ბორიუმი
| ბორიუმი / Bohrium (Bh) | |
|---|---|
| ელემენტის რიგითი ნომერი | 107 |
| მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა | სავარაუდოდ თეთრი ან რუხი ფერის გარდამავალი ლითონი |
| ატომის თვისებები | |
| ატომური მასა (მოლური მასა) |
[270] მდგრადი იზოტოპის, 278 - დაუმტკიცებელია მ. ა. ე. (გ/მოლი) |
| ატომის რადიუსი | 128 პმ |
| იონიზაციის ენერგია (პირველი ელექტრონი) |
1) 740 2) 1690 3) 2570 კჯ/მოლი (ევ) |
| ელექტრონული კონფიგურაცია | [Rn]5f146d57s2 |
| ქიმიური თვისებები | |
| კოვალენტური რადიუსი | 141 პმ |
| იონური რადიუსი | პმ |
| ელექტროუარყოფითობა (პოლინგის თანახმად) |
|
| ელექტროდული პოტენციალი | |
| ჟანგვის ხარისხი | (+3), (+4), (+5), +7 |
| მარტივი ნივთიერებების თერმოდინამიკური თვისებები | |
| ნივთიერების სიმკვრივე | 37.1 გ/სმ³ |
| ხვედრითი თბოტევადობა | ჯ/(კ·მოლი) |
| თბოგამტარობა | ვტ/(მ·კ) |
| დნობის ტემპერატურა | კ |
| დნობის სითბო | კჯ/მოლი |
| დუღილის ტემპერატურა | კ |
| აორთქლების სითბო | კჯ/მოლი |
| მოლური მოცულობა | სმ³/მოლი |
| მარტივი ნივთიერების კრისტალური მესერი | |
| მესრის სტრუქტურა | ჰექსაგონალური |
| მესრის პერიოდი | Å |
| შეფარდება | n/ |
| დებაის ტემპერატურა | კ |
| ემისიური სპექტრი | |
| ბორიუმი |
| 107 Bh |
| [270] |
| [Rn]5f146d57s2 |
ბორიუმი (ლათ. Bohrium, აღინიშნება სიმბოლით Bh) — არასტაბილური რადიოაქტიური ქიმიური ელემენტი რომლის ატომური ნომერია 107. ცნობილია იზოტოპები, რომელთა მასური რიცხვია 261-დან 272. მიღებული იზოტოპებიდან ყველაზე სტაბილური იზოტოპია — ბორიუმ-267 რომლის ნახევარდაშლის პერიოდია 17 წმ[1].
ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1976 წელს 107-ე ელემენტის სინთეზის შესახებ პირველი განაცხადა იური ოგანესიანის ჯგუფმა დუბნიდან[2]. ამ ნამუშევარის მეთოდიკა მდგომარეობდა - ბისმუტ-209-ისა და ქრომ-54-ის ბირთვების შერწყმის რეაქციის სპონტანური დაყოფის პროდუქტების კვლევაში. ნაპოვნი იქნა ორი დამახასიათებელი ნახევარდაშლის დრო: 5 წმ. და 1—2 მლწმ. პირველი მიწერილი იყო ბირთვ 257105-ის დაშლაზე, რადგანაც ასეთივე ნახევარდაშლის პერიოდი იყო 105-ე ელემენტის მიღების რეაქციის პროდუქტებისათვის: 209Bi+50Ti, 208Pb+51V, 205Tl+54Cr. ნახევარდაშლის მეორე პერიოდი მიეწერა ბირთვს 261107, რომელსაც, მეცნიერების ვარაუდით, აქვს ორი დაშლა: სპონტანური დაშლა (20 %) და α-დაშლა, რომელიც იწვევს წარმოქმნილი ბირთვის 257105 სპონტანურ დაშლას ნახევარდაშლის პერიოდით 5 წმ.
1981 წელს გერმანელი მეცნიერების ჯგუფმა დარმშტადტის მძიმე იონების ინსტიტუტიდან (გერმ. Gesellschaft für Schwerionenforschung, GSI) გამოიკვლია იგივე რეაქციის პროდუქტები 209Bi+54Cr, და გამოიყენა უფრო დახვეწილი მეთოდიკა, რომელიც იძლეოდა საშუალებას აღმოეჩინა ნუკლიდების α-დაშლა და განესაზღვრათ მისი პარამეტრები. თავის ექსპერიმენტში GSI -ის მეცნიერებმა მოახდინეს ბირთვ 262107-ის α-დაშლის 5 მოვლენის იდენტიფიცირება, და მათი სიცოცხლის დრო შეაფასეს 4,7+2,3−1,6 წმ[3].
