ადრეული ისლანდიელები

ეთნონიმები

ისლანდიის დროშა

ნორვეგიული ისლანდია, ვიკინგების ხანის ისლანდია, ადრეული შუა საუკუნეების ისლანდია, ისლანდიის სახელმწიფო, თავისუფალი შტატების ისლანდია, სტურლუნგთა ხანის ისლანდია.

იდენტიფიკაცია და ადგილმდებარეობა

ადრეული ისლანდია მოიცავს პერიოდს დაახლოებით ჩვ. წ. 870 წლიდან, როდესაც ნორვეგიელმა ვიკინგებმა კუნძულზე განსახლება დაიწყეს, 1262 წლამდე, როდესაც ის ნორვეგიამ შეიერთა. კულტურის შესახებ ინფორმაციას ვიღებთ არქეოლოგიური, ისტორიული და ლიტერატურული წყაროებიდან.

ისლანდია არის 103 ათასი კვ. კმ. ფართობის მქონე კუნძული, რომელიც მდებარეობს ატლანტის ოკეანის ჩრდილოეთით, პოლარული წრის სამხრეთით, შუა-ატლანტიკურ ზოლზე. გეოლოგიის კუთხით ასეთი მდებარეობა განაპირობებს ვულკანური და გლაციალური (ყინულოვანი) აქტივობის კომბინაციას. ჰოლოცენის („დიდი გამყინვარების“ შემდგომი აპოქა) დასაწყისში კუნძული მთლიანად ყინულით იყო დაფარული, რამდენიმე დიდი მყინვარი დღესაც არსებობს. თვითონ მიწა უნაყოფო პლატოს წარმოადგენს და დასახლებული ადგილები ძირითადად სანაპირო ხეობებსა და შიდა დაბლობებს არ სცდებოდა.

დღის ხანგრძლივობა ექსტრემალურად ცვალებადია სეზონების მიხედვით. ზაფხულის ნაბუნიობის დროს მზე ძალიან მცირე დროით ჩადის, თითქმის არასოდეს ბნელა; ზამთარში კი მზე მხოლოდ რამდენიმე საათით თუ ამოდის, ისიც იმდენად დაბლაა სამხრეთის ჰორიზონტზე, რომ ზოგიერთ ხეობას თვეების განმავლობაში არ აქვს პირდაპირი მზის სინათლე. სუბ-არქტიკული მდებარეობის მიუხედავად, ისლანდიას გოლფსტრიმის წყალობით ზომიერი კლიმატი ახასიათებს. საშუალო ტემპერატურა რეიკიავიკში 1961-1990 წლებში იყო 10.6 °C ივლისში და -0.5 °C იანვარში. უფრო ხელსაყრელი კლიმატის დროს ალბათ ტემპერატურა ოდნავ მაღალი იქნებოდა. ნალექიანობა საკმაოდ მაღალია, წელიწადში დაახლოებით 800 მმ.

დემოგრაფია

ისტორიული წყაროების მიხედვით ნორვეგიელთა ისლანდიაში განსახლების დასაწყისად ჩვ. წ. 870 წელი ითვლება; ამ თარიღის სიზუსტეს არქეოლოგიური აღმოჩენებიც ამტკიცებენ. აქამდე კუნძული არასოდეს ყოფილა დასახლებული, თუ არ ჩავთვლით ირლანდიელ ბერებს, რომლებიც პერიოდულად სტუმრობდნენ კუნძულს VIII საუკუნის დასაწყისში. ნორვეგიელებისა და კელტების (ბრიტანეთის ჩრდილოეთ კუნძულებიდან) თანაფარდობა თავდაპირველ ისლანდიურ მოსახლეობაში სადავოა. უახლესმა დნმ-ის გამოკვლევებმა თანამედროვე მოსახლეობაში აჩვენა, რომ ეს თანაფარდობა განსხვავდებოდა სქესის მიხედვით: ქალთა უმეტესობა იყო კელტური წარმოშობის, ხოლო მამაკაცთა უმრავლესობა - ნორვეგიული. დამოუკიდებელი ფერმერების გამოკითხვის საშუალებით სცადეს მთლიანი მოსახლეობის რაოდენობის შეფასება და 1100 წლისთვის უხეშად დათვლით 60-70 ათასი მოსახლე გამოუვიდათ.

დასახლებები

ისლანდიური ტორფის სახლები (ფერმები)

ადრეულ ისლანდიური დასახლებები იყო აბსოლუტურად არაურბანული და თითქმის მთლიანად შეზღუდული და მხოლოდ  გაფანტული კომლებით - ფერმებით შემოიფარგლებოდა, რომელთაც ეკავათ სანაპირო დაბლობები და უფრო ნაყოფიერი შიდა ველები. ყველაზე ადრეული ფერმები იყო მოგრძო სახლის ტიპის: ცალკეული დიდი  წაგრძელებული შენობა ზოგჯერ ზოგიერთ მხარეს დამატებული სათავსოებითა და სხვა გარე სტრუქტურებით. ეს მოგრძო სახლები დაგეგმარებული იყო ცენტრალური ეზოს გარშემო, ასევე სიგრძეზე გასდევდა ერთგვარი პლატფორმები, რომლებიც განკუთვნილი იყო სხვადასხვა ოჯახური აქტივობებისთვის. ინტერიერის სივრცე დაყოფილი იყო ხის ტიხრებით. სახლებს აშენებდნენ ტორფით გამაგრებული ხის ფიცრების მეშვეობით.

შრომის განაწილება

წარმოება ძირითადად საოჯახო მეურნეობებში მიმდინარეობა; ოჯახებში საკმაოდ მკაფიო იყო შრომის გადანაწილება, მაგალითად, საქონლის მწყემსვითა და ზოგიერთი სხვა საქმიანობით ფერმაში ბავშვები იყვნენ დაკავებული. ქსოვა, რთვა და საჭმლის კეთება ქალების საქმედ ითვლებოდა და ქალი ზოგადად საშინაო საქმეებთან ასოცირდებოდა, თუმცა ისინი აქტიურად მონაწილეობდნენ რძის პროდუქტის წარმოებაში, მაშინაც კი, როდესაც ეს ზაფხულში მთებში რძის „ფაბრიკებში“ დიდი ხნით დარჩენას მოითხოვდა. მამაკაცები კი ძირითადად თევზაობითა და ინდუსტრიული საქმიანობით - ხის ნახშირის დამზადებით, ჭედვით, კავდებოდნენ. ინტენსიური სეზონური საქმეები, როგორიცაა სათივეს მოჭრა, გამოშრობა, შენახვა მოითხოვდა მთელი ოჯახის გაერთიანებულ ძალისხმევას.

მიწის მფლობელობა

თავდაპირველად ისლანდიაში ძალიან სწრაფ-სწრაფად იცვლებოდა ტერიტორიების დაყოფა და მათი მეპატრონეები. თუმცა, შემდგომმა მოსახლეობამ და ახალმა თაობებმა მალევე თავიდან დაყვეს ტერიტორია ფერმებზე დაფუძნებულ მიწებად. ასეთი მიწების კონტროლი პირდაპირი მფლობელობის ან იჯარის გზით იყო საზოგადოების სრულუფლებიანი წევრობის საფუძველი; ეს პრივილეგია მხოლოდ მოსახლეობის ძალიან მცირე ნაწილს ჰქონდა. მფლობელობა უპირატესად მამაკაც შთამომავლებზე გადადიოდა. ასეთი კომლური მფლობელობა ძალიან სტაბილური იყო. განსახლების დროს დაარსებული ზოგიერთი ფერმა დღემდე გამოყენებაშია, ზოგიერთმა კომლების მიტოვების პერიოდებსაც კი გაუძლო, რათა შემდეგ ხელახლა აღმოეჩინათ და ისევ დაეწყოთ გამოყენება. მთის საძოვრები ძირითადად ადგილობრივი თემების ხელში იყო, რომლებიც ერთობლივად აკონტროლებდნენ მათზე წვდომას. ფერმებს ხშირად სპეციალურ რესურსებზე ჰქონდათ პრეტენზია, მაგალითად, ხე-ტყეზე, ტორფზე და ა. შ, მაშინაც კი როდესაც ისინი არ მდებარეობდნენ კომლის მიწაზე.

სისხლით ნათესაობა

მონათესავე ჯგუფები და შთამომავლობა

ნათესაური ჯგუფი შედგებოდა სისხლით ნათესავებისგან, რომელთაც გააჩნდათ საერთო წინაპარი, ძირითადად მამაკაცი მაქსიმუმ 5 თაობით დაშორებული.

ნათესაური ტერმინოლოგია

ისლანდიელებს აქვთ კლასიფიცირებული ნათესაური ტერმინოლოგია, თუმცა, პრაქტიკაში ხშირად სხვადასხვა ნათესაური კავშირებისთვის ერთსა და იმავე ტერმინს იყენებენ, რომელიც აღნიშნავს ნებისმიერ ქალ ან მამაკაც ნათესავს ოჯახის გარეთ. ისლანდიური სახელებში გამოიყენება გვარები, ანუ საგვარეულო სახელები: დარქმეული სახელი და მეორე სახელი, რომელიც იწარმოება მამის სახელის ნათესაობითი ფორმისთვის SON (ძე) ან DOTTIR (ასული) სუფიქსების დამატებით.

ქორწინება და ოჯახი

ქორწინება

ადრეულ ისლანდიურ კულტურაში დაქორწინება შეეძლოთ მხოლოდ გარკვეული სიმდიდრის, ქონების მქონე ადამიანებს, რათა შეძლებოდათ სიცოცხლისუნარიანი საოჯახო მეურნეობის შექმნა, რაც, თავის მხრივ, მოითხოვდა გარკვეული მიწის ფლობას. ამ შეზღუდვების გათვალისწინებით დაქორწინება მოსახლეობის ძალიან მცირე ნაწილს შეეძლო, ამიტომ ხშირი იყო ქორწინებაგარეშე კავშირები და უკანონო შვილები. ქორწინება წარმოადგენდა ოჯახებს შორის კავშირის დამყარებას და გულისხმობდა მზითევისა და პატარძლის ფასის გაცვლას. პრაქტიკაში, ორივე, მზითევიცა და პატარძლის საფასურიც ხმარდებოდა ახალი საოჯახო მეურნეობის ფორმირებასა და ფეხზე დაყენებას, თუმცა, რეალურად პატარძალს ან პატარძლის ოჯახს ეკუთვნოდა და მათვე რჩებოდათ განქორწინების შემთხვევაში. ქორწინების შემდეგ წყვილი ცხოვრობდა ან ცოლის ოჯახთან, ან ქმრის ან აარსებდა ახალ კომლს.

შიდა ერთეული

საოჯახო საქმიანობა ასოცირდებოდა ფერმერობასთან. საოჯახო საქმიანობა მრავალნაირად იყო მოწყობილი, დაწყებული პატარა ბირთვული ოჯახიდან, გაშლილი და ფენებად დაყოფილი ჯგუფებით, რომლებშიც დაბალი კვალიფიკაციის მშრომელები შედიოდნენ. ყველა ისლანდიელს კანონით მოეთხოვეოდა, რომ ჩართული ყოფილიყო საოჯახო საქმიანობაში. მხოლოდ ცოტა ისლანდიელი თუ ცხოვრობდა ქალაქებში. უმეტესობა იყვნენ ფერმერები და ცხოვრობდნენ დარბაზის მსგავს სახლებში პატარა ქალაქ გარე სოფლებში ფიორდებთან (ფიორდი (ნორვ. fjord) — ვიწრო ყურე, რომელიც ზღვის მთიან სანაპიროზე გვხვდება. წარმოქმნილია მყინვარების მოქმედების შედეგად. მისი კალთები კლდოვანი, მაღალი და ციცაბოა. ფიორდები მრავლადაა სკანდინავიაში, განსაკუთრებით ნორვეგიაში, რომელსაც „ფიორდების ქვეყანასაც" უწოდებენ.) ახლოს ან შიგნით ხეობებში. ვიკინგური ფერმები უმეტეს შემთხვევაში იყო მოთავსებული გორაკის თავზე, საიდანაც კარგად ჩანდა მიმდებარე ტერიტორიები. ამგვარად მათთვის ადვილი შესამჩნევი იყო ვინ ესტუმრა მათ ტერიტორიას, მტერი თუ მოყვარე.

დარბაზის მსგავსი სახლები შესაძლოა ყოფილიყო ათი ფუტიდან ას ფუტამდე. (3-დან 30 მეტრამდე). ყველაზე დიდი სახლები ზოგჯერ 250 ფუტის სიგრძისაც იყო (83 მეტრი). ხშირად ისლანდიელების სახლს ჰქონდა მხოლოდ ერთი ოთახი, თუმცა ეს ოთახი შესაძლოა ყოფილიყო დაყოფილი საცხოვრებელ კუთხეებად  და ასევე ცხოველების სადგომად.

სახლის კედლების გასწვრივ ასევე იყო, დასაჯდომი და დასაწოლი ხის სკამები, რომლებიც დაფარული იყო ან ბეწვით ან ტანსაცმლით. საწოლები მხოლოდ მდიდრ ოჯახებში ჰქონდათ. ცეცხლი განთავსებული იყო ოთახის შუაში და მთავარი რესურსი იყო სინათლისა და სითბოსი. ბოლი გადიოდა ჭერში მდებარე ხვრელიდან. თუ  შუქი არასაკმარისი იყო, იმ დროისთვის იყენებდნენ ჩირაღდნებს. ამ ჩირაღდნებს ავსებდნენ ცვილით, იმისათვის, რომ მალე არ დამწვარიყო და დიდხანს ყოფნოდათ. ვიკინების ზოგიერთ სახლში წყალიც მოდიოდა. მათ გამოჰყავდათ წყალი მდინარიდან ან  გუბიდან და აკეთებდნენ პატარა არხებს, რომლებიც სახლის ქვემოთ გადიოდა. სახლში ეს არხი დაფარული იყო ქვებით და როდესაც მოუნდებოდათ წყალი აწევდნენ ქვას და წყალი წამოვიდოდა.

უმეტესობა ისლანდიურ ფერმებს ჰქონდათ განცალკევებული საბანაო სახლი, რომელსაც იყენებდნენ ყოველ შაბათს - ვიკინგები ბანაობის დღეს. თუ ისინი ცხოვრობდნენ ზღვასთან ახლოს, მათ ასევე ჰქონდათ დიდი გემი, რომელიც ითვლებოდა, რომ იყო სახლი მათი პატარა ნავებისთვის და გემებისთვის.

მემკვიდრეობა

მემკვიდრეობა გადაეცემოდა ოჯახით, კანონიერი ქორწინებებიდან. მამრობით შთამომავალს პირდაპირი უფლებები ჰქონდა საოჯახო ქონებაზე, ხოლო ქალს შეეძლო თავისი ძმების გარეშე მიეღო მემკვიდრეობა.

დომინანტი კლასი ევროპაში აწყობდა (აშენებდა) არისტოკრატულ სოციალურ იდენტობას, არა მხოლოდ თავიანთი კულტურის შექმნით, არამედ ასევე სესხულობდნენ ჩვეულებებით, რომლებიც უმეტესად დაკავშირებული იყო დიდებულებასთან. ერთ-ერთი ჩვეულების მაგალითი იყო თუ როგორ გაუყო თავისი ქონება Þórðr Sturluson-მა მის შვილებს სასიკვდილო სარეცელზე(სიკვდილის წინა წუთებში). იგი იწყებს მხოლოდ თავის ლეგიტიმური შვილისთვის მიმართვით და ამბობს, რომ იგი არის მისი მემკვიდრე, ეს კი მიზეზია იმისა თუ რატომ ხდება იგი მთელი ქონების მეპატრონე. როგორც კარგი ვაჟი, Böðvar-ი ეუბნება მამას, რომ იგი ისე უნდა მოიქცეს, როგორც თვლის სწორად. Þórðr შემდგომ აძლევს ქონების საუკეთესო ნაწილს და ყველა მის პოლიტიკურ ძალაუფლებას Böðvar-ს, მაგრამ ტოვებს მის არა-ლეგიტიმურ შვილებს ქონების გარეშე. ეს განსაკუთრებით განსხვავებული გზაა ადამიანის საკუთრების განაწილების და გამოწვეულია ისლანდიის მოსახლეობის ცვლილებებით იმ დროისთვის და ამის მათ მემკვიდრეობით კანონებზე გავლენით.

ისლანდიელებს ახალი კანონები მისცა ნორვეგიის მეფემ 1262 წლის შემდეგ და Grágás-ი არის მთავარი ცოდნის წყარო თანამეგობრობის ადრეული კანონებისა. Grágás-ი სავარაუდოდ ძალიან ფრთხილად გამოიყენებოდა რადგან ის არ არის კანონების კრებული ჩვეულებრივი გაგებით, მაგრამ უფრო კანონების კოლექცია რომელიც შეიძლება ყოფილიყო ან არ ყოფილიყო ძალაში, და სავარაუდოდ ყველა ერთდროულად არც იქნებოდა. XIII საუკუნის პირველ ათწლეულში თანამეგობრობის კანონები განიცდიდნენ მასიურ ცვლილებებს, იქიდან გამომდინარე რომ პოლიტიკური სისტემა იცვლებოდა ძალაუფლების ნაკლები ადამიანის ხელში გადაცემით. ამ დროს ასევე შესაძლებელია, რომ ყოფილიყო მნიშვნელოვანი დისტანცია არსებულ კანონებსა და იმას შორის, თუ სინამდვილეში რა იყო სწორი და არასწორი, მას შემდეგ, რაც ისლანდიელები, განსაკუთრებით კი მმართველი კლასი, გახდა ფასეულობებით ასიმილირებული ევროპის სხვა სამეფო კლასებისგან და არისტოკრატებისგან ნორვეგიული სასამართლოთი.

