ბენჯამინ ბრიტენი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „ბენჯამინ ბრიტენი“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. ბენჯამინ ბრიტენი ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.
ბენჯამინ ბრიტენი

ბიოგრაფია
დაბ. თარიღი 22 ნოემბერი, 1913(1913-11-22)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16]
დაბ. ადგილი ლოუსტოფტი[17] [16]
გარდ. თარიღი 4 დეკემბერი, 1976(1976-12-04)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [18] [12] [13] [14] [16] (63 წლის)
გარდ. ადგილი ოლდბორო[1] [16]
დასაფლავებულია წმინდა პეტრესა და პავლეს ეკლესია
ხელმოწერა
საიტი brittenpears.org
ბენჯამინ ბრიტენი ვიკისაწყობში

ედვარდ ბენჯამინ ბრიტენი, ბარონი ბრიტენი (ინგლ. Edward Benjamin Britten, Baron Britten, OM, CH, დ. 22 ნოემბერი, 1913 – გ. 4 დეკემბერი, 1976) — ინგლისელი კომპოზიტორი, დირიჟორი და პიანისტი, ცენტრალური ფიგურა XX საუკუნის ბრიტანულ მუსიკაში. მისი ნაწარმოებები მოიცავს საოპერო და სხვა სახის ვოკალურ ნამუშევრებს, საორკესტრო და კამერულ მუსიკას. მის ყველაზე ცნობილ ნაწარმოებთა შორისაა ოპერა „პიტერ გრაიმსი“ (1945), „ომის რექვიემი“ (1962) და საორკესტრო შოუ-პიესა „ახალგაზრდას გზამკვლევი ორკესტრში“ (The Young Person's Guide to the Orchestra, 1945).

დაიბადა ლოუსტოფტში, საფოლკში, დენტისტის ოჯახში. მუსიკალური ნიჭი ადრეული ასაკიდან გამოავლინა. სწვლობდა ლონდონის მუსიკის სამეფო კოლეჯში, აგრეთვე, კერძო გაკვეთილებს იღებდა ფრენკ ბრიჯთან. საჯარო ყურადღება პირვლად მიიპყრო ა კაპელა პიესით A Boy was Born (1934). 1945 წელს, ოპერა „პიტერ გრაიმსის“ პემიერამ საერთაშორისო აღიარება მოუტანა. მომდევნო 28 წლის განმავლობაში კიდევ 14 ოპერა დაწერა, რამაც ამ ჟანრში XX საუკუნის წამყვანი კომპოზიტორის ადგილი დაუმკვიდრა. დიდი მასშტაბის ოპერების გარდა, რომელთაც ინგლისის ეროვნული ოპერის და კოვენტ-გარდენისთვის ქმნიდა, ბრიტენი წერდა კამერულ ოპერებსაც, რომელთა შესრულებაც მცირე შემადგენლობით და მცირე სცენებზეც შეიძლებოდა. ამათგან ყველაზე ცნობილია The Turn of the Screw (1954). მის ოპერებში ხშირად გვხვდება გარიყული ინდივიდის დაპირისპირება მტრულად განწყობილ საზოგადოებასთან.

ბრიტენის სხვა ნაწარმოებები მოიცავს საორკესტრო, სოლო ვოკალურ, კამერულ, ინსტრუმენტულ და კინო მუსიკას. დიდად იყო დაინტერესებული მუსიკის შექმნით ბავშვებისა და არაპროფესიონალი შემსრულებლებისათვის, მათ შორისაა ოპერა Noye's Fludde, Missa Brevis და სიმღერათა ციკლი Friday Afternoons. ხშირად, ნაწარმოებებს კონკრეტული შემსრულებლების გათვალიწინებით წერდა. მისი ყველაზე ხშირი და მნიშვნელოვანი მუზა იყო პირადი და პროფესიონალური პარტნიორი, ტენორი პიტერ პირსი; სხვა შემსრულებელთაგან კი აღსანიშნავია კეთლინ ფერიე, ჯენიფერ ვივიენი, ჯანეტ ბეიკერი, დენის ბრეინი, ჯულიან ბრიმი, დიტრიხ ფიშერ-დისკაუ და მსტისლავ როსტროპოვიჩი. ბრიტენი აღიარებული პიანისტი და დირიჟორი იყო, ხშირად ასრულებდა თავის ნაწარმოებებს როგორც კონცერტებზე, აგრეთვე, ხმის ჩამწერ სტუდიებში. ასრულებდა და დირიჟორობდა სხვა კომპოზიტორთა მუსიკასაც, როგორიცაა ბახის „ბრანდენბურგის კონცერტები“, მოცარტის სიმფონიები, აგრეთვე შუმანის და შუბერტის ვოკალური ციკლები.

პირსთან და ლიბრეტისტ, პროდიუსერ ერიკ კროზიესთან ერთად 1948 წელს დააფუძნა ალდებურგის ყოველწლიური ფესტივალი, პასუხისმგებელი იყო სნეიპ მოლტინგსის საკონცერტო დარბაზის აგებაზეც 1967 წელს. სიცოცხლის ბოლო წელს ბარონის ტიტული მიენიჭა.

ცხოვრება და კარიერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ადრეული წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენის დაბადების ადგილი ლოუსტოფტში, რომელიც ორი ათეული წლის განმავლობაში ბრიტენების ოჯახის საცხოვრებელს წარმოადგენდა.

ბრიტენი დაიბადა 1913 წლის 22 ნოემბერს, ინგლისის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, საფოლკის სათევზაო პორტ ლოუსტოფტში,[19] წმინდა სესილიას ხსენების დღეს.[20] იგი რობერტ ვიქტორ ბრიტენის (1877–1934) და მისი მეუღლის, ედით როდას (დაბადების გვარი ჰოკი, 1874–1937) ოთხი შვილიდან ყველაზე უმცროსი იყო.[შ 1] რობერტ ბრიტენის ახალგაზრდობის ამბიცია, გამხდარიყო ფერმერი, უსახსრობის გამო ვერ განხორციელდა, სანაცვლოდ კი მან დანტისტის პროფესია შეისწავლა; საქმიანობა, რომელსაც წარმატებით, მაგრამ სიამოვნების გარეშე ეწეოდა. ჩარინგ კროსის ჰოსპიტალში სწავლისას გაიცნო ედით ჰოკი, ბრიტანეთის მთავრობის შინაგან საქმეთა ოფისის სამოქალაქო კლერკის ქალიშვილი. მათ 1901 წლის სექტემბერში, ლონდონში, სმით სკვეარის წმინდა იოანეს სახელობის ეკლესიაში იქორწინეს.[22]

ბრიტენის ბიოგრაფები თანხმდებიან, რომ მამამისი მოსიყვარულე, მაგრამ მკაცრი მშობელი იყო.[23] [24] [25] [26] ბრიტენი, მისი დის, ბეთის თანახმად, მამას „კარგად ეწყობოდა, იზიარებდა მის მშრალ იუმორს, საქმისადმი თავდადებას და ტკივილის ატანის უნარს“.[27] ედით ბრიტენი ნიჭიერი მოყვარული მუსიკოსი და ლოუსტოფტის მუსიკალური საზოგადოების მდივანი იყო.[24][28] XX საუკუნის დასაწყისში, ინგლისის პროვინციებში კლასობრივი განსხვავება სერიოზულად აღიქმებოდა. ბრიტენი თავის ოჯახს „ძალიან ჩვეულებრივ საშუალო კლასის“ წარმომადგენლად ახასიათებს, თუმცა, მათ უჩვეულო მხარეებიც გააჩნდათ: ედითის მამა უკანონო შვილი იყო, ხოლო დედა – ალკოჰოლიკი; რობერტ ბრიტენი კი აგნოსტიკი იყო და კვირაობით ეკლესიაში წასვლაზე უარს აცხადებდა.[29] მუსიკა ედით ბრიტენისთვის ოჯახის სოციალური მდგომარეობის შენარჩუნების უმთავრეს საშუალებას წარმოადგენდა, ხშირად აწყობდა რა მუსიკალურ საღამოებს, რომლებზეც ადგილობრივი საზოგადოების მნიშვნელოვან წარმომადგენლებს ეპატიჟებოდა ხოლმე.[30]

სამი თვის ასაკში ბრიტენი პნევმონიით დაავადდა და სიკვდილს ძლივს გადაურჩა.[28] ავადმყოფობამ ძლიერ დააზიანა მისი გული[31] და ექიმებმა მშობლები გააფრთხილეს, რომ იგი, სავარაუდოდ, ვერასოდეს შეძლებდა ნორმალურად ცხოვრებას.[32] იგი უფრო კარგად გამოჯანმრთელდა, ვიდრე ელოდნენ და ახალგაზრდა ასაკში ტენისსა და კრიკეტსაც თამაშობდა.[32] [33] დედამისის სასიახარულოდ, იგი განსაკუთრებული მუსიკალური ნიჭით გამოირჩეოდა, განსხვავებით დებისგან, რომელთაც მამის მხრიდან მუსიკისადმი გულგრილობა გამოჰყვათ. მისი ძმა მუსიკალურად ნიჭიერი იყო, მაგრამ მხოლოდ რეგტაიმი აინტერესებდა.[34] ახალგაზრდა ბრიტენს ფორტეპიანოს და ნოტაციის პირველ გაკვეთილებს დედა უტარებდა. კომპოზიცია პირველად ხუთი წლის ასაკში სცადა,[35] ფორტეპიანოს გაკვეთილებზე პირველად შვიდი წლის ასაკში შევიდა, ხოლო სამი წლის შემდეგ ალტის დაკვრაც დაიწყო.[36] იგი ერთ-ერთი უკანასკნელი კომპოზიტორი იყო, რომელიც ექსკლუზიურად ცოცხალ მუსიკაზე აღიზარდა: მამამისი სახლში გრამოფონის ან რადიოს ქონაზე უარს აცხადებდა.[30]

განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლოუსტოფტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შვიდი წლის ასაკში ბრიტენი მისის ასლის საშინაო სკოლაში გაგზავნეს. მისის ასლის ახალგაზრდა და, ეთელი, მას ფორტეპიანოში ამეცადინებდა; მოგვიანებით, ბრიტენი მადლიერებით იხსენებდა მის გაკვეთილებს.[37] მომდევნო წელს იგი ლოუსტოფტის საუთ ლოჯის მოსამზადებელ სკოლაში, დღის ცვლაში შევიდა.[38] დირექტორი, ტომას სიუელი, ძველმოდური და დისციპლინის მოყვარული იყო. ახალგაზრდა ბრიტენი აღშფოთებული იყო ფიზიკური დასჯის სასტიკი მეთოდებით, რომელთაც სკოლაში ხშირად ჰქონდა ადგილი. მოგვიანებით, ამბობდა, რომ მისი პაციფიზმი, სავარაუდოდ, სწორედ სკოლის რეჟიმის მიმართ რეაქციიდან იღებდა სათავეს.[39] თავად ბრიტენი სიუელს თვალში იშვიათად ხვდებოდა; დირექტორი მათემატიკოსი იყო, ხოლო ბრიტენი ამ საგანში საუკეთესო მოსწავლე. სკოლას არავითარი მუსიკალური ტრადიცია არ გააჩნდა, რის გამოც ბრიტენი ფორტეპიანოს შესწავლას ეთელ ასლთან განაგრძობდა. ათი წლის ასაკიდან ალტის შესწავლა დაიწყო დედამისის მეგობართან, ოდრი ოლსტონთან, რომელიც გათხოვებამდე პროფესიონალი მუსიკოსი იყო.[40] თავისუფალ დროს აქტიურად წერდა მუსიკას. 1956 წელს, როცა მისი „მარტივი სიმფონია“ (Simple Symphony) შესრულდა, რომელიც სკოლისდროინდელ მონახაზებს ეფუძნებოდა, ბრიტენმა თავისი ახალგაზრდობის სიტყვიერი პორტრეტიც დახატა, რომელიც პროგრამას ახლდა თან.

