საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვა

Détente (ფრანგ. Détente — „განტვირთვა“)^[1] — საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვა, დაძაბული ურთიერთობების შერბილება, განსაკუთრებით პოლიტიკური ურთიერთობების განმუხტვა ზეპირი კომუნიკაციით. ტერმინი დიპლომატიაში სათავეს იღებს 1912 წლიდან, როდესაც საფრანგეთი და გერმანია წარუმატებლად ცდილობდნენ დაძაბულობის შემცირებას.^[2]

ეს ტერმინი კარგად აღწერს ცივი ომის ეტაპს. ეს იყო საბჭოთა კავშირსა და დასავლეთს შორის დაძაბულობის განმუხტვის პოლიტიკა, რასაც ხელი შეუწყვეს რიჩარდ ნიქსონმა, ჰენრი კისინჯერმა და ლეონიდ ბრეჟნევმა 1969 წლიდან 1974 წლამდე. იმის გამო, რომ შეერთებულმა შტატებმა სისუსტე გამოიჩინა, რამაც ნიქსონის მხრიდან თანამდებობის დატოვება გამოიწვია, ბრეჟნევმა ეს სიტუაცია გამოიყენა საბჭოთა გავლენის გასაფართოებლად . 1979 წელს საბჭოთა კავშირი შეიჭრა ავღანეთში რაც დაძაბულობის განმუხტვის პროცესი დაასრულა.^[3]^[4] ტერმინი ასევე გამოიყენება კუბის დათბობისთვის, რასაც შედეგად მოჰყვა კუბასა და შეერთებული შტატებს შორის დიპლომატიური ურთიერთობების აღდგენა 2015 წელს.

ტერმინი ყველაზე ხშირად გამოიყენება საბჭოთა კავშირსა და შეერთებულ შტატებს შორის გეოპოლიტიკური დაძაბულობის ზოგადი შემსუბუქების პერიოდის აღსაწერად, რაც ცივი ომის დროს არსებული დაძაბულობის მკვეთრი შერბილება იყო. ეს დაიწყო 1969 წელს, როდესაც აშშ-ს პრეზიდენტმა რიჩარდ ნიქსონმა დაიწყო საგარეო პოლიტიკის გატარება, რომლის მიზანსაც წარმოადგენდა ბირთვული ესკალაციის თავიდან აცილება. ნიქსონის ადმინისტრაციამ ხელი შეუწყო უფრო მეტ დიალოგს საბჭოთა მთავრობასთან, მათ შორის რეგულარული სამიტის შეხვედრებისა და მოლაპარაკებების წარმოებაზე იარაღის კონტროლისა და სხვა ორმხრივი შეთანხმებების შესახებ.^[4] განმუხტვა იყო ცნობილი რუსულ ენაზე, როგორც разрядка (razryadka), რაც ნიშნავს „დაძაბულობას“.

ცივი ომის დაძაბულობის განტვირთვა, შეჯამება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამ პერიოდში ხელი მოეწერა ისეთ ხელშეკრულებებს, როგორიცაა სტრატეგიული შეიარაღების შეზღუდვის შეთანხმება და ჰელსინკის შეთანხმება . განიხილეს კიდევ ერთი ხელშეკრულება, სტრატეგიული შეიარაღების შეზღუდვის შეთანხმება (SALT II), მაგრამ აშშ-ს მიერ არ იქნა რატიფიცირებული. ისტორიკოსთა შორის ჯერ კიდევ მიმდინარეობს კამათი, თუ რამდენად წარმატებული იყო საერთაშორისო დაძაბულობის განსამუხტად ეს ნაბიჯი რათა მიეღწიათ მშვიდობისთვის. ^[5] ^[6]

1962 წელს კუბის სარაკეტო კრიზისის შემდეგ, ორივე ზესახელმწიფო შეთანხმდნენ, რომ უშუალო ცხელი ხაზი დამონტაჟდებოდა ვაშინგტონსა და მოსკოვს შორის. ეგრეთ წოდებულმა წითელმა ტელეფონმა შესაძლებლობას მისცა ორივე ქვეყნის ლიდერს, დაუყოვნებლივ დაკავშირებოდნენ ერთმანეთს სასწრაფო ვითარების დროს და ამგვარად შეამცირებდნენ სამომავლო კრიზისების განვითარების ეს შანსს.