Grágás გვეუბნება, რომ არალეგიტიმური შვილები იღებდნენ მემკვიდრეობას მხოლოდ გარდაცვლილის ლეგიტიმური შვილის, მშობლებისა და ძმის არარსებობის/გარდაცვალების შემთხვევაში. მნიშვნელოვანი მტკიცებულება არის ის, რომ ეს არ იყო მხოლოდ კანონი ათწლეულებში 1200 წლამდე და შემდგომ. ეს მიგვითითებს იმაზე, რომ იგი ახლახან შექმნილია და იგი შედგება ძირითადი მემკვიდრეობის ჩვეულებების ევოლუციისგან, რომელიც გვხვდება დასავლეთ ევროპაში დღეისთვის. არისტოკრატული მოდელის განზოგადება, მისი იმიტაციით გვაროვნული ქცევებისა, სრულიად დაკავშირებული იყო იმ ხალხის ინტერესებში, რომლებიც აკონტროლებდნენ დიდ რეგიონებს იმიტომ, რომ დარწმუნებულები ყოფილიყვნენ, რომ ის პოლიტიკური ერთეოულები რომელსაც მართავდნენ არ იქნებოდნენ დაშლის (დაყოფის) საფრთხის ქვეშ ყოველი ახალი თაობის წამოსვლის შემდეგ. ეს აუცილებლად მოხდებოდა თუ ყველა ვაჟი, რომ არ ვთქვათ შვილი, მემკვიდრეობით მიიღებდა თანაბარ ნაწილს მისი სიკვდილის შემდეგ. რადგან მეფისთვის მნიშვნელოვანი იყო შეეზღუდა მემკვიდრეობის უფლებები ყველაზე უფროსი ვაჟისთვის, ამიტომ ამის არსებობა აუცილებელი გახდა დიდგვაროვნებისთვის. ჩანს რომ, მაშინ როცა კანონი არალეგიტიმურ შვილებთან დაკავშირებით ახალი იყო, მიუხედავად იმისა რომ იგი გვხვდება Grágás-ში, შეიძლება დავათარიღოთ მხოლოდ მეცამეტე საუკუნის დასაწყისიდან. დომინანანტური კლასის ევოლუცია ახალი სოცილურ იდენტობის მოდელთან კავშირში, რომელიც გვხვდება ევროპაში, დაიწყო მეთორეტე საუკუნის ბოლოს და ცვლილებები მემკვიდრეობითობის უფლებებში შეიძლება ამ ყველაფრის შედეგიც კი იყო.

გრძნეულება

ისლანდიური ჯადოსნობისა და გრძნეულების მუზეუმი

სოციალურმა ანთროპოლოგებმა შეისწავლეს, თუ რა კავშირია გრძნეულებაში დადანაშაულებასა და მორალურ ორაზროვენებასა და სოციალურ ცხოვრებაში დაძაბულობებს შორის. ცდილობდნენ დაედგინათ ის პირობები, რომლებშიც მოსალოდნელია ამგვარი ბრალის დადებების ტენდენციის განვითარება ან, პირიქით, გაქრობა, რათა აეხსნათ რატომ არის ზოგიერთი საზოგადოება ამისკენ მიდრეკილი, ხოლო ზოგიერთი არა. ისლანდიის შემთხვევაში ითვლება, რომ ბრალდებები გაქრა სოციალური დისტანციის გაზრდის შედეგად, რაც, თავის მხრივ, მზარდად ასიმეტრიულმა ძალთა თანაფარდობამ გამოიწვია. ინფორმაციის წყაროს ძირითადად ისლანდიური თქმულებები, საგები და მათი ავტორები წარმოადგენენ. ამ წყაროების ქრონოლოგიის მიხედვით შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ გრძნეულების ბრალდებები ძირითადად სახელმწიფოს პერიოდში იყო აქტუალური, ხოლო სტურლუნგთა ხანაში უკვე აღარ.

გრძნეულების კონცეფცია

ზოგიერთი ისლანდიური ცნება (მაგ. fróđleikur და margkunnindi) მიანიშნებს სპეციფიკურად გრძნეულის ცოდნასა და ძალაზე. ერთ-ერთი ასპექტი, რომელიც ხშირადაა ნახსნები, არის ფორმის შეცვლის შესაძლებლობა, რაც ძირითადად berserkgangur-ად (მეომარი ძველ სკანდინავიურ ლიტერატურაში, რომელიც ითვლებოდა, რომ მოუწყვლელი, უვნები იყო) გადქცევას გულისხმობდა. ზოგიერთი ცნება (მაგ. galdur და seiđur) აღნიშნავს ე. წ. გრძნეულებრივ აქტებს, ანუ მათი ცოდნისა და შესაძლებლობების გამოყენების პროცესს. გრძნეულებასა და მკითხაობას შორის საკმაოდ დიდი განსხვავებაა, თუმცა ზოგჯერ წინასწარმეტყველებაც წყევლად ითვლებოდა.

ისლანდიური გრძნეულების ნიშნები/სიმბოლოები

არსებობდა გრძნეულების 2 ასპექტი: რიტუალური აქტი და მაგიური შელოცვა. ერთ-ერთ საგაში ვკითხულობთ ქალის შესახებ, რომელიც „დადის სახლის გარშემო საათის ისრის საპირისპირო მიმარტულებით, თან ყველა მიმართულებით იყურება და ცხვირს მაღლა წევს... ახლომახლო მთიდან ზვავი ჩამოწვება ფერმაზე და 12 კაცს მოკლავს“. მრავალი ჩანაწერია შელოცვების შესახებაც, რომლებიც ვლინდება ლაპარაკში, ბუტბუტსა თუ შეურაცხმყოფელ ფრაზებში. გარკვეული პიროვნებების ასეთ სიტყვებს, ლაპარაკს აქვს ძალა, შეუძლია გამოიწვიოს დაავადებები ან თუნდაც სიკვდილი. ხშირად შელოცვა მოიცავს რიტუალსაც.

გამოძიება

ადრეულ ისლანდიელებში ხშირად წარუმატებლობა და მარცხი ადამიანის ქმედების შედეგად მიიჩნეოდა. როდესაც გარკვეული უბედურებისთვის პასუხისმგებლობას არავინ იღებდა, ატარებდნენ პირდაპირ სამხილებსა და „რაციონალურ“ პროცედურებზე დაფუძნებულ კანონით დაშვებულ ფორმალურ გამოძიებას დამნაშავის საპოვნელად. თუმცა, იყენებდნენ ინტუიტიურ მეთოდებსაც, წინათგრძნობასა და მკითხაობაზე დაფუძნებულს. მკითხავებთან კონსულტაციებს მნიშვნელოვანი სოციალური დატვირთვა ჰქონდა; თვითონ იმ ფაქტსაც კი, რომ დაზარალებული მკითხავთან მიდიოდა დახმარებისთვის შეეძლო ეიძულებინა დამნაშავე გამოჩენილიყო. ასევე ეს კონსულტაცია ბრალმდებებს პასუხისმგებლობას ხსნიდა, რადგან თუ ცილისწამება აღმოჩნდებოდა, მკითხავს დაბრალდებოდა. ზოგჯერ თვითონ დანაშაულიც გრძნეულების აქტს წარმოადგენდა, შესაბამისად რაცონალური გამოძიება აზრს კარგავდა და ნაკლებ სავარაუდო იყო, რომ ემუშავა.

ბრალდება

გრძნეულებაში ბრალს ძირითადად განხილვისა და განსჯის შემდეგ დებდნენ. ხშირად ეს განხილვა უკავშირდებოდა ფიზიკურ დაზიანებებს ან შურს, თუმცა, ყველაზე ხშირად საკუთრების დაკარგვას ან უდროო სიკვდილს. ეს გარჩევები მჭიდრო კავშირშია სოციალურ ცხოვრებაში დაძაბულობებთან, თუმცა მათ ყოველთვის ბრალდებამდე არ მივყავდით. ზოგჯერ გრძნეული და მისი „სამიზნე“ სხვადასხვა ქვეყნებში ცხოვრობდნენ: ერთი - ისლანდიაში, მეორე - ნორვეგიაში; მაგრამ ყველაზე ხშირად ბრალმდები და ბრალდებული მეზობლები იყვნენ. ზოგჯერ მთელ ოჯახსაც კი სდებდნენ ბრალს, თუმცა ძირითადად მაინც კონკრეტულ ინდივიდებს.

სხვადასხვა წყაროებში გრძნეულებად აღწერილი ადამიანების დაახლოებით მესამედი ისეთია, რომლებიც თავიანთი ძალების გამოყენებაში შემჩნეული არ იყვნენ, თუმცა ჰქონდათ კომპეტენტური, მცოდნე გრძნეულების რეპუტაცია.

