ქსენონი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია]

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

შიდახაზური

13:08, 23 თებერვალი 2012-ის ვერსია

{{subst:ET|თარგის გამოყენების შეცდომა! ეს თარგი გამოიყენება subst-ის მეშვეობით. პრობლემის აღმოსაფხვრელად ჩაანაცვლეთ თარგი {{მუშავდება}} თარგით {{subst:მუშავდება}}.}}{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/{{subst:REVISIONUSER}}|{{subst:REVISIONUSER}}]].|{{subst:CURRENTDAY}}|{{subst:CURRENTMONTH}}|{{subst:CURRENTYEAR}}}}

ქსენონი / Xenon (Xe)
ელემენტის რიგითი ნომერი	54
მარტივი ნივთიერების ვიზუალური აღწერა	უფერო, უსუნო, უგემო ინერტული აირი
ატომის თვისებები
ატომური მასა (მოლური მასა)	131,29 მ. ა. ე. (გ/მოლი)
ატომის რადიუსი	? (108)^[1] პმ
იონიზაციის ენერგია (პირველი ელექტრონი)	1): 1 170,0 (12,13) 2): 3): კჯ/მოლი (ევ)
ელექტრონული კონფიგურაცია	[Kr] 4d¹⁰ 5s² 5p⁶
ქიმიური თვისებები
კოვალენტური რადიუსი	140^[1] პმ
იონური რადიუსი	190^[1] პმ
ელექტროუარყოფითობა (პოლინგის თანახმად)	2,6
ელექტროდული პოტენციალი	0
ჟანგვის ხარისხი	0, +1, +2, +4, +6, +8
მარტივი ნივთიერებების თერმოდინამიკური თვისებები
ნივთიერების სიმკვრივე	0,00352 (−109 °C-ზე); 0,005894 (0 °C-ზე) გ/სმ³
ხვედრითი თბოტევადობა	20,79^[2] ჯ/(კ ·მოლი)
თბოგამტარობა	0,0057 ვტ/(მ ·კ)
დნობის ტემპერატურა	161,3 კ
დნობის სითბო	2,27 კჯ/მოლი
დუღილის ტემპერატურა	166,1 კ
აორთქლების სითბო	12,65 კჯ/მოლი
მოლური მოცულობა	42,9 სმ³/მოლი
მარტივი ნივთიერების კრისტალური მესერი
მესრის სტრუქტურა	კუბური წახნაგცენტრირებული
მესრის პერიოდი	6,200 Å
შეფარდება	n/
დებაის ტემპერატურა	კ
ემისიური სპექტრი

ქსენონი

54Xe

131,29

[Kr] 4d¹⁰ 5s² 5p⁶

ქსენონი — დიმიტრი მენდელეევის პერიოდული სისტემის მეხუთე პერიოდის მეერვე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის ქიმიური ელემენთი, ატომური ნომერია 54. აღინიშნება სიმბოლოთი Xe (ლათ. Xenon). მარტივი ნივთიერება ქსენონი (CAS-ნომერი: 7440-63-3) — ინერთული ერთატომიანი აირი სუნის, ფერის და გემოს გარეშე.

ისტორია

აღმოჩენილია 1898 წელს ინგლისელი მეცნიერის უილიამ რამზაის და უ. რელეის მიერ როგორც კრიპტონის მცირე მინარევი.

სახელწოდების წარმომავლობა

მოდის ბერძ. ξένος — სხვისი. აღმოაჩინეს 1898 წ. ინგლისელმა მეცნიერებმა უ. რამზაიმ და მ. ტრავერსიმ, რომლებმაც თხევადი ჰაერი ნელნელა ააორთქლეს და ძნელად აქროლადი ფრაქციები გამოიკვლიეს სპექტროსკოპიული მეთოდით. ქსენონი იყო აღმოჩენილი როგორც კრიპტონის მინარევი, საიდანაც მოდის მისი სახელწოდებაც. ქსენონი — ძალიან იშვიათი ელემენტია. ნორმალურ პირობებში 1000 მ³ ჰაერი შეიცავს მიახლოებით 87 სმ³ ქსენონი.

