრების მდიდარი და ჭეშმარიტად ეპიკური აღწერილობებისა და ბიოგრაფიული შედევრებისათვის»[11] | ||
1945 | გაბრიელა მისტრალი | ჩილე | ლიტერატურა | «ლირიკული პოეზიისათვის, რომელიც შთაგონებული ძლიერი ემოციებით, თავისი სახელი გახადა სიმბოლო ლათინური ამერიკის ისეალისტური მისწრაფებებისა.»[12] | ||
1946 | ემილი ბოლჩი | აშშ | მშვიდობა | ისტორიის ყოფილი პროფესორი და სოციოლოგი; საერთაშორისო ორგანიზაციის ქალთა საერთაშორისო ლიგა მშვიდობისა და თავისუფლებისათვის საპატიო პრეზიდენტი[13]. | ||
1947 | გერტი კორი | აშშ | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «მისი კათოლიკური კონვერსიებისათვის გლიკოგენიа»[14] | ||
1963 | მარი გეპერტ-მაიერი | აშშ | ფიზიკა | «ბირთვის გარსის სტრუქტურის აღმოჩენისათვის»[15] | ||
1964 | დოროთი ჰოჯკინი | დიდი ბრიტანეთი | ქიმია | «მნიშვნელოვანი ბიოქიმიური ნივთიერებების რენტგენული მეთოდებით მისაღებობის განსაზღვრისათვის">The Nobel Prize in Chemistry 1964. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.</ref> | ||
1966 | ნელი ზაქსი | შვედეთი | ლიტერატურა | «გამორჩეულად ლირიკული და დრამატული ნამუშევრები, რომლებიც ახდენენ ისრაელის ბედის ინტერპრეტაციას»[16] | ||
1976 | ბეტი უილიამსი | დიდი ბრიტანეთი | მშვიდობა | ჩრდილოეთ ირლანდიაში მშვიდობისათვის მოძრაობის დამაარსებელი (ინგლ. Northern Ireland Peace Movement)[17] | ||
1976 | მეირიდ კორიგანი | დიდი ბრიტანეთი | მშვიდობა | ჩრდილოეთ ირლანდიაში მშვიდობისათვის მოძრაობის დამაარსებელი (Northern Ireland Peace Movement) )[17]. | ||
1977 | როზალინ სასმენ იელოუ | აშშ | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «პეპტიდური ჰორმონების რადიოიმუნური შემუშავებისათვის»[18] | ||
1979 | დედა ტერეზა | ინდოეთი | მშვიდობა | «ქველმოქმედების მისიონერების» ლიდერი, კალკუტა[19]. | ||
1982 | ალვა მიურდალი | შვედეთი | მშვიდობა | ყოფილი მინისტრი; დიპლომატი; მწერალი[20]. | ||
1983 | ბარბარა მაკ-კლინტოკი | აშშ | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «მობილური გენეტიკური ელემენტების აღმოჩენისათვის»[21]. | ||
1986 | რიტა ლევი-მონტალჩინი | იტალია | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ნერვთა ზრდის ფაქტორების აღმოჩენისათვის»[22]. | ||
1988 | გერტრუდ ელიონი | აშშ | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ფარმაკოლოგიაში მნიშვნელოვანი პრინციპების აღმოჩენისათვის»[23] | ||
1991 | ნადინ გორდიმერი | სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა | ლიტერატურა | «მისი ბრწყინვალე ეპიკური წერილებისათვის რომელსაც, ნობელის სიტყვით დიდი სარგებელი მოაქვს კაცობრიობისათვის»[24] | ||
1991 | აუნ სან სუ ჩი | მიანმარი | მშვიდობა | «მისი დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების არაძალადობრივი ბრძოლისათვის»[25] | ||
1992 | რიგობერტა მენჩუ | გვატემალა | მშვიდობა | «იმ მუშაობის აღიარების ნიშნად, რასაც იგი აწარმოებდა მკვიდრი მოსახლეობის სოციალური სამართლიანობისა და ეთნო კულტურულ შერიგების კუთხით»[26] | ||
1993 | ტონი მორისონი | აშშ | ლიტერატურა | «მას, ვინც რომანებში შორსმხედველობითა და პოეტურობით გამოირჩევა და ამერიკული რეალობის უმნიშვნელოვანეს ასპექტებს აცოცხლებს.»[27] | ||
1995 | ქრისტიანა ნიუსლაინ-ფოლჰარდი | გერმანია | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ადრეული ემბრიონოგენეზის გენეტიკური კონტროლის შესახებ მათი აღმოჩენისათვის»[28] | ||
1996 | ვისლავა შიმბორსკა | პოლონეთი | ლიტერატურა | «იმ პოეზიისათვის, რომელიც ისტორიულ და ბიოლოგიურ კონტექსტს ირონიული სიზუსტით აძლევს საშუალებას გამოვიდეს სინათლეზე ადამიანური რეალობის ფრაგმენტებში.»[29] | ||
1997 | ჯოდი უილიამსი | აშშ | მშვიდობა | «მისი მუშაობისათვის ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმების აკრძალვისათვის»[30] | ||
2003 | შირინ ებადი | ირანი | მშვიდობა | «მისი ძალისხმევისათვის დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების საქმეში. იგი თავის ყურადღებას ამახვილებდა ძირითადად ქალებსა და ბავშვებზე»[31] | ||
