სტანდარტული ატომური წონა
.svg)
ქიმიური ელემენტის სტანდარტული ატომური წონა (აღნიშვნა: Ar°(E) ელემენტისთვის "E") — მოცემული ელემენტის ბუნებაში არსებული ყველა სტაბილური და შედარებით მდგრად იზოტოპტთა საშუალო შეწონილი ატომური მასა, მათი დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელების პროპორციულად, 2021 წლის სამეცნიერო მონაცემების შესაბამისად[1].
მაგალითად, იზოტოპი (Ar = 62.929) შეადგენს დედამიწაზე სპილენძის 69%-ს, დანარჩენი (Ar = 64.927), მაშასადამე
იმის გამო, რომ ფარდობითი იზოტოპური მასები უგანზომილებო სიდიდეებია, ეს შეწონილი საშუალო ასევე უგანზომილებოა. ის შეიძლება გარდაიქმნას მასის საზომად (განზომილებით M) დალტონთან გამრავლებით, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ატომური მასის მუდმივი.
მეცნიერთა მიერ გამოყენებული ატომური წონის ცნების (Ar, ასევე ცნობილი როგორც ფარდობითი ატომური მასის) სხვადასხვა ვარიანტებს შორის, სტანდარტული ატომური წონა (Ar°) ყველაზე გავრცელებული და პრაქტიკულია. თითოეული ქიმიური ელემენტის სტანდარტული ატომური წონა განისაზღვრება და გამოქვეყნებულია წმინდა და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის (IUPAC) იზოტოპური სიმრავლისა და ატომური წონის კომისიის მიერ, ელემენტის ბუნებრივი, სტაბილური, ხმელეთის წყაროებზე დაყრდნობით. განმარტება განსაზღვრავს ნიმუშების გამოყენებას დედამიწის მრავალი წარმომადგენლობითი წყაროდან, ასე რომ, მნიშვნელობა შეიძლება ფართოდ იქნას გამოყენებული, როგორც "ატომური წონა" ნივთიერებებისთვის, როგორც ისინი გვხვდება სინამდვილეში - მაგალითად, ფარმაცევტულ და სამეცნიერო კვლევებში. ელემენტის არასტანდარტიზებული ატომური წონა სპეციფიკურია წყაროებისა და ნიმუშებისთვის, როგორიცაა ნახშირბადის ატომური წონა კონკრეტულ ძვალში კონკრეტული არქეოლოგიური ადგილიდან. სტანდარტული ატომური წონა საშუალოდ აფასებს ისეთ მნიშვნელობებს ატომური წონის დიაპაზონში, რომელსაც ქიმიკოსი შეიძლება მოელოდეს დედამიწის მრავალი შემთხვევითი ნიმუშიდან. ეს დიაპაზონი არის ატომური წონის ზოგიერთი სტანდარტული მნიშვნელობისთვის მოცემული ინტერვალის აღნიშვნის დასაბუთება.
118 ცნობილი ქიმიური ელემენტიდან 80-ს აქვს სტაბილური იზოტოპი და 84-ს აქვს დედამიწის გარემოზე დაფუძნებული ეს მნიშვნელობა. როგორც წესი, ასეთი მნიშვნელობაა, მაგალითად, ჰელიუმი: Ar°(He) = 4.002602(2). "(2)" მიუთითებს გაურკვევლობაზე ნაჩვენები ბოლო ციფრზე, წასაკითხად 4.002602±0.000002. იუპაქი ასევე აქვეყნებს შემოკლებულ მნიშვნელობებს, რომლებიც დამრგვალებულია ხუთ მნიშვნელოვან ციფრამდე. ჰელიუმისთვის, Ar, შემოკლებული°(He) = 4.0026.
თოთხმეტი ელემენტისთვის ნიმუშები განსხვავდება ამ მნიშვნელობით, რადგან მათი ნიმუშის წყაროებს განსხვავებული დაშლის ისტორია ჰქონდათ. მაგალითად, დანალექ ქანებში ტალიუმს (Tl) აქვს განსხვავებული იზოტოპური შემადგენლობა, ვიდრე ცეცხლოვან ქანებსა და ვულკანურ აირებში. ამ ელემენტებისთვის სტანდარტული ატომური წონა აღინიშნება როგორც ინტერვალი: Ar°(Tl) = [204.38, 204.39]. ასეთი ინტერვალით, ნაკლებად მომთხოვნი სიტუაციებისთვის, იუპაქი ასევე აქვეყნებს ჩვეულებრივ მნიშვნელობას. ტალიუმისთვის, Ar, ჩვეულებრივი°(Tl) = 204.38.