ამერიკულ-საბჭოთა საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვა თანდათან გაფართოვდა. SALT II– მა, 1970 – იანი წლების ბოლოს, განაგრძო SALT I– ის მოლაპარაკებები, საბჭოთა კავშირისა და აშშ – ს მიერ შეიარაღების შემდგომი შემცირების უზრუნველყოფით. ჰელსინკის შეთანხმებას, რომლის თანახმადაც საბჭოთა კავშირი დაპირდა ევროპაში თავისუფალი არჩევნების ჩატარებას, საბჭოთა კავშირის მიერ მშვიდობის უზრუნველსაყოფად მთავარ დათმობას უწოდებდნენ.

საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვა დასრულდა ავღანეთში საბჭოთა ჩარევის შემდეგ, რამაც შეერთებული შტატების მხრიდან მოსკოვში ჩატარებული 1980 წლის ოლიმპიადის ბოიკოტი გამოიწვია . 1980 წელს პრეზიდენტად აირჩიეს რონალდ რეიგანის , რომლის პოლიტიკაც დიდწილად ეფუძნებოდა საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვის საპირისპირო კამპანიას, ^[7] ამ ყველაფერმა კი გამოიწვია განტვირთვის პროცესის შეწყვეტა და ცივი ომის დაძაბულობის დაბრუნება. თავის პირველ პრესკონფერენციაზე რეიგანმა თქვა, რომ „საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვა იყო ცალმხრივი ქუჩა, რომელიც საბჭოთა კავშირმა გამოიყენა თავისი მიზნების მისაღწევად.“ ^[8] ურთიერთობები სულ უფრო და უფრო დაიძაბა პოლონეთში არსებული არეულობებით, ^[9] ^[10] SALT II მოლაპარაკებები დასრულდა და 1983 წელს ნატო-ს წვრთნები მიმდინარეობდა, რომელთაგან უკანასკნელმა ზესახელმწიფოები თითქმის ბირთვული ომის ზღვარზე დააყენეს. ^[11]

სამიტები და ხელშეკრულებები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვის ყველაზე აშკარა გამოვლინება იყო სამიტების სერია სუპერძალების ლიდერებს შორის. ამ შეხვედრების შედეგი იყო ხელშეკრულებები. 1960-იანი წლების დასაწყისში,საერთაშორისო დაძაბულობა ნაწილობრივ განიტვირთა ბირთვული ტესტის აკრძალვის ხელშეკრულებამ, რომელიც გაფორმდა 1963 წლის 5 აგვისტოს. ამ ათწლეულის მოგვიანებით, 1967 წლის იანვარში გაფორმდა გარე სივრცის ხელშეკრულება და 1968 წელს ივლისში ხელშეკრულება ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ, ეს ორი ხელშეკრულება საერთაშორისო დაძაბულობის განტვირთვის პირველი სამშენებლო ბლოკი იყო. ხელშეკრულებები გაფორმდა მთელ მსოფლიოში.

ამასთან, ბრეჟნევი მიზნად ისახავდა მოდუნებული დაძაბულობის პერიოდის გამოყენებას, რათა განეხორციელებინა საბჭოთა ექსპანსიონიზმი და ამის შესახებ საუბრობდა 1980 – იან წლებში პოლიტბიუროს გამოსვლებში. ^[12]

კარტერის ადმინისტრაცია მხარს უჭერდა ადამიანის უფლებების დაცვას საბჭოთა კავშირის შიგნით და ლეონიდ ბრეჟნევი აშშ-ს ადანაშაულებდა საშინაო საქმეებში ჩარევაში. ^[13] ამან გამოიწვია ინტენსიური განხილვა იმის შესახებ, შეიძლება თუ არა სხვა ერების ჩარევა საშინაო საქმეებში იმ შემთხვევაში როდესაც ირღვევა ადამიანის ძირითადი უფლებები, მაგალითად, სიტყვის და რელიგიის თავისუფლება. სუპერძალებს შორის მთავარ უთანხმოებას წარმოადგენდა დავა დემოკრატიისა და ერთპარტიულ სახელმწიფოს შესახებ. გარდა ამისა, საბჭოთა კავშირის წარმომადგენლებმა დაიცვეს თავიანთი საშინაო პოლიტიკა ადამიანის უფლებების კუთხით რისთვისაც გამოიყეს ამერიკის მხრიდან სამხრეთ აფრიკის, ჩილეს და სხვა ქვეყნების საშინაო საქმეებში ჩარევა, სადაც ცნობილი იყო, რომ ირღვეოდა ადამიანის მრავალი უფლება.

