ჰოლმიუმი

ჰოლმიუმი / Holmium (Ho)
ელემენტის რიგითი ნომერი	67
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	შედარებით რბილი პრიალა, ჭედადი მოვერცხლისფრო ფერის ლითონი, მიეკუთვნება იშვიათმიწა ელემენტებს
ატომის თვისებები
ატომური მასა (მოლური მასა)	164,93032 მ. ა. ე. (გ/მოლი)
ატომის რადიუსი	179 პმ
იონიზაციის ენერგია (პირველი ელექტრონი)	1): 574,0 (5,95) 2): 3): კჯ/მოლი (ევ)
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f11 6s2
ქიმიური თვისებები
კოვალენტური რადიუსი	158 პმ
იონური რადიუსი	(+3e) 89,4 პმ
ელექტროუარყოფითობა (პოლინგის თანახმად)	1,23
ელექტროდული პოტენციალი	Ho←Ho3+ -2,33
ჟანგვის ხარისხი	3
მარტივი ნივთიერებების თერმოდინამიკური თვისებები
ნივთიერების სიმკვრივე	8,795 გ/სმ³
ხვედრითი თბოტევადობა	27,15 ჯ/(კ·მოლი)
თბოგამტარობა	(16,2) ვტ/(მ·კ)
დნობის ტემპერატურა	1 747 კ
დნობის სითბო	კჯ/მოლი
დუღილის ტემპერატურა	2 968 კ
აორთქლების სითბო	301 კჯ/მოლი
მოლური მოცულობა	18,7 სმ³/მოლი
მარტივი ნივთიერების კრისტალური მესერი
მესრის სტრუქტურა	ჰექსაგონალური
მესრის პერიოდი	3,577 Å
შეფარდება	1,570n/
დებაის ტემპერატურა	კ

ჰოლმიუმის ატომის სქემა

67	Ho
164,93032	[Xe] 4f11 6s2
ჰოლმიუმი

ჰოლმიუმი (ლათ. Holmium) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის III ჯგუფის ქიმიური ელემენტი; მიეკუთვნება ლანთანოიდების ჯგუფს, რომლის ატომური ნომერია 67, ატომური მასა 164,9304; tდნ 1461°C, tდუღ 2707 °C, სიმკვრივე 8803 კგ/მ³, რბილი მოვერცხლისფრო ლითონი, აღინიშნება სიმბოლოთი Ho.

ისტორია

1879 წელს შვეიცარიელმა ქიმიკოსმა და ფიზიკოსმა ჯ. ლ. სორემ "ერბიუმის მიწის" სპექტრალური ანალიზის მეთოდით აღმოაჩინა ახალი ელემენტი.

სახელწოდების წარმომავლობა

ელემენტს სახელწოდება მისცა შვედმა ქიმიკოსმა პ. ტ. კლევემ სტოკჰოლმის პატივსაცემად (მისი ძველი ლათინური სახელწოდება Holmia), ის მინერალი საიდანაც კლევემ გამოჰყო 1879 წელს ახალი ელემენტის ოქსიდი, ნაპოვნი იყო შვედეთის დედაქალაქთან ახლოს.

ბუნებაში

დედამიწის ქერქში ჰოლმიუმის შემცველობა მასის მიხედვით არის 1,3×10⁻⁴ %, ზღვის წყალში 2,2×10⁻⁷ %. სხვა იშვიათმიწა ლითონებთან ერთად შეიცავს მინერალები მონაციტი, ბასტენეზიტი, ევქსენიტი, აპატიტი და გადოლინიტი.

კოსმოსურ ობიექტებს შორის ჰომიუმის ანომალურად მაღალი შემცველობით გამოირჩევა პშიბილსკის ვარსკვლავი.

საბადოები

ჰოლმიუმი შედის ლანთანოიდების შემადგენლობაში, რომლებიც გვხვდება აშშ-ში, ყაზახეთში, რუსეთში, უკრაინაში, ავსტრალიაში, ბრაზილიაში, ინდოეთში, სკანდინავიაში.

მიღება

მიიღებენ ჰოლმიუმის ფტორიდის HoF₃-ის აღდგენით კალციუმით.

ღირებულება

99-99,99 % სიწმინდის ჰოლმიუმის ოქსიდის ფასები 2006 წელს შეადგინა 120—191 დოლარი 1 კგ.

ქიმიური თვისებები

ჰოლმიუმი ნელა იჟანგება ჰაერზე, Ho₂O₃-ის წარმოქმნით. ურთიერთქმედებს მჟავეებთან (HF-ის გარდა), და წარმოქმნის მარილებს Ho³⁺. გახურებისას რეაგირებს ქლორთან, ბრომთან, აზოტთან და წყალბადთან. მდგრადია ფთორის ზემოქმედების მიმართ.

გამოყენება

ჰოლმიუმი მონოიზოტოპური ელემენტია (ჰოლმიუმ-165).

ზეძლიერი მაგნიტური ველების მიღება

ზეწმინდა ჰოლმიუმი გამოიყენება ზეგამტარი მაგნიტების პოლუსის ბუნიკების დასამზადებლად ზემძლავრი მაგნიტური ველების მიღებისათვის. ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ასევე ჰოლმიუმ-ერბიუმის შენადნობი.

იზოტოპები

ჰომიუმის რადიოაქტიური იზოტოპი — ჰოლმიუმ-166 გამოიყენება ანალიტიკურ ქიმიაში როგორც რადიოაქტიური ინდიკატორი.

მეტალურგია

ჰოლმიუმის დამატება ალუმინის შენადნობებში მკვეთრად ამცირებს მათში აირების შემცველობას.

ლაზერული მასალები

ჰოლმიუმის იონები გამოიყენება ლაზერული გამოსხივების გენერაციისათვის სპექტრის ინფრაწითელ სეგმენტში, ტალღების სიგრძე — 2,05 მკ.

თერმოელექტრული მასალები

ჰოლმიუმის მონოტელურიდის თერმო-ე.მ.ძ შეადგენს 40 მკვ/К.

ბირთვული ენერგეტიკა

ჰოლმიუმის ბორატი გამოიყენება ატომურ ტექნიკაში.

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 681.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ჰოლმიუმი

• ჰოლმიუმი Webelements-ზე
• ჰოლმიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში