შინაარსზე გადასვლა

მარი სკლოდოვსკა-კიური

ბმულების რედაქტირება
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
მარი სკლოდოვსკა-კიური
ფრანგ. Marie Curie
პოლ. Maria Skłodowska-Curie
დაბ. თარიღი 7 ნოემბერი, 1867(1867-11-07)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21]
დაბ. ადგილი ვარშავა, პოლონეთის სამეფო, რუსეთის იმპერია[1] [2] [3] [22]
გარდ. თარიღი 4 ივლისი, 1934(1934-07-04)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] (66 წლის)
გარდ. ადგილი სანსელმო, Passy[1] [3]
დასაფლავებულია პარიზის პანთეონი
მოქალაქეობა  პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა[23] [24] [25] [22]
საფრანგეთი[26] [22]
რუსეთის იმპერია
ეროვნება პოლონელები
საქმიანობა ფიზიკოსი[18] [22] , ქიმიკოსი[27] [26] [28] [22] და უნივერსიტეტის პროფესორი
მუშაობის ადგილი პარიზის უნივერსიტეტი, სორბონა და კიურის ინსტიტუტი
ალმა-მატერი პარიზის უნივერსიტეტის სამეცნიერო ფაკულტეტი, Flying University, პარიზის უნივერსიტეტი, X LO im. Królowej Jadwigi in Warsaw, პარიზის უნივერსიტეტი და პარიზის უნივერსიტეტი
განთქმული მოსწავლეები ელენ გლედიჩი[29] და ირენ ჟოლიო-კიური[29]
სამეცნიერო ხარისხი licentiate და დოქტორის ხარისხი
მეუღლე პიერ კიური[4] [22]
მამა ვლადისლავ სკლოდოვსკი
დედა Bronisława Skłodowska
შვილ(ებ)ი ირენ ჟოლიო-კიური[22] და ევა კიური[22]
ნათესავ(ებ)ი Helena Dłuska, Kazimierz Dłuski, Jacques Curie, Eugène Curie, Sophie-Claire Depouilly და Józef Boguski
ჯილდოები ნობელის პრემია ქიმიაში[30] [31] [32] , ნობელის პრემია ფიზიკაში[33] [31] , უილარდ გიბსის ჯილდო[34] , კრაკოვის იაგელონიის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი[35] , ჯონ სკოტის მედალი[36] , ელიოტ კრესონის მედალი[37] , დევის მედალი[38] , მატეუჩის მედალი, აქტონის პრემია, ალბერტის მედალი[39] , გეგნერის პრიზი, ბენჯამინ ფრანკლინის მედალი, თეთრი არწივის ორდენი, Cameron Prize of the University of Edinburgh, საპატიო ლეგიონის ორდენის კავალერი და ახალი ზელანდიის სამეფო საზოგადოების საპატიო წევრი[40]
ხელმოწერა

მარი სკლოდოვსკა-კიური (პოლ. Maria Skłodowska-Curie დაიბადა, როგორც მარი სალომეა სკლადოვსკა; დ. 7 ნოემბერი, 1867, ვარშავა — გ. 4 ივლისი, 1934, სანსელმო, სავოია) — ფრანგი პოლონელი ფიზიკოსი და ქიმიკოსი.

ბიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მარი სკლოდოვსკა დაიბადა ვარშავაში 1867 წელს, თავის დროს ცნობილი მათემატიკის მასწავლებლის ოჯახში.

1883 წელს დაამთავრა ვარშავის გიმნაზია, 1895 კი — პარიზის ჩობორნის უნივერსიტეტი, სადაც ის ქიმიას ეუფლებოდა ცნობილ ლეშატელლიეს ხელმძღვანელობით. ცოლად გაჰყვა პიერ კიურის და მუშაობა დაიწყო მის ლაბორატორიაში, ინდუსტრიულ ფიზიკისა და ქიმიის სკოლაში.

როდესაც 1896 წელს ფრანგმა მეცნიერმა ანტუან ანრი ბეკერელმა აღმოაჩინა ურანის რადიოაქტიურობა, შემჩნეულ იქნა, რომ ურანის ყველა მადანის რადიოაქტივობა მათში ურანის მარილების შემცველობის პროპორციულია. გამონაკლისს წარმოადგენდა მხოლოდ ურანის ფისოვანი მადანი იოხიმსტალიდან. აღნიშნული მინერალი რამდენჯერმე უფრო რადიოაქტიური იყო ურანის სხვა მადნებთან შედარებით, რის გამოც გაჩნდა ეჭვი, რომ აღნიშნული მადანი შეიცავდა ურანის გარდა სხვა რადიოაქტიულ ნივთიერებასაც.