ვიეტნამის ომის დასრულება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნიქსონი და მისი მრჩეველი ეროვნული უსაფრთხოების საკითხში , ჰენრი კისინჯერი, 1970-იანი წლების დასაწყისიდან საბჭოთა კავშირთან დაძაბულობის განმუხტვისკენ აიღეს გეზი. მათ იმედი ჰქონდათ, რომ საბჭოთა კავშირს დაეხმარებოდა შეერთებულ შტატებს, რომ თავი დაეღწია ვიეტნამისგან. შემდეგ ხალხმა აშკარად გააცნობიერა და დაინახა ამერიკელი პოლიტიკოსების ქმედებები. ^[14]

აპოლო – სოიუზის ხელის ჩამორთმევა კოსმოსში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაძაბულობის განმუხტვის პროცესში მნიშვნელოვანი მაგალითია ხელის ჩამორთმევა კოსმოსში. 1975 წლის ივლისში ჩატარდა პირველი საბჭოთა-ამერიკული ერთობლივი კოსმოსური ფრენა, აპოლო – სოიუზის ტესტ-პროექტი . ^[15] მისი ძირითადი მიზანი იყო საერთაშორისო სისტემის შექმნა, რომლის საშუალებითაც ორ სხვადასხვა კოსმოსურ ხომალდს ორბიტაში ერთმანეთთან დაკავშირება შეეძლო. ეს შესაძლებლობას მისცემდა ორივე ეკიპაჟს, ეთანამშრომლათ კოსმოსურ სივრცეში. ^[16]

ცივი ომი აფეთქდა 1979 წელს[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1979 წლის საბჭოთა კავშირის შეჭრამ ავღანეთში მოღვაწე პრო-საბჭოთა რეჟიმის გასაფართოებლად გამოიწვია მწვავე კრიტიკა და მოსკოვში ჩატარებული 1980 წლის ზაფხულის ოლიმპიადის ბოიკოტი. აშშ-ს პრეზიდენტმა ჯიმი კარტერმა გაზარდა აშშ-ს თავდაცვის დეპარტამენტის ბიუჯეტი და დაიწყო ფინანსური დახმარების ოფისი პაკისტანის პრეზიდენტი მუჰამედ ზია-ულ-ჰაკი, რომელიც, თავის მხრივ, აფინანსებდა ანტისაბჭოთა მუჰაჰედინების მებრძოლებს ავღანეთში . ^[17]

კუბის დათბობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2014 წლის 17 დეკემბერს აშშ-ს პრეზიდენტმა ბარაკ ობამამ და კუბის პრეზიდენტმა რაულ კასტრომ განაცხადეს კუბასა და შეერთებულ შტატებს შორის დიპლომატიური ურთიერთობების აღდგენის დაწყების შესახებ. აღდგენის შესახებ შეთანხმება საიდუმლოდ მიმდინარეობდა. ამ პროცესებს წინა თვეებში ხელი შეუწყო პაპმა ფრანციკემ. ის მასპინძლობდა კანადის მთავრობას, რომელსაც იმ დროს თბილი ურთიერთობა ჰქონდა კუბასთან. შეხვედრები გაიმართა როგორც კანადაში, ასევე ვატიკანში . ხელშეკრულებით გათვალისწინებული იქნება აშშ-ს სამოგზაურო შეზღუდვების გაუქმება, ნაკლები შეზღუდვები გადარიცხვების გადარიცხვებზე, აშშ ბანკების მიერ კუბის ფინანსურ სისტემაში შესვლის, აგრეთვე ჰავანაში აშშ – ს საელჩოსა და კუბის საელჩოს ხელახალი გახსნის შესახებ, რომელიც ორივემ 1961 წელს დახურა. დიპლომატიური ურთიერთობების გაწყვეტა გამოიწვია კუბისა საბჭოთა კავშირის მოკავშირეეებად გახდომამ. 2015 წლის 14 აპრილს, ობამას ადმინისტრაციამ გამოაცხადა, რომ იგი კუბას ამოიღებდატერორიზმის სახელმწიფო სპონსორების სიიდან. კუბა ოფიციალურად სიიდან ამოიღეს 2015 წლის 29 მაისს. 2015 წლის 20 ივლისს ვაშინგტონში და ჰავანაში კუბის და აშშ-ს საელჩოებმა განაახლეს მუშაობა. 2016 წლის 24 მარტს, ობამა გახდა აშშ-ს პირველი პრეზიდენტი, რომელიც მოინახულა კუბაში, 1928 წლის შემდეგ.