გავრცელებულია

მზის სისტემაში

მზის, ატმოსფეროში დედამიწაზე, ასტეროიდების და კომეტების შემადგენლობაში ქსენონი შედარებით იშვიათია. მარსის ატმოსფეროში ქსენონის კონცენტრაცია დედამიწის ანალოგიურია: 0.08 მემილიონე ნაწილი^[3], თუმცა ¹²⁹Xe-ის არსებობა მარსზე უფრო მაღალია, ვიდრე დედამიწაზე ან მზეზე. რადგანაც მოცემული იზოტოპი წარმოიქმნება რადიოაქტიური დაშლის შედეგად, მიღებული მონაცემები ცხადყოფენ მარსის მიერ პირველადი ატმოსფეროს დაკარგვას, შესაძლებელია, პლანეტის ფორმირების შემდეგ პირველი 100 მილიონი წლის განმავლობაში^[4]^[5]. იუპიტერზე კი, პირუკუ, ქსენონის ყველაზე მაღალი კონცენტრაცია ატმოსფეროში — თითქმის ორჯერ მაღალია, ვიდრე მზეს^[6].

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Size of xenon in several environments. www.webelements.com. ციტირების თარიღი: 2009-08-6.
↑ რედკოლ.:კნუნიანცი (მთ. რედ.), ქიმიური ენციკლოპედია: 5 ტომად, ტ. 2, მოსკოვი: დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია, 1990. — გვ. 671, 100 000 ეგზ.
↑ Williams, David R.. (September 1, 2004) Mars Fact Sheet. NASA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-16. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.
↑ Schilling, James. Why is the Martian atmosphere so thin and mainly carbon dioxide?. Mars Global Circulation Model Group. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-22. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.
↑ Zahnle, Kevin J. (1993). „Xenological constraints on the impact erosion of the early Martian atmosphere“. Journal of Geophysical Research. 98 (E6): 10, 899–10, 913. doi:10.1029/92JE02941. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.
↑ Lua-ს შეცდომა in მოდული:Citation/CS1 at line 4027: bad argument #1 to 'pairs' (table expected, got nil).

თარგი:Link FA თარგი:Link FA თარგი:Link FA

[sizes-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Size of xenon in several environments. www.webelements.com. ციტირების თარიღი: 2009-08-6.

[ქე-2] რედკოლ.:კნუნიანცი (მთ. რედ.), ქიმიური ენციკლოპედია: 5 ტომად, ტ. 2, მოსკოვი: დიდი საბჭოთა ენციკლოპედია, 1990. — გვ. 671, 100 000 ეგზ.

[3] Williams, David R.. (September 1, 2004) Mars Fact Sheet. NASA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-16. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.

[4] Schilling, James. Why is the Martian atmosphere so thin and mainly carbon dioxide?. Mars Global Circulation Model Group. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-22. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.

[5] Zahnle, Kevin J. (1993). „Xenological constraints on the impact erosion of the early Martian atmosphere“. Journal of Geophysical Research. 98 (E6): 10, 899–10, 913. doi:10.1029/92JE02941. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.