ფრენკ ბრიჯი, ბრიტენის მასწავლებელი

ოდრი ოლსტონის წახალისებით ბრიტენმა ნორვიჩში სიმფონიური მუსიკის კონცერტებზე დაიწყო სიარული. ერთ-ერთ მათგანზე, რომელიც ნორფოლკის და ნორვიჩის ფესტივალის ფარგლებში, 1924 წლის ოქტომბერში ჩატარდა, მოისმინა ფრენკ ბრიჯის საორკესტრო პოემა „ზღვა“, რომელსაც ავტორი დირიჟორობდა. ეს თანამედროვე კლასიკური მუსიკის პირველი მნიშვნელოვანი ნიმუში იყო, რომელიც მან მოისმინა და თავისივე სიტყვებით, გაოგნებული დარჩა.[41][42] ოდრი ოლსტონი ბრიჯის მეგობარი იყო და სამი წლის შემდეგ, იმავე ფესტივალზე ბრიტენი, რომელიც ჯერ 14 წლისაც არ იყო, კომპოზიტორს წარუდგინა. ბრიჯზე ბიჭმა კარგი შთაბეჭდილება დატოვა და მისი რამდენიმე ნაწარმოების განხილვის შემდეგ, ლონდონში, თავისთან მიიწვია სასწავლებლად.[43] რობერტ ბრიტენი, რომელსაც ზურგს ტომას სიუელიც უმაგრებდა, კომპოზიტორის კარიერას ეჭვის თვალით უყურებდა. კომპრომისის სახით, გადაწყდა, რომ ბრიტენი სწავლას საჯარო სკოლაში გააგრძელებდა, თუმცა, ნება ეძლეოდა, რეგულარულად, დღისით, ლონდონში ჩასულიყო ხოლმე და ბრიჯისგან კომპოზიციის, ხოლო მისი კოლეგის, ჰაროლდ სემუელისგან ფორტეპიანოს გაკვეთილები მიეღო.[44]

ბრიჯმა ბრიტენს დეტალების მიმართ სკრუპულოზური ყურადღების და კომპოზიციის ტექნიკური ასპექტების მნიშვნელობა ასწავლა,[შ 2] აგრეთვე, შთააგონა, ეპოვა საკუთარი თავი და მისი ერთგული დარჩენილიყო.[46] ყველაზე ადრეული მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები, რომლებიც ბრიტენმა ბრიჯთან სწავლისას შექმნა, არის სიმებიანი კვარტეტი ფა-მაჟორი (დაასრულა 1928 წლის აპრილში) და „ოთხი ფრანგული სიმღერა“ (Quatre Chansons Françaises), ვოკალური ციკლი მაღალი ხმისა და ორკესტრისთვის. მკვლევარები ბრიტენზე მასწავლებლის გავლენას სხვადასხვაგვარად აფასებენ. ჰამფრი კარპენტერი და მაიკლ ოლივერი ფიქრობენ, რომ ბრიტენი, როგორც ორკესტრატორი, მეტწილად თვითნასწავლი იყო;[47][48] ხოლო დონალდ მიჩელი თვლის, რომ ვოკალურ ციკლს ბრიჯის მნიშვნელოვანი გავლენა ეტყობა.[46]

საჯარო სკოლა და სამეფო მუსიკალური კოლეჯი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კომპოზიტორები, რომლებმაც გავლენა მოახდინეს ბრიტენზე მის ადრეულ პერიოდში, საათის ისრის მიმართულებით ზედა მარცხენა მხრიდან: გუსტავ მალერი, ჯონ აირლენდი, დიმიტრი შოსტაკოვიჩი, იგორ სტრავინსკი.

1928 წლის სექტემბერში ბრიტენი ჰოლტში, ნორფოლკში, გრეშემის სკოლა-პანსიონატში შევიდა. თავდაპირველად იქ თავს უბედურად გრძნობდა და დღიურში თვითმკვლელობაზე ან გაქცევაზეც კი საუბრობს:[49] პირველ რიგში, აწუხებდა ოჯახისგან, განსაკუთრებით, დედისგან განშორება; სძულდა მუსიკის მასწავლებელი და შოკირებული იყო ბულინგის მასშტაბებით, მიუხედავად იმისა, რომ მისი ობიექტი თავად არ იყო ხოლმე.[50][შ 3] პანსიონატში ორი წელი დაჰყო, 1930 წელს კი ლონდონის სამეფო მუსიკალური კოლეჯის სტიპენდია მოიპოვა. მისაღები გამოცდის ჟიურიში იყვნენ კომპოზიტორები ჯონ აირლენდი და რალფ ვონ უილიამსი, ასევე, კოლეჯის ჰარმონიის და კონტრაპუნქტის მასწავლებელი, ს. პ. უოდინგტონი.[52]

კოლეჯში ბრიტენი 1930-დან 1933 წლამდე სწავლობდა. კომპოზიციის გაკვეთილებს ჯონ აირლენდთან, ხოლო ფორტეპიანოს – არტურ ბენჯამინთან გადიოდა. ამ პერიოდში მოიგო სალივანის პრემია კომპოზიციაში, კობეტის პრემია კამერული მუსიკისთვის და ორჯერ მოიპოვა ერნესტ ფარარის პრემია კომპოზიციისთვის.[53] მიუხედავად ამისა, დაწესებულებით დიდად მოხიბლული არ ყოფილა: სტუდენტები „მოყვარულებად და ხალხურებად“ მოეჩვენა, ხოლო პედაგოგების მხრიდან არ მოსწონდა, რომ „ტექნიკური ნიჭიერება ზედაპირულობის და არაგულწრფელობის ნიშნად“ მიაჩნდათ.[54][შ 4] აირლენდის კიდევ ერთი მოსწავლე, ჰამფრი სიერლი იხსენებდა, რომ აირლენდი „შთამაგონებელი მასწავლებელი შეიძლებოდა ყოფილიყო მათთვის, ვინც მის ტალღაზე იყო“; ბრიტენი არ იყო, ამიტომ მისგან ცოტა რამ ისწავლა.[56] იგი აგრძელებდა ბრიჯთან კერძო გაკვეთილების მიღებას, თუმცა, მოგვიანებით აქებდა აირლენდს და აღნიშნავდა, რომ მან „ფაქიზად გამოაცილა ძალიან, ძალიან რთული მუსიკალური მოზარდობიდან“.[57]

ლონდონში ყოფნის დრო ბრიტენმა ნაყოფიერად გამოიყენა კონცერტებზე დასასწრებად და სტრავინსკის, შოსტაკოვიჩის და განსაკუთრებით, მალერის მუსიკის უკეთ გასაცნობად.[შ 5] მას განზრახული ჰქონდა, კოლეჯის დასრულების შემდეგ ვენაში წასულიყო და არნოლდ შონბერგის სტუდენტთან, ალბან ბერგთან გაეგრძელებინა სწავლა, თუმცა, კოლეჯის პედაგოგების რჩევით, მშობლებმა გადააფიქრებინეს.[59]

ბრიტენის პირველი კომპოზიციები, რომლებმაც ყურადღება მიიქციეს, კოლეჯში სწავლის დროს შეიქმნა: სინფონიეტა, თხზ. 1 (1932), კვარტეტი ჰობოისთვის „ფანტაზია“ (Phantasy), თხზ. 2, რომელიც ლეონ გუსენსს მიეძღვნა და 1933 წლის 6 აგვისტოს, BBC-ს ეთერში მანვე შეასრულა; აგრეთვე, საგუნდო ვარიაციები, სახელწოდებით „ბიჭი დაიბადა“ (A Boy was Born), რომელიც 1933 წელს, BBC Singers-ისთვის დაწერა. იგი მომდევნო წელს შესრულდა.[60] იმავე პერიოდში შექმნა „პარასკევის შუადღეები“ (Friday Afternoons), 12 სიმღერისგან შემდგარი კოლექცია პრესტატინის კლაივ ჰაუსის სკოლის მოსწავლეებისათვის, სადაც მისი ძმა დირექტორი იყო.[61]

ადრეული პროფესიული ცხოვრება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1935 წლის თებერვალში, ბრიჯის დაჟინებით, ბრიტენი BBC-ს მუსიკალურ დირექტორთან, ადრიან ბულტთან და მის თანაშემწესთან, დირიჟორ ედვარდ კლარკთან საქმიან გასაუბრებაზე მოხვდა.[62] ბრიტენს ტელევიზიის მუსიკალურ დეპარტამენტში სრულ განაკვეთზე მუშაობის პერსპექტივა დიდად არ ხიბლავდა, ამიტომ კმაყოფილი დარჩა, როცა გასაუბრებამ, სამსახურში აყვანის ნაცვლად, შედეგად მოიტანა მიწვევა, დაეწერა მუსიკა დოკუმენტური ფილმისთვის „მეფის ბეჭედი“ (The King's Stamp), რომელსაც ბრიტანეთის საფოსტო სამსახურის კინოს დანაყოფისთვის რეჟისორი ალბერტო კავალკანტი იღებდა.[63]

უ. ჰ. ოდენი, 1939

ბრიტენი აღნიშნული დეპარტამენტისთვის მუდმივად მომუშავე რამდენიმე ხელოვანისგან შემდგარ ვიწრო წრეში მოხვდა. მათგან ერთ-ერთი იყო პოეტი უისტენ ჰიუ ოდენი. 1935 წელს მათ ერთად იმუშავეს ორ დოკუმენტურ ფილმზე „ქვანახშირის სახე“ (Coal Face) და „ღამის ფოსტა“ (Night Mail).[64] 1936 წელს, აგრეთვე, შედგა მათი კოლაბორაცია ვოკალურ ციკლზე „ჩვენი მონადირე მამები“ (Our Hunting Fathers, 1936), რომელიც, როგორც პოლიტიკური შინაარსით, ისე მუსიკალურად, საკმაოდ რადიკალური იყო. ამას მოჰყვა „კაბარეს სიმღერები“ (Cabaret Songs), „ამ კუნძულზე“ (On This Island), ოპერეტა „პოლ ბუნიანი“ და „ჰიმნი წმინდა სესილიას“.[65] ოდენის გავლენა ბრიტენზე მნიშვნელოვანი იყო. მან უბიძგა კომპოზიტორს, გაეფართოვებინა თავისი ესთეტიური, ინტელექტუალური და პოლიტიკური თვალსაწიერი, ასევე, შეჰგუებოდა თავის ჰომოსექსუალობას. ოდენი, დევიდ მეთიუსის მიხედვით, მხიარული და თავისუფალი იყო, დანაშაულის გრძნობის გარეშე, ხოლო ბრიტენი, ბუნებით პურიტანი და კონსერვატიული, სექსუალურად ჩაკეტილი იყო.[66]

1935-1937 წლებში ბრიტენმა თეატრის, კინოსა და რადიოსათვის 40-ზე მეტი ნაწარმოები დაწერა.[67] 1930-იანი წლების ბოლოს შექმნილი კინომუსიკიდან მეთიუსი გამოარჩევს „ღამის ფოსტას“ და „სიყვარული უცხოსგან“ (Love from a Stranger, 1937); თეატრისთვის შექმნილი მუსიკიდან გამორჩეულია „ასვლა F6-ზე“ (The Ascent of F6, 1936), „ფრონტირზე“ (On the Frontier, 1938) და Johnson Over Jordan (1939); რადიოსთვის დაწერილი ნამუშევრებიდან აღსანიშნავია „მეფე არტური“ (1937) და „ხმალი ქვაში“ (The Sword in the Stone, 1939).[68]

1937 წელს ბრიტენის ცხოვრებაში ორი უმნიშვნელოვანესი მოვლენა მოხდა: გარდაეცვალა დედა და გაიცნო ტენორი პიტერ პირსი. მიუხედავად იმისა, რომ ბრიტენს დედა განსაკუთრებით უყვარდა და მისმა სიკვდილმა ძლიერ დაამწუხრა, საფიქრებელია, რომ ეს, გარკვეულწილად, მისთვის გათავისუფლებაც იყო.[69][70] მხოლოდ მისი გარდაცვალების შემდეგ დაიწყო მან ემოციური ურთიერთობები თავისი ასაკის და უფრო ახალგაზრდა ადამიანებთან.[71] მოგვიანებით, იმავე წელს, გაიცნო პირსი, როცა ორივე ავიაკატასტროფაში დაღუპული საერთო მეგობრის ოჯახს მისი საცხოვრებლის მოწესრიგებაში ეხმარებოდა.[72] პირსი მალევე გახდა ბრიტენის მუსიკალური შთაგონება და ახლო (თუმცა, ამ ეტაპზე, პლატონური გრძნობებით) მეგობარი. ბრიტენის პირველი ნაწარმოები, „ათასი მოელვარე ცეცხლი“ (A thousand gleaming fires, ემილი ბრონტეს ლექსზე) ტენორისა და სიმებიანი საკრავებისთვის, სპეციალურად პირსისთვის ამ შეხვედრიდან სამ კვირაში დაიწერა.[73]

1937 წელს სამშვიდობო ფიცის კავშირისათვის (Peace Pledge Union) რობერტ დანკანის ტექსტზე დაწერა „პაციფისტური მარში“. ბრიტენი, თავად პაციფისტი, ამ ორგანიზაციის აქტიური წევრი იყო. ნაწარმოები წარუმატებელი აღმოჩნდა და კომპოზიტორმა მალევე უკან გამოითხოვა.[74] ამ პერიოდიდან მის ნაწარმოებთა შორის გამორჩეულია „ვარიაციები ფრენკ ბრიჯის თემაზე“ სიმებიანი ორკესტრისთვის, რომელიც, მეთიუსის აღწერით, ბრიტენის პირველი ნაწარმოები იყო, რომელიც პოპულარულ კლასიკად იქცა.[75] იგი წარმატებული აღმოჩნდა ჩრდილოეთ ამერიკაშიც და შესრულდა ტორონტოში, ნიუ-იორკში, ბოსტონში, ჩიკაგოში და სან-ფრანცისკოში; დირიჟორებს შორის იყვნენ ჯონ ბარბიროლი და სერჟ კუსევიცკი.[76]

