გრენადა

გრენადა ინგლ. Grenada გრენადა
დევიზი: ინგლ. Ever Conscious of God We Aspire, Build and Advance as One People „მუდამ ღმერთის მახსოვრობით ჩვენ მივისწრაფით, ვაშენებთ და ვითარდებით, როგორც ერთიანი ერი“
ჰიმნი: ინგლ. Hail Grenada "გრენადის ჰიმნი"
დედაქალაქი და		სენტ-ჯორჯესი 12°03′ ჩ. გ. 61°45′ დ. გ.
ოფიციალური ენა		ინგლისური
მთავრობა		საპარლამენტო დემოკრატია და კონსტიტუციური მონარქია
-	მეფე	ჩარლზ III
-	გენერალ-გუბერნატორი	სესილ ლა გრენეიდი
-	პრ.-მინისტრი	დიკონ მიტჩელი
ფართობი
-	სულ	348,5 კმ2 (203-ე)
-	წყალი (%)	1,6
მოსახლეობა
-	2012 შეფასება	109 590 (185-ე)
-	სიმჭიდროვე	318,58 კაცი/კმ2 (45-ე)
მშპ (მუპ)		2016 შეფასება
-	სულ	$1.457 მილიარდი
-	ერთ სულ მოსახლეზე	$13 599
აგი (2023)		0.750 მაღალი · 79-ე
ვალუტა		აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი (XCD)
სასაათო სარტყელი		UTC-04:00
თარიღის ფორმატი		დდ/თთ/წწწწ
სატელეფონო კოდი		1473
ISO 3166 კოდი		GD
ინტერნეტ-დომენი		.gd

გრენადა (ინგლ. Grenada; ფრანგ. La Grenade) — კუნძულოვანი სახელმწიფო კარიბის ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. შედის მცირე ანტილის კუნძულების შემადგენლობაში. დედაქალაქი სენტ-ჯორჯესი.

ევროპელთა გამოჩენამდე გრენადა დასახლებული იყო არავაკებით, მოგვიანებით კი კარიბებით. ქრისტეფორე კოლუმბმა კუნძული 1498 წელს შენიშნა ამერიკაში მისი მესამე მოგზაურობის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ კუნძული ესპანეთის მეფის საკუთრებად ითვლებოდა, კუნძულზე ესპანელების ჩასვლის ან დასახლების არც ერთი წყარო არ არსებობს. ევროპელების მიერ კუნძულის კოლონიზაციის რამდენიმე წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ, 1650 წელს კუნძულზე ფრანგული დასახლებები გამოჩნდა. ფრანგთა მმართველობა თითქმის ერთი საუკუნე გაგრძელდა. 1763 წლის 10 თებერვალს პარიზის ზავის თანახმად კუნძული დიდი ბრიტანეთის დაქვემდებარებაში გადავიდა. ბრიტანეთის მმართველობა 1974 წლამდე გაგრძელდა (გამინაკლისია საფრანგეთის მმართველობა 1779-1783 წლებში). 1958 წლიდან 1962 წლამდე გრენადა იყო ვესტ-ინდოეთის ფედერაციის ნაწილი, რომელმაც ცოტა ხანი იარსება. 1967 წლის 3 მარტს გრენადას მიენიჭა სრული ავტონომია შინაგან საქმეთა საქმეებთან დაკავშირებით, როგორც ასოცირებულ სახელმწიფოს.

ქვეყანამ დამოუკიდებლობა მოიპოვა 1974 წლის 7 თებერვალს, თანამეგობრობასთან ოფიციალური კავშირების გაწყვეტის გარეშე. გრენადის პიველი პრემიერ-მინისტრი ერიკ გეირი გახდა. ქვეყნის მეთაურად კი დიდი ბრიტანეთის მონარქი, ჩარლზ III ითვლება.

ეტიმილიგია

ტერმინ ,,გრენადას წარმოშობა ბუნდოვანია, მაგრამ სავარაუდოა, რომ ესპანელმა მეზღვაურებმა მას ანდალუსიური ქალაქის, გრანადას გამო უწოდეს. აღმოჩენის წლებში მას კიდევ ორი სხვა სახელი ეწოდებოდა.