სქესის მნიშვნელობა

რაოდენობრივად თუ შევხედავთ, სქესი არ უნდა იყოს მნიშვნელოვანი ფაქტორი: ქალებისა და მამაკაცების თითქმის ერთსა და იმავე რაოდენობას ედებოდა ბრალად გრძნეულება; ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით - 39 მამაკაცსა და 38 ქალს, ამასთან მამაკაცებს ბრალად ედებოდათ გრძნეულების 20 აქტი, ხოლო ქალებს - 21. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ბრალდებები ძირითადად საკუთრებისა და ძალაუფლებისათვის კონფლიქტების მიერ იყო გამოწვეული, საკმაოდ უჩვეულოა, რომ ქალებს უფრო იშვიათად არ ადანაშაულებდნენ ამაში, ვინაიდან სკაუთრება და ძალაუფლება თითქმის სულ მამაკაცების ხელში იყო. მაგრამ ქალების ბრალდებაც მნიშვნელოვანი იყო, ვინაიდან ისინი საკუთარი საოჯახო მეურნეობის თავს წარმოადგენდნენ.

მიზეზები

გრძნეულების შესახებ ჩანაწერები მორალური მხრივ არაცალსახაა. მწერლები ყოველთვის მძიმე დაღს არ ასვამენ გრძნეულებს. ზოგიერთი ქალი იყენებს გრძნეულებას საკუთარი ვაჟების, ხშირად ნაშვილები ვაჟების მტრის იარაღისგან დასაცავად, თუმცა, ზოგიერთი აღწერილია, როგორც ავი, მანკიერი და მაცდუნებელი. მამაკაცებიც იგივენაირად, ზოგი აღწერილია პოზიტიურად, როგორც ძლიერი, დიდებული ადამიანი, რომელიც კეთილ საქმეებს აკეთებს; ხოლო ზოგი, როგორც დემონური ქმნილებები, ბრუტალური ბოროტმოქმედები.

ზოგჯერ ადამიანი ვიღაც სხვის დავალებით გრძნეულობს, ძირითადად გარკვეული გადასახადი საფასურად.

უცნაურია, მაგრამ ზოგჯერ ადამიანი მიმართავს გრძნეულებას ამ უკანასკნელში ბრალდების საპასუხოდ (შურის საძიებლად) და არა პირიქით მიმდევრობით.

ბრალდებების რაოდენობის შემცირება

სტურლუნგთა ხანაში გრძნეულებაში ბრალდებები საგრძნობლად შემცირდა: სტურლუნგას საგებში სიტყვა „გრძნეულება“ არც კია ნახსენები. ამის ერთ-ერთი ახსნა არის ქრისტიანობის მიღება, რამაც საგრძნობლად შეამცირა წარმართულად მოაზროვნეთა რიცხვი და, შესაბამისად, ჯადოსნობისაც დიდად აღარ სჯეროდაც და საგების მიხედვით, თავად გრძნეულებიც თავს იკავებდნენ საკუთარი ძალების გამოვლენისგან. ხალხს მოუწოდებდნენ მიეტოვებინათ წარმართული რიტუალები და ეწამათ ერთი ღმერთი. ამ პერიოდში გრძნეულების წარუმატებელი მცდელობა დროებითი გაძევებით ისჯებოდა, ხოლო წარმატებული - სამუდამოთი.

ეკონომიკა

საარსებო საშუალებები

თითოეული კომლი და ოჯახი იყო უმეტესწილად ავტონომიური. მათი ეკონომიკა იყო აგრო-პასტორალური. პირველი ისლანდიელები, როდესაც აარსბდნენ ან ადგილს უცვლიდნენ ფერმებს, მათ თან მიჰყავდათ ყველა ის წვრილფეხა თუ მსხვილფეხა შინაური ცხოველი და ფრინველი, რომელთაც ისინი ფლობდნენ. ჯგუფური გადაადგილება იყო მიგრაციული ხასიათის. ჯოგები გადაჰყავდათ მთის საძოვრებზე ზაფხულის პერიოდში, მაშინ როდესაც თივა იზრდებოდა საცხოვრებელი ადგილების მომიჯნავე ტერიტორიებზე, კერძოდ მას აგროვებდნენ მდელოებიდან და ჭაობებიდან. მიზეზი ყველაფერი ამისა იყო ის, რომ ფერმერებს შეძლებოდათ ზამთარში უზრუნველეყოთ შინაური პირუტყვის კვება. მარცვლეული არასდროს შეადგენდა ადრეულ ისლანდიელთა მოსავლის მნიშვნელოვან ნაწილს და საბოლოოდ მისი კულტურა მთლიანად გადაშენდა. შედარებით გვიან თევზიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა მათ ყოფა-ცხოვრებაში. ოკენური სახეობები, როგორიცაა ვირთევზა, ძველი ნასახლარების გათხრისას აღმოაჩინეს და აღადგინეს, ეს კი მიუთითებს თევზჭერისა და მისით ვაჭრობის დარგის განვითარების მაღალ დონეზე. შეგროვებითი რესურსები - კვერცხი, კენკრა და სხვასდასხვა ბალახეულობა (სამკურნალო და ერთგვარი დიეტური დანიშნულებით).

კომერციული აქტივობები

მათ საზოგადოებაში არ არსებობდა ფორმალური მარკეტები, შესაბამისად, ძირითადი გაცვლები და გადახდები, მათ შორის ვალების აღება-დაბრუნება, ხდებოდა  საქონლის სანაცვლოდ. რეგულაური საბჭო გამოჰყოფდა სპეციალურ ადგილებს ვაჭრობისთვის და განსაზღვრავდა სპეციალურ პროცედურებს მათთვის, ვინც მოზაურობდა შიდა ტერიტორიაზე. მიუხედავად მონეტარული სახის გაცვლების ნაკლებობისა, ისლანდიელებმა მაინც შეიმუშავეს და შეინარჩუნეს ვერცხლის უნციაზე დაფუძნებული ღირებულებათა გათანაბრების კომპლექსური სისტემა. ეს გამოჰყოფდა და განსაზღვრავდა ყველაზე მატად გადაცვლად საქონელს.

ვაჭრობა

ადრეულ ისლანდიელებს ჰქონდათ კომერციული კავშირები ევროპასთან და იძენდნენ საქონელს სკანდინავიის, ინგლისის, ნორვეგიისა და ნიდერლანდებისგან. თუმცა, ვაჭრობის უდიდესი ნაწილი მაინც ნორვეგიასთან იმართებოდა, როგორც ნორვეგიული საქონლის მისაღებად, ისე უცხოური საქონლის, რომელიც ნორვეგიელ ვაჭრებს ჰქონდათ შეძენილი.

შეზღუდულმა რესურსებმა, განსაკუთრებით კი სამრეწველო ნაწარმისთვის საჭირო ნედლი მასალის უქონლობამ, ისლანდია იმპორტირებულ საქონელზე დამოკიდებული გახადა. მარცვლეულის მოყვანის მკვეთრად დაცემასა და შეწყვეტამდეც კი ნაკლებ სავარაუდოა, რომ ისლანდიას ოდესმე შესძლებოდა საკუთარი მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად საკმარისი მარცვლეულის წარმოება. ეკონომიკის აყვავების პერიოდში განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებოდა ხორბალსა და ალაოს, ვინაიდან ისინი ელის დამზადებისთვის იყო აუცილებელი. მას შემდეგ კი, რაც ისლანდიაში ქრისტიანობა გავრცელდა, ღვინოც აუცილებელი გახდა, რადგან ის ზიარებისთვის იყო საჭირო. ბევრი მაღალი ხარისხის რკინის პროდუქტი, მაგალითად იარაღი და აბჯარი ვერ მზადდებოდა ადგილობრივი რესურსებით, ამიტომ მათ აიმპორტებდნენ, ძირითადად უკვე მზა სახით. ადგილობრივად არ მოიპოვებოდა სხვა მასალებიც - თითბერი, კალა, ოქრო, ვერცხლი, ბრინჯაო, ტყვია, სტეატიტი (საპნის ქვა) ჭურჭლისთვის და სალესად გამოსადეგი ქვები.

ისლანდიას ჰქონდა საექსპორტოდ გასატანი საქონლისა და რესურსების შეზღუდული არჩევანი. შინნაქსოვი შალის ქსოვილი წარმოადგენდა ძირითად საექსპორტო მატერიალს და ასევე ხშირად გამოიყენებოდა ლოკალურ გაცვლებში. გოგირდი, რომელიც სხვა ქვეყნებში ნაკლებად მოიპოვებოდა, აქ ფართოდ გამოიყენებოდა და ძალიანაც ფასობდა. შევარდენი და სხვადასხვა ცხოველების (ცხვრის, მელიის, კატის) ტყავები, ყველი და სავარაუდოდ კარაქიც დიდი გასავლის მქონე საქონელი იყო. საინტერესოა, რომ თევზი, რომელსაც ეყრდნობა დღევანდელი ისლანდიის ეკონომიკა, ადრეულ ისლანდიაში არ ყოფილა გამორჩეული საექსპორტო საქონელი.

