ჰოლმიუმი
ჰოლმიუმი |
67Ho |
164.93 |
4f11 6s2 |
![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ზოგადი თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა | რბილი მოვერცხლისფრო-თეთრი ლითონი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
სტანდ. ატომური წონა Ar°(Ho) |
164.930329±0.000005 164.93±0.01 (დამრგვალებული) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ჰოლმიუმი პერიოდულ სისტემაში | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ატომური ნომერი (Z) | 67 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
პერიოდი | 6 პერიოდი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ბლოკი |
![]() | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტრონული კონფიგურაცია | [Xe] 4f11 6s2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტრონი გარსზე | 2, 8, 18, 29, 8, 2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ელემენტის ატომის სქემა![]() | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ფიზიკური თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში | მყარი სხეული | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დნობის ტემპერატურა |
1461 °C (1734 K, 2662 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დუღილის ტემპერატურა |
2600 °C (2873 K, 4712 °F) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
სიმკვრივე (ო.ტ.) | 8.79 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
სიმკვრივე (ლ.წ.) | 8.34 გ/სმ3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დნობის კუთ. სითბო | 17.0 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
აორთქ. კუთ. სითბო | 251 კჯ/მოლი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მოლური თბოტევადობა | 27.15 ჯ/(მოლი·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ნაჯერი ორთქლის წნევა
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ატომის თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ჟანგვის ხარისხი | 0, +1, +2, +3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტროდული პოტენციალი |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ელექტროუარყოფითობა | პოლინგის სკალა: 1.23 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
იონიზაციის ენერგია |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ატომის რადიუსი | ემპირიული: 176 პმ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
კოვალენტური რადიუსი (rcov) | 192±7 პმ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მოლური მოცულობა | 18.7 სმ3/მოლი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
![]() ჰოლმიუმის სპექტრალური ზოლები | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
სხვა თვისებები | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ბუნებაში გვხვდება | პირველადი ნუკლიდების სახით | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მესრის სტრუქტურა |
მჭიდრო ჰექსაგონალური ![]() | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მესრის პერიოდი | 3.577 Å | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ბგერის სიჩქარე | 2760 მ/წმ (20 °C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
თერმული გაფართოება | 11.2 µმ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
თბოგამტარობა | 16.2 ვტ/(მ·K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
კუთრი წინაღობა | 814 ნომ·მ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
მაგნეტიზმი | პარამაგნეტიკი | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
იუნგას მოდული | 64.8 გპა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
წანაცვლების მოდული | 26.3 გპა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
დრეკადობის მოდული | 40.2 გპა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
პუასონის კოეფიციენტი | 0.231 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ვიკერსის მეთოდი | 410–600 მპა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ბრინელის მეთოდი | 500–1250 მპა | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
CAS ნომერი | 7440-60-0 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ისტორია | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
აღმომჩენია | Jacques-Louis Soret and Marc Delafontaine (1878) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ჰოლმიუმის მთავარი იზოტოპები | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
• |
ჰოლმიუმი[1][2] (ლათ. Holmium; ქიმიური სიმბოლო — ) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) ქიმიური ელემენტი. განეკუთვნება ლანთანოიდების ოჯახს. ატომური ნომერია — 67, ატომური მასა — 164.93, tდნ — 1461 °C, tდუღ — 2600 °C, სიმკვრივე — 8.79 გ/სმ3. რბილი მოვერცხლისფრო-თეთრი ლითონი. ბუნებაში გვხვდება ჰოლიუმის ერთი მდგრადი იზოტოპი . 1879 წელს აღმოაჩინა შვედმა ქიმიკოსმა პ. კლევემ ჰოლმიუის „მიწის“ — ჰოლმიუმის ოქსიდის სახით. ჰოლმიუმის შემცველობა დედამიწის ქერქში მასის მიხედვით ×10−4 %-ია. ჰოლმიუმის ჟანგვის ხარისხია +3. ჰაერზე იჟანგება, ოთახის ტემპერატურაზე მოქმედებს წყალთან, 1.7, , , გახურებისას — , , , . ღებულობენ ფთორიდების ან ქლორიდების ლითონთერმული აღდგენით. ჰოლმიუმი მაგნიტური შენადნობების კომპონენტია , , ერთად.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1879 წელს შვეიცარიელმა ქიმიკოსმა და ფიზიკოსმა ჯ. ლ. სორემ "ერბიუმის მიწის" სპექტრალური ანალიზის მეთოდით აღმოაჩინა ახალი ელემენტი.