ამერიკა, 1939–42[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1939 წლის აპრილში ბრიტენი და პირსი გემით ჩრდილოეთ ამერიკაში გაემგზავრნენ, სადაც ჯერ კანადაში, ხოლო შემდეგ ნიუ-იორკში ჩავიდნენ. ინგლისის დასატოვებლად მათ რამდენიმე მიზეზი ჰქონდათ, მათ შორის, პაციფისტების რთული მდგომარეობა ომსმოწყურებულ ევროპაში, ფრენკ ბრიჯის წარმატება შეერთებულ შტატებში, ოდენისა და მისი მეგობრის, კროსტოფერ იშერვუდის გამზგავრება შტატებში სამიოდე თვით ადრე, მტრული და დამამცირებელი გამოხმაურებები, რომლებიც ბრიტანულ პრესაში ბრიტენის მუსიკის შესახებ იბეჭდებოდა, აგრეთვე, ცუდად მომზადებული და არაადეკვატური პერფორმანსები ადგილობრივი ორკესტრებისგან.[77] ამერიკაში ჩასვლის შემდეგ ბრიტენისა და პირსის ურთიერთობამ სექსუალური ხასიათიც შეიძინა და ამ დროიდან მოყოლებული ბრიტენის გარდაცვალებამდე ისინი პარტნიორები იყვნენ როგორც პროფესიულ, ისე პირად ცხოვრებაში.[78] მეორე მსოფლიო ომის დაწყებისას მათ რჩევისთვის ვაშინგტონში ბრიტანეთის საელჩოს მიმართეს, სადაც უთხრეს, რომ უმჯობესი იქნებოდა, შტატებში კულტურული დესპანების ამპლუაში დარჩენილიყვნენ.[76] პირსსაც და ბრიტენსაც, თავდაპირველად, სურვილი ჰქონდათ, ამ რჩევისთვის ყურადღება არ მიექციათ და სამშობლოში დაბრუნებულიყვნენ, თუმცა, ბრიტენმა, საბოლოოდ, საწინააღმდეგო არჩევანი გააკეთა და პირსიც დაარწმუნა, შტატებში დარჩენილიყვნენ.[79]

კომპოზიტორ აარონ კოპლანდთან ბრიტენი უკვე მეგობრობდა. მისმა ბოლო ნაწარმოებებმა, Billy the Kid და An Outdoor Overture მის მუსიკაზეც მოახდინა გავლენა.[80] 1940 წელს დაწერა „მიქელანჯელოს შვიდი სონეტი“, პირველი პირსისთვის დაწერილი მრავალი სასიმღერო ციკლიდან.[81] ამ პერიოდის საორკესტრო ნაწარმოებები მოიცავს სავიოლინო კონცერტს და „რექვიემის სიმფონიას“ (Sinfonia da Requiem). 1941 წელს დაასრულა თავისი პირველი მუსიკალური დრამა, ოპერეტა „პოლ ბუნიანი“, რომლის ლიბრეტოც ოდენს ეკუთვნოდა.[77] ამერიკის შეერთებულ შტატებში ყოფნისას პირველად მოისმინა ბალინეზიური გამელანი, კანადელი კომპოზიტორის, კოლინ მაკფის მიერ გაკეთებული ტრანსკრიპციებიდან ორი ფორტეპიანოსთვის. ორი კომპოზიტორი ერთმანეთს 1939 წლის ზაფხულში შეხვდა და რამდენიმე ტრანსკიპცია ერთადაც ჩაწერეს.[82] ამ მუსიკალურმა შეხვედრებმა ნაყოფი გამოიღო ბრიტენის რამდენიმე გვიანდელ ნაწარმოებში, რომლებშიც გამელანის გავლენა იგრძნობა.[83]

შტატებში გადასვლამ ბრიტენი მტრული კრიტიკისგან ვერ დაიხსნა. ნიუ-იორკის მუსიკალური კრიტიკოსების უმთავრესი წარმომადგენლები, ოლინ დაუნსი და ირვინგ კოლოდინი მისდამი კეთილად იყვნენ განწყობილნი, თუმცა, ვირჯილ ტომსონი, სიუზან რობინსონის სიტყვებით, ყოველთვის „სასტიკი და ღვარძლიანი“ იყო. 1940 წლის ნაწარმოები Les Illuminations ტომსონმა დაახასიათა, როგორც „ზედაპირული ეფექტების სერია... პრეტენზიული, ბანალური და უკიდურესად იმედგამაცრუებელი“, არანაკლებ კრიტიკული იყო იგი პირსის ვოკალური შესაძლებლობების მიმართ. რობინსონი ფიქრობს, რომ ტომსონის მოტივაციას „ღვარძლის, ეროვნული სიამაყის და პროფესიული ეჭვიანობის ნაზავი“ წარმოადგენდა.[76] „პოლ ბუნიანი“ კრიტიკულად ერთმნიშვნელოვანი ჩავარდნა იყო,[84] ხოლო „რექვიემის სიმფონიას“, რომელზეც უკვე უარი ეთქვათ იაპონელ სპონსორებს ღიად ქრისტიანული ბუნების გამო, ურთიერთსაწინააღმეგო გამოხმაურებები მოჰყვა, როცა მისი პრემიერა 1941 წლის მარტში ნიუ-იორკის ფილარმონიულმა ჯონ ბარბიროლის დირიჟორობით წარმოადგინა. ნაწარმოების რეპუტაცია ცოტა ხანში მკვეთრად გაიზარდა, როცა მას ხელი კუსევიცკიმ მოჰკიდა.[85]

ინგლისში დაბრუნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

„პიტერ გრაიმსის“ ერთი გვერდი ჯორჯ კრების 1812 წლის კრებულიდან The Borough

1942 წელს ბრიტენმა პირველად წაიკითხა ჯორჯ კრების პოეზია.[86] კრებულმა The Borough, რომლის სიუჟეტებიც ბრიტენის სამშობლოსთან ახლოს, საფოლკის სანაპიროზე ვითარდება, მასში ინგლისის ისეთი ძლიერი მონატრება გააღვიძა, რომ გადაწყვიტა, დაბრუნებულიყო. აგრეთვე, გადაწყვიტა, დაეწერა ოპერა კრების პოემაზე პიტერ გრაიმსის შესახებ.[76] ვიდრე შეერთებულ შტატებს დატოვებდა, კუსევიცკიმ, რომელიც ყოველთვის ხელგაშლილი იყო ახალი ნიჭის ხელშეწყობისთვის, მას ოპერის სანაცვლოდ 1,000 დოლარი შესთავაზა.[76][შ 6] ბრიტენი და პირსი ინგლისში 1942 წლის აპრილში დაბრუნდნენ. ხანგრძლივი ტრანსატლანტიკური მგზავრობის დროს ბრიტენმა დაასრულა საგუნდო ნაწარმოებები A Ceremony of Carols და Hymn to St Cecilia. მეორე მისი ბოლო კოლაბორაცია იყო ოდენთან. ბრიტენს მასთან კავშირი გაწყვეტილი ჰქონდა — ოდენი მის ერთ-ერთ ე.წ. „გვამად“ იქცა, რომლებშიც მისი ერთ დროს ახლო მეგობრები იგულისხმებოდნენ, რომლებთანაც კომპოზიტორს კავშირი გაეწყვიტა, რადგან მათგან სარგებელს ვეღარ იღებდა, ან რაღაც მიზეზით მათზე განაწყენებული იყო.[89]

დაბრუნებისთანავე, ბრიტენმა და პირსმა სამხედრო სამსახურისგან გათავისუფლების მოთხოვნით განცხადება შეიტანეს. პირსის მოთხოვნა დაკმაყოფილდა, ხოლო ბრიტენს თავდაპირველად არასაბრძოლო სამხედრო სამსახური დაევალა, თუმცა, გადაწყვეტილების გასაჩივრების შემდეგ, უპირობოდ გაათავისუფლეს.[90] 1937 წელს, დედის გარდაცვალების შემდეგ მიღებული ქონებით ბრიტენმა სნეიპში, საფოლკში, შეიძინა მამული, სახელწოდებით „Old Mill“, რომელსაც აგარაკად იყენებდა. 1944 წლის უმეტესი ნაწილი სწორედ აქ, ოპერა „პიტერ გრაიმსზე“ მუშაობაში გაატარა. პირსი სედლერ უელსის საოპერო დასს (ინგლისის ნაციონალური ოპერა) შეუერთდა, რომლის ხელმძღვანელმა, სოპრანო ჯოან კროსმა განაცხადა, რომ ლონდონში, დასის თეატრის ხელახალი გახსნა ბრიტენის ოპერით სურდა და მთავარ როლებზე საკუთარი თავი და პირსი დაამტკიცა.[შ 7] დასის წევრები უკმაყოფილო იყვნენ სავარაუდო ნეპოტიზმის და ბრიტენის მუსიკის „კაკაფონიურობის“ გამო; ადგილი ჰქონდა ცუდად შენიღბულ ჰომოფობიურ შენიშვნებსაც.[92] „პიტერ გრაიმსის“ პრემიერა 1945 წლის ივნისში შედგა და მას როგორც პუბლიკის, ისე კრიტიკოსთა აღიარება ხვდა წილად;[93][94] მისგან მიღებულმა შემოსავალმა გადააჭარბა იმავე სეზონზე დადგმული „ბოჰემას“ და „მადამ ბატერფლაის“ შემოსავლებს.[95] ოპერის ადმინისტრატორმა, ლორდმა ჰეარვუდმა მას უწოდა „პირველი ჭეშმარიტად წარმატებული ბრიტანული ოპერა, გილბერტის და სალივანის გამოკლებით, პერსელის შემდეგ“.[96] დასის შიდა ინტრიგებით შეწუხებულმა კროსმა, ბრიტენმა და პირსმა სედლერ უელსთან 1945 წლის დეკემბერში კავშირი გაწყვიტეს და საკუთარი საოპერო კომპანია დააფუძნეს, რომელიც, მოგვიანებით ინგლისის საოპერო ჯგუფი (English Opera Group) გახდა.[97]

„პიტერ გრაიმსის“ პრემიერიდან ერთი თვის შემდეგ ბრიტენი და მევიოლინე იეჰუდი მენუჰინი გერმანიაში გაემგზავრნენ, სადაც საკონცენტრაციო ბანაკებიდან გადარჩენილთათვის კონცერტები უნდა ჩაეტარებინათ.[98] რაც მათ ნახეს, განსაკუთრებით ბელზენში, ბრიტენისთვის იმდენად შოკისმომგვრელი აღმოჩნდა, რომ ამ თემაზე სიცოცხლის ბოლო წლებამდე არ საუბრობდა, როცა პირსს უთხრა, რომ ნანახმა გავლენა მოახდინა ყველაფერზე, რაც მას შემდეგ დაწერა.[99][98] კოლინ მეთიუსი შენიშნავს, რომ გერმანიიდან დაბრუნების შემდეგ დაწერილი ნამუშევრები, „ჯონ დონის წმინდა სონეტები“ და მეორე სიმებიანი კვარტეტი მკვეთრ კონტრასტშია წინა, შედარებით მსუბუქი ხასიათის ნამუშევრებთან, როგორიცაა, მაგალითად, Les Illuminations.[100] ბრიტენმა სიცოცხლის ხალისი დაიბრუნა 1945 წელს შექმნილი ნაწარმოებისთვის „ახალგაზრდას გზამკვლევი ორკესტრში“, რომელიც დაიწერა საგანმანათლებლო ფილმისთვის „ორკესტრის ინსტრუმენტები“. ფილმის რეჟისორი მუირ მატიესონი იყო და მუსიკას, მალკოლმ სარჯენტის დირიჟორობით, ლონდონის სიმფონიური ორკესტრი ასრულებდა.[101] შექმნიდან მოყოლებული იგი ბრიტენის ყველაზე ხშირად შესრულებულ და პოპულარულ ნაწარმოებად რჩება.[102]

ბრიტენის შემდეგი ოპერა, „ლუკრეციას გაუპატიურება“, გლინდებორნის პირველ ომისშემდგომ ფესტივალზე, 1946 წელს დაიდგა. შემდეგ იგი პროვინციულ ქალაქებში ტურნეზე გაიტანეს „გლინდებორნის ინგლისური საოპერო დასის“ (Glyndebourne English Opera Company) სახელით, რაც ბრიტენისა და მისი პარტნიორების არცთუ სასიამოვნო, მაგრამ აუცილებელ ალიანსს წარმოადგენდა გლინდებორნის ფესტივალის ავტოკრატ ხელმძღვანელთან, ჯონ კრისტისთან.[103][104] ტურნე ფინანსურად ძლიერ წამგებიანი აღმოჩნდა და კრისტიმ შემდგომი ტურნეების გამართვაზე უარი განაცხადა.[105] ბრიტენმა და მისმა საქმიანმა პარტნიორებმა ინგლისის საოპერო ჯგუფი დააფუძნეს, რომელსაც სამხატვრო დირექტორების რანგში ლიბრეტისტი ერიკ კროზიე და დიზაინერი ჯონ პაიპერი შეუერთდნენ. ჯგუფის გაცხადებულ მიზანს ახალი ინგლისური ოპერების და სხვა ნაწარმოებების შეკვეთა, დადგმა და ინგლისის მასშტაბით მათი წარდგენა წარმოადგენდა.[106] ბრიტენმა 1947 წელს ჯგუფისთვის კომედიური ოპერა „ალბერტ ჰერინგი“ დაწერა. მასთან დაკავშირებული ტურნეს დროს პირსს გაუჩნდა იდეა, დაეარსებინათ ფესტივალი საფოლკის პატარა ზღვისპირა ქალაქ ალდებურგში, სადაც, ერთი წლით ადრე, ბრიტენი სნეიპიდან გადასახლდა და რომელიც მის გარდაცვალებამდე მის ძირითად საცხოვრებელ ადგილს წარმოადგენდა.[107][108]

ალდებურგი; 1950-იანი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ალდებურგის ფესტივალი 1948 წლის ივნისში ბრიტენის, პირსის და კროზიეს ხელმძღვანელობით გაიხსნა.[109] საზეიმო დარბაზში „ალბერტ ჰერინგი“ წარმოადგინეს, ხოლო ბრიტენის ახალ კანტატას ტენორის, გუნდისა და ორკესტრისათვის, სახელწოდებით „წმინდა ნიკოლოზი“ (Saint Nicolas) სამრევლო ეკლესია დაეთმო.[110] ფესტივალს დაუყოვნებელი წარმატება ხვდა წილად, ყოველწლიურ მოვლენად ჩამოყალიბდა და 21-ე საუკუნეშიც გრძელდება.[111] თითქმის ყველა ფესტივალზე, 1976 წლამდე ბრიტენის ახალი ნაწარმოებების პრემიერას ჰქონდა ადგილი. მათ შორის იყო ოპერები „ზაფხულის ღამის სიზმარი“ საზეიმო დარბაზში 1960 წელს და „სიკვდილი ვენეციაში“ სნეიპ მოლტინგსის საკონცერტო დარბაზში 1973 წელს.[112][113]

ბენჯამინ ბრიტენის მემორიალური ფანჯარა ალდებურგის წმინდა პეტრეს და პავლეს სახელობის ეკლესიაში, ავტორი ჯონ პაიპერი.

ბევრი წამყვანი ინგლისელი კომპოზიტორისგან განსხვავებით, ბრიტენი პედაგოგიური მოღვაწეობით არ იყო ცნობილი,[შ 8] თუმცა, 1949 წელს მიიღო ერთადერთი კერძო მოსწავლე, არტურ ოლდჰემი, რომელიც მასთან სამი წელი სწავლობდა. ოლდჰემს მისი მუსიკალური ასისტენტის რანგში სარგებლობაც მოჰქონდა. მან მოახდინა „ვარიაციების ფრენკ ბრიჯის თემაზე“ არანჟირება სიმფონიური ორკესტრისთვის ფრედერიკ ეშტონის ბალეტისთვის Le Rêve de Léonor (1949),[117] თუმცა მოგვიანებით, მოსწავლე-მასწავლებლის ურთიერთობა დაახასიათა, როგორც „სასარგებლო ხუთი პროცენტით ბრიტენისთვის და ოთხმოცდათხუთმეტი პროცენტით ჩემთვის!“[118]

1950-იანი წლების განმავლობაში ბრიტენი ოპერების წერას აგრძელებდა. კოვენტ-გარდენში პრემიერის შემდეგ (1951) „ბილი ბადი“ კარგად მიიღეს და „პიტერ გრაიმსის“ შემდეგ წინსვლადაც შეაფასეს.[119] „გლორიანას“ (1953) პრემიერა, რომელიც ელიზაბეტ II-ს კორონაციას მიეძღვნა, დედოფლისა და ბრიტანული ისტემბლიშმენტის თანდასწრებით გაიმართა. იგი გულგრილად მიიღეს. არცთუ საზეიმო სიუჟეტი, რომელიც ელიზაბეტ I-ს მმართველობის ბოლო წლებს ეხებოდა და ბრიტენის „ზედმეტად თანამედროვე“ მუსიკა, მეთიუსის სიტყვებით, მმართველ კლასში გამჯდარ ფილისტერიზმს ვერ მოერია.[120][შ 9] მიუხედავად ფინანსური წარმატებისა, „გლორიანა“ მომდევნო 13 წლის განმავლობაში ბრიტანეთში აღარ დადგმულა.[122] მოგვიანებით, იგი ბრიტენის ერთ-ერთ საუკეთესო ოპერად იქნა აღიარებული.[123] მომდევნო ოპერა, The Turn of the Screw ძლიერ წარმატებული აღმოჩნდა;[124] 2013 წლისთვის „პიტერ გრაიმსთან“ ერთად იგი ბრიტენის ყველაზე ხშირად შესრულებულ ოპერათა შორის იყო.[125]

1950-იან წლებში „მგზნებარედ ანტი-ჰომოსექსუალმა“ შინაგან საქმეთა მდივანმა, სერ დევიდ მაქსველ ფაიფმა[126] მოუწოდა პოლიციას, აღესრულებინა ვიქტორიანული კანონები, რომლებიც ჰომოსექსუალურ აქტებს კანონგარეშედ აცხადებდა.[127][შ 10] ბრიტენი და პირსი მოკვლევის ობიექტები გახდნენ. 1953 წელს ბრიტენის სახლში პოლიციის თანამშრომლებიც მივიდნენ. კომპოზიტორი იმდენად შეაწუხა ამ ფაქტმა, რომ თავის ასისტენტთან, იმოჯინ ჰოლსტთან პირსის ყალბი ქორწინების შესაძლებლობაც კი განიხილა (უცნობია, ვისთან). საბოლოოდ, არაფერი მომხდარა.[128]

ამ პერიოდში ბრიტენზე სულ უფრო დიდ გავლენას ახდენდა აღმოსავლური მუსიკა, რომლის მიმართაც ინტერესი პირსთან ერთად 1956 წელს გამართული ტურნეს დროს გაუჩნდა, როდესაც კიდევ ერთხელ მოისმინა ბალინეზიური გამელანი[129] და პირველად იხილა იაპონური ნოოს თეატრის წარმოდგენები, რომელსაც უწოდა „ყველაზე შესანიშნავი დრამა, რაც კი მინახავს“.[130] ამ აღმოსავლური გავლენების ხილვა და მოსმენა შესაძლებელია ბალეტში „პაგოდების პრინცი“ (1957) და უფრო გვიანდელ ნახევრადსაოპერო „პარაბოლებში საეკლესიო შესრულებისთვის“ (Parables for Church Performance): Curlew River (1964) და „უძღები შვილი“ (1968).[131]

1960-იანი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1960-იანი წლებისთვის ალდებურგის ფესტივალი იზრდებოდა, ხოლო ახალი საკონცერტო დარბაზის აშენების გეგმა არ არსებობდა. როდესაც 6 მილის მოშორებით, სნეიპში მდებარე ვიქტორიანული ხანის ალაოს გაუქმებული საწარმოს გაქირავების შესახებ შეიტყო, ბრიტენმა იფიქრა, რომ საწარმოს შენობებიდან ყველაზე დიდის საკონცერტო დარბაზად და საოპერო თეატრად გადაკეთება შეიძლებოდა. 1967 წლის 2 ივნისს, ალდებურგის რიგით მეოცე ფესტივალის დასაწყისში დედოფალმა სნეიპ მოლტინგსის (Snape Maltings) 830-კაციანი დარბაზი გახსნა. იგი მალევე შეფასდა, როგორც ქვეყნის ერთ-ერთი საუკეთესო საკონცერტო სცენა.[132] დარბაზი 1969 წელს ხანძარმა გაანადგურა, მაგრამ ბრიტენს დაჟინებით სურდა, შემდეგი წლის ფესტივალისთვის იგი ხელახლა აშენებულიყო, რაც განხორციელდა. დედოფალი, 1970 წელს, ხელახალ გახსნასაც დაესწრო.[133]

ბრიტენი მსტისლავ როსტროპოვიჩთან ერთად, 1964

მოლტინგსის სახით ფესტივალმა შეიძინა სცენა, რომელშიც კომფორტულად შეიძლებოდა დიდი საორკესტრო ნაწარმოებების და საოპერო სპექტაკლების შესრულება. 1970 აქ ბრიტენმა შოსტაკოვიჩის მე-14 სიმფონია იდირიჟორა, პირველი შესრულება რუსეთის გარეთ.[134] შოსტაკოვიჩმა, რომელიც ბრიტენთან 1960 წლის შემდეგ მეგობრობდა, სიმფონია ბრიტენს მიუძღვნა,[135] ხოლო თავად „უძღები შვილის“ მიძღვნის ადრესატი იყო.[136] კიდევ ორი რუსი მუსიკოსი, რომელიც ბრიტენთან მეგობრობდა და მის ფესტივალზე რეგულარულად გამოდიოდა, იყო პიანისტი სვიატოსლავ რიხტერი და ჩელისტი მსტისლავ როსტროპოვიჩი. ბრიტენმა ჩელოს სიუიტები, „ჩელოს სიმფონია“ და ჩელოს სონატა როსტროპოვიჩისთვის დაწერა და მათი პრემიერაც, ალდებურგის ფესტივალზ, მანვე შეასრულა.[137]

1962 წელს შედგა ბრიტენის ერთ-ერთო ყველაზე ცნობილი ნამუშევრის, „ომის რექვიემის“ პრემიერა. ოთხი წლით ადრე მას სთხოვეს შეექმნა ნაწარმოები ქოვენთრის ახალი კათედრალის, ბეიზილ სპენსის მოდერნისტული ნაგებობის, კურთხევისათვის. ძველი კათედრალი 1940 წელს, საჰაერო რეიდის დროს დაინგრა, რა დროსაც ასობით ადამიანი დაიღუპა.[138] ბრიტენმა გადაწყვიტა, მასშტაბური ნაწარმოები სოლისტების, გუნდის, კამერული ანსამბლის და ორკესტრისათვის ორივე ომში დაღუპულთათვის მიეძღვნა. ტრადიციული რექვიემის ტექსტთან ერთად იგი ვილფრედ ოუენის ლექსებსაც იყენებს. როგორც მეთიუსი წერს, „ბრიტენის რეპუტაციამ „ომის რექვიემით“ უმაღლეს ნიშნულს მიაღწია. ნაწარმოები თითქმის ერთხმად იქნა აღიარებული შედევრად.“[139] შოსტაკოვიჩმა როსტროპოვიჩს უთხრა, რომ იგი „მეოცე საუკუნის უდიდეს ნაწარმოებად“ მიაჩნდა.[140]

1967 წელს BBC-მ ბრიტენს დაუკვეთა ოპერა სპეციალურად ტელევიზიისათვის. „ოუენ უინგრეივი“ ჰენრი ჯეიმზის მოთხრობაზე იყო დაფუძნებული.[77] ამ პერიოდისთვის ბრიტენი ბევრად უფრო ნელა წერდა, ვიდრე ახალგზრდობაში. მან 28 წლის კომპოზიტორს, ნიკოლას მოს უთხრა: „რაც შეგიძლია, მეტი გააკეთე ახლა, რადგან ასაკში შესვლასთან ერთად ეს ბევრად, ბევრად უფრო ძნელი ხდება.“[141] ახალი ოპერა მან მხოლოდ 1970 წლის აგვისტოში დაასრულა.[77] 1971 წლის მაისში „ოუენ უინგრეივი“ ჯერ ბრიტანეთში, ხოლო შემდეგ ავსტრიაში, ბელგიაში, დანიაში, საფრანგეთში, გერმანიაში, ირლანდიაში, ნიდერლანდებში, ნორვეგიაში, შვედეთში, შვეიცარიაში, აშშ-ში და იუგოსლავიაში გადაიცა.[142]

უკანასკნელი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1970 წლის სექტემბერში ბრიტენმა მეფანუი პაიპერს, რომელსაც მისთვის ჰენრი ჯეიმზის ორი მოთხრობა ჰქონდა გადამუშავებული, კიდევ ერთი პროზაული ნაწარმოების ლიბრეტოდ გადაკეთება სთხოვა. ეს იყო თომას მანის რომანი „სიკვდილი ვენეციაში“, სიუჟეტი, რომელზეც ბრიტენი დიდი ხნით ადრე ფიქრობდა.[143] ნაწარმოებზე მუშაობის ადრეულ ეტაპზე ექიმებმა გააფრთხილეს, რომ აუცილებელი იყო გულის ოპერაციის გაკეთება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ორ წელს დიდხანს ვეღარ იცოცხლებდა. მას მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი ოპერა დაესრულებინა და ბეჯითად მუშაობდა, ვიდრე საავადმყოფოში მოათავსებდნენ.[144] მისი კოლეგა, კოლინ გრემი წერდა:

