თულიუმი

თულიუმი

69 Tm

168.93

4f13 6s2

თულიუმი, ₆₉Tm

ზოგადი თვისებები
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	უფერული
სტანდ. ატომური მასა Ar°(Tm)	168.93
თულიუმი პერიოდულ სისტემაში
წყალბადი ჰელიუმი ლითიუმი ბერილიუმი ბორი ნახშირბადი აზოტი ჟანგბადი ფთორი ნეონი ნატრიუმი მაგნიუმი ალუმინი სილიციუმი ფოსფორი გოგირდი ქლორი არგონი კალიუმი კალციუმი სკანდიუმი ტიტანი ვანადიუმი ქრომი მანგანუმი რკინა კობალტი ნიკელი სპილენძი თუთია გალიუმი გერმანიუმი დარიშხანი სელენი ბრომი კრიპტონი რუბიდიუმი სტრონციუმი იტრიუმი ცირკონიუმი ნიობიუმი მოლიბდენი ტექნეციუმი რუთენიუმი როდიუმი პალადიუმი ვერცხლი კადმიუმი ინდიუმი კალა სტიბიუმი ტელური იოდი ქსენონი ცეზიუმი ბარიუმი ლანთანი ცერიუმი პრაზეოდიმი ნეოდიმი პრომეთიუმი სამარიუმი ევროპიუმი გადოლინიუმი ტერბიუმი დისპროზიუმი ჰოლმიუმი ერბიუმი თულიუმი იტერბიუმი ლუტეციუმი ჰაფნიუმი ტანტალი ვოლფრამი რენიუმი ოსმიუმი ირიდიუმი პლატინა ოქრო ვერცხლისწყალი თალიუმი ტყვია ბისმუტი პოლონიუმი ასტატი რადონი ფრანციუმი რადიუმი აქტინიუმი თორიუმი პროტაქტინიუმი ურანი (ელემენტი) ნეპტუნიუმი პლუტონიუმი ამერიციუმი კიურიუმი ბერკელიუმი კალიფორნიუმი აინშტაინიუმი ფერმიუმი მენდელევიუმი ნობელიუმი ლოურენსიუმი რეზერფორდიუმი დუბნიუმი სიბორგიუმი ბორიუმი ჰასიუმი მეიტნერიუმი დარმშტადტიუმი რენტგენიუმი კოპერნიციუმი ნიჰონიუმი ფლეროვიუმი მოსკოვიუმი ლივერმორიუმი ტენესინი ოგანესონი – ↑ Tm ↓ Md ერბიუმი ← თულიუმი → იტერბიუმი
ატომური ნომერი (Z)	69
პერიოდი	6 პერიოდი
ბლოკი	f-ბლოკი
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Xe] 4f13 6s2
ელექტრონი გარსზე	2, 8, 18, 31, 8, 2
ელემენტის ატომის სქემა
ფიზიკური თვისებები
აგრეგეგატული მდგომ. ნსპ-ში	მყარი სხეული
დნობის ტემპერატურა	1461 °C ​(1734 K, ​​2662 °F)
დუღილის ტემპერატურა	2600 °C ​(2873 K, ​4712 °F)
სიმკვრივე (ო.ტ.)	8.79 გ/სმ3
სიმკვრივე (ლ.წ.)	8.34 გ/სმ3
დნობის კუთ. სითბო	17.0 კჯ/მოლი
აორთქ. კუთ. სითბო	251 კჯ/მოლი
მოლური თბოტევადობა	27.15 ჯ/(მოლი·K)
ნაჯერი ორთქლის წნევა P (პა) 1 10 100 1 k 10 k 100 k T (K)-ზე 1432 1584 (1775) (2040) (2410) (2964)
ატომის თვისებები
ჟანგვის ხარისხი	0, +1, +2, +3 (a basic oxide)
ელექტროდული პოტენციალი
ელექტრო­უარყოფითობა	პოლინგის სკალა: 1.23
იონიზაციის ენერგია	1: 581.0 კჯ/მოლ 2: 1140 კჯ/მოლ 3: 2204 კჯ/მოლ
ატომის რადიუსი	ემპირიული: 176 პმ
კოვალენტური რადიუსი (rcov)	192±7 პმ
მოლური მოცულობა	18.7 სმ3/მოლი
თულიუმის სპექტრალური ზოლები
სხვა თვისებები
მესრის სტრუქტურა	ჰექსაგონალური
მესრის პერიოდი	3.577 Å
ბგერის სიჩქარე thin rod	2760 მ/წმ (at 20 °C)
თერმული გაფართოება	11.2 µმ/(მ·K)
თბოგამტარობა	16.2 ვტ/(მ·K)
მაგნეტიზმი	პარამაგნეტიკი
იუნგას მოდული	64.8 გპა
წანაცვლების მოდული	26.3 გპა
დრეკადობის მოდული	40.2 გპა
პუასონის კოეფიციენტი	0.231
ვიკერსის მეთოდი	410–600 მპა
ბრინელის მეთოდი	500–1250 მპა
CAS ნომერი	7440-60-0
ისტორია
აღმოჩენილია	Jacques-Louis Soret and Marc Delafontaine (1878)
თულიუმის მთავარი იზოტოპები
იზო­ტოპი გავრცე­ლება­დობა ნახევ. დაშლა (t1/2) რადიო. დაშლა პრო­დუქტი 163Ho syn 4570 y ε 163Dy 164Ho syn 29 min ε 164Dy 165Ho 100% სტაბილური 166Ho syn 26.763 h β− 166Er 167Ho syn 3.1 h β− 167Er
თულიუმი ვიკისაწყობში •