1498 წელს ქრისტეფორე კოლუმბმა თავისი მესამე მოგზაურობის დროს კუნძული შორიდან დაინახა და ღვთისმშობლის პატივსაცემად "ლა კონსეფსიონ" უწოდა. ნავარაუდევია ისიც, რომ კოლუმბმა ამ კუნძულს ,,ასუმპსიონი უწოდა. მაგრამ ეს გაურკვეველია, რადგან მისივე ჩანაწერების მიხედვით მან ტობაგო და გრენადა ერთდროულად დაინახა და რომელ კუნძულს რომელი უწოდა გაურკვეველია. მკვლევარები შეთანხმდნენ, რომ ,,ასუმპსიონი ტობაგოა, ხოლო ,,ლა კონსეფსიონ გრენადა.

1499 წელს იტალიელმა მოგზაურმა ამერიგო ვესპუჩიმ რეგიონში იმოგზაურა ესპანელ მკვლევარ ალონსო დე ოჰედასა და კარტოგრაფ ხუან დე ლა კოსასტან ერთად. გავრცელებულია მოსაზრება, რომ ვესპუჩიმ კუნძულს ,,მაიო უწოდა, მაგრამ ეს სახელი მხოლოდ ხუან დე ლა კოსას რუკაზე გვხვდება და სხვაგან არსად.

1520-იან წლებში ესპანურ რუკებზე კუნძული დატანილი იყო როგორც გრენადა. გრენადას ჩრდილოეთით მდებარე პატარა კუნძულებს კი Los Granadillos (მცირე გრანადები) ეწერა.

ფრანგებმა შეინარჩუნეს სახელწოდება გრენადა და კოლონიზაციის შემდეგაც ამ სიტყვით მოიხსენიებდნენ. 1763 წლის 10 თებერვალს, როდესაც კუნძული ბრიტანელებს გადაეცათ, მათაც შეუნარჩუნეს კუნძულს სახელი და ისინიც გრენადად მოიხსენიებდნენ.

ისტორია

კოლონიამდელი პერიოდი

გრენადა სამხრეთ ამერიკელი ხალხით კარიბის არქაულ პერიოდში იყო დასახლებული. ადამიანის უძველესი ნაკვალევი აქ ძვ. წ. 3600 წლით თარიღდება. სოფლის ტიპის მუდმივი დასახლებები ახ. წ. 300 წელს უნდა შექმნილიყო. მოსახლეობის რაოდენობის პიკი ახ. წ. 750-1250 წლებში უნდა ყოფილიყო. მოსახლეობის რაოდენობის შემცირება კარიბების შემოჭრით უნდა განპირობებულიყო.

ევროპელების გამოჩენა

ითვლება, რომ ქრისტეფორე კოლუმბი პირველი ევროპელი იყო ვინც კუნძული შენიშნა. ეს მისი მესამე მოგზაურობისას მოხდა 1498 წელს. ესპანელებმა კუნძულის დამორჩილება არც კი ცადეს. 1609 წელს ბრიტანელებმა კუნძულის კოლონიზაცია მოახდინეს. ადგილობრივმა კარიბებმა ისინი კუნძულიდან მალევე გაყარეს.

ფრანგული კოლონია (1649–1763)

კუნძული გრენადა და პორტი სენტ-ჯორჯესი. 1770 წელი

1649 წელს 203 კაციანი ფრანგული ექსპედიცია ჯაქელ დიელ დუ პარქეტის მეთაურობით მარტინიკიდან გრენადის მიმართულებით დაიძრა. სწორედ მათ შექმნეს კუნძულზე პირველი მუდმივი დასახლება, ფრანგებმა ხელი მოაწერეს სამშვიდობო ხელშეკრულებას კარიბის ბელად კაიროუანესთან, მაგრამ თვეების შემდეგ მათ შორის კონფლიქტი დაიწყო. ეს კონფლიქტი 1654 წლამდე გაგრძელდა, მანამ სანამ ფრანგებმა კუნძული მთლიანად არ დაიკავეს. ადგილობრივმა მცხოვრებლებმა კუნძული დატოვეს. ზოგიერთი მათგანი მეზობელ კუნძულებზე გაიქცა, ისე, რომ 1700 წლისთვის კუნძულზე აღარცეთი მათგანი აღარ რჩებოდა.