ინდუსტრიული ტექნოლოგიები

ადრეულ ისლანდიელებს ჰქონდათ საკმაო შეზღუდული რესურსები მრეწველობის განსავითარებლად. კერამიკული პროდუქციისთვის შესაფერისი თიხა საერთოდ არ მოიპოვება ისლანდიის ტერიტორიაზე. ხისა და ქვის დამუშავება იყო არსებითი შენობათა კონსტრუქციებისთვის, ასევე ბევრი საოჯახო მოხმარების ნივთი  იყო მოდელირებული ზღვიდან გამორიყული ხის ნაჭრებისგან. ჭაობის რკინა გამოიყენებოდა მეტალის ნივთების უმეტესობის დამზადებისთვის, მისი გამოდნობისთვის თავისთავად საჭირო იყო ნახშირი. მატყლის დართვა და ქსოვა კლიმატური პირობებიდან გამომდინარე იყო გავრცელებული შიდა თუ გარე საოჯახო აქტივობა. ანალოგიურის თქმა შეგვიძლია ტყავზე, რომელიც ასევე მნიშვნელოვან რესურსს წარმოადგენდა ტანსაცმლისა და საყოფაცხოვრებო დანიშნულებისთვის. ლუდი ადგილობრივად იწარმოებოდა, უმეტესად იმპორტირებული მარცვლებისგან და მარილისგან, რომელიც გამომწვარი ლამინარიისგან და ზღვის სხვადასხვა წყალმცენარეებისგან მზადდებოდა.

კონფლიქტი

მიუხედავად ისლანდიის ჩრდილოა-ტლანტიკური იზოლირებულობისა, მას მაინც ჰქონდა არა მხოლოდ შიდა, არამედ გარე კონფლიქტებიც. ადრეული ისლანდიელები ძალაუნებურად ერთვებოდნენ სხვა ქვეყნებთან დაპირისპირებაში, მათ უწევდათ სამხედრო სამსახურში ჩადგომოდნენ საკუთარ ქვეყანას. X საუკუნის მიწურულს ნორვეგიის მეფემ სცადა გავლენა გაემყარებინა ისლანდიაზე და ქრისტიანული მოძრაობა დაიწყო კუნძულზე. მთლიანი პოლიტიკურ-რელიგიური მოძრაობის მიზანს, გავლენა მოეპოვებინათ მთლიან ისლანდიაზე, ადასტურებდა ის, რომ ნორვეგიაში მცხოვრები ისლანდიელები უფლებაშეზღუდულები იყვნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ნორვეგიული სამეფო კარის წარმატებული მცდელობები, დაექვემდებარებინა ისლანდია საკუთარი გავლენის ქვეშ, სრულდებოდა, ისლანდიურ საზოგადოებაში მაინც იქმნებოდა ალიანსები სახელმწიფოებრივი იდეით.   

რელიგია და გამომხატველობითი კულტურა 

რელიგიური რწმენა-წარმოდგენები

ისლანდია დაარსდა იქამდე ვიდრე სკანდინავიაში რაიმე ქრისტიანული კვალი გამოჩნდებოდა. ადრეული ისლანდიელები წარმართები იყვნენ. ფუძემდებლური მოსახლეობის ბევრი კელტური წარმოშობის ადამიანი სავარაუდოდ ქრისტიანული რელიგიის მიმდევარი იყო, თუმცა, როგორც ჩანს, ამან საკმაოდ უმნიშვნელო გავლენა იქონია საზოგადოების ზოგად რელიგიურ წარმოდგენებზე. პრე-ქრისტიანული რელიგიური პრაქტიკები და რიტუალები საკმაოდ კარგად არის ცნობილი პოეტური და ლიტერატურული წყაოებიდან, ქრისტიანულ პერიოდში გაეთებული ყველა წყარო წარმოადგენს მატერიალური კულტურის ნიმუშებს. ეს წყაროები აღწერს მდიდარ კოსმოლოგიას, რომლის პანთეონშიც უამრავი ღმერთი და გიგანტია. თორს განსაკუთრებული ადგილი ეკავა და უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭებოდა მისი საზოგადოდ გავრცელებული სახელის გამო. ისლანდიელები წარმოიდგენდნენ გარე სამყაროს, როგორც ტროლებით, ელფებითა და მოჩვნებებით დასახლებულს. მათი რწმენით წინასწარმეტყველური და მაგიური შესაძლებლობები შესაძლოა ინდივიდუალურ პირებსაც გადასცემოდათ. ახალი წელთაღრიცხვით 1000 წელს შინაგანი და გარეგანი (ნორვეგიელი მეფის გავლენით) ფაქტორების კომბინირებული გავლენით შეიკრიბა ძველ - ისლანდიური საბჭო, რომელმაც რელიგიური საკითხი განიხილა და ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად მიიღო. ამ დროიდან მოყოლებული ისლანდია ოფიციალურად ქრისტიანული გახდა, თუმცა ბევრი ტრადიციული რწმენა-წარმოდგენა შეინარჩუნა მითოლოგიური თვალსაზრისით.

რელიგიის პრაქტიკოსები 

მმართველი ორგანოს პოლიტიკური ინსტიტუტი (GOÐORÐ) არა მხოლოდ მმართველობით, არამედ რელიგიურ ფუნქციასაც ფლობდა და წარმოადგენდა ერთგვარ გარდამავალი ფუნქციის შემსრულებელს საზოგადოებრივ და ზებუნებრივ ძალებს შორის. გაურკვეველია რა დოზით შეამცირა ისლანდიის ოკუპაციამ მმართველ პირთა გავლენა რელიგიაზე, თუმცა ის მაინც შენარჩუნდა და ბელადები განაგრძობდნენ ადგილობრივ რელიგიურ აქტივობებში გარკვეულ მონაწილეობას, კერძოდ ეს გამოიხატებოდა რიტუალების აღსრუებაში ჩართულობით. ხელმძღვანელი პირები არ იყვნენ არსებითნი აღნიშნულ აქტივობებში. ინდივიდუალური პირები თამაშობდნენ სხვადასხვაგვარი დამაკავშირებელის, შუამავლის როლს ამქვეყნიურსა და ზებუნებრივს სამყაროებს შორის, მათ შორის, ღვთისმოსავების, წინასწარმეტყევლებისა და ჯადოქრების სახით. ქრისტიანულ რელიგიაში ტრანსფორმაციას თან დაერთო მღვდლისა და ეპისკოპოსის ინსტიტუტის გაჩენა ისლანდიაში. ეკლესიები შენდებოდა კერძო საკუთრების სამეურნეო ნაკვეთებზე. მათ აშენებდნენ და უვლიდნენ, უფრთხილდებოდნენ ადგილობრივი მეურნეები, რომლებიც არჩენდნენ, იცავდნენ მღვდლებს ან თავად ხდებოდნენ მღვდლები. ფერმის ადრინდელი ეკლესიები პატარა მოცულობის იყო და, სავარაუდოდ, ემსახურებოდა მხოლოდ ადგილობრივ მოსახლეობასა და უახლოეს, მოსაზღვრე მეზობლებს.

სიკვდილი და სიკვდილის შემდეგ ყოფაზე წარმოდგენები

პრე-ქრისტიანული ისლანდიის რწმენები დაზუსტებით, რთული აღსაღდგენია სრულად. არსებობს მათი მოთხრობები და ლექსები სადაც აღწერილია მათი წარმოდგენები და რომლებიც საშუალებას გვაძლევენ ვივარაუდოთ რომ მათ იცოდნენ ცოტა რამე კოსმოსის შესახებ. ლიტერატურული წყაროები ვარაუდობენ, რომ ფაქტობრივი რწმენა ემყარებოდა იმას, რომ მათ სჯეროდათ, რომ მკვდრები იყვნენ მთებში და ხშირად ბრუნდებოდნენ, როგორც მოჩვენებები და სულები რათა, დაეტერორებინათ ცოცხლები. მათი საფლავები და დაკრძალვები ხდებოდა მშობლიურ მიდამოებთან ახლოს, შემაღლებულ ადგილზე. რწმენის რადიკალურმა ცვლილებამ და ქრისტიანობამ, მათ გააცნო დაკრძალვის წესი და მნიშვნელობა და მას შემდეგ ეს ადგლები გახდა საბოლოო განსასვენებელი ადგილები მოსახლეობის უმრავლესობისათვის.

ცერემონიები

ადრეული ისლანდიელების ცერემონიები, რომლებიც იყო მრავალფეროვანი და გადმოცემული იყო უფრო გვიანდელი ქრისტიანული ტექსტებიდან, არ არის ნათელი. სამსხვერპლო რიტუალები სრულდებოდა ოჯახის წინამღოლებისა და თავკაცების მონაწილეობით. ზოგიერთი რიტუალი სრულდებოდა ალკოჰოლური სასმელების დახმარებით, მკითხაობისთვის ან დახმარებისთვის და ძირითადად ასეთ რიტუალებს ასრულებდნენ ქალები. არსებობდა სპეციალური საკულტო შენობები სადაც ეს ცერემონიები ტარდებოდა, თუმცა მხოლოდ ამ შენობით არ შემოიფარგლებოდნენ. სამსხვერპლო საქმიანობა და სამსხვერპლო ცერემონიები მას შემდეგ აიკრძალა, რაც გარდაიქმნა ქრისტიანულ ცერემონიებად, რომელიც მოიცავდა ნათლობასა და ზიარებას.