სტანდარტული ატომური წონების სია (2021)
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სია წარმოდგენილია თეორიული და გამოყენებითი ქიმიის საერთაშორისო კავშირის მიერ 2021 წლის სტანდარტული ატომური წონების ანგარიშებში[1].
| ელემენტი | სიმბოლო | Z | Ar, სტანდარტული ატომური წონა | Foot-note | დამრგვალებული მნიშვნელობა |
ცვლილების წელი |
|---|---|---|---|---|---|---|
| წყალბადი | H | 1 | [1.00784, 1.00811] | m | 1.0080±0.0002 | 2009 |
| ჰელიუმი | He | 2 | 4.002602±0.000002 | g r | 4.0026±0.0001 | 1983 |
| ლითიუმი | Li | 3 | [6.938, 6.997] | m | 6.94±0.06 | 2009 |
| ბერილიუმი | Be | 4 | 9.0121831±0.0000005 | 9.0122±0.0001 | 2013 | |
| ბორი | B | 5 | [10.806, 10.821] | m | 10.81±0.02 | 2009 |
| ნახშირბადი | C | 6 | [12.0096, 12.0116] | 12.011±0.002 | 2009 | |
| აზოტი | N | 7 | [14.00643, 14.00728] | m | 14.007±0.001 | 2009 |
| ჟანგბადი | O | 8 | [15.99903, 15.99977] | m | 15.999±0.001 | 2009 |
| ფთორი | F | 9 | 18.998403162±0.000000005 | 18.998±0.001 | 2021 | |
| ნეონი | Ne | 10 | 20.1797±0.0006 | g m | 20.180±0.001 | 1985 |
| ნატრიუმი | Na | 11 | 22.98976928±0.00000002 | 22.990±0.001 | 2005 | |
| მაგნიუმი | Mg | 12 | [24.304, 24.307] | 24.305±0.002 | 2011 | |
| ალუმინი | Al | 13 | 26.9815384±0.0000003 | 26.982±0.001 | 2017 | |
| სილიციუმი | Si | 14 | [28.084, 28.086] | 28.085±0.001 | 2009 | |
| ფოსფორი | P | 15 | 30.973761998±0.000000005 | 30.974±0.001 | 2013 | |
| გოგირდი | S | 16 | [32.059, 32.076] | 32.06±0.02 | 2009 | |
| ქლორი | Cl | 17 | [35.446, 35.457] | m | 35.45±0.01 | 2009 |
| არგონი | Ar | 18 | [39.792, 39.963] | 39.95±0.16 | 2017 | |
| კალიუმი | K | 19 | 39.0983±0.0001 | 39.098±0.001 | 1979 | |
| კალციუმი | Ca | 20 | 40.078±0.004 | g | 40.078±0.004 | 1983 |
| სკანდიუმი | Sc | 21 | 44.955907±0.000004 | 44.956±0.001 | 2021 | |
| ტიტანი | Ti | 22 | 47.867±0.001 | 47.867±0.001 | 1993 | |
| ვანადიუმი | V | 23 | 50.9415±0.0001 | 50.942±0.001 | 1977 | |
| ქრომი | Cr | 24 | 51.9961±0.0006 | 51.996±0.001 | 1983 | |
| მანგანუმი | Mn | 25 | 54.938043±0.000002 | 54.938±0.001 | 2017 | |
| რკინა | Fe | 26 | 55.845±0.002 | 55.845±0.002 | 1993 | |
| კობალტი | Co | 27 | 58.933194±0.000003 | 58.933±0.001 | 2017 | |
| ნიკელი | Ni | 28 | 58.6934±0.0004 | r | 58.693±0.001 | 2007 |
| სპილენძი | Cu | 29 | 63.546±0.003 | r | 63.546±0.003 | 1969 |
| თუთია | Zn | 30 | 65.38±0.02 | r | 65.38±0.02 | 2007 |
| გალიუმი | Ga | 31 | 69.723±0.001 | 69.723±0.001 | 1987 | |
