ზაქათალა

ქალაქი
ზაქათალა Zaqatala
ზაქათალის ქართული ეკლესია
გერბი
ქვეყანა	აზერბაიჯანი
კოორდინატები	41°38′01″ ჩ. გ. 46°38′36″ ა. გ.
დაარსდა	1830
ამჟამინდელი სტატუსი	1967
ცენტრის სიმაღლე	518±1 მეტრი
მოსახლეობა	18 400 კაცი (2008)
ეროვნული შემადგენლობა	აზერბაიჯანელები, ხუნძები, ინგილოები, ცახურები
სასაათო სარტყელი	UTC+04:00
ზაქათალა ვიკისაწყობში

ზაქათალა (აზერ. Zaqatala) – ქალაქი და ზაქათალის რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრი. ქალაქში მდებარეობს საერთაშორისო აეროპორტი ფარზივანი. ქალაქში არის ჰეიდარ ალიევის სახელობის პარკი, ძველი ციხის ნანგრევები, ქართული ეკლესია, რომელიც არ ფუნქციონირებს. ქალაქში ასევე ახალი მეჩეთია აშენებული.

გეოგრაფია

მდებარეობა აზერბაიჯანის ჩრდილო–დასავლეთში, მდებარეობს ევლახი-შაქი-თბილისის გზატკეცილზე, მდინარე თალაჩაის ნაპირებზე.

ეტიმოლოგია

ციხე ზაქათალაში

სიტყვა „ზაქათალას“ წარმოშობის რამდენიმე ვერსია არსებობს. ერთ-ერთი ვერსიით, „ზაქათალა“ არის სიტყვა „საქათალას“ შეცვლილი ფორმა (საკის ვაკის სახელიდან ამოღებული). VII საუკუნეში საკთა ტომები გადავიდნენ წინა აზიაში და გადაწყვიტეს დასახლდნენ ალბანეთის ტერიტორიაზე მდინარე მტკვრის მარჯვენა სანაპიროდან კავკასიონის მთების მთისწინამდე. ზაქათალას რაიონი უძველესი კავკასიური ალბანეთის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი იყო, რომელიც დასავლეთით მდებარეობდა.

ისტორია

თავდაპირველად თანამედროვე ზაქათალის ტერიტორია იყო კავკასიის ალბანეთის პროვინცია. ამის შემდეგ, რეგიონი იყო ქართული კულტურული და პოლიტიკური გავლენის ქვეშ. შუა საუკუნეების ეპოქაში ცნობილი გახდა, როგორც „საინგილო“ და მას ძირითადად აკონტროლებდა საქართველოსა და შირვანის სამეფოები.

შუა საუკუნეებში შვიდი ქართული სკოლა მოქმედებდა რეგიონში. ამ სკოლებში ძირითადად ასწავლიდნენ თეოლოგიას, ფილოსოფიას, ორთოგრაფიას, ეკლესიის ისტორიასა და საქართველოს ისტორიას. ამ სკოლებმა ითამაშეს კულტურული და საგანმანათლებლო როლი, როგორც თვითონ რეგიონში, ასევე სამხრეთ კავკასიის ისტორიაში.

1830 წელს მხარე რუსეთს შეუერთდა, იმ დროიდან გაშენდა ქალაქი ზაქათალაც. თავდაპირველად აქ იყო მხოლოდ ციხე, სადაც რუსის ჯარი იდგა, შემდგომში გაჩნდა მოსახლეობაც. 1832-1840 წლებში შედიოდა ტფილისის გუბერნიაში. 1841-1844 წლებში შედიოდა საქართველო-იმერეთის გუბერნაიში. 1851 წლიდან მიენიჭა ქალაქის სტატუსი. 1844-1860 წლებში იყო ჭარ-ბელაქნის სამხედრო ოლქის ცენტრი. 1860-1917 წლებში ისევ ტფილისის გუბერნიაში იყო ზაქათალის ოკრუგის ცენტრი. იყო ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის ნაწილი 1917 წელს, ხოლო 1918-1921 წლებში შედიოდა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკაში, იყო ავტონომიური ერთეულის ცენტრი. 1922 წლის მარტში 4 რაიონი და მათ შორის ზაქათალა აზერბაიჯანის სსრ-ს შეურთდა.