ხელოვნება და კულტურა

გვერდი სტურლუნგას საგიდან

ერთ-ერთი თვალსაჩინო მემკვიდრეობა ადრეული ისლანდიის იყო ლიტერატურული პროდუქციის სიმდიდრე. ისლანდიური ლიტერატურა მოიცავდა: რაინდულ, ჰაგიოგრაფიულ და ისტორიულ ტრადიციებს, გარდა ამისა ასევე მათ ლიტერატურაში შევხვდებით საგას. სხვა საკითხებთან ერთად, ისლანდიის საგები ასახავს მოვლენებს ადრეულ წლებში, თუ როგორი იყო ისლანდიის საზოგადოება, ასევე ასახავს კოლონიზაციას, გრენლანდიის აღმოჩენას ჩრდილოეთ ამერიკაში და სამოქალაქო ომებს, რომლებიც ხასიათდება XII და XIII საუკუნეების ისლანდიაში. შუა საუკუნეების ხელნაწერები ასევე ინარჩუნებს მხატვრული ტრადიციებს. ლიტერატურულ დონეზე მიღწეული ისლანდია, გარკვეულწილად, განვითარდა ძლიერი პოეზიით და თხრობითი თქმულებებით. ადრეული ისლანდიის კულტურის ბევრი მასალა არ არის შემორჩენილი, მაგრამ ძლიერი ტრადიცია მხატვრული კუთხით აშკარად დამახასიათებელია.

ლინგვისტიკა

დასახლების  დროს, ისლანდიელები ლაპარაკობდნენ ძველ ნორვეგიულად. (გერმანულ ენათა და ინდოევროპული ჯგუფის ოჯახი). XII საუკუნის დასაწყისსში ლინგვისტურ კონსერვატიზმა შორეულ კუნძულოვან საზოგადოებებში შემოიღო მნიშვნელოვანი განსხვავებები ისლანდიურსა და მის სკანდიავიურ სამეზობლოს შორის. ა. წ. 1000 წლამდე, სანამ ქრისტიანობა მოახდენდა გავლენას, ძველი ნორვეგიული დამწერლობა შედგებოდა რუნოვანი ანბანით, თუმცა მისი გამოყენება იყო შეზღუდული და შესაბამისად მხოლოდ მცირეოდენი რუნული წარწერები შემორჩა ისლანდიიდან. ჩრდილოეთ ევროპის ქვეყნებში ქრისტიანობის მიღების შემდეგ რუნები, როგორც დამწერლობა, შეავიწროვა ლათინურმა.

ისტორიული და კულტურული ურთერთობები

ისლანდია ჯერ კიდევ ახლად ჩამოყალიბებული საზოგადოება იყო, რის გამოც მრავალი სტანდარტი სკანდინავიური ქვეყნებისგან ჰქონდა შეთვისებული, განსაკუთრებით ნორვეგიისგან. როდესაც ჩრდილოელები და კელტი ხალხი ცდილობდა დახმარებოდა ახლად ჩამოყალიბებულ პოპულაციებს, მათ არათანაბარი გავლენა იქონიეს ისლანდიის კულტურაზე. როგორც აღმოჩნდა კელტები ინკორპორირებულნი იყვნენ ჩრდილოელების შენამეურნეობით (საყოფსცხოვრებო საქმეში), რის გამოც მათი გავლენა უფრო მცირე იყო ისლანდიის კულტურასა და ინსტიტუციურ განვითარებაზე, რაც პრედომინალური იყო სკანდინავიისათვის. პირველი კოლონისტები იტაცებდნენ მიწებს და აწყოდნენ იქ გაფანტულ ფერმებს. ეკონომიკური გამოცდილება ძირითადად გამოუსადეგარი იყო ისლანდიური გარემო-პირობებისათვის, რამაც შედეგად მოიტანა ტყეების მასიური ჩეხვა და მიწის ეროზია, განსაკუთრებით მაღალმთიან ნაწილებში. პოპულაციის ზრდასთან ერთად გაიზარდნენ კოლონისტებიც, გაჩნდა ახალი ფერმები, რომელებიც წინამორბედებისგან გაიყო. 930 წელს ა. წ. გენერეალური ასამბლეა (ALÞINGI)  შეიქმნა, იგი სთავაზობდა ინსტიტუციურ ინტეგრაციას მთლიან კუნძულს. 70 წლის შემდეგ იგივე ასამბლეამ ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად გამოაცხადა (აღიარა ამ კუნძულის რელიგიად). XIII საუკუნე კონფლიქტის ესკალაციის პერიოდი გახდა, თავკაცებმა დაიწყეს მცდელობა გაეძლიერებინათ საკუთარი კონტროლი მათ დაქვემდებარებულ მიწებზე. მათი ადგილობრივი ავტონომია 1262 წელს დაემხო, მას შემდეგ რაც ისლანდია ნორვეგიის მართვის ქვეშ მოექცა. ვიკინგების ხანის ექსპანსია ჩრდილოეთ ატლანტიკისკენ ისლანდიაში არ დასრულებულა. გვიან X საუკუნეში ეირიკი (წითელი) წინ გაუძღვა დიდ ჯგუფს, რათა გრელანდია დაეპყროთ, ხოლო მისი შვილი ლეიფურ ეირიკსონი სარგებლობდა ევროპული აღმოჩენებით ,კერძოდ, ჩრდილო ამერიკის მიწებით. ადრეული ისლანდიელები უმეტესად ახლოს იყვნენ სკანდინავიელებთან და ბრიტანულ კუნძულებთან. კონტინენტური სავაჭრო და რეიდული ექსპედიციები ნაცნობი საქიამონა იყო მათთვის იმ გაგებით, რომ განაწილება ხდებოდა გემზე. მათი მოგზაურობები ხშორად ისე შორს მიდიოდა, რომ აღწევდნენ აღმოსავლეთ ევროპას და ხმელთა შუა ზღვას.

პოლიტიკური ორგანიზაცია

ორი უმნიშვნელოვანესი ფაქტი შუა საუკუნეების ისლანდიაზე არის ის, რომ ისლანდია იყო დაყოფილი სტრატებად რაიმე მახასიათებლით (ასაკი, სქესი, საცხოვრებელი, სოციალური კლასი), ისლანდიელებს არ გააჩნდათ სახელმწიფო. საკანონმდებლო ხელისუფლებამ, ვრცელ კანონთა კრებულმა და ლოკალურ და უზენაეს სასამართლო სისტემამ  თავი დაანება სასამართლო დევნას და დასახლებების გაძლიერება-გამყარების საკითხის მოგვარება გადასცა კერძო პირებს. სტრატები იყოფოდა კვარტალებად და თითოეულ კვარტალში არსებობდა თემი, რომელიც თავისთავად იყოფოდა სამ ასამბლეად,  იგივე ÞINGS-ად, რაც განსხვავდებოდა ნორვეგიული კვარტებისგან, რომლებშიც შედიოდა 4 ასამბლეა და მათ ჰქონდათ ლოკალური სასამართლოს სისტემა.

წელიწადში ერთხელ გენერალური ასამბლეა (ALÞINGI) ხვდებოდნენ ისლანდიის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში. სასამართლო დავები, რომლებსაც ვერ წყვეტდნენ ლოკალური სასამართლოები განსახილველად გადაეცემოდა პარლამენტს (LÖGRÉTTA). პარლამენტი იყო კანონშემოქმედი ორგანო და პასუხისმგებელი იყო კანონის შინაარსზე და სამართლიანობაზე. პარლამენტის წევრები შედგებოდა  ლოკალური სასამართლოს თავკაცებისგან (GOÐAR-ებისგან). ქრისტიანული რელიგიის გავრცელებისა და მიღების შემდეგ ორ ისლანდიელ ეპისკოპოსს მიენიჭა პარლამენტის თავკაცის სტატუსი და შეითავსა სტატუსის შესაბამისი უფლება-ვალდებულებები.