თულიუმი (ლათ. Thulium; ქიმიური სიმბოლო — ${\ce {Tm}}$) — ელემენტთა პერიოდული სისტემის მეექვსე პერიოდის, ჯგუფგარეშე (ძველი კლასიფიკაციით მესამე ჯგუფის თანაური ქვეჯგუფის, IIIბ) ქიმიური ელემენტი. განეკუთვნება ლანთანოიდების ოჯახს. ატომური ნომერია — 69, ატომური მასა — 168.93, t_დნ — 1545 °C, t_დუღ — 1950 °C, სიმკვრივე — 9.32 გ/სმ³. ადვილად დასამუშავებელი მოვერცხლისფრო-თეთრი ფერის ლითონი.

ისტორია

თულიუმი აღმოჩენილი იქნა შვედი ქიმიკოსის პ. ტ. კლევემ 1879 წელს ერბიუმის ოქსიდის Er₂O₃ მინარევების გამოკვლევებისას. ამავე მეთოდის კ. გ. მოსანდერმა აღმოაჩინა სხვა იშვიათმიწა ლითონები. კლევემ მინარევების გამოყოფისას მიიღო ორი ჟანგი - ყავისფერი ჰოლმიუმის ოქსიდი და მწვანე თულიუმის ოქსიდი. 1911 წელს თ. ი. რიჩარდსმა მიიღო ელემენტი სუფთა სახით და გზომა მისი ატომური მასა.

სახელწოდების წარმომავლობა

უცნობი ელემენტის ოქსიდის გამოყოფისას პ. კლევემ მისცა მას სახელწოდება Thulium ჩრდილოეთ ევროპაში არსებული ლეგენდარული კუნძულის ტულეს (ძვ. ბერძნ. Θούλη, ლათ. Thule) პატივსაცემად, სკანდინავიის უძველესი სახელწოდება.

მიღება

ლითონური თულიუმი მიიღება TmF₃-ის მეტალოთერმული აღდგენით კალციუმის გამოყენებით: 2TmF₃ + 3Ca = 3CaF₂ + 2Tm

ბუნებაში

თულიუმი წარმოადგენს იშვიათ ელემენტს, მისი შემცველობა დედამიწის ქერქში არის მასის 2,7 ×10⁻⁵%, ზღვის წყალში — 10⁻⁷ მგრ/ლ. სხვა იშვიათმიწა ელემენტებთან ერთად თულიუმი არის ისეთ მინერალებში როგორიცაა ქსენოტიმი, ევქსენიტი, მონაციტი, ლოპარიტი და სხვა.

<---== გამოყენება == --->

ღირებულება

>99,9 % -ის სიწმინდის ლითონური თულიუმის ფასი შეადგენს მიახლოებით 2,2 ათასი დოლარი 1 კგ, 99,9 %-ის სიწმინდის თულიუმის ოქსიდის ფასია — 1,1 ათასი დოლარი 1 კგ-ზე.

იზოტოპები

იზოტოპი თულიუმ-170 გამოიყენება სამედიცინო პორტატული რენტგენის დანადგარის დასამზადებლად, ასევე მეტალოდეფექტოსკოპიაში. შედარებით ეხლახან შემოთავაზებული იქნა როგორც საწვავი ენერგიის რადიოიზოტოპიურ წყაროებში.

ინფორმაციის მაგნიტური მატარებლები

გამოიყენებიან ფეროძოწების წარმოებაში ინფორმაციის მატარებლებისათვის.

ლაზერული მასალები

თულიუმის იონები გამოიყენებიან ინფრაწითელი გამოსხივების (ტალღების სიგრძე - 1,91 მკმ გენერაციისათვის. ამას გარდა ლითონური თულიუმის წყვილები გამოიყენებიან ლაზერული გამოსხივების აღსაგზნებლად (ტალღების გადაკეთებადი სიგრძით (სიხშირით).

თერმოელექტრული მასალები

თულიუმის მონოტელურიდს აქვს ძალიან მაღალი თერმო-ე.მ.ძ (700 მკვ/К) და მის საფუძველზე დამზადებული თერმოელექტროგარდამქმნელების მარგი ქმედების კოეფიციენტიც ძალიან მაღალია (თულიუმზე ფასის დაწევის შემთხვევაში მისი გამოყენება თერმოელემენტების წარმოებაში მკვეთრად იმატებს). ამას გარდა თულიუმის ტელურიდი გამოიყენება ტყვიის ტელურიდის ნახევარგამტარობის თვისებების რეგულირებისათვის (მოდიფიკატორი).

ბირთვული ენერგეტიკა

თულიუმის ბორატი გამოიყენება ატომურ ტექნიკაში (სპეციალური მინანქრები).

რესურსები ინტერნეტში

• თულიუმი Webelements-ზე
• თულიუმი ქიმიური ელემენტების პოპულარულ ბიბლიოთეკაში

სქოლიო

პორტალი ქიმია