პლატინა

პლატინა

78 Pt

195.08

4f14 5d9 6s1

პლატინა, ₇₈Pt

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	უფერული
სტანდ. ატომური მასა Ar°(Pt)	195.08
პლატინა პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი Pd ↑ Pt ↓ Ds ირიდიუმი ← პლატინა → ოქრო
ატომური ნომერი (Z)	78
ჯგუფი	10 ჯგუფი ჯგუფი
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	d-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f14 5d9 6s1
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 32, 17, 1
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	1461 °C ​(1734 K, ​​2662 °F)
დუღილის ტემპერატურა	2600 °C ​(2873 K, ​4712 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	8.79 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	8.34 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	17.0 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	251 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	27.15 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 1432 1584 (1775) (2040) (2410) (2964)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	0, +1, +2, +3 (a basic oxide)
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.23
იონიზაციის ენერგია	1: 581.0 კჯ/მოლ 2: 1140 კჯ/მოლ 3: 2204 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 176 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	192±7 პმ
მოლური მოცულობა	18.7 სმ3/მოლი
პლატინას სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა	კუბურ წახნაგცენტრირებული
მესრის პერიოდი	3.577 Å
ბგერის სიჩქარე thin rod	2760 მ/წმ (at 20 °C)
თერმული გაფართოება	11.2 µმ/(მ·K)
თბოგამტარობა	16.2 ვტ/(მ·K)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
იუნგას მოდული	64.8 გპა
წანაცვლების მოდული	26.3 გპა
დრეკადობის მოდული	40.2 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.231
ვიკერსის მეთოდი	410–600 მპა
ბრინელის მეთოდი	500–1250 მპა
CAS ნომერი	7440-60-0
ისტორია
აღმოჩენილია	Jacques-Louis Soret and Marc Delafontaine (1878)
პლატინას მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 163Ho syn 4570 y ε 163Dy 164Ho syn 29 min ε 164Dy 165Ho 100% სტაბილური 166Ho syn 26.763 h β− 166Er 167Ho syn 3.1 h β− 167Er
პლატინა ვიკისაწყობში •

პლატინა (ლათ. Platinum < ესპანურიდან "პლატა" - ვერცხლი; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Pt}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, მეათე ჯგუფის (მოძველებული კლასიფიკაციით — მერვე ჯგუფის თანაქვეჯგუფის, VIIIB) ქიმიური ელემენტი. დაწვრილებით მისი თვისებები აღწერა ანტონიო დე ულოამ 1748 წელს (ესპანეთი). მისი ატომური ნომერია 78. სახელის წარმოშობა უკავშირდება XVI საუკუნეში ესპანელმა კონკისკადორების მიერ კოლუმბიაში თვითნაბად ოქროსთნ ერთად მკრთალი თეთრი ლითონის აღმოჩენას, რომელიც ვერ გაადნეს და "platina del Pinto" უწოდეს, რაც ითარგმნება როგორც "პინტოს მდინარის პატარა ვერცხლი". პლატინა იმყოფება ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეათე ჯგუფში. მკვრივი, ძნელადდნობადი, ძვირფასი მონაცრისფრო-თეთრი გარდამავალი ლითონი შესანიშნავია კოროზიისადმი მდგრადობით, მაღალ ტემპერატურებზეც კი. პლატინა ერთ-ერთი უიშვიათესი ელემენტია დედამიწის ქერქში, ხშირად იგი გვხვდება ნიკელსა და სპილენძთან ერთად, ძირითადად სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, რომელიც ამ ლითონის 80 %-ის მომწოდებელია მსოფლიო ბაზარზე.

პლატინას ფართო გამოყენება აქვს: მისგან ამზადებენ კატალიტურ გარდამქმნელებს, ლაბორატორიის აღჭურვილობას, ელექტრულ კონტაქტებსა და ელექტროდებს, პლატინის თერმორეზისტორებს, სტომატოლოგიური აღჭურვილობის ზოგიერთ დეტალს და საიუვილერო ნაწარმს. თავად ლითონიც, მისი კეთილშობილებიდან და იშვიათობიდან გამომდინარე, წარმოადგენს ვაჭრობის საგანს. პლატინის ზოგიერთი შენაერთი გამოიყენება ქიმიოთერაპიაში სიმსივნის ზოგიერთი სახის საწინააღმდეგოდ.

წარმოშობა

სახელწოდება პლატინა მიცემულ იქნა ესპანელი კონკისტადორების მიერ, რომლებიც XVI საუკუნის შუა ნახევარში პირველად სამხრეთ ამერიკაში (დღევანდელი კოლუმბიის ტერიტორია) შეხვდნენ ახალ მეტალს, რომელიც ფიზიკურად ჰგავდა ვერცხლს (ესპანურად plata). რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს "პატარა ვერცხლს" (პალატინა ვერცხლზე ორჯერ იაფი ღირდა). ასეთი მიუღებელი (უცნაური) დასახელება აიხსნებოდა იმით, რომ პლატინა არის ერთადერთი ლითონი, რომელიც გადადნობას არ ექვემდებარებოდა. მას ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ვერ მოუძებნეს გამოყენება და ამიტომაც მისი ფასი იყო ორჯერ იაფი ვერცხლზე.

მიღება

დედამიწის ქერქში პლატინა ძირითადად თვითნაბადი სახით გვხვდება და პლატინას მოიპოვებენ საბადოებიდან.

პლატინის წარმოება ფხვნილის სახით დაიწყო 1805 წელს ინგლისელი მეცნიერის უ.ხ. ვოლასტონის მიერ სამხრეთ ამერიკის საბადოებიდან. დღეს პლატინას იღებენ პლატინური მეტალების კონცენტრატიდან. კონცენტრატს ხსნიან სამეფო წყალში, რის შემდეგაც უმატებენ ეთანოლს და შაქრის სიროფს ჭარბი HNO3 მოსაშორებლად. ამ დროს აღდგება ირიდიუმი Ir3+ და პალადიუმი Pd2+. ხოლო შემდგომ ამონიუმის ქლორიდის დამატებით გამოყოფენ (NH4)2PtCl6. გამომშრალ ნალექს ავარვარებენ 800 - 1000 °C.

3(NH4)2[PtCl6] = 2N2 + 2NH3 + 18HCl + 3Pt

იხილეთ აგრეთვე

• კეთილშობილი ლითონები

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

პლატინა

პორტალი ქიმია

• პლატინის ჯგუფის ლითონების მონაცემთა ბაზა. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-03-10. ციტირების თარიღი: 2010-09-07.
• WebElements.com — პლატინა.
• პლატინის საერთაშორისო გიდი.
• პლატინის ჯგუფის ლითონების სტატისტიკა და ინფორმაცია. აშშ-ის გეოლოგიური მიმოხილვა.