ბეკერელის წინადადებით სკლოდოვსკაია-კიური შეუდგა იოხიმსტალის მადნის შესწავლას და გამოჰყო მისგან ახალი რადიოაქტიური ელემენტი, რომელიც თან ახლდა ბისმუტს და რომელსაც კიურიმ თავის სამშობლოს პატივსაცემად პოლონიუმი უწოდა.

ურანის საღებავების ნარჩენების ანალიზის დროს კიურიმ შეამჩნია, რომ ამ ნარჩენებიდან დალექილი ბარიუმი ძლიერ რადიოაქტიულ თვისებებს იჩენდა. ვინაიდან ბარიუმი არ იყო რადიოაქტიური ნივთიერება, კიურიმ დაასკვნა, რომ იგი შეიცავდა რადიოაქტიურ ნივთიერებას, რომელიც მან შემდეგში გამოჰყო და რადიუმი უწოდა.

1903 დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ რადიოაქტიურ ნივთიერებათა გამოკვლევა“ . პ. კიურის სიკვდილის შემდეგ (1906) დაიკავა მისი კათედრა პარიზის უნივერსიტეტში. იყო ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი ქალი. 1914 წლიდან ხელმძღვანელობდა პარიზის რადიუმის ინსტიტუტის ფიზიკა-ქიმიის განყოფილებას. აქ მასთან მუშაობდნენ თავისი ქალიშვილი ირენ ჟოლიო-კიური და ფრედერიკ ჟოლიო-კიური.

მარი სკლოდოვსკა-კიურის შრომები რადიოაქტიურ ნივთიერებათა შესწავლის შესახებ საფუძვლად დაედო ფიზიკისა და ქიმიის ახალ დარგებს. 1898 წლის ივლისში ცოლ-ქმარმა კიურებმა აღმოაჩინეს ახალი ქიმიური ელემენტი პოლონიუმი, ხოლო ამავე წლის დეკემბერში — რადიუმი. 1902 წელს მარი სკლოდოვსკა-კიურიმ მიიღო რადიუმის სუფთა მარილის დეციგრამი, რამაც მას საშუალება მისცა განესაზღვრა რადიუმის ატომური მასა, დაედგინა მისი ზოგიერთი ფიზიკური და ქიმიური თვისება, აგრეთვე მისი ადგილი ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში. 1910 წელს სკლოდოვსკა-კიურიმ ფრანგ ფიზიკოს ა. დებიერნთან ერთად მიიღო ლითონური რადიუმი და განმეორებით დიდი სიზუსტით განსაზღვრა მისი ატომური მასა. 1911 წელს მან პირველმა მოამზადა რადიუმის ეტალონი, რომელიც 24 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ერთადერთი იყო. შრომები აქვს აგრეთვე რადიოლოგიისა და რენტგენოლოგიის საკითხებზე. 1914 წელს რენტგენოლოგიურად გამოიკვლია დაჭრილები ჰოსპიტლებში, იყო პარიზის სამედიცინო აკადემიის პირველი წევრი ქალთა შორის (აირჩიეს 1922).

სკლოდოვსკა-კიურის ორჯერ მიენიჭა ნობელის პრემია: 1903 (ფიზიკაში: პიერ კიურისა და ბეკერელთან ერთად) და 1911 (ქიმიაში). იყო მსოფლიოს მრავალი აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი, მათ შორის პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1907) და სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი (1926). 1923 წლიდან საპატიო დირექტორი იყო ვარშავის რადიუმის ინსტიტუტისა, რომელიც მისი ინიციატივით შეიქმნა.

გარდაცვალება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1935 წლის ქანდაკება, რადიუმის ინსტიტუტის წინ, ვარშავა

მარი კიური პოლონეთს ბოლოს 1934 წლის დასაწყისში ეწვია.[41][42] რამდენიმე თვის შემდეგ, 1934 წლის 4 ივლისს, იგი 66 წლის ასაკში გარდაიცვალა სანსელემოზის სანატორიუმში, პასიში, ზემო სავოიაში, აპლასტიური ანემიით, რომელიც, სავარაუდოდ, რადიაციის ხანგრძლივი ზემოქმედების შედეგად დაინფიცირდა, რამაც მისი ძვლის ტვინის დაზიანება გამოიწვია.[43][44]

