პლატინა

პლატინა, ₇₈Pt
ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	მოვერცხლისფრო-მოთეთრო ძნელდნობადი ლითონი
სტანდ. ატომური ; წონა Ar°(Pt)	195.084±0.009; 195.08±0.02 (დამრგვალებული)
პლატინა პერიოდულ სისტემაში
	ირიდიუმი ← პლატინა → ოქრო
ატომური ნომერი (Z)	78
ჯგუფი	10
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f14 5d9 6s1
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 17, 1
	ელემენტის ატომის სქემა;
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის; ტემპერატურა	1768.3 °C (2041.4 K, 3214.9 °F)
დუღილის; ტემპერატურა	3825 °C (4098 K, 6917 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	21.45 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	19.77 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	22.17 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	510 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	25.86 ჯ/(მოლი·K)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	−3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6
ელექტროდული პოტენციალი	;
ელექტროუარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 2.28
იონიზაციის ენერგია	1: 870 კჯ/მოლ ; 2: 1791 კჯ/მოლ ; ;
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 139 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	136±5 პმ
ვან-დერ-ვალსის რადიუსი	175 პმ
	; პლატინას სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	კუბური წახნაგცენტრირებული
ბგერის სიჩქარე	2800 m/s (ო. ტ.)
თერმული გაფართოება	8.8 µმ/(მ·K) (25 °C)
თბოგამტარობა	71.6 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	105 ნომ·მ (20 °C)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	+201.9×10−6 სმ3/მოლ
სიმტკიცის ზღვარი	125–240 მპა
იუნგას მოდული	168 გპა
წანაცვლების მოდული	61 გპა
დრეკადობის მოდული	230 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.38
მოოსის მეთოდი	3.5
ვიკერსის მეთოდი	400–550 მპა
ბრინელის მეთოდი	300–500 მპა
CAS ნომერი	7440-06-4
ისტორია
აღმომჩენია	Antonio de Ulloa (1735)
პლატინას მთავარი იზოტოპები
	პლატინა ვიკისაწყობში •

პლატინა

78Pt

195.08

4f¹⁴ 5d⁹ 6s¹

პლატინა^[1]^[2] (ლათ. Platinum < ესპ. plata — „ვერცხლი“; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Pt}}$ ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, მეათე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მერვე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, VIIIბ) ქიმიური ელემენტი. მისი ატომური ნომერია — 78, ატომური მასა — 195.08, t_დნ — 1768.3 °C, t_დუღ — 3825 °C, სიმკვრივე — 21.45 გ/სმ³. მოვერცხლისფრო-მოთეთრო ძნელდნობადი კეთილშობილი ლითონი. დაწვრილებით მისი თვისებები აღწერა ანტონიო დე ულოამ 1748 წელს (ესპანეთი).^[3] სახელის წარმოშობა უკავშირდება XVI საუკუნეში ესპანელმა კონკისკადორების მიერ კოლუმბიაში თვითნაბად ოქროსთნ ერთად მკრთალი თეთრი ლითონის აღმოჩენას, რომელიც ვერ გაადნეს^[4] და „platina del Pinto“ უწოდეს, რაც ითარგმნება როგორც „პინტოს მდინარის პატარა ვერცხლი“.^[5] გარდამავალი ლითონი შესანიშნავია კოროზიისადმი მდგრადობით, მაღალ ტემპერატურებზეც კი. პლატინა ერთ-ერთი უიშვიათესი ელემენტია დედამიწის ქერქში, ხშირად იგი გვხვდება ნიკელსა და სპილენძთან ერთად, ძირითადად სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, რომელიც ამ ლითონის 80 %-ის მომწოდებელია მსოფლიო ბაზარზე.

პლატინას ფართო გამოყენება აქვს: მისგან ამზადებენ კატალიტურ გარდამქმნელებს, ლაბორატორიის აღჭურვილობას, ელექტრულ კონტაქტებსა და ელექტროდებს, პლატინის თერმორეზისტორებს, სტომატოლოგიური აღჭურვილობის ზოგიერთ დეტალს და საიუვილერო ნაწარმს. თავად ლითონიც, მისი კეთილშობილებიდან და იშვიათობიდან გამომდინარე, წარმოადგენს ვაჭრობის საგანს. პლატინის ზოგიერთი შენაერთი გამოიყენება ქიმიოთერაპიაში სიმსივნის ზოგიერთი სახის საწინააღმდეგოდ.^[6]

