იტერბიუმი

იტერბიუმი

70Yb

173.05

4f14 6s2

იტერბიუმი, ₇₀Yb

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის ლითონი
სტანდ. ატომური წონა Ar°(Yb)	173.045±0.010 173.05±0.02 (დამრგვალებული)
იტერბიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი – ↑ Yb ↓ No თულიუმი ← იტერბიუმი → ლუტეციუმი
ატომური ნომერი (Z)	70
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f14 6s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 8, 2
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	824 °C ​(1097 K, ​​1515 °F)
დუღილის ტემპერატურა	1196 °C ​(1469 K, ​2185 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	6.90 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	6.21 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	7.66 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	129 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	26.74 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 736 813 910 1047 (1266) (1465)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	0, +1, +2, +3
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.1
იონიზაციის ენერგია	1: 603.4 კჯ/მოლ 2: 1174.8 კჯ/მოლ 3: 2417 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 176 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	187±8 პმ
იტერბიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
ბუნებაში გვხვდება	პირველადი ნუკლიდების სახით
მესრის სტრუქტურა	კუბური წახნაგცენტრირებული
ბგერის სიჩქარე	1590 მ/წმ (20 °C)
თერმული გაფართოება	26.3 µმ/(მ·K)
თბოგამტარობა	38.5 ვტ/(მ·K)
კუთრი წინაღობა	0.250 ნომ·მ
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
მაგნიტური ამთვისებლობა	6996248999999999999♠+249.0×10−6 სმ3/მოლ
იუნგას მოდული	23.9 გპა
წანაცვლების მოდული	9.9 გპა
დრეკადობის მოდული	30.5 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.207
ვიკერსის მეთოდი	205–250 მპა
ბრინელის მეთოდი	340–440 მპა
CAS ნომერი	7440-64-4
ისტორია
სახელწოდება მომდინარეობს	after Ytterby (Sweden), where it was mined
აღმომჩენია	Jean Charles Galissard de Marignac (1878)
პირველი მიმღებია	კარლ აუერ ფონ ველსბახი (1906)
იტერბიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 166Yb სინთ 7001567000000000000♠56.7 სთ ε 166Tm 168Yb 0.126% სტაბილური 169Yb სინთ 7001320260000000000♠32.026 დღ-ღ ε 169Tm 170Yb 3.023% სტაბილური 171Yb 14.216% სტაბილური 172Yb 21.754% სტაბილური 173Yb 16.098% სტაბილური 174Yb 31.896% სტაბილური 175Yb სინთ 7000418499999999999♠4.185 დღ-ღ β− 175Lu 176Yb 12.887% სტაბილური 177Yb სინთ 7000191100000000000♠1.911 სთ β− 177Lu
იტერბიუმი ვიკისაწყობში •

იტერბიუმი (ლათ. Ytterbium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Yb}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) ქიმიური ელემენტი. განეკუთვნება ლანთანოიდების ოჯახს. ატომური ნომერია — 70, ატომური მასა — 173.05, t_დნ — 824 °C, t_დუღ — 1196 °C, სიმკვრივე — 6.90 გ/სმ³. მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის ლითონი. მიეკუთვნება იშვიათმიწა ელემენტებს (იტერიუმის ქვეჯგუფს). მოვერცხლისფრო მოთეთრო-რუხი ფერის ლითონია. რსებობს ორი კრისტალური მოდიფიკაციით: α-Yb სპილენძის ტიპის კუბური მესერით და β-Yb α-Fe ტიპის კუბურ წახნაგცენტრირებული მესერით, გადასვლის ტემპერატურა α↔β 792 °C.

სახელწოდების წარმომავლობა

კიდევ სამ ელემენტთან (ტერბიუმის, იტრიუმის, ერბიუმის) ერთად მიიღო სახელწოდება სტოკჰოლმის არქიპელაგის კუნძულ რესარიოზე არსებული სოფლის იტერბიუს პატივსაცემად, სადაც ნაპოვნი იქნა მინერალი საიდანაც იქნა აღმოჩენილი ეს ელემენტი.

ბუნებაში

დედამიწის ქერქში მისი კლარკია (ტეილორის მიხედვით) 0,33 გრ/ტ, ოკეანის წყალში მისი შემცველობა 2×10⁻⁶.

მიღება

იტერბიუმის მიღების ძირითადი მეთოდებია იტერბიუმის(III) ოქსიდის აღდგენა ვაკუუმში ნახშირბადთან ან ლანთანთან ერთად, ასევე ქლორიდის YbCl₃ განალღვობის ელექტროლიზით.

ღირებულება

99-99,9 %-იანი სიწმინდის ლითონური იტერბიუმის ფასი 2006 წელს შეადგენდა 260—420 დოლარს 1 კგ-ზე.

გამოყენება

ლაზერული მასალები

იტერბიუმის იონები გამოიყენებიან ლაზერული გამოსხივების გენერაციისათვის გამოსხივების ტალღის სიგრძით 1,06÷1,07 მკმ, ახლო ინფრაწითელ დიაპაზონში, და იტერბიუმის ოქსიდის სახით გამოიყენება მძლავრი ბოჭკოვანი ლაზერის წარმოებაში. ჰოლმიუმის იონებით ლეგირებული ბარიუმის ფტორიდი-იტერბიუმის ფტორიდის მონოკრისტალური შენადნობი, გამოიყენება როგორც ძლიერი და ტექნოლოგიური ლაზერული მასალა.

თერმოელექტრული მასალები

იტერბიუმის მონოტელურიდი წარმოადგენს პერსპექტიულ თერმოელექტრულ მასალას (თერმო-ე.მ.ძ. 680 მკვ/К).

მაგნიტური მასალები

იტერბიუმის საფუძველზე იწარმოება სხვადასხვაგვარი მაგნიტური შენადნობები.

ბირთვული ენერგეტიკა

იტერბიუმის ბორატი ნახულობს გამოყენებას ატომურ ტექნიკაში (სპეციალური მინანქარი და მინა).

ელექტრონიკა

იტერბიუმის ოქსიდი გამოიყენება როგორც დიელექტრიკი სილიციუმის ტრანზისტორის წარმოებაში.

სპეციალური ბირთვული კვლევები

ატომურ რეაქტორში იტერბიუმის ნეიტრონებით დასხივებისას ნაწილობრივ გარდაიქმნება იზომერში ჰაფნიუმ-178 — ^178m2Hf. არსებობს წინადადება ამ იზომერის როგორც ენერგიის აკუმულატორის გამოყენებისა, თუმცა ეს პროექტი მხოლოდ კვლევის სტადიაშია.

რესურსები ინტერნეტში

• იტერბიუმი Webelements-ზე
• იტერბიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში

სქოლიო

პორტალი ქიმია