„ ალბათ ყველა მის ნაწარმოებს შორის ბრიტენის სულს ყველაზე ღრმად სწორედ ეს ჩასწვდა: არსებობს ძალიან დიდი სიახლოვე მას, მის საკუთარ ჯანმრთელობის და სულიერ მდგომარეობას, თომას მანს, აშენბახს (მანის მომაკვდავ გმირს) და პიტერ პირსს შორის, რომელსაც მოუხდა, სამად გაყოფილიყო, რათა შემდეგ კვლავ შემდგარიყო მთავარი გმირის როლში.[144] “

ოპერის დასრულების შემდეგ ბრიტენი გულის ეროვნულ ჰოსპიტალში მოთავსდა, სადაც 1973 წლის მაისში ოპერაცია ჩაუტარდა გულის სარქველის გამოცვლის მიზნით. გადანერგვა წარმატებული იყო, თუმცა კომპოზიტორმა მცირედი ინფარქტი მიიღო, რამაც მის მარჯვენა ხელზე მოახდინა გავლენა. შედეგად, მისი, როგორც შემსრულებლის კარიერა დასრულდა.[77] საავადმყოფოში ყოფნის დროს ბრიტენი ერთ-ერთ უფროს მედდას, რიტა თომსონს დაუმეგობრდა, რომელიც 1974 წელს ალდებურგში გადავიდა და კომპოზიტორს გარდაცვალებამდე უვლიდა.[145]

ბრიტენის უკანასკნელ ნამუშევართა შორისაა „სიუიტა ინგლისურ ხალხურ მელოდიებზე A Time There Was“ (1974); მესამე სიმებიანი კვარტეტი (1975), რომელიც ეყრდნობა მასალებს ოპერიდან „სიკვდილი ვენეციაში“ და დრამატული კანტატა „ფედრა“ (Phaedra, 1975), რომელიც მეცო-სოპრანო ჯანეტ ბეიკერისთვის დაიწერა.[146]

1976 წლის ივნისში, სიცოცხლის უკანასკნელ წელს, ბრიტენს ბარონის წოდება მიენიჭა (საფოლკის საგრაფოს ალდებურგის ბარონი ბრიტენი).[147][შ 11] 1976 წლის ალდებურგის ფესტივალის შემდეგ ბრიტენი და პირსი სამოგზაუროდ ნორვეგიაში წავიდნენ, სადაც მან დაიწყო მუშაობა ნაწარმოებზე Praise We Great Men, ხმებისა და ორკესტრისათვის, ედით სიტუელის ლექსის მიხედვით.[150] ალდებურგში აგვისტოში დაბრუნდა და დაწერა „მისასალმებელი ოდა“ (Welcome Ode) ბავშვთა გუნდისა და ორკესტრისათვის.[151] ნოემბერში, ბრიტენი მიხვდა, რომ მუსიკის წერა აღარ შეეძლო.[152] 63-ე დაბადების დღეზე, 22 ნოემბერს, რიტა თომსონს დაავალა, მოეწყო წვეულება შამპანურის თანხლებით, სადაც მოიწვია მეგობრები და დები, ბარბარა და ბეთი, რათა მომაკვდავ კომპოზიტორს გამომშვიდობებოდნენ.[153] რამენიმე დღის შემდეგ გამოსამშვიდობებლად ეწვია როსტროპოვიჩი, რომელსაც გადასცა დაუსრულებელი Praise We Great Men.[153]

მისი სიკვდილი შევიტყვე ... და სრულ სიჩუმეში, დიდი ხანი დავდიოდი გაყინულ ტბაზე, ნაზად მომავალ თოვლში, რაც სწორედ რომ ესადაგებოდა იმ გამოუთქმელ დანაკარგს, რომელსაც ვგრძნობდი. სამყარო უფრო ცივია და უფრო მარტო ჩვენი უზენაესი მუსიკალური შემოქმედის გარეშე.
— პიტერ მაქსველ დეივისი, 1977[141]

ბრიტენი 1976 წლის 4 დეკემბერს, გულის უკმარისობით გარდაიცვალა. სამგლოვიარო ცერემონია სამი დღის შემდეგ, ალდებურგის წმინდა პეტრეს და პავლეს სახელობის ეკლესიაში ჩატარდა,[153] რის შემდეგაც იგი იმავე ეკლესიის ეზოში, რეინოლდს სტოუნის მიერ გამოკვეთილი საფლავის ქვის ქვეშ დაკრძალეს.[154] ვესტმინსტერის სააბატოს მესვეურებმა სააბატოს ეზოში დაკრძალვა შესთავაზეს, თუმცა, ბრიტენს ნათლად ჰქონდა გაცხადებული, რომ სურდა, მისი და პირსის საფლავები გვერდიგვერდ ყოფილიყო.[155] სააბატოში მსახურება 1977 წლის 10 მარტს ჩატარდა და მას დედა-დედოფალი ელიზაბეტი უძღვებოდა.[156]

პირადი ცხოვრება და ხასიათი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტიანულ თემატიკაზე მნიშვნელოვანი რაოდენობის ნაწარმოებები აქვს შექმნილი, ბრიტენი ზოგჯერ აგნოსტიკად ითვლება.[157][158] პირსი იხსენებდა, რომ 1937 წელს, როცა ბრიტენს შეხვდა, დარწმუნებით ვერ იტყოდა, თვლიდა თუ არა კომპოზიტორი თავს ქრისტიანად.[159] 1960-იან წლებში ბრიტენი საკუთარ თავს მორწმუნე ქრისტიანად ახასიათებდა, თუმცა, სიმპათიით იყო განწყობილი ვულვიჩის ეპისკოპოსის რადიკალური ხედვების მიმართ, რომელიც გადმოცემული იყო წიგნში Honest to God.[160] პოლიტიკურად, ბრიტენი მარცხნივ იხრებოდა. როგორც პირსს უთხრა, ყოველთვის ლიბერალებს ან ლეიბორისტებს აძლევდა ხმას და ვერასოდეს წარმოიდგენდა, ხმა მიეცა კონსერვატორებისათვის. მიუხედავად ამისა, მშვიდობის ფიცის კავშირის გარდა არცერთი პოლიტიკური ორგანიზაციის წევრი არ ყოფილა.[161]

ბრიტენი ფიზიკურად ძლიერი არასოდეს ყოფილა. იგი რეგულრულად სეირნობდა, ცურავდა და ცდილობდა, ფორმაში ყოფილიყო, თუმცა, 1992 წელს გამოცემულ ბიოგრაფიაში კარპენტერს ჩამოთვლილი აქვს 20-მდე დაავადება, მათგან რამდენიმე უმნიშვნელო, თუმცა, უმეტესობა, საკმაოდ სერიოზული, რომელიც ბრიტენს გულის ოპერაციამდე ჰქონდა გადატანილი.[162] ემოციურად, ზოგიერთი მკვლევარის აზრით, ბრიტენი არასოდეს გაზრდილა და სიცოცხლის ბოლომდე ბავშვური მსოფლმხედველობა შეინარჩუნა.[163][77][164] იგი ყოველთვის არ იყო დარწმუნებული, რომ მართლაც იყო გენიოსი, რომლადაც დანარჩენები აღიარებდნენ. თავისი ნაწარმოებების მიმართ უკიდურესად კრიტიკულად იყო განწყობილი, თუმცა, სხვების მხრიდან კრიტიკაზე მწვავე, ზოგჯერ აგრესიული რეაქცია ჰქონდა.[165]

ბრიტენს, თავისივე აღიარებით, ახასიათებდა მეგობრებისა და კოლეგების მიტოვება, როცა ისინი აწყენინებდნენ, ან როცა ისინი აღარაფერში სჭირდებოდა – მისი „გვამები“.[166] დირიჟორი სერ ჩარლზ მაკერასი ფიქრობდა, რომ ეს ტერმინი ლორდმა ჰეარვუდმა მოიგონა. ორივე, მაკერასი და ჰეარვუდი გვამებს წარმოადგენდნენ, პირველი ერთი შენიშვნის გამო, რომ ახალგაზრდა ბიჭების რაოდენობა ნაწარმოებში Noye's Fludde კომპოზიტორისთვის დიდად სასიხარულო უნდა ყოფილიყო, ხოლო მეორე ქორწინების გარე ურთიერთობებისა და მეუღლესთან, მარიონ შტაინთან (ლედი ჰეარვუდი) განქორწინების გამო, რაც პურიტანულად განწყობილი ბრიტენისთვის მიუღებელი და შოკისმომგვრელი იყო.[167] სხვა გვამებს შორის აღსანიშნავია მისი ლიბრეტისტები, მონტეგიუ სლეიტერი და ერიკ კროზიეი. ეს უკანასკნელი 1949 წელს ამბობდა: „იგი ზოგჯერ ხუმრობით მეუბნებოდა, რომ ერთ დღესაც მისი გვამების რიცხვს შევუერთდებოდი და მეც ყოველთვის ვაღიარებდი, რომ ნებისმიერი ჩვეულებრივი პიროვნება ადრე თუ გვიან ამოწურავდა თავს და აღარ იქნებოდა სასარგებლო ისეთი დიდი შემოქმედისთვის, როგორიც ბენი იყო“.[166] დეიმ ჯანეტ ბეიკერი 1981 წელს ამბობდა: „ვფიქრობ, მას სრული უფლება ჰქონდა, აეღო სხვებისგან ყველაფერი, რაც უნდოდა... მას არავის წყენინება არ სურდა, მაგრამ საქმე უფრო მნიშვნელოვანი იყო, ვიდრე რაიმე ან ვინმე“.[168] მეთიუსი თვლის, რომ ბრიტენის ხასიათის ეს ასპექტი გაზვიადებულია და შენიშნავს, რომ კომპოზიტორმა ბევრი ღრმა ურთიერთობა სიცოცხლის ბოლომდე შეინარჩუნა.[169]

წინააღმდეგობები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბიჭები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თავისი ზრდასრული ცხოვრების განმავლობაში ბრიტენს განსაკუთრებით კარგი ურთიერთობა ჰქონდა ბავშვებთან და ჰყავდა რამდენიმე ახლო მეგობარი, მეტწილად, თინეიჯერი ბიჭები.[შ 12] პირველი მსგავსი მეგობარი 13 წლის პირს დანკერლი იყო, რომელსაც ბრიტენი 1934 წელს, 20 წლის ასაკში დაუახლოვდა.[172] სხვა ახალგაზრდა ბიჭებიდან აღსანიშნავია ახალგაზრდა დეივიდ ჰემინგსი და მაიკლ კროფორდი, რომლებიც 1950-იან წლებში დაწერილ მის ნაწარმოებებში სოპრანოს პარტიებს მღეროდნენ.[173][174] ჰემინგსმა მოგვიანებით თქვა: „მთელი იმ დროის განმავლობაში, რაც მასთან გავატარე, ჩემი ნდობა ბოროტად არასოდეს გამოუყენებია“; კროფორდი კი წერდა: „სიტყვები არ მყოფნის ამ დიდებული კაცის სიკეთის გადმოსაცემად... მას საოცარი მოთმინება და მიდგომა ჰქონდა ახალგაზრდებთან. უყვარდა მუსიკა და უყვარდა ახალგაზრდები, რომელთაც მუსიკა უყვარდათ.“[46][შ 13]

ბრიტენის რამდენიმე ახლო მეგობარი დიდი ხნის განმავლობაში ეჭვობდა, რომ მისი მხრიდან ახალგზრდა ბიჭებით დაინტერესება განსაკუთრებული იყო. ოდენი წერს ბრიტენის „მიზიდულობაზე ფიცარივით თხელი ყმაწვილების... უსექსოთა და უმანკოთა მიმართ“,[176] პირსი კი ბრიტენს სწერდა: „გახსოვდეს, რომ კვლავ არის ამქვეყნად საყვარელი რამეები – ბავშები, ბიჭები, მზის სინათლე, მოცარტი, შენ და მე.“[177] ბრიტენის სიცოცხლეში აღნიშნული საკითხი ნაკლებად განიხილებოდა, ხოლო მისი გარდაცვალების შემდეგ – ძალიან აქტიურად.[შ 14] ჰამფრი კარპენტერის მიერ 1992 წელს გამოცემული ბრიტენის ბიოგრაფია დაწვრილებით განიხილავს ზემოხსენებულ ბრალდებებს, ისევე, როგორც მოგვიანებით გამოცემული კვლევები, განსაკუთრებით, ჯონ ბრიდკატის „ბრიტენის ბავშვები“ (2006), რომელიც სხვადასხვა ბავშვთან და მოზარდთან ბრიტენის ურთიერთობებზე მოგვითხრობს. ზოგიერთი მკვლევარი ბრიტენის ქცევას კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს, რამდენიმე მათგანი საკმაოდ მკაცრადაც.[179] კარპენტერი და ბრიდკატი ასკვნიან, რომ ყოველგვარ სექსუალურ იმპულსს ბრიტენი მკაცრად აკონტროლებდა და ყველა ურთიერთობა, მართალია, ახლო (ერთ საწოლში ყოფნის, კოცნის და ჩახუტების ჩათვლით), მაგრამ მკაცრად პლატონური იყო.[180][181][182]