| გერმანიუმი | Ge | 32 | 72.630±0.008 | 72.630±0.008 | 2009 | |
| დარიშხანი | As | 33 | 74.921595±0.000006 | 74.922±0.001 | 2013 | |
| სელენი | Se | 34 | 78.971±0.008 | r | 78.971±0.008 | 2013 |
| ბრომი | Br | 35 | [79.901, 79.907] | 79.904±0.003 | 2011 | |
| კრიპტონი | Kr | 36 | 83.798±0.002 | g m | 83.798±0.002 | 2001 |
| რუბიდიუმი | Rb | 37 | 85.4678±0.0003 | g | 85.468±0.001 | 1969 |
| სტრონციუმი | Sr | 38 | 87.62±0.01 | g r | 87.62±0.01 | 1969 |
| იტრიუმი | Y | 39 | 88.905838±0.000002 | 88.906±0.001 | 2021 | |
| ცირკონიუმი | Zr | 40 | 91.224±0.002 | g | 91.224±0.002 | 1983 |
| ნიობიუმი | Nb | 41 | 92.90637±0.00001 | 92.906±0.001 | 2017 | |
| მოლიბდენი | Mo | 42 | 95.95±0.01 | g | 95.95±0.01 | 2013 |
| ტექნეციუმი | Tc | 43 | - | |||
| რუთენიუმი | Ru | 44 | 101.07±0.02 | g | 101.07±0.02 | 1983 |
| როდიუმი | Rh | 45 | 102.90549±0.00002 | 102.91±0.01 | 2017 | |
| პალადიუმი | Pd | 46 | 106.42±0.01 | g | 106.42±0.01 | 1979 |
| ვერცხლი | Ag | 47 | 107.8682±0.0002 | g | 107.87±0.01 | 1985 |
| კადმიუმი | Cd | 48 | 112.414±0.004 | g | 112.41±0.01 | 2013 |
| ინდიუმი | In | 49 | 114.818±0.001 | 114.82±0.01 | 2011 | |
| კალა | Sn | 50 | 118.710±0.007 | g | 118.71±0.01 | 1983 |
| ანტიმონიუმი | Sb | 51 | 121.760±0.001 | g | 121.76±0.01 | 1993 |
| ტელური | Te | 52 | 127.60±0.03 | g | 127.60±0.03 | 1969 |
| იოდი | I | 53 | 126.90447±0.00003 | 126.90±0.01 | 1985 | |
| ქსენონი | Xe | 54 | 131.293±0.006 | g m | 131.29±0.01 | 1999 |
| ცეზიუმი | Cs | 55 | 132.90545196±0.00000006 | 132.91±0.01 | 2013 | |
| ბარიუმი | Ba | 56 | 137.327±0.007 | 137.33±0.01 | 1985 | |
| ლანთანი | La | 57 | 138.90547±0.00007 | g | 138.91±0.01 | 2005 |
| ცერიუმი | Ce | 58 | 140.116±0.001 | g | 140.12±0.01 | 1995 |
| პრაზეოდიმი | Pr | 59 | 140.90766±0.00001 | 140.91±0.01 | 2017 | |
| ნეოდიმიუმი | Nd | 60 | 144.242±0.003 | g | 144.24±0.01 | 2005 |
| პრომეთიუმი | Pm | 61 | ||||
| სამარიუმი | Sm | 62 | 150.36±0.02 | g | 150.36±0.02 | 2005 |
| ევროპიუმი | Eu | 63 | 151.964±0.001 | g | 151.96±0.01 | 1995 |
| გადოლინიუმი | Gd | 64 | 157.25±0.03 | g | 157.25±0.03 | 1969 |
| ტერბიუმი | Tb | 65 | 158.925354±0.000007 | 158.93±0.01 | 2021 | |
| დისპროზიუმი | Dy | 66 | 162.500±0.001 | g | 162.50±0.01 | 2001 |
| ჰოლმიუმი | Ho | 67 | 164.930329±0.000005 | 164.93±0.01 | 2021 | |
| ერბიუმი | Er | 68 | 167.259±0.003 | g | 167.26±0.01 | 1999 |