ფრანგებმა თავის ახალ კოლონიას ლე გრენადე უწოდეს. შემოსავლის უმთავრეს წყაროს ბამბის პლანტაციები წარმოადგენდა, სადაც აფრიკელ ტყვეებს ამუშავებდნენ. ფრანგებმა დედაქალაქად ფორტ როიალი (მოგვიანებით სენტ-ჯორჯესი) გამოაცხადეს. ქარიშხლების დროს ფრანგული საზღვაო ძალები ხშირად თავს დედაქალაქის ბუნებრივ ნავსადგურს აფარებდნენ. ბრიტანელებს გრენადა შვიდწლიანი ომის დროს გადაეცათ 1762 წელს.

ბრიტანული კოლონია

გრენადა ბრიტანეთს ოფიციალურად 1763 წელს პარიზის ხელშეკრულების ფარგლებში გადაეცა. ამერიკის რევოლუციური ომის დროს ფრანგებმა კუნძული ხელმეორედ დაიპყრეს. მას შემდეგ, რაც კომტ დ'ესტაინმა საზღვაო ბრძოლა მოიგო 1779 წლის ივლისში. მოგვიანებით, 1783 წელს, კუნძული ვერსალის ხელშეკრულების გათვალისწინებით კვლავ ბრიტანეთის შემადგენლობაში გადავიდა. ათი წლის შემდეგ ბრიტანეთის მმართველობით უკმაყოფილებამ გამოიწვია 1795–96 წლებში პროფრანგული აჯანყება ჯულიენ ფედონის მეთაურობით, რომელიც ბრიტანელებმა წარმატებით ჩაახშეს.

გრენადის ეკონომიკის გაზრდამ კუნძულზე აფრიკელი მონების რაოდენობის გაზრდა გამოიწვია. ბრიტანეთის სამეფომ მონებით ვაჭრობა 1808 წელს აკრძალა, თუმცა კუნძულზე მონათმფლობელობა 1834 წლამდე გაგრძელდა. 1857 წელს შრომითი დეფიციტის გაუმჯობესების მიზნით გრენადაში ინდოელი მიგრანტები ჩაიყვანეს.

1877 წელს გრენადა ,,სამეფო გვირგვინის კოლონია გახდა. 1950 წელს ერიკ გირმა დააარსა გაერთიანებული გრენადის ლეიბორისტული პარტია (GULP), რომელიც თავდაპირველად პროფკავშირული გაერთიანება იყო. გაერთიანებამ 1951 წლის გაფიცვა მოაწყო უკეთესი სამუშაო პირობებისთვის.

1958-1962 წლებში გრენადა იყო ვესტ-ინდოეთის ფედერაციის ნაწილი. ფედერაციის დაშლის შემდეგ გრენადას მიენიჭა დამოუკიდებლობა შინაგანი საქმეების წარმართვისთვის. ავტონომიის მმართველი ერიკ გირი გახდა.

დამოუკიდებლობა

გრენადამ დამოუკიდებლობა 1974 წლის 7 თებერვალს მოიპოვა ერიკ გირის წყალობით. სწორედ ისვე გახდა გრენადის პირველი პრემიერ-მინისტრი. გრენადამ აირჩია თანამეგობრობის შემადგენლობაში დარჩენა, რითაც კუნძულის მონარქის წოდება მეფე ჩარლზ III-ს აქვს. მეფე კუნძულზე წარმოდგენილია გენერალ-გუბერნატორის სახით.

გეოგრაფია

სენტ-ჯორჯესის ხედი

გრენადას კუნძული ანტილიის არქიპელაგში ყველაზე სამხრეთით მდებარეობს. აღმოსავლეთით კარიბის ზღვა ესაზღვრება, დასავლეთით კი ატლანტის ოკეანე. მას 140 კილომეტრი აშორებს ვენესუელასა და ტრინიდადსა და ტობაგოს.

კუნძული ვულკანური წარმოშობისაა. გრენადას უმაღლესი მწვერვალი სენტ კატერინის მთაა, რომელიც ზღვის დონიდან 840 მ-ია (2760 ფუტი).

კლიმატი

კუნძულის კლიმატი ტროპიკულია, კუნძულს სეზონურად ახასიათებს გვალვები და წვიმები. ის ქარიშხლების სარტყლის სამხრეთით მდებარეობს, რის გამოც აქ ქარიშხლები სხვა კუნძულებთან შედარებით იშვიათია. ბოლო 50 წლის განმავლობაში კუნძულამდე მხოლოდ სამი ქარიშხალი მივიდა.