როგორც 107, 105 და 104 ელემენტების იზოტოპების შემდგომ კვლევამ აჩვენა, რეაქციაში 209Bi+54Cr მართლაც იბადება, ჩნდება ბირთვები 261107 და 262107[4]. მაგრამ 1976 წელს დუბნის მენიერების მიერ მიღებული ბევრი დასკნა გამოვიდა მცდარი. კერძოდ, ნახევარდაშლის პერიოდი 5 წმ ააქვს არა 257105, არამედ 258105[5]. 1/3 ალბათობით ეს ნუკლიდი განიცდის ბეტა-დაშლას და გარდაიქმნება 258104-ში, რომელიც ძალიან ჩქარა (ნახევარდაშლის პერიოდი 12 მლწმ) იყოფა სპონტანურად. ეს ნიშნავს, რომ დუბნის ჯგუფი აკვირდებოდნენ არა ბირთვ 262107-ის α-დაშლის პროდუქტებს, არამედ 261107[6]. იზოტოპ 261107-ის სიცოცხლის დრო თანამედროვე მონაცემებით შეადგენს 12 მლწმ., რაც შედარებით მეტია ვიდრე 1976 წელს დამტკიცებული დრო.
სახელწოდება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1992 წლის სექტემბერში დარმშტადტის და დუბნის მეცნიერებს შორის მიღწეულ იქნა შეთანხმება იმის შესახებ, რომ 107 ელემენტს ეწოდოს «ნილსბორიუმი» დანიელი ფიზიკოსის ნილს ბორის საპატივცემლოდ[7], თუმცა თავდაპირველად საბჭოთა მეცნიერები გეგმავდნენ «ნილსბორიუმი» 105-ე ელემენტისათვის ეწოდებინათ (ახლა ეს ელემენტი დუბნიუმია)[6]. 1993 წელს IUPAC-მა აღიარა გერმანელი მეცნიერების პრიორიტეტი 107-ე ელემენტის იდენტიფიკაციაში[6], და 1994 წელს თავის რეკომენდაციაში წარმოადგინა სახელწოდება «ბორიუმი», რადგანაც ქიმიური ელემენტების სახელცოდებები არასდროს არ შედგებოდა მეცნიერის სახელი გვარისაგან[8]. ეს გადაწყვეტილება საბოლოოდ მიღებული იქნა 1997 წელს დანიელი ქიმიკოსებთან კონსულტაციის შემდეგ[9].
ცნობილი იზოტოპები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ბორიუმის იზოტოპები.| იზოტოპი | მასა | ნახევარდაშლის პერიოდი[10] | დაშლის ტიპი |
|---|---|---|---|
| 261Bh | 261 | 12თარგი:Sup sub მლწმ | α-დაშლა 257Db |
| 262Bh | 262 | 8,0±2,1 мс | α-დაშლა 258Db |
| 264Bh | 264 | წმ | α-დაშლა 260Db |
| 265Bh | 265 | წმ | α-დაშლა 261Db |
| 266Bh | 266 | წმ | α-დაშლა 262Db |
| 267Bh | 267 | წმ | α-დაშლა263Db |
| 272Bh | 272 | წმ | α-დაშლა268Db |
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ბორიუმი Webelements-ზე
- ბორიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში
- WebElements.com — Bohrium
- EnvironmentalChemistry.com — Bohrium
- Los Alamos National Laboratory — Bohrium
- ელემენტის სინთეზის შესახებ საიტზე ОИЯИ დაარქივებული 2018-12-25 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Evidence for New Isotopes of Element 107: 266Bh and 267Bh, Physical Review Letters, 2000, ტ. 85, № 13, გვ. 2697 - 2700.
- ↑ Yu. Ts. Oganessian et al. On spontaneous fission of neutron-deficient isotopes of elements 103, 105 and 107, Nuclear Physics A, 1976, ტ. 273, № 2, გვ. 505-522.
- ↑ G. Münzenberg et al. Identification of element 107 by α correlation chains, Zeitschrift für Physik A, 1981, ტ. 300, № 1, გვ. 107-108.
- ↑ G. Münzenberg et al. Element 107, Zeitschrift für Physik A, 1989, ტ. 333, № 2, გვ. 163-175.
- ↑ The new isotopes 258105, 257105, 254Lr and 253Lr, Zeitschrift für Physik A, 1985, ტ. 322, № 4, გვ. 557-566.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 R. C. Barber et al. Discovery of the transfermium elements, Pure and Applied Chemistry, 1993, ტ. 65, № 8, გვ. 1757-1814.
- ↑ Responses on the Report 'Discovery of the transfermium elements', Pure and Applied Chemistry, 1993, ტ. 65, № 8, გვ. 1815-1824.
- ↑ Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1994), Pure and Applied Chemistry, 1994, ტ. 66, № 12, გვ. 2419-2421.
- ↑ Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997), Pure and Applied Chemistry, 1997, ტ. 69, № 12, გვ. 2471-2473.
- ↑ Nudat 2.3
| პერიოდული ცხრილი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |||||||||||||||||||||||||
| 1 | H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2 | Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 | Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 4 | K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
| 5 | Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
| 6 | Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
| 7 | Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | ||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||