მაიონებელი გამოსხივების დამაზიანებელი ეფექტები მისი სამუშაოს შესრულების დროს უცნობი იყო, რომელიც მოგვიანებით შემუშავებული უსაფრთხოების ზომების გარეშე სრულდებოდა.[42] მას ჯიბეში რადიოაქტიური იზოტოპების შემცველი საცდელი მილები ჰქონდა,[45] და მათ მაგიდის უჯრაში ინახავდა, აღნიშნავდა რა სიბნელეში ნივთიერებების მიერ გამოსხივებულ სუსტ შუქზე.[46] კიური ასევე პირველი მსოფლიო ომის დროს საველე ჰოსპიტალებში რადიოლოგად მუშაობისას დაუცველი აღჭურვილობიდან რენტგენის სხივების ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებოდა.[47] როდესაც კიურის ცხედარი 1995 წელს ამოთხარეს, საფრანგეთის იონიზაციის საკითხებში მყოფი რეგიონების დაცვის ოფისმა (OPRI) „დაასკვნა, რომ სიცოცხლის განმავლობაში მას რადიუმის სასიკვდილო დოზით ზემოქმედება არ შეეძლო“. მათ აღნიშნეს, რომ რადიუმი საფრთხეს მხოლოდ გადაყლაპვის შემთხვევაში წარმოადგენს და ვარაუდობდნენ, რომ მისი ავადმყოფობა, სავარაუდოდ, პირველი მსოფლიო ომის დროს რენტგენოგრაფიის გამოყენებით იყო გამოწვეული.[48]

ის დაკრძალეს სოს სასაფლაოზე, მეუღლესთან, პიერთან ერთად.[43] სამოცი წლის შემდეგ, 1995 წელს, მათი მიღწევების პატივსაცემად, ორივეს ნეშტი პარიზის პანთეონში გადაასვენეს. რადიოაქტიურობის გამო მათი ნეშტი ტყვიის კუბოებში იყო დალუქული.[49] ის გახდა მეორე ქალი, რომელიც პანთეონში დაკრძალეს (სოფი ბერტელოტის შემდეგ) და პირველი ქალი, რომელსაც პანთეონში დაკრძალვა საკუთარი დამსახურების გამო ერგო.[50]

რადიოაქტიური გამოსხივების დონის გამო, მისი 1890-იანი წლების ნაშრომები დღემდე ძალიან საშიშად ითვლება გამოსაყენებლად.[51] მისი კულინარიული წიგნებიც კი მაღალი რადიოაქტიურია.[52] მისი ნაშრომები ტყვიით მოპირკეთებულ ყუთებში ინახება და მათ, ვისაც მათი წაკითხვა სურს, დამცავი ტანსაცმლით უნდა მიეახლოს.[52] ბოლოს ის წიგნზე „რადიოაქტიურობა“ მუშაობდა, რომელიც მისი გარდაცვალების შემდეგ 1935 წელს გამოიცა.[42]