პოლიტიკა

გრენადა თანამეგობრობის წევრი სახელმწიფოა, რომლის მიხედვითაც ქვეყნის მმართველად დიდი ბრიტანეთის მონარქი, ჩარლზ III ითვლება, რომლის წარმომადგენელი გრენადაში გენერალ-გუბერნატორია. აღმასრულებელი ხელისუფლების მთავარ წარმომადგენელს პრემიერ-მინისტრი წარმოადგენს. გენერალ-გუბერნატორის როლი მეტწილად ცერემონიული სახისაა, როდესაც პრემიერ-მინისტრი პარლამენტის უმსხვილესი პარტიის ლიდერს წარმოადგენს.

გრენადის პარლამენტი შედგება სენატისგან (13 წევრი) და წარმომადგენელთა პალატისაგან (15 წევრი). სენატორებს ნიშნავს მთავრობა და ოპოზიცია, ხოლო წარმომადგენლებს მოსახლეობა ირჩევეს ხუთწლიანი ვადით. გრენადაში ფუნქციონირებს მრავალპარტიული სისტემა, რომელთა უმსხვილესი პარტიები არიან მემარჯვენე-ცენტრისტული ახალი ეროვნული პარტია (NNP) და მემარცხენე-ცენტრისტული ეროვნულ-დემოკრატიული კონგრესი (NDC).

ადმინისტრაციული დაყოფა

გრენადის ადმინისტრაციული რუკა

გრენადა ექვს სამრევლოდ (პარიშად) იყოფა.

№	სამრევლო	ადმ. ცენტრი	ფართობი (კმ²)	მოსახლეობა ად. (2011 წ. აღწერა)	სიმჭიდროვე (ად./კმ²)
1	წმინდა ანდრია	გრენვილი	99	26 503	267,71
2	წმინდა დევიდი	—	44	12 877	292,66
3	წმინდა ჯორჯი	სენტ-ჯორჯი	65	38 251	588,48
4	წმინდა ჯონი	გოუიავი	35	8466	241,89
5	წმინდა მარკი	ვიქტორია	25	4406	176,24
6	წმინდა პატრიკი	საუტორსი	42	10 503	250,07
გრენადის ორი კუნძული ერთობლივად იმართება დამოკიდებულების უფლების თვალსაზრისით: კარიაკუ და მცირე მარტინიკა.
	კარიაკუ	ჰილსბორო	34	5661	166,5
	მცირე მარტინიკა	ჩრდილოეთი სოფელი	2,4	900	375,00
	გრენადა	სენტ-ჯორჯესი	344	106 667	310,08

დემოგრაფია

გრენადელთა უმრავლესობა (82 %) აფრიკელი ტყვეების შთამომავლები არიან. ქვეყანაში მცირე რაოდენობითაა კარიბებისა და არავაკების მკვიდრი მოსახლეობა. ინდოეთიდან ინდუცირებულ მუშათა შთამომავლების მცირე პროცენტი გრენადაში 1857–1885 წლებში ჩაიყვანეს, ძირითადად ბიჰარისა და უტარ პრადეშის შტატებიდან, რომელთა შთამომავლებიც დღეს მოსახლეობის 2,2 %-ს შეადგენს. ასევეა ფრანგებისა და ბრიტანელების შთამომავლების მცირე ჯგუფი. მოსახლეობის დანარჩენი ნაწილი (13 %) შერეული წარმოშობისაა. გრენადა, ისევე როგორც კარიბის ზღვის მრავალი კუნძული, ემიგრაციის გამო მოსახლეობის დიდ ნაწილს კარგავს. ბევრი ახალგაზრდა პერსპექტივას ეძებს საზღვარგარეთ. გრენადელებისთვის პოპულარული მიგრაციის წერტილებს მოიცავს უფრო აყვავებულ კუნძულებს კარიბის ზღვის აუზში (მაგალითად, ბარბადოსი), ჩრდილოეთ ამერიკის ქალაქებში (მაგალითად, ქალაქები ნიუ-იორკი, ტორონტო და მონრეალი), გაერთიანებული სამეფოში (კერძოდ, ლონდონი და იორკშირი). ისინი საცხოვრებლად ასევე მიდიან ავსტრალიაში.