ამასთან, 2017 წელს დონალდ ტრამპმა, აშშ-ს პრეზიდენტმა ობამას შემდეგ, განაცხადა, რომ იგი "გააუქმებს" ობამას ადმინისტრაციის გარიგებებს კუბასთან, ამასთან, ასევე გამოთქვამს, ვარაუდს რომ ახალ ხელშეკრულებზე მოლაპარაკება შესაძლებელია კუბის და შეერთებული შტატების მთავრობებს შორის.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Bell, Coral (1977). The Diplomacy of Detente: The Kissinger Era. St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-21122-6.
Bowker, Mike; Williams, Phil (1988) Superpower Detente: A Reappraisal. SAGE Publications. ISBN 978-0-8039-8041-9.
Daigle, Craig (2012). The Limits of Détente: The United States, the Soviet Union, and the Arab-Israeli Conflict, 1969-1973. Yale University Press. ISBN 978-0-300-18334-4.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ détente - traduction fr.
↑ France and the Origins of the First World War. ^{[მკვდარი ბმული]}
↑ (2010) Dictionary of 20th Century Communism, გვ. 73, 274–78.
↑ ^4.0 ^4.1 (2015) The world transformed : 1945 to the present : a documentary reader.
↑ The Rise and Fall of Détente, Professor Branislav L. Slantchev, Department of Political Science, University of California – San Diego 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 October 2014. ციტირების თარიღი: 22 July 2014.
↑ The Crisis of Détente in Europe. ციტირების თარიღი: 22 July 2014.
↑ Ronald Reagan, radio broadcast on August 7th, 1978. ციტირების თარიღი: 22 July 2014.
↑ Ronald Reagan. January 29, 1981 press conference (29 January 1981). ციტირების თარიღი: 22 July 2014.
↑ „Detente Wanes as Soviets Quarantine Satellites from Polish Fever“. 1980-10-19.
↑ „The Death of Detente?“. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
↑ The Cold War Heats up – New Documents Reveal the "Able Archer" War Scare of 1983 (2013-05-20).
↑ Gus W. Weiss. "videofact". დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-11. ციტირების თარიღი: 2020-05-31.
↑ Lapennal 1977
↑ Rhodes 2008
↑ NASA - Handshake in Space. Nasa.gov (1 March 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 აპრილი 2016. ციტირების თარიღი: 30 September 2018.
↑ „Celebrating historic handshake in space, 40 years later“. CNN. 15 July 2015. ციტირების თარიღი: 30 September 2018.
↑ Raymond L. Garthoff, Detente and confrontation: American-Soviet Relations From Nixon to Reagan (1985).<Online free to borrow

[1] étente - traduction fr.

[2] France and the Origins of the First World War. ^{[მკვდარი ბმული]}

[3] (2010) Dictionary of 20th Century Communism, გვ. 73, 274–78.

[:0-4] 4.0 ^4.1 (2015) The world transformed : 1945 to the present : a documentary reader.

[5] The Rise and Fall of Détente, Professor Branislav L. Slantchev, Department of Political Science, University of California – San Diego 2014. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 October 2014. ციტირების თარიღი: 22 July 2014.

[6] The Crisis of Détente in Europe. ციტირების თარიღი: 22 July 2014.

[7] Ronald Reagan, radio broadcast on August 7th, 1978. ციტირების თარიღი: 22 July 2014.

[8] Ronald Reagan. January 29, 1981 press conference (29 January 1981). ციტირების თარიღი: 22 July 2014.

[9] „Detente Wanes as Soviets Quarantine Satellites from Polish Fever“. 1980-10-19.

[10] „The Death of Detente?“. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)

[11] The Cold War Heats up – New Documents Reveal the "Able Archer" War Scare of 1983 (2013-05-20).

[12] Gus W. Weiss. "videofact". დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2017-11-11. ციტირების თარიღი: 2020-05-31.

[Lapenna14-13] Lapennal 1977

[14] Rhodes 2008

[15] NASA - Handshake in Space. Nasa.gov (1 March 2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 აპრილი 2016. ციტირების თარიღი: 30 September 2018.

[16] „Celebrating historic handshake in space, 40 years later“. CNN. 15 July 2015. ციტირების თარიღი: 30 September 2018.

[17] Raymond L. Garthoff, Detente and confrontation: American-Soviet Relations From Nixon to Reagan (1985).<Online free to borrow

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]