ბრიტენის საფლავი წმინდა პეტრეს და პავლეს კლესიაში, ალდებურგი, საფოლკი

გარდაცვალების მიზეზი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შედარებით ახლო წარსულში საკმაოდ დიდი დავა გამოიწვია პოლ კილდეას მიერ 2013 წელს გამოქვეყნებულმა ბიოგრაფიამ, სადაც ავტორი ბრიტენის გარდაცვალების მიზეზად შეუმჩნეველ სიფილისს ასახელებს, რაც პირსის აქტიურ სექსუალურ ცხოვრებას უკავშირდება ნიუ-იორკში მათი ერთობლივი ცხოვრების დროს.[183] პასუხად, ბრიტენის კარდიოლოგმა განაცხადა, რომ ყველა მსგავსი შემთხვევის პროტოკოლის თანახმად, ოპერაციამდე ბრიტენს სიფილისზე შემოწმება ჩაუტარდა, რაზეც პასუხი ნეგატიური იყო.[184] კილდეას ბრალდებას, რომ ქირურგი, რომელმაც ბრიტენს 1973 წელს ოპერაცია ჩაუტარა, სიფილისს დამალავდა, მან „სრული სისულელე“ უწოდა.[185] კილდეა კვლავ აგრძელებდა, რომ „თუ კომპოზიტორის სიმპტომებს განვიხილავთ, მხოლოდ ერთი მიზეზი შეიძლება არსებობდეს“.[186] The Times-ის კრიტიკოსი, რიჩარდ მორისონი კილდეას წიგნის დანარჩენ ნაწილებს დადებით შეფასებას აძლევს და იმედს გამოთქვამს, რომ მისი რეპუტაცია „არ შეილახება ერთი სენსაციური სპეკულაციით... ყურით მოთრეული მითქმა-მოთქმით... რომელიც უსაფუძვლო ჭორს ფაქტად წარმოგვიდგენს“.[187]

მუსიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გავლენები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენის ადრეულ მუსიკალურ ცხოვრებაში კლასიკური ოსტატები დომინირებდნენ. დედამისის ამბიცია იყო, რომ იგი „მეოთხე B“ გამხდარიყო – ბახის, ბეთჰოვენის და ბრამსის შემდეგ.[188] მოგვიანებით, ბრიტენმა დაადასტურა, რომ მისი თავდაპირველი განვითარება ამ ოსტატების მიმართ განსაკუთრებული თაყვანისცემის გამო შეფერხდა: „ცამეტიდან თექვსმეტ წლამდე ბეთჰოვენის და ბრამსის ყველა ნოტი ვიცოდი. მახსოვს ისიც, რომ მეთოთხმეტე დაბადების დღეზე „ფიდელიოს“ პარტიტურა მაჩუქეს... მაგრამ, მგონია, რომ გარკვეულწილად, ვერასოდეს ვაპატიე მათ, რომ ჩემი, საკუთარი აზროვნებისა და ბუნებრივი მიდრეკილებების გზას ამაცდინეს.“[189] თანდათან, განსაკუთრებით ცუდი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდა ბრამსის მიმართ, რომლის საფორტეპიანო მუსიკასაც გარკვეულ პერიოდში დიდად აფასებდა. 1952 წელს განაცხადა, რომ დროდადრო კვლავ უკრავდა ბრამსის მთელს შემოქმედებას: „მსურს დავინახო, მართალი ვარ თუ არა მის შეფასებაში. როგორც წესი, აღმოვაჩენ ხოლმე, რომ ადრე ვერ ვაფასებდი, რამდენად ცუდია იგი!“[77]

ბრიტენის მუსიკალური თვალსაწიერი ფრენკ ბრიჯთან ურთიერთობამ გააფართოვა.[43] ამ დროს აღმოაჩინა კლოდ დებიუსის და მორის რაველის მუსიკა, რომელმაც, მეთიუსის სიტყვებით, „მისცა მას საორკესტრო ხმოვანების მოდელი“.[190] ბრიჯმა მიიყვანა შონბერგის და ბერგის მუსიკასთანაც; ამ უკასკნელის გარდაცვალება (1935) ბრიტენმა ძლიერ განიცადა. ამ პერიოდში დაწერილი ერთ-ერთი წერილი იძლევა ინფორმაციას მის მოსაზრებებზე თანადროული მუსიკალური სცენის შესახებ: „ნამდვილი მუსიკოსები ხომ ძალიან ცოტანი და იშვიათნი არიან, არა? ბერგების, სტრავინსკების, შონბერგების და ბრიჯების გარდა ძნელია, სახელები გაგახსენდეს, არა?“ – შემდეგ კი დასძენს: „შოსტაკოვიჩი – ალბათ – შესაძლოა“.[77] ამ დროისათვის უკვე ჩამოყალიბებული იყო მისი მტრული დამოკიდებულება ინგლისის პასტორალური სკოლის მიმართ, რომელსაც ვონ უილიამსი და აირლენდი წარმოადგენდნენ. მათ შემოქმედებას იგი უარყოფითად აფასებდა და „პერსი გრეინჯერის ხალხური სიმღერების არანჟირებებს ადარებდა“; თავის მხრივ, ხალხური სიმღერების არანჟირებაში პერსი გრეინჯერი ბრიტენის შთაგონებად იქცა.[191][192] ბრიტენზე კარგი შთაბეჭდილება მოეხდინა ფრედერიკ დელიუსსაც, რომლის Brigg Fair 1931 წელს შეაფასა, როგორც „უგემრიელესი“.[193] იმავე წელს, აგრეთვე, მოისმინა სტრავინსკის „კურთხეული გაზაფხული“, რომელსაც უწოდა „დამაბნეველი და შემაძრწუნებელი“, მაგრამ, ამავე დროს, „დაუჯერებლად გასაოცარი“. მსგავსად აფასებდა იგივე კომპოზიტორის „ფსალმუნების სიმფონიას“ და „პეტრუშკას“.[77] მიუხედავად ამისა, მას და სტრავინსკის შორის ორმხრივი ანტიპათია არსებობდა, რისი მიზეზიც ეჭვიანობა და უნდობლობა იყო.[194]

XX საუკუნის კომპოზიტორებზე მზარდი დამოკიდებულების პარალელურად, ბრიტენი, მისივე თანამედროვე, მაიკლ ტიპეტთან ერთად, გვიანი XVII და ადრე XVIII საუკუნის ინგლისური მუსიკითაც იყო დაინტერესებული, განსაკუთრებით, ჰენრი პერსელის შემოქმედებით.[195] თავის, როგორც საოპერო კომპოზიტორის მისიაზე მსჯელობისას წერდა: „ჩემი ერთ-ერთი უმთავრესი მიზანია ინგლისურენოვან ვოკალურ მუსიკას დავუბრუნო ის ბრწყინვალება, თავისუფლება და სიცოცხლისუნარიანობა, რომელიც, ჩემდა გასაოცრად, ასე იშვიათია პერსელის გარდაცვალების შემდეგ.“[196]

ბრიტენისთვის ყველაზე ახლობელი კომპოზიტორი – პერსელზე მეტადაც კი – გუსტავ მალერი იყო, რომლის მე-4 სიმფონია 1930 წლის სექტემბერში მოისმინა. იმ პერიოდში მალერის მუსიკას ინგლისში ნაკლებად აფასებდნენ და იშვიათად უკრავდნენ.[197] მოგვიანებით, ბრიტენი წერდა, თუ რა შთაბეჭდილება მოახდინა მასზე ნაწარმოებმა: „ერთობ სუფთა და გამჭვირვალე... მასალა შესანიშნავი იყო, მელოდიური ხაზები დიდად ორიგინალური, ისეთი რიტმული და ჰარმონიული დაძაბულობით დასაწყისიდან ბოლომდე“.[58] მალევე აღმოაჩინა მალერის სხვა ნაწარმოებები, განსაკუთრებით, „დედამიწის სიმღერა“; მისი ბოლო ნაწილის, („Abschied“) შესახებ მეგობარს სწერდა: „იცი, სისასტიკეა, რომ მუსიკა ასეთი მშვენიერი შეიძლება იყოს“.[შ 15] 1938 წელს დაესწრო მალერის მე-8 სიმფონიის მეორე ბრიტანულ შესრულებას BBC-ს სიმფონიური ორკესტრის მიერ, რომელსაც სერ ჰენრი ვუდი დირიჟორობდა. მუსიკამ მასზე უდიდესი შთაბეჭდილება მოახდინა, თუმცა, შესრულების ხარისხი, მისი შეფასებით, საშინელი იყო.[199] ბრიტენის კომპოზიტორულ სტილზე მალერის ზოგადი ზეგავლენის გარდა, საფიქრებელია, რომ მის მიერ პოპულარული მელოდიების გამოყენება (მაგალითად, ოპერაში „სიკვდილი ვენეციაში“) აგრეთვე, მალერისგან მიღებული მემკვიდრეობაა.[200]

ოპერები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენ-პირსის ფონდი კომპოზიტორის ოპერებს მის „ძირითად და უმნიშვნელოვანეს კომპოზიტორულ მემკვიდრეობას“ უწოდებს.[201] აღნიშნული ოპერები საერთაშორისო საოპერო რეპერტუარის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს: საიტ Operabase-ს მიხედვით, XX საუკუნეში დაბადებულ კომპოზიტორთაგან ყველაზე ხშირად სწორედ ბრიტენის ოპერები სრულდება,[202] ხოლო 1900 წლის შემდეგ დაწერილი ოპერებიდან ისინი მხოლოდ პუჩინის და რიხარდ შტრაუსის ნაწარმოებებს ჩამორჩება.[203]

ადრეული ოპერეტა „პოლ ბუნიანი“ ბრიტენის გვიანდელი საოპერო ნამუშევრებისგან განსხვავდება. ფილიპ ბრეტის მოსაზრებით, ეს იყო უინსტონ ჰიუ ოდენის „მცდელობა, გაეცოცხლებინა იმ ერის სული, რომელიც მისი არ იყო და სადაც ბრიტენი უფრო დაბნეული დამხმარის როლს ასრულებდა“.[204] ამერიკულ პუბლიკას ოპერეტა მოეწონა, თუმცა, კრიტიკას არა.[შ 16] ნაწარმოები კომპოზიტორის სიცოცხლის ბოლო წლებამდე დიდწილად იგნორირებული იყო.[77]

პიტერ პირსი გენერლის როლში, „ოუენ უინგრეივი“, 1971

ბრიტენის მომდევნო ოპერები მოიცავს სრულმასშტაბიანი საოპერო დასებისათვის განკუთვნილ ნაწარმოებებს, ასევე, კამერულ ოპერებს, რომელთა შესრულებაც პატარა ანსამბლებსაც შეეძლოთ ტურნეებზე, ეკლესიებში ან სკოლებში. სრულმასშტაბიან კატეგორიაში შედის „პიტერ გრაიმსი“ (1945), „ბილი ბადი“ (1951), „გლორიანა“ (1953), „ზაფხულის ღამის სიზმარი“ (1960) და „სიკვდილი ვენეციაში“ (1973). დანარჩენებიდან, „ლუკრეციას გაუპატიურება“ (1946), „ალბერტ ჰერინგი“ (1947), The Little Sweep (1949) და The Turn of the Screw (1954) პატარა საოპერო დასებისთვის იყო დაწერილი. „ნოეს წარღვნა“ (1958), Curlew River (1964), „მწველი ცეცხლოვანი ქურა“ (1966) და „უძღები შვილი“ (1968) საეკლესიო შესრულებისთვის იყო განკუთვნილი და მათი პრემიერა ორფორდში, წმინდა ბართლომეს ეკლესიაში შედგა. სეკულარული „ოქროს ამაოება“ სკოლებში შესასრულებლად იყო განსაზღვრული. ტელევიზიისთვის დაწერილი „ოუენ უინგრეივი“ ცოცხლად პირველად 1973 წელს კოვენტ გარდენმა წარმოადგინა, სატელევიზიო პრემიერიდან ორი წლის შემდეგ.[77]