წარმოშობა

სახელწოდება პლატინა მიცემულ იქნა ესპანელი კონკისტადორების მიერ, რომლებიც XVI საუკუნის შუა ნახევარში პირველად სამხრეთ ამერიკაში (დღევანდელი კოლუმბიის ტერიტორია) შეხვდნენ ახალ მეტალს, რომელიც ფიზიკურად ჰგავდა ვერცხლს (ესპანურად plata). რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს „პატარა ვერცხლს“ (პალატინა ვერცხლზე ორჯერ იაფი ღირდა). ასეთი მიუღებელი (უცნაური) დასახელება აიხსნებოდა იმით, რომ პლატინა არის ერთადერთი ლითონი, რომელიც გადადნობას არ ექვემდებარებოდა. მას ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ვერ მოუძებნეს გამოყენება და ამიტომაც მისი ფასი იყო ორჯერ იაფი ვერცხლზე.

მიღება

დედამიწის ქერქში პლატინა ძირითადად თვითნაბადი სახით გვხვდება და პლატინას მოიპოვებენ საბადოებიდან.

პლატინის წარმოება ფხვნილის სახით დაიწყო 1805 წელს ინგლისელი მეცნიერის უილიამ ჰაიდ უოლასტონის მიერ სამხრეთ ამერიკის საბადოებიდან. დღეს პლატინას იღებენ პლატინური მეტალების კონცენტრატიდან. კონცენტრატს ხსნიან სამეფო წყალში, რის შემდეგაც უმატებენ ეთანოლს და შაქრის სიროფს ჭარბი HNO3 მოსაშორებლად. ამ დროს აღდგება ირიდიუმი Ir3+ და პალადიუმი Pd2+. ხოლო შემდგომ ამონიუმის ქლორიდის დამატებით გამოყოფენ (NH4)2PtCl6. გამომშრალ ნალექს ავარვარებენ 800 - 1000 °C.

3(NH4)2[PtCl6] = 2N2 + 2NH3 + 18HCl + 3Pt

იხილეთ აგრეთვე

კეთილშობილი ლითონები

რესურსები ინტერნეტში

პლატინის ჯგუფის ლითონების მონაცემთა ბაზა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-03-10. ციტირების თარიღი: 2010-09-07.
WebElements.com — პლატინა.
პლატინის საერთაშორისო გიდი.
პლატინის ჯგუფის ლითონების სტატისტიკა და ინფორმაცია. აშშ-ის გეოლოგიური მიმოხილვა.

სქოლიო

↑ დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 167
↑ ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 102.
↑ ქიმიური ელემენტების აღმოჩენისა და სახელწოდებათა მოკლე ისტორია. Lemill.net. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-12. ციტირების თარიღი: 2010-09-07.
↑ ნუმიზმატისა და ბონისტის განმარტებითი ლექსიკონი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-11-29. ციტირების თარიღი: 2010-08-24.
↑ იან ვუდსი (2004). ელემენტები: პლატინა, The Elements. Benchmark Books. ISBN 978-0761415503.
↑ ა. დ. როჯერ რიჩარდსი (2007). „სინთეტიკური ლითონის მოლეკულები, როგორ დნმ-ის კონტროლის აგენტები“. Chemical Society Reviews. 36 (3): 471–483. doi:10.1039/b609495c. ISSN 0306-0012. PMID 17325786.

პორტალი ქიმია

[1] დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 167

[2] ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 8, თბ., 1984. — გვ. 102.

[3] ქიმიური ელემენტების აღმოჩენისა და სახელწოდებათა მოკლე ისტორია. Lemill.net. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-12. ციტირების თარიღი: 2010-09-07.

[4] ნუმიზმატისა და ბონისტის განმარტებითი ლექსიკონი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-11-29. ციტირების თარიღი: 2010-08-24.

[5] იან ვუდსი (2004). ელემენტები: პლატინა, The Elements. Benchmark Books. ISBN 978-0761415503.

[Richards-6] ა. დ. როჯერ რიჩარდსი (2007). „სინთეტიკური ლითონის მოლეკულები, როგორ დნმ-ის კონტროლის აგენტები“. Chemical Society Reviews. 36 (3): 471–483. doi:10.1039/b609495c. ISSN 0306-0012. PMID 17325786.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]