2004 | ელფრიდე იელინეკი | ავსტრია | ლიტერატურა | «მისი გმირებისა და ანტიგმირების, რომანებში იქნება თუ პიესებში, იმ მუსიკალობისათვის, რომელიც განსაკუთრებული ლინგვისტური დარტყმით ახდენს ზეგავლენას საზოგადოებრივ კლიშეებზე და ხელისუფლებისადმი მათ მორჩილებაზე»[32] | ||
2004 | ვანგარი მაატაი | კენია | მშვიდობა | «მისი წვლილისათვის მდგრადი განვითარების, დემოკრატიის და მშვიდობის საქმეში»[33] | ||
2004 | ლინდა ბაკი | აშშ | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ოდორანტის რეცეპტორისა და სენსორული სასუნთქი სისტემის აღმოჩენებისათვის»[34]. | ||
2007 | დორის ლესინგი | დიდი ბრიტანეთი | ლიტერატურა | «„ქალური გამოცდილების ეპოსის“ შექმნისთვის»[35] | ||
2008 | ფრანსუაზ ბარე-სინუსი | საფრანგეთი | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის აღმოჩენისათვის»[36]. | ||
2009 | ელიზაბეტ ბლეკბერნი | ავსტრალია | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ქრომოსომების ტელომერებით და ფერმენტების ტელომერაზებით დაცვის მექანიზმების აღმოჩენისათვის»[37]. | ||
2009 | კეროლ გრეიდერი | აშშ | ფიზიოლოგია და მედიცინა | «ქრომოსომების ტელომერებით და ფერმენტების ტელომერაზებით დაცვის მექანიზმების აღმოჩენისათვის»[37]. | ||
2009 | ადა იონათი | ისრაელი | ქიმია | «რიბოსომის ფუნქციისა და სტრუქტურის კვლევისათვის»[38] | ||
2009 | ჰერტა მიულერი | გერმანია, რუმინეთი | ლიტერატურა | «მას, ვინც პოეზიაში თავისი კონცენტრირებულობით და პროზაში სიწრფელით დაჩაგრულთა პეიზაჟებს ქმნის პოეზიაში»[39] | ||
2009 | ელინორ ოსტრომი | აშშ | ეკონომიკა | «ეკონომიკური ორგანიზაციის დარგში კვლევებისთვის»[40] | ||
2011 | ელენ ჯონსონ-სირლიფი | ლიბერია | მშვიდობა | „ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.[41] | ||
2011 | ლეიმა გბოვი | ლიბერია | მშვიდობა | „ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.[41] | ||
2011 | ტავაკულ კარმანი | იემენი | მშვიდობა | „ქალთა უსაფრთხოებისა და მათი მშვიდობის მშენებლობაში სრულფასოვანი ჩართვისათვის არაძალადობრივი ბრძოლის გამო“.[41] | ||
2013 | ელის მანრო | კანადა | ლიტერატურა | თანამედროვე მოთხრობის ოსტატი[42] | ||
2014 | მეი-ბრიტ მოსერი | ნორვეგია | მედიცინა და ფიზიოლოგია | ხელი შეუწყო იმის გაგებას, თუ როგორ ქმნის ტვინი „ჩვენი გარემომცველი სივრცის რუკას და როგორ ვახერხებთ კომპლექსურ გარემოში ორიენტაციას.“[43] | ||
2014 | მალალა იუსაფზაი | პაკისტანი | მშვიდობა | ბავშვებისა და ახალგაზრდების უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ ბრძოლისთვის. | ||
2015 | ტუ იუიუ | ჩინეთი | ფიზიოლოგია ან მედიცინა | მალარიის მკურნალობის ახალი გზების აღმოჩენისათვის | ||
2015 | სვეტლანა ალექსიევიჩი | ბელარუსი | ლიტერატურა | მისი პოლიფონიური ტექსტებისთვის, რომლებიც ჩვენი დროის განსაცდელისა და მხნეობის მონუმენტია | ||
2018 | დონა სტრიკლენდი | კანადა | ფიზიკა | ჩირპირებული იმპულსების გაძლიერების მეთოდის შექმნისთვის | ||
2018 | ფრენსის არნოლდი | აშშ | ქიმია | ფერმენტების ინჟინერიაში მიმართული ევოლუციის გამოყენების პიონერობისათვის | ||
2018 | ნადია მურადი | ერაყი | მშვიდობა | სექსუალური ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლისათვის | ||
2018 | ოლგა ტოკარჩუკი | პოლონეთი | ლიტერატურა | ნარატიული წარმოსახვისთვის, რომელიც ენციკლოპედიური მონდომებით ასახავს საზღვრების კვეთას, როგორც ცხოვრების ფორმას | ||
2018 | ესთერ დიუფლო | აშშ | ეკონომიკა | მსოფლიოში სიღარიბესთან ბრძოლაში ექსპერიმენტული მიდგომებისთვის | ||
2020 | ანდრეა გეზი | აშშ | ფიზიკა | ჩვენი გალაქტიკის ცენტრში სუპერმასიური კომპაქტური ობიექტის აღმოჩენისათვის | ||
2020 | ემანუელ შარპანტიე | საფრანგეთი | ქიმია | „გენომის რედაქტირების“ მეთოდის შემუშავებისთვის | ||
2020 | ჯენიფერ დუდნა | აშშ | ქიმია | „გენომის რედაქტირების“ მეთოდის შემუშავებისთვის | ||
2020 | ლუიზა გლიუკი | საფრანგეთი | ლიტერატურა | მისი შეუცდომელი პოეტური ენისთვის, რომელიც უნივერსალურს ხდის ინდივიდუალურ ეგზისტენციას | ||