მოსახლეობა

ეროვნული შემადგენლობა
ეთნიკური ჯგუფები	1876	%	1926	%	1939	%	1959	%	1970	%	1979	%
ყველა	1 143	100	3 304	100	8 594	100	10 250	100	13 377	100	15 195	100
აზერბაიჯანელები	23	2	1 284	38.9	2 577	30	5 362	52.3	7 877	58.9	9 678	64
ლეკები	455	39.8	117	3.5	222	2.9	824	8	478	3.6	351	2.3
ავარები	**	**	10	0.3	480	5.6	299	2.9	1 133	8.5	1 446	9.5
რუსები	240	20.9	290	8.8	2 986	34.7	1 876	18.3	1 261	9.4	951	6.3
ცახურები	**	**	213	6.4	232	2.7	71	0.7	831	6.2	1 330	8.8
სომხები	400	34.9	1 181	35.7	1 414	16.5	1 215	11.9	982	7.3	836	5.5
ქართველები	5	0.4	96	2.9	144	1.7	137	1.3	307	2.3	91	0.6
უკრაინელები	**	**	41	1.2	169	2		**	**	**	**	**
ლაკები	**	**		**		**		**		**		**
გერმანელები	**	**		**	47	0.5		**		**	.	**
ებრაელები	**	**		**	16	**	20	**	13	**	5	**
თათრები	**	**		**		**		**	50	0.4	43	0.3
უდიები	**	**		**		**		**	2	**	3	**
ქურთები	**	**		**		**		**	1	**	5	**
სხვა	20	258	2	307	3.6	446	4.3	442	3.3	456	3

რელიგიური შემადგენლობა
რელიგიური ჯგუფები	1926	%	1939	%	1959	%	1970	%	1979	%	2009	%
ქრისტიანები	1608	48.7	4760	55.4	3328	31.5	2552	19	1881	12.4	252	1.3
მუსულმანები	1624	49	3389	38.3	6556	49	10370	77.5	12853	84.6	19603	98.7

ეკონომიკა

ქალაქში მდებარეობს საკონსერვო, რძის ნაწარმის, აგურის და ასფალტის ქარხნები. ზაქათალა არის ტურიზმის მსხვილი ცენტრი აზერბაიჯანში. აქ არის მრავალი სასტუმრო, დასვენების სახლები.

კლიმატი

ზაქათალას კლიმატი
მაჩვენებელი	იან.	თებ.	მარტი	აპრ.	მაისი	ივნისი	ივლისი	აგვ.	სექ.	ოქტ.	ნოემ.	დეკ.	წელიწადში
აბსოლუტური მაქსიმუმი, °C	20,0	23,9	27,8	31,1	36,1	36,1	38,9	38,9	37,2	32,8	25,0	22,8	38,9
საშუალო მაქსიმუმი, °C	5,3	6,3	11,2	18,8	22,2	26,8	30,5	29,3	25,7	18,8	12,5	7,9	17,9
საშუალო ტემპერატურა, °C	1,1	2,3	5,8	12,7	17,0	20,9	24,6	23,7	19,8	13,5	7,9	3,2	12,7
საშუალო მინიმუმი, °C	−1,9	−1,1	2,7	8,0	12,0	16,1	19,4	18,6	15,0	9,4	4,6	0,4	8,6
აბსოლუტური მინიმუმი, °C	−22,8	−13,9	−12,2	−3,9	1,1	6,1	8,9	7,8	2,2	−5	−7,8	−18,9	−22,8
ნალექების დღეების საშუალო რაოდენობა	7	8	11	12	13	10	7	7	7	9	8	7	106
ნალექების ნორმა, მმ	35	52	67	78	115	129	64	75	65	106	72	33	891
წყარო: NOAA, Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial

ლიტერატურა

• პაპუაშვილი თ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 488.
• პაპუაშვილი თ., „ჭარ-ბელაქანი“, თბილისი, 1972
• პაპუაშვილი თ., „ჰერეთის ისტორიის საკითხები“, თბილისი, 1970
• ბერძენიშვილი ნ. აღმოსავლეთ კახეთის წარსულიდან // საქართველოს ისტორიის საკითხები, წ. 3 თბილისი, 1966