თავკაცების ინსტიტუტი (GOÐORÐ) იყო პოლიტიკური ხელმძღვანელობის ერთ-ერთი მთავარი შემადგენელი ნაწილი ქვეყანაში. თავიდან მათი რაოდენობა შეადგენდა 36-ს, თუმცა მათი რაოდენობა შემდგომში გაიზარდა. მათ შეიძლებოდა ჰქონოდათ როგორც საერთო ისე ინდივიდუალური ქონება. ზოგ შემთხვევაში, კერძო პირები მიმართავდნენ ისეთ ძალას, რომელიც ცდებოდა პოლიტიკური სისტემის საზღვრებს და აკონტროლებდნენ არა ერთ თავკაცს. ყველა დამოუკიდებელ ფერმერს უნდა ემოქმედა თავკაცთან შეთანხმებით. ფერმერი არჩევანში შეზღუდული არ იყო, მას შეეძლო აერჩია ნებისმიერი თავკაცი თავისი კვარტლიდან და შეეძლო შეეცვლა ის, თუ გრძნობდა ფერმერი, რომ მისი მოთხოვნები საკმარისად არ კმაყოფილდებოდა. პარლამენტში ადგილის გარდა თავკაცს ასევე ჰქონდა რამდენიმე უფლება, რომელიც სხვა ინდივიდებისგან განასხვავებდა მას და ჰქონდა ასევე ინსტტუციური საშუალება, რომლითაც იგი დომინირებდა სხვებზე. თავკაცების ავტორიტეტი მომდინარეობდა მათ შესაძლებლობებიდან, რომ გაეწიათ ბროკერული დახმარება, როგორც ადვოკატს სამართლებრივი დავების და მტრობების მონაწილე პირებისთვის.

სოციალიზაცია

ქრისტიანობის გაცნობის პრიორიტეტი, არ იყო ფორმალური საგანმანათლებლო სისტემა, მაგრამ ტრადიციები და სპეციალური უნარები იქნა შესწავლილი და ოჯახებს შთამომავლობით გადაეცემოდა. პრივილეგირებული ბავშვები იგზავნებოდნენ განსაკუთრებით ნიჭიერ ან განათლებულ ინდივიდებთან, რათა ესწავლათ ისლანდიაში და ზღვის იქით. ქრისტიანობის გაცნობის შემდეგ, ზოგი სახლი განვითარდა და გახდა სასწავლო ადგილი, სადაც მოსწავლეები იქნებოდნენ განათლების მისაღებად გაგზავნილნი.

სოციალური ორგანიზაცია

სოციალური ორგანიზაციის ერთეული იყო საოჯახო მეურნეობა და ისინი, ვისაც ჰქონდათ ქონების უფლება (ფერმერი და მისი ოჯახი).

დიდი საოჯახო მეურნეობა საკუთარ თავში მოიცავდა მუშაკებს, მონებს, მსახურებს. როგორც ინსტიტუცია, მონობა, რომელიც უარყოფილი იყო XII საუკუნეში და სავარაუდოდ დროებით გაქრა XIII საუკუნეში. თუმცა, სოციალური სხვაობა შენარჩუნებული იყო მიწის დამქირავებელ, ან პატრონ ფერმერებსა და საზოგადოების უმრავლესობასთან, რომელიც მუშაობდა როგორც საოჯახო მეურნეობის მუშა.

მთავარი კოოპერატივის ერთეული საოჯახი საქმიანობის გაეთ იყო თემი (HREPPUR). თემი იყო ტერიტორიული ერთეული, მათ შორის ბევრი ოჯახი (20 და მეტი). თემის ძირითადი ფუნქციები იყო საზაფხულო საძოვრების მართვა-განკარგულება, გაჭირვებულების დახმარება, რომელთაც არ გააჩნდათ ოჯახი და უსახლკაროები იყვნენ და ასევე თემს ჰქონდა დაზღვევა სახლების ხანძრის გაჩენის წინააღმდეგ  და პირუტყვის დაკარგვის წინააღმდეგ. 

სამართალი

სასამართლო სისტემა

ვიკინგების ეპოქის ისლანდიელები თავიანთ სასამართლო და საკანონმდებლო სისტემას უწოდებდნენ 'thing'-ს,  გარემოებათა სისტემას.  დამნაშავე  მიჰყავდათ ამ სხდომაზე, რათა გაესამართლებინათ. საქმის სავარაუდო ფაქტებს ადგენდა ხალხის პანელი ('kvidr'), რომლებიც იმას მიიჩნევდა სწორად, რასაც თვითონ თვლიდნენ სწორად. დამნაშავის საქმეს, დაამნაშავე იყო თუ არა ის, განიხილავდა 12 კაციანი ან 24 კაცანი ან 36 კაციანი ჟიური მათი რაოდენობა დამოკიდებული იყო საქმის მნიშვნელობაზე და დანაშაულის სიმძიმეზე. "კანონის მთქმელი კაცი" ჟიურის აცნობდა თუ რას ამბობდა კანონი დანაშაულის შესახებ და ეჭვმიტანელი იქნებოდა ცნობილი ან მსჯავრდებულის ან უდანაშაულოს სახელით ჟიურის მიერ.

გარემოებათა სისტემას, შეიქმნა საერთო შეხვედრებით, სადაც თავს იყრიდნენ მოქალაქეები. ამ სისტემას ჰქონდა საკანონმდებლო და სასამართლო ძალა. ყველა თავისუფალ კაცს ევალებოდა დასწრებოდა ამ საერთო შეხვედრას, გარდა კაცისა, რომელიც მარტოხელა ფერმერი იყო და შეუძლებელი იყო დაეტოვებინა თავისი ფერმა უყურადღებოდ. ასევე ქალებსა და უნარშეზღუდულ ადამიანებს შეეძლოთ დასწრებოდნენ ამ სხდომას. გარდა სხვა საკითხებისა, ამ საერთო კრებაზე ირჩევდნენ მმართველებს. ეს შეხვედრები შეიძლებოდა გაგრძელებულიყო რამდენიმე დღე, ამიტომ იმართებოდა  არა მხოლოდ სასამართლო სახის შეკრება, არამედ ვაჭრობისა და გართობის ადგილიც ხდებოდა ეს საერთო კრებები.

ვიკინგების ეპოქის ისლანდიელებს არ ჰქონდათ დაწერილი კანონები. თუმცა, კანონთა სისტემა მაინც ჰქონდა; არსებობდა კაცი, რომელიც იხსენიებოდა როგორც "კანონის მკითხველი კაცი"- იგი ხსნიდა საერთო შეკრებას კანონების წაკითხვით, რომელიც ზეპირად იცოდა მან. ამას იმიტომ აკეთებდნენ, რომ დარწმუნებულიყვნენ იმაში, რომ არავის შეუცვლია კანონები. თავისუფალი კაცი ვალდებული იყო პატივი ეცა კანონონებისთვის, ასევე თავკაცისთვის და მეფისთვის. "გარემოებათა სისტემა" იყო დემოკრატიულ კონსტიტუციური. უძველეს ათენელებთან შედარებით, სადაც  მცხოვრებთა მხოლოდ 10 % იყო მოქალაქე, ვიკინგების ეპოქის ისლანდიელების სისტემა იყო უფრო დემოკრატიული. ყველა მოქალაქე იყო გარდა მონებისა და საზოგადოებიდან მოკვეთილი კანონდამრღვევი პირებისა. სასამართლო სისტემა საკმაოდ ეფექტურად მუშაობდა, სანამ არისტოკრატებმა კორუფციას მცდელობები არ წამოიწყეს.

სოციალური კონტროლი

ისლანდიას ჰქონდა დადგენილი კანონთა სისტემა. ასევე არსებობდა ერთგვარი საკრებულო და სასამართლოს სხვა ინსტიტუციები, რომელთა პირდაპირ მოვალეობასაც საზოგადოებაში წამოჭრილი კონფლიქტების მოგვარება წარმოადგენდა. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ასეთი სახელმწიფო ორგანოები არ იყო ცენტრალურ ძალაზე დაქვემდებარებული და მათი გადაწყვეტილება იყო ხელშეუხებელი ხელისუფლებისთვის. ყველა კანონიერად ვალდებული იყო ჰქონოდა გარკვეული ქონება სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების ნივთების სახით, ასევე აბსოლუტურად დამოუკიდებელ ფერმერებს ჰქონდათ ავტორიტეტი საზოგადოებაში და პასუხისმგებელნი იყვნენ საკუთარ მფლობელობებზე. დანაშაულებრივი ქმედებები, მათ შორის დაჭრები და მკვლელობები, განიხილებოდა არბიტრაჟის მიერ. დამრღვევვი მხარე უხდიდა გარკვეულ გადასახადს დაზარალებულ მხარეს. უფრო ექსტრემალურ შემთხვევებში კანონდამრღვევი ინდივიდუალურად უუფლებოდ ცხადდებოდა, რამდენიმე წლით ან მუდმივად მოიკვეთებოდა საზოგადოებიდან და კარგავდა საკუთარი უფლებების მნიშვნელოვან ნაწილს. სამართლებრივი პროცედურები თითოეული თემისა თუ ტომისთვის პირადი და ინდივიდუალური  განსაზღვრის საგანს წარმოადგენდა. კონფლიქტები ხშირად გვარდებოდა იმ ადგილის ინსტიტუციური საოლქო საბჭოს მიერ, სადაც დანაშაული მოხდა. მტრობა/შუღლი შეიძლება გამართულიყო ფიზიკურ პირებს, ოჯაებს ან სულაც უფრო დიდ სოციალურ ჯგუფებს შორის. ცენტრალური ძალისა და ტერიტორიულობის ზრდასთან ერთად XII-XIII საუკუნეებში წარმოიშვა რეგიონალური კონფლიქტები, რომლებიც შემდგომ განვითარდა და მთლიანი კუნძული მოიცვა. სამოქალაქო დაპირისპირებების დეკადა 1262 წელს დასრულდა, მაშინ როდესაც ისლანდია ნორვეგიული სამეფო ტახტის გავლენის ქვეშ მოექცა.