2021 | მარია რესა | ფილიპინები აშშ |
მშვიდობა | გამოხატვის თავისუფლების დასაცავად, რაც დემოკრატიისა და ხანგრძლივი მშვიდობის წინაპირობაა | ||
2022 | კაროლინ ბერტოცი | აშშ | ქიმია | ქიმიური მეთოდების განვითარებისათვის | ||
2022 | ანი ერნო | საფრანგეთი | ლიტერატურა | გამბედაობისა და მიუკერძოებელი სიცხადისათვის, რითაც პირადი მეხსიერების ფესვებს, განდგომილობასა და კოლექტიურ შეზღუდვებს ააშკარავებს |
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ The Nobel Prize. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Laureates Facts. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1905. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1909. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1911. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1926. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1928. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1931. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ The Nobel Prize in Chemistry 1935. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1938. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1945. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1946. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 1947. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ The Nobel Prize in Physics 1963. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1966. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ 17.0 17.1 Nobel Peace Prize 1976. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 1977. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1979. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1982. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 1983. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 1986. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1991. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1991. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1992. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1993. Нобелевский Фонд. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 1995. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 1996. Нобелевский Фонд. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 1997. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 2003. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 2004. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Peace Prize 2004. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 2004. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Literature 2007. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ Nobel Prize in Physiology or Medicine 2008. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2008-10-16.
- ↑ 37.0 37.1 Nobel Prize in Physiology or Medicine 2009. ნობელის ფონდი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-03-21. ციტირების თარიღი: 2009-10-05.
- ↑ Nobel Prize in Chemistry 2009. ნობელის ფონდი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-03-21. ციტირების თარიღი: 2009-10-06.
- ↑ Nobel Prize in Literature 2009. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2009-10-08.
- ↑ Nobel Prize in Economics 2009. ნობელის ფონდი. ციტირების თარიღი: 2009-10-12.
- ↑ 41.0 41.1 41.2 The Nobel Peace Prize 2011 en. Nobel Media. ციტირების თარიღი: 2011-10-7.
- ↑ The Nobel Prize in Literature 2013 (PDF). Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 2013-10-10.
- ↑ გამოვლინდნენ მედიცინის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატები
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ქალი ნობელიანტების სია ნობელის კომიტეტის საიტზე
- Official website of the Royal Swedish Academy of Sciences დაარქივებული 2008-12-16 საიტზე Wayback Machine.
|