[mahaffy-6] Lua-ს შეცდომა in მოდული:Citation/CS1 at line 4027: bad argument #1 to 'pairs' (table expected, got nil).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ ხაზი 53: / ხაზი 53: @@
 [[სურათი:Electron shell 054 Xenon.svg|thumb|200px|left|ქსენონის ატომის სქემა]]
+'''ქსენონი''' — [[დიმიტრი მენდელეევი]]ს [[პერიოდული სისტემა|პერიოდული სისტემის]] მეხუთე პერიოდის მეერვე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის [[ქიმიური ელემენთი]], [[ატომური ნომერი]]ა 54. აღინიშნება სიმბოლოთი  '''Xe''' ({{lang-la|Xenon}}). [[მარტივი ნივთიერება]] '''ქსენონი''' ([[რეგისტრაციის ნომერი CAS|CAS-ნომერი]]: 7440-63-3) — ინერთული ერთატომიანი აირი სუნის, ფერის და გემოს გარეშე.
+== ისტორია ==
+აღმოჩენილია 1898 წელს ინგლისელი მეცნიერის [[უილიამ რამზაი]]ს და უ. რელეის მიერ როგორც [[კრიპტონი]]ს მცირე მინარევი.
+=== სახელწოდების წარმომავლობა ===
+მოდის {{lang-el|ξένος}} — სხვისი.
+აღმოაჩინეს 1898 წ. ინგლისელმა მეცნიერებმა უ. რამზაიმ და მ. ტრავერსიმ, რომლებმაც თხევადი ჰაერი ნელნელა ააორთქლეს და ძნელად აქროლადი ფრაქციები გამოიკვლიეს სპექტროსკოპიული მეთოდით. ქსენონი იყო აღმოჩენილი როგორც კრიპტონის მინარევი, საიდანაც მოდის მისი სახელწოდებაც. ქსენონი — ძალიან იშვიათი ელემენტია. ნორმალურ პირობებში 1000 მ<sup>3</sup> ჰაერი შეიცავს მიახლოებით 87 სმ<sup>3</sup> ქსენონი.
+== გავრცელებულია ==
+=== მზის სისტემაში ===
+[[მზე|მზის]], ატმოსფეროში [[დედამიწა]]ზე, [[ასტეროიდი|ასტეროიდების]] და [[კომეტა|კომეტების]] შემადგენლობაში ქსენონი შედარებით იშვიათია. [[მარსი]]ს ატმოსფეროში ქსენონის კონცენტრაცია დედამიწის ანალოგიურია: 0.08&nbsp;[[მემილიონე ნაწილი]]<ref>{{cite web
+ | last        = Williams
+ | first       = David R.
+ | date        = [[September 1]], [[2004]]
+ | url         = http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/marsfact.html
+ | title       = Mars Fact Sheet
+ | publisher   = NASA
+ | accessdate  = 2007-10-10
+ | archiveurl  = http://www.peeep.us/ecc3a885
+ | archivedate = 2011-07-16
+}}</ref>, თუმცა <sup>129</sup>Xe-ის არსებობა [[მარსი (პლანეტა)|მარსზე]] უფრო მაღალია, ვიდრე დედამიწაზე ან მზეზე.
+რადგანაც მოცემული იზოტოპი წარმოიქმნება რადიოაქტიური დაშლის შედეგად, მიღებული მონაცემები ცხადყოფენ მარსის მიერ პირველადი ატმოსფეროს დაკარგვას, შესაძლებელია, პლანეტის ფორმირების შემდეგ პირველი 100 მილიონი წლის განმავლობაში<ref>{{cite web
+ | last        = Schilling
+ | first       = James
+ | url         = http://humbabe.arc.nasa.gov/mgcm/HTML/FAQS/thin_atm.html
+ | title       = Why is the Martian atmosphere so thin and mainly carbon dioxide?
+ | publisher   = Mars Global Circulation Model Group
+ | accessdate  = 2007-10-10
+ | archiveurl  = http://www.webcitation.org/618QedaWy
+ | archivedate = 2011-08-22
+}}
+</ref><ref>{{cite journal
+ | last=Zahnle | first=Kevin J.
+ | title=Xenological constraints on the impact erosion of the early Martian atmosphere
+ | journal=Journal of Geophysical Research
+ | year=1993 | volume=98 | issue=E6 | pages=10,899–10,913
+ | url=http://www.agu.org/pubs/crossref/1993/92JE02941.shtml
+ | accessdate=2007-10-10
+ | doi=10.1029/92JE02941 }}</ref>. [[ჭუპიტერი (პლანეტა)|იუპიტერზე]] კი, პირუკუ, ქსენონის ყველაზე მაღალი კონცენტრაცია ატმოსფეროში — თითქმის ორჯერ მაღალია, ვიდრე მზეს<ref name=mahaffy>{{cite journal
+ | last=Mahaffy | first=P. R.
+ | coauthors=Niemann, H. B.; Alpert, A.; Atreya, S. K.; Demick, J.; Donahue, T. M.; Harpold, D. N.; Owen, T. C.
+ | title=Noble gas abundance and isotope ratios in the atmosphere of Jupiter from the Galileo Probe Mass Spectrometer
+ | journal=Journal of Geophysical Research
+ | year=2000 | volume=105 | issue=E6 | pages=15061–15072
+ | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2000JGR...10515061M
+ | accessdate=2007-10-01
+ | doi = 10.1029/1999JE001224 <!--Retrieved from CrossRef by DOI bot-->
+}}</ref>.
 ==სქოლიო==