სახელწოდების წარმომავლობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ელემენტს სახელწოდება მისცა შვედმა ქიმიკოსმა პ. ტ. კლევემ სტოკჰოლმის პატივსაცემად (მისი ძველი ლათინური სახელწოდება Holmia), ის მინერალი საიდანაც კლევემ გამოჰყო 1879 წელს ახალი ელემენტის ოქსიდი, ნაპოვნი იყო შვედეთის დედაქალაქთან ახლოს.
ბუნებაში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]დედამიწის ქერქში ჰოლმიუმის შემცველობა მასის მიხედვით არის 1,3×10−4 %, ზღვის წყალში 2,2×10−7 %. სხვა იშვიათმიწა ლითონებთან ერთად შეიცავს მინერალები მონაციტი, ბასტენეზიტი, ევქსენიტი, აპატიტი და გადოლინიტი.
კოსმოსურ ობიექტებს შორის ჰომიუმის ანომალურად მაღალი შემცველობით გამოირჩევა პშიბილსკის ვარსკვლავი.
საბადოები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმი შედის ლანთანოიდების შემადგენლობაში, რომლებიც გვხვდება აშშ-ში, ყაზახეთში, რუსეთში, უკრაინაში, ავსტრალიაში, ბრაზილიაში, ინდოეთში, სკანდინავიაში.
მიღება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მიიღებენ ჰოლმიუმის ფტორიდის HoF3-ის აღდგენით კალციუმით.
ღირებულება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]99-99,99 % სიწმინდის ჰოლმიუმის ოქსიდის ფასები 2006 წელს შეადგინა 120—191 დოლარი 1 კგ.
ქიმიური თვისებები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმი ნელა იჟანგება ჰაერზე, Ho2O3-ის წარმოქმნით. ურთიერთქმედებს მჟავეებთან (HF-ის გარდა), და წარმოქმნის მარილებს Ho3+. გახურებისას რეაგირებს ქლორთან, ბრომთან, აზოტთან და წყალბადთან. მდგრადია ფთორის ზემოქმედების მიმართ.
გამოყენება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმი მონოიზოტოპური ელემენტია (ჰოლმიუმ-165).
ზეძლიერი მაგნიტური ველების მიღება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ზეწმინდა ჰოლმიუმი გამოიყენება ზეგამტარი მაგნიტების პოლუსის ბუნიკების დასამზადებლად ზემძლავრი მაგნიტური ველების მიღებისათვის. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ასევე ჰოლმიუმ-ერბიუმის შენადნობი.
იზოტოპები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰომიუმის რადიოაქტიური იზოტოპი — ჰოლმიუმ-166 გამოიყენება ანალიტიკურ ქიმიაში როგორც რადიოაქტიური ინდიკატორი.
მეტალურგია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმის დამატება ალუმინის შენადნობებში მკვეთრად ამცირებს მათში აირების შემცველობას.
ლაზერული მასალები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმის იონები გამოიყენება ლაზერული გამოსხივების გენერაციისათვის სპექტრის ინფრაწითელ სეგმენტში, ტალღების სიგრძე — 2,05 მკ.
თერმოელექტრული მასალები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმის მონოტელურიდის თერმო-ე.მ.ძ შეადგენს 40 მკვ/К.
ბირთვული ენერგეტიკა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ჰოლმიუმის ბორატი გამოიყენება ატომურ ტექნიკაში.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ჰოლმიუმი Webelements-ზე
- ჰოლმიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში დაარქივებული 2016-12-06 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ დოლიძე ვ., ციციშვილი ვ., „ოთხენოვანი ქიმიური ლექსიკონი“, თბ., 2004, გვ. 58
- ↑ ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 681.
ქიმიურ ელემენტთა პერიოდული სისტემა | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | ||||||||||||||||||||||||||
1 | H | He | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | |||||||||||||||||||||||||
5 | Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | |||||||||||||||||||||||||
6 | Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | |||||||||||
7 | Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | |||||||||||
8 | 119 | 120 | ⁂ | 143 | 144 | 145 | 146 | 147 | 148 | 149 | 150 | 151 | 152 | 153 | 154 | 155 | 156 | 157 | 158 | 159 | 160 | 161 | 162 | 163 | 164 | 165 | 166 | 167 | 168 | 169 | 170 | 171 | 172 | ||||||||||
⁂ | 121 | 122 | 123 | 124 | 125 | 126 | 127 | 128 | 129 | 130 | 131 | 132 | 133 | 134 | 135 | 136 | 137 | 138 | 139 | 140 | 141 | 142 | |||||||||||||||||||||
|