| თულიუმი | Tm | 69 | 168.934219±0.000005 | 168.93±0.01 | 2021 | |
| იტერბიუმი | Yb | 70 | 173.045±0.010 | g | 173.05±0.02 | 2015 |
| ლუტეციუმი | Lu | 71 | 174.9668±0.0001 | g | 174.97±0.01 | 2007 |
| ჰაფნიუმი | Hf | 72 | 178.486±0.006 | g | 178.49±0.01 | 2019 |
| ტანტალი | Ta | 73 | 180.94788±0.00002 | 180.95±0.01 | 2005 | |
| ვოლფრამი | W | 74 | 183.84±0.01 | 183.84±0.01 | 1991 | |
| რენიუმი | Re | 75 | 186.207±0.001 | 186.21±0.01 | 1973 | |
| ოსმიუმი | Os | 76 | 190.23±0.03 | g | 190.23±0.03 | 1991 |
| ირიდიუმი | Ir | 77 | 192.217±0.002 | 192.22±0.01 | 2017 | |
| პლატინა | Pt | 78 | 195.084±0.009 | 195.08±0.02 | 2005 | |
| ოქრო | Au | 79 | 196.966570±0.000004 | 196.97±0.01 | 2017 | |
| ვერცხლისწყალი | Hg | 80 | 200.592±0.003 | 200.59±0.01 | 2011 | |
| თალიუმი | Tl | 81 | [204.382, 204.385] | 204.38±0.01 | 2009 | |
| ტყვია | Pb | 82 | [206.14, 207.94] | 207.2±1.1 | 2020 | |
| ბისმუთი | Bi | 83 | 208.98040±0.00001 | 208.98±0.01 | 2005 | |
| პოლონიუმი | Po | 84 | - | |||
| ასტატი | At | 85 | - | |||
| რადონი | Rn | 86 | - | |||
| ფრანციუმი | Fr | 87 | - | |||
| რადიუმი | Ra | 88 | - | |||
| აქტინიუმი | Ac | 89 | - | |||
| თორიუმი | Th | 90 | 232.0377±0.0004 | g | 232.04±0.01 | 2013 |
| პროტაქტინიუმი | Pa | 91 | 231.03588±0.00001 | 231.04±0.01 | 2017 | |
| ურანი | U | 92 | 238.02891±0.00003 | g m | 238.03±0.01 | 1999 |
| ნეპტუნიუმი | Np | 93 | - | |||
| პლუტონიუმი | Pu | 94 | - | |||
| ამერიციუმი | Am | 95 | - | |||
| კიურიუმი | Cm | 96 | - | |||
| ბერკელიუმი | Bk | 97 | - | |||
| კალიფორნიუმი | Cf | 98 | - | |||
| აინშტაინიუმი | Es | 99 | - | |||
| ფერმიუმი | Fm | 100 | - | |||
| მენდელევიუმი | Md | 101 | - | |||
| ნობელიუმი | No | 102 | - | |||
| ლოურენსიუმი | Lr | 103 | - | |||
| რეზერფორდიუმი | Rf | 104 | - | |||
| დუბნიუმი | Db | 105 | - | |||
| სიბორგიუმი | Sg | 106 | - | |||
| ბორიუმი | Bh | 107 | - | |||
| ჰასიუმი | Hs | 108 | - | |||
| მეიტნერიუმი | Mt | 109 | - | |||
| დარმშტადტიუმი | Ds | 110 | - | |||
| რენტგენიუმი | Rg | 111 | - | |||
| კოპერნიციუმი | Cn | 112 | - | |||
| ნიჰონიუმი | Nh | 113 | - | |||
| ფლეროვიუმი | Fl | 114 | - | |||
| მოსკოვიუმი | Mc | 115 | - | |||
| ლივერმორიუმი | Lv | 116 | - | |||
| ტენესინი | Ts | 117 | - | |||
| ოგანესონი | Og | 118 | - |
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ატომური წონების ანგარიშები 1902 წლიდან პერიოდულად ქვეყნდება. ამჟამად ყველაზე უკანასკნელი ანგარიში 2021 წელსაა წარმოდგენილი[2].