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Рожанский И. Д. Склодовская-Кюри Мария // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 512.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 კრუგოსვეტი — 2000.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  5. ↑ 5.0 5.1 SNAC — 2010.
  6. ↑ 6.0 6.1 AA.VV. Biographie Nationale de Belgique / Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique — BXL.
  7. ↑ 7.0 7.1 KNAW Past Members
  8. ↑ 8.0 8.1 FemBio database
  9. ↑ 9.0 9.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  10. ↑ 10.0 10.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  11. ↑ 11.0 11.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  12. ↑ 12.0 12.1 GeneaStar
  13. ↑ 13.0 13.1 Roglo — 1997. — 10000000 ეგზ.
  14. ↑ 14.0 14.1 Internetowy Polski Słownik Biograficzny
  15. ↑ 15.0 15.1 Pas L. v. Genealogics — 2003.
  16. ↑ 16.0 16.1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
  17. ↑ 17.0 17.1 Babelio — 2007.
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 The Fine Art Archive
  19. ↑ 19.0 19.1 Académie nationale de médecine
  20. ↑ 20.0 20.1 Base biographique — BIU Santé.
  21. ↑ 21.0 21.1 Munzinger Personen
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 22.6 22.7 Catalog of the German National Library
  23. ↑ http://www.nytimes.com/1995/04/21/world/marie-curie-enshrined-in-pantheon.html
  24. ↑ http://www.nytimes.com/2010/12/22/books/22book.html
  25. ↑ British Museum person-institution thesaurus
  26. ↑ 26.0 26.1 http://www.nndb.com/event/068/000086807/
  27. ↑ http://www.nndb.com/edu/746/000068542/
  28. ↑ http://www.nndb.com/lists/426/000072210/
  29. ↑ 29.0 29.1 Venkatraman V. Curie’s intellectual offspring The Elements of Marie Curie: How the Glow of Radium Lit a Path for Women in Science Dava Sobel Atlantic Monthly Press, 2024. 336 pp. // Science / H. Thorp — Northern America: AAAS, 2024. — Vol. 386, Iss. 6719. — P. 278–278. — ISSN 0036-8075; 1095-9203 — doi:10.1126/SCIENCE.ADR2515
  30. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1911/
  31. ↑ 31.0 31.1 https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  32. ↑ https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/curie_diploma.jpg
  33. ↑ The Nobel Prize in Physics 1903 — Nobel Foundation.
  34. ↑ https://chicagoacs.org/Willard_Gibbs_Award
  35. ↑ http://www.archiwum.uj.edu.pl/kartki-z-dziejow-uniwersytetu-jagiellonskiego/-/journal_content/56_INSTANCE_25Bq/1445705/136370890
  36. ↑ https://thejohnscottaward.github.io/jsc/1901-1950.html
  37. ↑ https://www.fi.edu/laureates/marie-curie
  38. ↑ Award winners : Davy Medal
  39. ↑ https://www.thersa.org/about/albert-medal/past-winners
  40. ↑ https://www.royalsociety.org.nz/who-we-are/our-people/our-fellows/all-honorary-fellows/
  41. ↑ Wojciech A. Wierzewski (21 June 2008). „Mazowieckie korzenie Marii“ [Maria's Mazowsze Roots]. Gwiazda Polarna (პოლონური). 100 (13): 16–17. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 March 2009. ციტირების თარიღი: 10 September 2012.CS1-ის მხარდაჭერა: უვარგისი ბმული (link)
  42. ↑ 42.0 42.1 42.2 Marie Curie – The Radium Institute (1919–1934) Part 3. American Institute of Physics. ციტირების თარიღი: 7 November 2011
  43. ↑ 43.0 43.1 Estreicher, Tadeusz (1938). „Curie, Maria ze Skłodowskich“, Polski słownik biograficzny, vol. 4 (pl), გვ. 113. 
  44. ↑ Marie Curie profile დაარქივებული 27 May 2022 საიტზე Wayback Machine. , National Stem Cell Foundation. Accessed 16 July 2022.
  45. ↑ (2012) An Introduction to Physical Science. Cengage Learning, გვ. 263. ISBN 978-1-133-10409-4. 
  46. ↑ Blom, Philipp (2008). „1903: A Strange Luminescence“, The Vertigo Years: Europe, 1900–1914. Basic Books, გვ. 76. ISBN 978-0-465-01116-2. „The glowing tubes looked like faint, fairy lights.“ 
  47. ↑ Marie Curie  – War Duty (1914–1919) Part 2. American Institute of Physics. ციტირების თარიღი: 7 November 2011
  48. ↑ Butler, D. (14 September 1995). „X-rays, not radium, may have killed Curie“. Nature. 377 (6545): 96. Bibcode:1995Natur.377...96.. doi:10.1038/377096b0. PMID 7675094. S2CID 186242763.
  49. ↑ Tasch, Barbera. These personal effects of 'the mother of modern physics' will be radioactive for another 1500 years (24 August 2015). ციტირების თარიღი: 15 November 2021
  50. ↑ „Marie Curie Enshrined in Pantheon“. The New York Times. 21 April 1995. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 January 2012. ციტირების თარიღი: 2 August 2012.
  51. ↑ Estes, Adam Clark. (4 August 2014) Marie Curie's century-old radioactive notebook still requires lead box. ციტირების თარიღი: 9 September 2017
  52. ↑ 52.0 52.1 Bryson, Bill (2004). A Short History of Nearly Everything. Broadway Books, გვ. 111. ISBN 978-0-7679-0818-4. 
ხ • გ • რ
1901–1925
1926–1950
1951–1975
1976–2000
2001–დღემდე
ხ • გ • რ
1901–1925
1926–1950
1951–1975
1976–2000
2001–დღემდე
ხ • გ • რ
← 1903 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
  • გაიცემა 1969 წლიდან.
ხ • გ • რ
← 1911 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
  • გაიცემა 1969 წლიდან.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=მარი_სკლოდოვსკა-კიური&oldid=4800222“-დან