დავების მოგვარება

დავები ძირითადად ხდებოდა რესურსების (შეშა, თევზი, საქონელი) გამო, უფრო იშვიათად მემკვიდრეობისა ან პირადი მიზეზების გამო.

დუელი იყო დავების მოგვარების ერთ-ერთი გზა. დუელის პროცესს არეგულირებს დეტალურად გაწერილი კანონები, ამ საკითხში ვიკინგების ხანის ისლანდიელები და ზაოგადად ვიკინგები მეტად პედანტურები იყვნენ. თუ დუელი მათ შიდა ტერიტორიაზე იმართებოდა დუელი, მაშინ იგი იმართებოდა განმარტოებულ, იზოლირებულ ადგილას. დაშნა და ფარი იყო მათი უპირატესი იარაღი. დუელის მონაწილე მარცხდებოდა მაშინ, როდესაც მისი სისხლი მიწას ეხებოდა, დუელის მოგება ამტკიცებდა, რომ გამარჯვებული იყო მართალი, რადგან ღმერთები ყოველთვის ეხმარებიან სწორ ადამიანებს. შეიძლება ითქვას, რომ ქრისტიანული სიმბოლოს დასასრული აქვს დუელის დასასრულს.

უკმაყოფილო, გაბრაზებულ მოქალაქეს შეეძლო თავს დასხმოდა თავის ოპონენტს, მოეკლა და შემდეგ გარდაცვლილის ოჯახისთვის ფული ან სხვა სახის კომპენსაცია (საქონელი, ტანსაცმელი) გადაეხადა; თუ ამით ვერ დააკმაყოფილებდა, მათ შეეძლოთ მისი მოკვლა. თუმცა, ორივე მხარეს ჰქონდა უფლება სასამართლოსთვის მიემართათ საქმის განსახილველად ან არაფორმალურად ეთხოვათ ავტორიტეტული მოსამართლისთვის. სასამართლოს შეეძლო დამნაშავის 3 წლით ან გამონაკლის, განსაკუთრებულად მძიმე შემთხვევებში მთელი ცხოვრებით ქვეყნიდან განდევნა ან დაზარალებული მხარისათვის კომპენსაციის დაწესება.

ქალთა უფლებები

ადრეულ ისლანდიაში ქალები სარგებლობდნენ გაცილებით დიდი უფლებებით, ვიდრე სხვა ადრეულ კულტურებში. მათ შეეძლოთ მემკვიდრეობის მიღება, სურვილისამებრ ქმართან განქორწინება (ამის უფლება ჰქონდათ მამაკაცებსაც) და ჩასდგომოდნენ სათავეში საოჯახო მეურნეობას. როგორც წესი, ქალები საკუთრებაზე წვდომას მინდობილობით გადასცემდნენ, თუმცა, საგები გადმოსცემენ, რომ ქალები ხშირად საკმაოდ გავლენიანი ლიდერებიც იყვნენ. ქეროლ ქლოვერი ქალების ამგვარ წინსვლას ხსნის იმ ფაქტით, რომ მამაკაცები რიცხვობრივად ბევრად აღემატებოდნენ ქალებს, რაც სასურველი, მდიდარი, გასათხოვარი ქალების უკიდურესად მცირე რაოდენობის სოციალურ სტატუსს საგრძნობლად ამაღლებდა. ჯენი ჯოქენსი არ ეთანხმება მის შეხედულებას, იმაზე დაყრდნობით, რომ სტურლუნგას საგაში ქალების აზრს არ ითვალისწინებენ არც მეუღლის არჩევაში, არც განქორწინების ჟამს და არც პოლიტიკურ საკითხებში, თუმცა ეს შედარებით გვიანდელ პერიოდს ეხება.

მორალი

მორალური კოდი ისლანდიურ საზოგადოებაში პირდაპირ არ იყო მიბმული ღმერთების რწმენასთან. საზოგადოების ქცევა ემყარებოდა დაუწერელ სისტემის პატივისცემას ან ეთიკის წესებს. სწორი და არასწორი, გენდერული როლები, სექსუალური მორალი, ყოველდღიული ცხოვრება, ფესტივალების ორგანიზება; ყველა ამ გარემოებებში თავისუფალი კაცი ფასდებოდა ღირსების სტანდარტებით.

ღირსების მატარებელი კაცი იყო პრინციპული კაცი. იგი იყო გაწონასწორებული, სტუმართმოყვარე, გულუხვი და ყოველთვის უწვდიდა დახმარების ხელს თავის მეგობრებს საჭიროების შემთხვევაში. ასევე იგი უსწორდება თავისი მეგობრების მტრებს სასტიკად. ღირსების მატარებელ კაცი უნდა ყოფილიყო მტერი თავისი მტრებისთვის.

ღირსების საპირისპირო იყო სირცხვილი, დამცირება და რადგანაც ყველა კაცი ცხოვრობდა, როგორც გაფართოებული ოჯახის წევრი (ოჯახი რომელიც შედგება ორი ან მეტი თაობისგან, რომლის წევრებიც ცხოვრობენ ერთად ან უშუალო სიახლოვეს და აქვთ ერთიანი მეურნეობა), მას თავისუფლად შეეძლო შეერცხვინა მთელი თავისი ოჯახი- წინაპრების ჩათვლით. ამიტომ თავისუფალი კაცისთვის გაუსაძლისი  იყო ასეთი დამცირებული სტატუსით ცხოვრება. თუ კაცი იქნებოდა სამარცხვინოდ შერაცხული, მას შეეძლო ბალანსის აღდგენა საზოგადოებაში მხოლოდ თავისი სამარცხვინო სტატუსის შეწინააღმდეგებით და ღისეული კაცის სახელის აღდგენით. 

მედიცინა

ხალხური მედიცინის ძლიერი ტრადიცია ისლანდიელებმა მოიპოვეს ევროპაში. მცენარეული საშუალებების და ჯადოსნური თვისებების არსებობა მიეწერება რუნიკული წარწერების გამოიყენებას, რომელიც მოიცავდა ბრძოლას სხვადასხვა პრობლემების გამო. ქრისტიანობასთნ კონტაქტმა მათ მედიცინას გააცნო კლასიკური სამედიცინო პრაქტიკა: გაკვეთა, ოპერაცია და ქირურგიული ჩარევა.

დოკუმენტები

ადრეული ისლანდიური კოლექცია შედგება 23 დოკუმენტისგან, ყველა ინგლისურია, რომელიც მოიცავს დროს, დაწყებული პირველ დასახლებიდან ისლანდიის გარშემო 874 წლიდან, ნორვეგიის სამეფოს ისლანდიაში შესვლამდე 1262 წლამდე. ძირითადი აქცენტი კოლექციისა, გაკეთებულია თანამეგობრობის პერიოდზე, რომელიც არის 930 დან 1262 წლამდე. ბევრი კულტურული ნაწარმოები არის შეგროვებული ამ პერიოდში და ამ ნაწარმოებებიდან მომდინარეობს ანალიზი და ინტერპრეტაცია რიგი ისლანდიური საგებისა, პირველ რიგში ეს პეროდი იყო XIII საუკუნეში, ეს იყო პერიოდი დიდი შიდა არეულობებისა შუა საუკუნეების ისლანდიაში. ეს საგები ცდილობენ ინტერპრეტაცია გადმოსცენ იმისი, თუ რა ცხოვრება იყო, როგორც X და XI საუკუნეების განმავლობაში, მაგრამ ზოგიერთი მკვლევარი გამოხატავს შეშფოთებას, რომ საგები წარმოადგენს ფაქტობრივი ისტორიის და ისტორიული მითების  ალბათ ყველაზე სრულყოფილი შესწავლა, სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური ცვლილებები ხდება შუა საუკუნეების ისლანდიაში. ეს კვლევა იწყება პირველ დასახლებაში ისლანდიის გარშემო 874 წელს და მთავრდება ისლანდიის ნორვეგიის სამეფოს წევრობის დროს, 1264 წელს. ეს პერიოდი ხასიათდება იმით, რომ მაშინ, როდესაც საზოგადოება იყო ნამდვილად სტრატიფიცირებული, არ იყო ორგანიზაციის სახელმწიფო დონეზე. სტრუქტურული ანალიზი საგებისა წარმოადგენს მნიშვნელოვანი წყაროს ინფორმაციას შუა საუკუნეების ისლანდიურ პერიოდში. სტატუსი, სიმდიდრე, ძალაუფლება და სოციალური ურთიერთობები, ისლანდიური თავკაცები, ჯადოქრობები, ქალის როლი და ა. შ. დაწვრილებითი ინფორმაციისთვის არსებობს ცალკეული ნაწარმოებები ამ კოლექციაში.