ენები

ქვეყნის ოფიციალური ენა ინგლისურია. კუნძულზე ასევე ფართოდაა გავრცელებული ორი გრენადული კრეოლი, პირველი ესაა ინგლისურზე დაფუძნებული გრენადული კრეოლი, ხოლო მეორე ფრანგულზე დაფუძნებულ ენას წარმოადგენს. ეს ორი კრეოლური ენა ინგლისურისა და ფრანგული ენების გარდა შეიცავს აფრიკულ და ადგილობრივ ელემენტებსაც. გრენადულ ფრანგულ კრეოლს უმეტესად სოფლის მოსახლეობა იყენებს.

ინდური წარმოშობის მოსახლეობის შთამომავლობა დღესაც საუბრობს ბოჯპურსა და ჰინდურად.

ადგილობრივების ნაწილი საუბრობს კარიბულ ენებზეც როგორებიცაა: ინიერი და კარინა.

რელიგია

(2011 წლის მონაცემებით)

• პროტესტანტები 49,2 %;
  • ორმოცდაათიანელები 17,2 %
  • მეშვიდე დღის ადვენტისტები 13,2 %
  • ანგლიკანები 8,5 %
  • ბაპტისტები 3,2 %
  • ევანგელისტები 1,9 %
  • მეთოდისტები 1,6 %
  • სხვა 4,4 %
• კათოლიკები 36 %
• არარელიგიურები/ათეისტები 5,7 %
• იეჰოვას მოწმეები 1,2 %
• რასტაფარი 1,2 %
• სხვა 6,8 %

ეკონომიკა

ხედი კარიაკოუდან. მოშორებით მოჩანს გრენადის სხვა კუნძულები

გრენადას მცირე ეკონომიკა აქვს, რომლის მთავარ შემოსავალს ტურიზმი წარმოადგენს. ოფიციალური ვალუტაა აღმოსავლეთ კარიბის დოლარი. ის ასევე აღმოსავლეთ კარიბის ქვეყნების გაერთიანების წევრი სახელმწიფოა.

გრენადას საგარეო დავალიანების მძიმე პრობლემა აქვს. გრენადა ეკონომიკის მხრივ 126 განვითარებად ქვეყანას შორის ბოლოდან მე-9 ადგილზეა.

ტურიზმი

გრან ანსის სანაპირო

ტურიზმი გრენადას ეკონომიკის მთავარ შემოსავლის წყაროს წარმოადგენს. სამხრეთ-დასავლეთ რეგიონში, წმინდა გიორგისა და აეროპორტის მიმდებარედ შესანიშნავი პლაჟებია. მნიშვნელოვნად ვითარდება ეკოტურიზმი. მცირე ზომის ეკოლოგიური საოჯახო სასტუმროები მდებარეობს წმინდა დავითისა და წმინდა იოანეს სამრევლოებში. ტურიზმის ინდუსტრია მკვეთრად იზრდება დიდი საკრუიზო ხომალდების მშენებლობის ხარჯზეც.

გრენადას თავისი სანაპირო ზოლის გარშემო მრავალი სანაპირო აქვს, მათ შორისაა 3 კილომეტრიანი სიგრძის გრან ანსის სანაპიროზე წმინდა გიორგის სამრევლოში, რომელსაც ხშირად მსოფლიოს ერთ-ერთ საუკეთესო პლაჟს უწოდებენ. ტურისტებისთვის პოპულარულ ადგილებს წარმოადგენს გრენადის ჩანჩქერებიც.

ლიტერატურა

• Adkin, Mark. 1989. Urgent Fury: The Battle for Grenada: The Truth Behind the Largest US Military Operation Since Vietnam. Trans-Atlantic Publications. ISBN 0-85052-023-1
• Brizan, George 1984. Grenada Island of Conflict: From Amerindians to People's Revolution 1498–1979. London, Zed Books Ltd., publisher; Copyright, George Brizan, 1984.
• Martin, John Angus. 2007. A–Z of Grenada Heritage. Macmillan Caribbean.
• Sinclair, Norma. 2003. Grenada: Isle of Spice (Caribbean Guides). Interlink Publishing Group; 3rd edition. ISBN 0-333-96806-9
• Stark, James H. 1897. Stark's Guide-Book and History of Trinidad including Tobago, Grenada, and St. Vincent; also a trip up the Orinoco and a description of the great Venezuelan Pitch Lake. Boston, James H. Stark, publisher; London, Sampson Low, Marston & Company.
• Steele, Beverley A. 2003. Grenada: A History of Its People (Island Histories). MacMillan Caribbean. ISBN 0-333-93053-3