მუსიკის კრიტიკოსები ხშირად აღნიშნავენ იზოლირებულ ინდივიდსა და მტრულად განწყობილ საზოგადოებას შორის დაპირისპირების თემას, რომელიც, „პიტერ გრაიმსიდან“ მოყოლებული, მის ოპერებში ხშირად გვხვდება.[206][207] რამდენად იყო ეს ბრიტენის, როგორც 1930-იანი, 40-იანი და 50-იანი წლების ინგლისში მცხოვრები პაციფისტი, ჰომოსექსუალი შემოქმედის მიერ საკუთარი თავის გამოხატვა, დებატების საგანია.[208][209][210] კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი თემაა უმანკოების დაკარგვა, რაც ყველაზე კარგად ჩანს ოპერაში The Turn of the Screw.[211]

28 წლის განმავლობაში, რაც „პიტერ გრაიმსიდან“ ბრიტენის უკანასკნელ ოპერამდე („სიკვდილი ვენეციაში“) გავიდა, ბრიტენის მუსიკალური სტილი შეიცვალა და განვითარდა. მან შემოიტანა ატონალობის (თუმცა, ძირითადად, ბოლომდე ტონალური მუსიკის კომპოზიტორად დარჩა), აგრეთვე, აღმოსავლური მუსიკის ელემენტები, მათ შორის, გამელანის ხმოვანება და აღმოსავლური ჰარმონიები.[77] „ზაფხულის ღამის სიზმარში“ გაორკესტრება პერსონაჟების მიხედვით იცვლება: „არფების, კლავიშებისა და დასარტყამი ინსტრუმენტების ნათელი, პერკუსიული ხმოვანება ფერიების სამყაროს გამოხატავს, თბილი სიმებიანები და ხის ჩასაბერები შეყვარებულ წყვილებს, ხოლო დაბალი ხის ჩასაბერები და ლითონის ჩასაბერები მექანიკურ არსებებს.“[212] ოპერაში „სიკვდილი ვენეციაში“ ბრიტენმა ტაძიო და მისი ოჯახი ჩუმ მოცეკვავეებად აქცია, რომლებსაც „მომართული პერკუსიის ფერადი, ციმციმა ხმოვანება ახლავს, რაც მათ სიშორეს უსვამს ხაზს“.[213]

ჯერ კიდევ 1948 წელს მუსიკის ანალიტიკოსმა ჰანს კელერმა, აჯამებდა რა ბრიტენის იმდროინდელ გავლენას ოპერაზე, მისი წვლილი მოცარტის წვლილს შეადარა XVIII საუკუნეში: „გარკვეული აზრით, მოცარტი, შეგვიძლია, ოპერის დამფუძნებლად (მეორე დამფუძნებლად) მივიჩნიოთ. იგივე შეიძლება ითქვას დღეს, თუ საქმე თანამედროვე ბრიტანულ – ან, იქნებ, არა მარტო ბრიტანულ – ოპერას ეხება, ბრიტენზე.“[214] თავისი საკუთარი ოპერების გარდა, იმოჯინ ჰოლსტთან ერთად ბრიტენმა მოახდინა პერსელის „დიდო და ენეასის“ (1951) და „ფერიების დედოფლის“ (1967) საფუძვლიანი რევიზია. ბრიტენის მიერ გადამუშავებამ პერსელის მუსიკა, რომელსაც მაშინ ყურადღება არ ექცეოდა, ფართო პუბლიკას გააცნო, თუმცა, მოგვიანებით, თავად ეს გადამუშავებული ვერსიებიც დავიწყებას მიეცა, მას შემდეგ, რაც ავთენტური პერფორმანსის პრაქტიკამ ფეხი მყარად მოიკიდა.[215] პეპუშის „მათხოვრის ოპერის“ 1948 წლის ბრიტენისეული ვერსია, ფაქტობრივად, მის ხელახლა დაწერას უდრიდა. ორიგინალური მელოდიები შენარჩუნებულია, მაგრამ მათ ახალი, ძლიერ დახვეწილი საორკესტრო აკომპანიმენტი ახლავს თან.[216]

ვოკალური ციკლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვოკალური ციკლის ფორმა ბრიტენს მთელი შემოქმედებითი კარიერის განმავლობაში იზიდავდა. 1928 წელს, 14 წლის ასაკში შექმნა საორკესტრო ვოკალური ციკლი „ოთხი ფრანგული სიმღერა“ (Quatre chansons françaises), რომელშიც ვიქტორ ჰიუგოს და პოლ ვერლენის ლექსები გამოიყენა. ბრეტი აღნიშნავს, რომ ნაწარმოები ერთი მხრივ ვაგნერის, მეორეს მხრივ კი ფრანგული მანერიზმის ძლიერ გავლენას ამჟღავნებს, თუმცა, „დიატონური იავნანასებრი მელოდია სევდიანი ბიჭუნასი მომაკვდავი დედის გვერდით სრულიად სახასიათოა“.[77] მას შემდეგ, რაც ოდენის გავლენის ქვეშ მოექცა, ბრიტენმა დაწერა „ჩვენი მონადირე მამები“ (1936), გარეგნულად, ეს იყო პროტესტი მელიებზე ნადირობის წინააღმდეგ, თუმცა, მასში არის ალუზიები იმდროინდელი ევროპის პოლიტიკურ მდგომარეობაზე. ნაწარმოები არასოდეს ყოფილა პოპულარული; 1948 წელს კრიტიკოსი კოლინ მეისონი წუხილს გამოთქვამდა მისი იგნორირების გამო და მას ბრიტენის ერთ-ერთ საუკეთესო ნაწარმოებს უწოდებდა. მისი შეხედულებით, ნაწარმოები „ისეთივე წარმტაცია, როგორც „ილუმინაციები“ და გვთავაზობს სასიამოვნო არომატებს იმისა, რასაც მის გვიანდელ ნაწარმოებებში ვხედავთ“.[217]

პოეტები, რომელთა ლექსებიც ბრიტენს გამოყენებული აქვს (ზემოდან საათის ისრის მიმართულებით): უილიამ ბლეიკი, არტურ რემბო, უილფრედ ოუენი და პოლ ვერლენი

ბრიტენის პირველი ვოკალური ციკლი, რომელმაც ფართო პოპულარობა მოიპოვა იყო „ილუმინაციები“ (1940), მაღალი ხმისათვის (სოპრანოსთვის, თავდაპირველი ჩანაფიქრით, მოგვიანებით, უფრო ხშირად ტენორების მიერ სრულდებოდა)[შ 17] სიმებიანი ორკესტრის აკომპანიმენტით, რომელშიც არტურ რემბოს პოეზიაა გამოყენებული. ბრიტენის მუსიკაში გადმოცემულია რემბოს ლექსების ეროტიულობა. სექციის შესახებ, სახელწოდებით „Antique“ კოპლანდი გაოცებას გამოთქვამდა, თუ როგორ გაბედა ბრიტენმა ამ მელოდიის დაწერა.[77] „Antique-ის“ მიძღვნის ადრესატია „K.H.W.S.“, ანუ ჯონ ვულფორდი (იგივე ვულფ შერხენი), ბრიტენის პირველი რომანტიკული გატაცება. მეთიუსის განსჯით, იგი ბრიტენის ადრეული შემოქმედების გვირგვინია.[218] ბრიტენის შემდეგი ციკლი, „მიქელანჯელოს შვიდი სონეტი“ ტენორისა და ფორტეპიანოსთვის 1942 წელს დაიწერა. ამ დროს ბრიტენის პარტნიორი და მუზა უკვე პიტერ პირსი იყო. მეთიუსის სიტყვებით, ეს ციკლი იყო „სიყვერულის ახსნა პიტერისთვის“.[218] მასში, წინა ციკლის მსგავსად, კარგადაა გადმოცემული ტექსტის მგრძნობიარე ასპექტები, თუმცა, ფორმის თვალსაზრისით XIX საუკუნის ვოკალურ ციკლებს უახლოვდება. მეისონი მასა და ბრიტენის ადრეულ ციკლებს შორის კიდევ ერთ განსხვავებას შენიშნავს: აქ თითოეული სიმღერა თვითკმარია და ციკლის სხვა ნაწილებთან თემატური კავშირი არ გააჩნია.[217]

„სერენადა ტენორის, ვალტორნისა და სიმებიანი საკრავებისთვის“ (1943) რამდენიმე პოეტის შემოქმედებას იყენებს, გამაერთიანებელი თემა კი არის ღამე. ბრიტენმა იგი დაახასიათა, როგორც „უმნიშვნელო რამ, მაგრამ, ვფიქრობ, საკმაოდ სასიამოვნო“. მიუხედავად ამისა, იგი პრემიერისთანავე შედევრად აღიარეს და „პიტერ გრაიმსთან“ ერთად მან ავტორს თავისი დროის ერთ-ერთი უმთავრესი კომპოზიტორის სტატუსი მოუტანა.[46] მეისონის აღწერით ის უკიდურესად განსხვავებულ ლექსებს „ულამაზესად აერთიანებს“, რისთვისაც „ყველაზე ზედაპირულ, მაგრამ ყველაზე ეფექტური, მაშასადამე, ყველაზე შესაფერისი სიმფონიური მეთოდი“ არის გამოყენებული. მისივე სიტყვებით, მუსიკის ნაწილი „სიტყვების დახატვას“ ცდილობს, ნაწილი კი დახვეწილად გადმოსცემს განწყობას.[219] ორი წლით გვიან, ბელზენის საშინელებათა ხილვის შემდეგ, ბრიტენმა დაწერა „ჯონ დონის წმინდა სონეტები“, ნაწარმოები, რომლის სიცივეც მხოლოდ მის ბოლო ციკლში განმეორდა ტენორისა და ფორტეპიანოსთვის, რომელიც 25 წლით გვიან დაიწერა. ბრიტენის მეთოდები ამ ციკლში პირველი სიმღერის ატონალობიდან ბოლო სიმღერის გამოკვეთილ ტონალურობამდე მერყეობს; მის კულმინაციაში მკვეთრი სი-მაჟორული აკორდი გვხვდება, სიტყვებზე „Death, be not proud“.[98]

1958 წელს დაწერილი „ნოქტიურნი“ ბრიტენის ბოლო საორკესტრო-ვოკალური ციკლია. მასში გამოყენებულია რამდენიმე პოეტის შემოქმედება, მათ შორის, შექსპირის, სემიუელ კოულრიჯის, ჯონ კიტსის, პერსი ბიშ შელის, ლორდ ტენისონის და ვილფრედ ოუენის.[77] ციკლი, „სერენადასთან“ შედარებით, უფრო მძიმე განწყობას ატარებს და „საომარ რექვიემს“ ეხმიანება.[220] ყველა სიმღერას განსხვაებული საორკესტრო აკომპანიმენტი აქვს და ყველა მათგანი რომელიმე ინსტრუმენტის ობლიგატო პარტიას შეიცავს.[220] ბრიტენის გვიანდელი საფორტეპიანო ვოკალური ციკლებიდან აღსანიშნავია „უილიამ ბლეიკის სიმღერები და აფორიზმები“, რომელიც ბარიტონ დიტრიხ ფიშერ-დისკაუსთვის დაიწერა. მასში გამოყენებული პოეზია მუსიკის უწყვეტ მდინარებაშის მოცემული. ბრეტი წერს, რომ მასში „რიტორნელოს მსგავსად გადმოცემული შვიდი აფორიზმი შვიდ სიმღერასთანაა გადაბმული და იგი ადამიანური არსებობის საკმაოდ სევდიან სურათს გვიხატავს“.[77] „პოეტის ექო“ (1965), ციკლი პუშკინის პოეზიაზე, გალინა ვიშნევსკაიასთვის დაიწერა და იგი კომპოზიტორის უფრო მძლავრ, ექსტროვერტულ მხარეს გვიჩვენებს.[77] გარეგნულად იგი ევროპული ვოკალური ციკლების ტრადიციას აგრძელებს, თუმცა, ატმოსფერულად მასში სამხრეთ-აღმოსავლური აზიის პოლიფონია იგრძნობა.[46] ბრიტენის ერთ-ერთი ყველაზე პირქუში ციკლია „ვინ არიან ეს ბავშვები?“ (1969), რომელშიც უილიამ სუტარის 12 ლექსია გამოყენებული. მას შემდეგ, რაც ფორტეპიანოზე დაკვრა უკვე აღარ შეეძლო, ბრიტენმა დაწერა „დაბადების დღის საჩუქარი“ (A Birthday Hansel, 1976), რობერტ ბერნსის ლექსებზე ხმისა და არფისათვის.[77]

