ბატაანი

ბატაანი
დასახლებული პუნქტი
	ბატაანი;
	დროშა
ქვეყანა	ფილიპინები
შიდა დაყოფა	ბალანგა (ბატაანი), აბუკაი, ბაგაკი, დინალუპიანი, ერმოსა (ბატაანი), ლიმაი (ბატაანი), მარიველესი, მორონგი (ბატაანი), ორანი (ბატაანი), ორიონი (ბატაანი), პილარი (ბატაანი) და სამალი (ბატაანი)
კოორდინატები	14°40′48″ ჩ. გ. 120°27′00″ ა. გ. / 14.68000° ჩ. გ. 120.45000° ა. გ.
მმართველი	Albert S. Garcia
დაარსდა	1754
ფართობი	1372.98 კმ²
მოსახლეობა	853 373 (1 მაისი, 2020)
სატელეფონო კოდი	47
საფოსტო ინდექსი	2100–2114
ოფიციალური საიტი	http://bataan.gov.ph
	ბატაანი ვიკისაწყობში

ბატაანი (ტაგალ. Lalawigan ng Bataan) ― ფილიპინების პროვინცია. მდებარეობს ცენტრალური ლუსონის რეგიონში. დედაქალაქია ბალანგა, ხოლო უდიდესი სამთავრობო ერთეული ― მარიველესი. პროვინცია ბატაანის ნახევარკუნძულს მოიცავს. ჩრდილოეთიდან სამბალესი და პამპანგა ესაზღვრება, დასავლეთიდან ― სამხრეთ ჩინეთის ზღვა, ჩრდილო-დასავლეთიდან ― სუბიკის ყურე, ხოლო აღმოსავლეთით ― მანილის ყურე.

ბატაანის ბრძოლა ისტორიაში ცნობილია როგორც ამერიკელ და ფილიპინელ ჯარისკაცთა უკანასკნელი ბრძოლა იაპონიის საიმპერატორო არმიის წინააღმდეგ. ბატაანის სასიკვდილო მარშს სახელი პროვინციის მიხედვით ეწოდა.

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კლასიკური ხანა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბატანიის ნახევარკუნძულის პირველი მკვიდრები აიტა მაგბეკენები იყვნენ. ისინი დღევანდელი ფილიპინელების ერთ-ერთი პირველი ნეგრიტოსი წინაპრები არიან. XVI საუკუნესი ბატაანში სამხრეთ ლუსონიდან ტაგალები მიგრირდნენ და აიტა მაგბეკენები პროვინციის მთიან ტერიტორიებზე გადასახლდნენ.

კოლონიური ხანა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1647 წელს ესპანეთისგან კუნძულების ჩამორთმევის მიზნით ფილიპინებზე ნიდერლანდების საზღვაო ძალები გადავიდნენ. მათ ბატაანში აბუკაის მკვიდრთა ხოცვა-ჟლეტა მოაწყვეს.

ისტორიკოს კორნელიო ბასკარას დოკუმენტების თანახმად, ბატაანის პროვინცია 1757 წლის 11 იანვარს დააარსა გენერალ-გუბერნატორმა პედრო მანუელ არანდიამ. პროვინციამ პამპანგისა და მარიველესის ტერიტორიები მოიცვა.^[2]^[3]

მეორე მსოფლიო ომი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1942 წლის მარტი: ალმოდებული სახლები იაპონელთა მიერ ბატაანის დაბომბვის შემდეგ

1941 წელს ფილიპინებში იაპონელთა შეჭრამდე ბატაანი კუნძულ კორეგიდორის სამხედრო ბაზად გამოიყენებოდა.^[4] კუნძულზე აშშ-ის არმიამ სხვადასხვა შეიარაღებასთან ერთად მილიონ გალონამდე ბენზინი განათავსა. ნახევარკუნძულის სამხრეთ ბოლოში, მარიველესის პორტში აშშ-ის სამხედრო-საზღვაო ძალებმა ბატარა ბაზა შექმნეს.

1941 წლის დეკემბერში ფილიპინებში იაპონიის საიმპერატორო არმია შეიჭრა და აშშ-ისა და ფილიპინების გაერთიანებული ძალები დაამარცხა. გენერალმა დაგლას მაკართურმა ჯარები დამხმარე ძალების მისვლამდე ბატაანის ნახევარკუნძულზე გადაიყვანა. 1942 წლის 7 იანვარს იაპონიის საიმპერატორო არმიამ ნახევარკუნძულის ალყა დაიწყო.^[5] ბატაანის კამპანია უკანასკნელი შემთხვევა იყო, როდესაც აშშ-ის არმიაში ცხენოსნები (სკაუტთა 26-ე ფილიპინური კავალერია) საბრძოლო ერთეულად გამოიყენეს. ბატაანის ჯარების რაციონი უფრო და უფრო მცირდებოდა, რის გამოც ცხენები დახოცეს და მოშიმშილე ჯარისკაცების საკვებად გამოიყენეს.^[6]

9 აპრილს ამერიკელთა და ფილიპინელთა ძალების უმრავლესობა დანებდა, რაცას ბატაანიდან კაპასამდე 106 კმ-იანი იძულები მარში მოჰყვა, რომელსაც შემდეგში ბატაანის სასიკვდილო მარში ეწოდა.

გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბატაანის პოლიტიკური რუკა

პროვინციის საერთო ფართობი 1 372.98 კმ²-ია და მთლიანად ბატაანის ნახევარკუნძულზე გადაჭიმული. ჩრდილოეთიდან სამბალესი და პამპანგა ესაზღვრება, დასავლეთიდან ― სამხრეთ ჩინეთის ზღვა, ჩრდილო-დასავლეთიდან ― სუბიკის ყურე, ხოლო აღმოსავლეთით ― მანილის ყურე. ნახევარკუნძულის ჩრდილოეთ ნაწილში ზღვის დონიდან 1 253 მეტრზე მთა ნატიბი მდებარეობს.^[3]

პროვინციის აღმოსავლეთ ნაწილში ვიწრო სანაპირო ვაკეა გადაჭიმული, ხოლო დასავლეთ სანაპიროზე კლდეები და მაღლობები ჭარბობს.^[3]

ბატაანი 11 მუნიციპალიტეტსადა ერთ შემადგენელ ქალაქს მოიცავს.

დემოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2020 წლის აღწერით, ბატაანის მოსახლეობა 853 373 ადამიანს შეადგენს. მოსახლეობის სიმჭიდროვის მაჩვენებელი 620 ადამიანია კმ²-ზე. ადგილობრივთა დემონიმია ბატაენიო.

ბატაანის სამი მთავარი ეთნიკური ჯგუფია: ტაგალები, კაპამპანგანები და აიტა მაგბეკენები. მიუხედავად იმისა, რომ მესამე ჯგუფი პროვინციის აბორიგენი მოსახლეობაა, დღეისთვის ბატაანის მოსახლეობის უმცირესობას შეადგენენ. კაპამპანგანები მეტწილად პროვინციის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში ცხოვრობენ. მათი მცირე ნაწილი პროვინციულ პროვინციულ დედაქალაქში ცხოვრობს.

ადგილობრივი მმართველობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბატაანის ნახევარკუნძულის ხედი მანილის ყურიდან

პროვინციის აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური გუბერნატორია. საკანონმდებლო ორგანოს პროვინციული საბჭო (SANGGUNIANG PANLALAWIGAN) წარმოადგენს, რომელსაც ვიცე-გუბერნატორი ხელმძღვანელობს, რომელიც გუბერნატორის დროებითი ვაკანსიის დროს აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაურის უფლებამოსილებასაც ასრულებს. გუბერნატორი, ვიცე-გუბერნატორი და პროვინციული საბჭო სამი წლის ვადით აირჩევა და ზედიზედ სამჯერ შეიძლება იქნენ არჩეული. ბატაანის პროვინციის ამჟამინდელი გუბერნატორი ალბერტ რეიმონდ ს. გარსიაა, ხოლო ვიცე-გუბერნატორი — კრისტინა მ. გარსია.

ინფრასტრუქტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბატაანში რამდენიმე ელექტროსადგური ფუნქციონირებს. გამომუშავებული ენერგია ძირითადად ლუსონს მიეწოდება. მძლავრი სადგურები წიაღისეულ საწვავზე მუშაობს, როგორებიცაა ნავთობი და ნახშირი, განახლებადი ენერგიის წყაროებიც გამოიყენება, როგორიცაა მზის ენერგია.

პროვინციის ტერიტორიაზე რამდენიმე ნავსადგური მდებარეობს: მარიველესის ტერმინალი, ლუკანინის, ლამაოს, კაპინპინის პორტები და სუბიკის ყურის საერთაშორისო პორტი. ფუნქციონირებს სუბიკის ყურის საერთაშორისო აეროპორტი.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

Bataan official website

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ 2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President — Philippine Statistics Authority, 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107442757"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17067223"></a>
↑ Cornelio R. Bascara. 2010. A History of Bataan (1587–1900). UST Publishing
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Lancion, Jr., Conrado M.; cartography by de Guzman, Rey (1995) "The Provinces; Bataan", Fast Facts about Philippine Provinces, The 2000 Millenium, Makati, Metro Manila, Philippines: Tahanan Books, გვ. 32. ISBN 971-630-037-9.
↑ "Fall of the Philippines," Louis Morton
↑ "Bataan: Our Last Ditch," Lt. Col. John Whitman, USA.
↑ Intereviews 26th Cavalry, Jerry Kruth, researching Bataan, 2001.

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q5058978_citetype_Q10870555"_data-entity-id="Q107442757">[https://psa.gov.ph/content/2020-census-population-and-housing-2020-cph-population-counts-declared-official-president_2020_Census_of_Population_and_Housing_(2020_CPH)_Population_Counts_Declared_Official_by_the_President]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q17067223|Philippine_Statistics_Authority]],_2021.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107442757"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17067223"></a></div>-1] 2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President — Philippine Statistics Authority, 2021.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107442757"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17067223"></a>

[2] Cornelio R. Bascara. 2010. A History of Bataan (1587–1900). UST Publishing

[FastFactsPhilProv-Bataan-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Lancion, Jr., Conrado M.; cartography by de Guzman, Rey (1995) "The Provinces; Bataan", Fast Facts about Philippine Provinces, The 2000 Millenium, Makati, Metro Manila, Philippines: Tahanan Books, გვ. 32. ISBN 971-630-037-9.

[4] "Fall of the Philippines," Louis Morton

[5] "Bataan: Our Last Ditch," Lt. Col. John Whitman, USA.

[6] Intereviews 26th Cavalry, Jerry Kruth, researching Bataan, 2001.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]