სხვა ვოკალური ნაწარმოებები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნიკოლას მო ბრიტენის ვოკალური მუსიკის შესახებ წერს: „პოეზიის (არა მარტო ინგლისური) და ენობრივი ინფლექსიების შეგრძნება მას, მე ვფიქრობ, ინგლისური ენის მუსიკაში რეალიზების დიდოსტატად აქცევს“.[141] ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ნაწარმოები, სადაც ბრიტენი პოეზიას იყენებს, არის მისი „ომის რექვიემი“ (1962). მასში ლათინური რექვიემის ტექსტი, რომელსაც სოპრანო და გუნდი ასრულებს, შერეულია პირველი მსოფლიო ომის დროინდელი პოეტის, ვილფრედ ოუენის ლექსებთან, რომლებიც ტენორისა და ბარიტონის მიერ სრულდება. ბოლოს, ორი ელემენტის გაერთიანება ხდება, როცა ოუენის „უცნაური შეხვედრის“ ბოლო სტრიქონი რექვიემის „In paradisum-ის“ ფონზე ჟღერს. მეთიუსი ნაწარმოების დასასრულს აღწერს, როგორც „ლოცვის დიდებულ ტალღას, რომელიც „რექვიემის სიმფონიის“ დასასრულს გვახსენებს, მის გაშლას ზღვაში, რომელიც ორივეს, შერიგებასა და სიკვდილს“ აღნიშნავს.[221] იმავე წელს დაწერა „წმინდა კოლუმბას საგალობელი“ ორგანისა და გუნდისათვის, რომელშიც VI საუკუნის აღნიშნული წმინდანის ტექსტია გამოყენებული.[222] ხმებისა და ორკესტრისთვის განკუთვნილი სხვა ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია Missa Brevis და Cantata academica (ორივე 1959) რელიგიურ თემებზე, „ბავშვთა ჯვაროსნობა“ (1969) ბერტოლდ ბრეხტის ტექსტზე, რომელიც ეხება რამდენიმე ბავშვს ომისდროინდელ პოლონეთში და ბავშვების მიერ სრულდება. აგრეთვე, გვიანდელი კანტატა „ფედრა“ (Phaedra, 1975), უბედური სიყვარულისა და სიკვდილის ისტორია, რომელიც ჰენდელის იტალიური კანტატების მოდელზეა აგებული.[223]

შედარებით მცირე მასშტაბის ვოკალური ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია Canticles, რომელიც 1947-დან 1974 წლამდე პერიოდში დაიწერა. ისინი სხვადასხვა ხმებისა და აკომპანიმენტისთვისთვისაა გათვალისწინებული (ტენორი ხუთივე მათგანში, კონტრტენორი ან ალტი მეორეში და მეოთხეში, ხოლო ბარიტონი მეოთხეში; ფორტეპიანო პირველ ოთხში, ვალტორნა მესამეში და არფა მეხუთეში).[224] პირველ მათგანში გამოყენებულია ფრენსის ქუორლზის XVII საუკუნის პოემა A Divine Rapture[225] და ბრიტენის მიხედვით, პერსელის „საღვთო ჰიმნების“ მოდელზე იყო აგებული.[226] მეთიუსი მას ახასიათებს, როგორც ერთ-ერთ ყველაზე მშვიდ ნაწარმოებს ბრიტენის შემოქმედებაში, რომელიც „ისეთი უდარდელი ბედნიერების განწყობით, რომელიც მალე ბრიტენის მუსიკაში ძალიან იშვიათი გახდა.“[225] მეორე ნაწილი 1952 წელს დაიწერა, „ბილი ბადსა“ და „გლორიანას“ შორის. მისი სიუჟეტი ეხება აბრაამის მორჩილებას ღმერთის მოთხოვნის მიმართ მისი ვაჟის, ისააკის მსხვერპლად შეწირვაზე.[227] [შ 18] მესამე, სახელწოდებით „Still falls the rain“ (1954) იყენებს პოეტ ედით სიტუელის იმავე სახელწოდების ომისდროინდელ ლექსს. იგი სტრუქტურულად და სტილისტურად უკავშირდება ბრიტენის ოპერეტას The Turn of the Screw. თორმეტტონიანი ციკლი, რომელიც ნაწარმოების დასაწყისში, ფორტეპიანოს პარტიაში გვხვდება, მოგვიანებით ბრიტენის საკომპოზიტორო ტექნიკის ერთ-ერთი მახასიათებელი გახდა.[229] მეოთხე სიმღერის პრემიერა 1971 წელს შედგა და იგი ეყრდნობა ტომას სტერნზ ელიოტის პოემას „მოგვთა მოგზაურობა“ (Journey of the Magi). მუსიკალურად იგი ახლოსაა ნაწარმოებთან „მწველი ცეცხლოვანი ქურა“ (The Burning Fiery Furnace, 1966), რომლის „თანმხლებსაც“ მას მეთიუსი უწოდებს.[230] ბოლო სიმღერაც ელიოტის ლექსს იყენებს, სახელდობრ, მისი ახალგზრდობის დროინდელ პოემას „წმინდა ნარცისის სიკვდილი“ (Death of Saint Narcissus). მიუხედავად იმისა, რომ ლექსის მნიშვნელობაზე ბრიტენს საკმაოდ ზედაპირული წარმოდგენა ჰქონდა,[231] მუსიკოლოგი არნოლდ უიტოლი შენიშნავს, რომ ტექსტი „თითქმის შემაძრწუნებლად მორგებულია... კომპოზიტორისთვის, რომელსაც ძალიან კარგად აქვს გააზრებული საკუთარი ავადმყოფობა“.[232] მეთიუსი ნარცისს აღიქვამს, როგორც „კიდევ ერთ ფიგურას ბრიტენის ოცნებებისა და იდეალური სილამაზის ჯადოსნური სამყაროდან“.[233]

საორკესტრო ნამუშევრები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენის მკვლევარი, დონალდ მიჩელი წერს: „ოპერების მასშტაბების, მნიშვნელობის და რაოდენობის, ასევე, სხვა სახის ვოკალური მუსიკის სიმდიდრის გამო მარტივია, მხედველობიდან გამოგვრჩეს ბევრი ნამუშევარი, რომელიც ბრიტენმა სხვა, კონკრეტულად, არავოკალურ ჟანრებში დაწერა“.[46] ნიკოლას მო კი ამბობდა: „იგი XX საუკუნის ერთ-ერთი დიდებული საორკესტრო კომპოზიტორია... მის გაორკესტრებას აქვს ინდივიდუალობა, გამჭრიახობა და ერთიანობა მუსიკალურ მასალასთან, რასაც მხოლოდ უდიდესი კომპოზიტორები აღწევენ“.[141] ბრიტენის ყველაზე ცნობილ საორკესტრო ნაწარმოებთა შორის აღსანიშნავია „ვარიაციები ფრენკ ბრიჯის თემაზე“ (1937), „რექვიემის სიმფონია“ (1940), „ოთხი ზღვის ინტერლუდია“ (1945) და „ახალგაზრდას გზამკვლევი ორკესტრში“ (1945). ვარიაციები, რომელიც მის პედაგოგს ეძღვნება, შეიცავს როგორც იტალიური საოპერო კლიშეების და ვენური ვალსების პაროდიებს, ისე მარშსაც, რომელიც ევროპაში მილიტარიზმის ზრდის გამოძახილი იყო, ასევე, მალერისეულ სამგლოვიარო მარშს. ნაწარმოებს დიდი ფუგა ასრულებს.[234] „რექვიემის სიმფონია“ იწყება შიშითა და გოდებით სავსე Lacrymosa-თი, რის შემდეგაც მოდის მძვინვარე Dies irae, ხოლო მას ასრულებს Requiem aeternam, ჰერბერტ გლასის აზრით, „ყველაზე მშფოთვარე „სამუდამო განსვენება“, რაც კი შესაძლებელია“.[235] მეისონის აზრით, „Sinfonia“ ჩავარდნა იყო: „ჩვეულებრივზე უფრო ნაკლებად სასიამოვნოა, რადგან მისი მიზანი პირველ რიგში არა სიამოვნების მინიჭება, არამედ სიმფონიური გამოხატვაა. იგი ჩავარდნაა, რადგან არც წარმოსახვითად და არც ფორმის თვალსაზრისით, იგი სიმფონიური არაა.“[217] „ზღვის ინტერლუდიები“, რომლებიც „პიტერ გრაიმსის“ პარტიტურიდანაა ადაპტირებული, წარმოადგენს საკონცერტო სიუიტას, რომელიც აღწერს ზღვას და ბოროუს, რომელშიც ოპერის სიუჟეტი ვითარდება. მუსიკა ნაწილებისა, სახელწოდებით „განთიადი“, „მთვარის ნათელი“ და „შტორმი“ მკვეთრად კონტრასტულია. ჰოვარდ პოზნერი შენიშნავს, რომ ინტერლუდიებში ერთი ტაქტიც კი არაა, რაოდენ ლამაზიც უნდა იყოს იგი, რომელიც დაძაბულობით არაა სავსე.[236] „ახალგაზრდას გზამკვლევი“, რომელიც პერსელის თემას ეფუძნება, ნათელს ჰფენს ორკესტრის ინდივიდუალურ სექციებსა და ჯგუფებს. მან მალევე მოიპოვა პოპულარობა.[237][238] კრისტოფერ ჰედინგტონის დახასიათებით, იგი „ენერგიული და მარტივი მუსიკაა, დაწერილი სიცხადითა და მონდომებით, რომელიც კარგად ჯდება ბრიტენის შემოქმედებაში“.[237] დევიდ მეთიუსი მას „ბრწყინვალე საგანმანათლებლო სავარჯიშოს“ უწოდებს.[238][შ 19]

თავისი ინგლისელი წინამორბედების, მაგალითად, ელგარისა და ვონ უილიამსისგან, ასევე, კონტინენტური ევროპის კომპოზიტორების, მალერისა და შოსტაკოვიჩისგან განსხვავებით (რომელთაც განსაკუთრებით სცემდა თაყვანს), ბრიტენი სიმფონისტი არ იყო. მისი ახალგაზრდული „მარტივი სიმფონია“ (1934) სტრუქტურულად სიმფონიურია, მიჰყვება სონატურ ფორმას და ოთხნაწილიან თარგს, მაგრამ მისი უფრო მომწიფებული პერიოდის „გაზაფხულის სიმფონია“ (1949) უფრო ვოკალური ციკლია, ვიდრე ნამდვილი სიმფონია,[77] ხოლო საკონცერტო ჩელოს სიმფონია (1963) წარმოადგენს ტრადიციული კონცერტისა და სიმფონიის ფორმების დაბალანსების მცდელობას. მისი ოთხი ნაწილის განმავლობაში ჩელოს სიმფონია ღრმად პესიმისტური შესავლიდან ბრწყინვალე ბედნიერების განწყობამდე მიდის, რაც, ბრიტენის ამ პერიოდის მუსიკაში დიდი იშვიათობაა.[240] კომპოზიტორის შეფასებით, იგი მისი საუკეთესი ნაწარმოები იყო.[241]

საფორტეპიანო კონცერტმა (1938) ზედმეტი სიმსუბუქისა და ვირტუოზულობის გამო თავდაპირველად კრიტიკა დაიმსახურა. 1945 წელს ბრიტენმა მისი რევიზია მოახდინა, მესამე მოქმედება სერიოზული განწყობის პასაკალიით შეცვალა, რამაც, მეთიუსის აზრით, ნაწარმოებს სიღრმე შესძინა და ერთი შეხედვით ტრიუმფალური ფინალიც უფრო ორაზროვანი გახადა.[242] სავიოლინო კონცერტი (1939), რომელიც პირველი მსოფლიო ომის პირველ კვირებში დასრულდა, ვირტუოზულ ელემენტებსაც შეიცავს, თუმცა, ისინი დაბალანსებულია ლირიული და ელეგიური პასაჟებით, რომელიც, „ეჭვგარეშეა, გამოხატავს ბრიტენის ზრდად შეშფოთებას მსოფლიოში მტრობის ესკალაციით“.[243] არცერთი კონცერტი ბრიტენის ყველაზე პოპულარულ ნაწარმოებთა რიცხვს არ მიეკუთვნება, თუმცა, სავიოლინო კონცერტი, რომელიც ტექნიკურად რთულია, XXI საუკუნეში სულ უფრო ხშირად სრულდება და ჩანაწერებშიც ხვდება,[243] მის ენთუზიასტ შემსრულებელთა შორის აღსანიშნავია იანინ იანსენი.[244]

ბრიტენის ინციდენტური მუსიკა თეატრის, კინოსა და რადიოსათვის, რომლის უმეტესობა გამოცემული არ ყოფილა, წარმოადგენდა განხილვის საგანს უილიამ მენის 1952 წელს გამოქვეყნებულ ესეში, რომელიც ბრიტენის იმ დროისათვის არსებული შემოქმედების ყველაზე დეტალურ განხილვას წარმოადგენდა.[245] ამათგან ერთ-ერთი, კერძოდ, მუსიკა ედვარდ სეკვილ-უესტის რადიოპიესისათვის „გადარჩენა“ (The Rescue), მუსიკოლოგ ლუის ფორმანის შეფასებით, „იმდენად ინდივიდუალური ხასიათისაა, რომ იმსახურებს რეგულარულ ადგილს ბრიტენის სხვა, დრამატული ნაწარმოებების გვერდით“.[246] მანის აზრით, ეს პარტიტურა „ბილი ბადის“ მეორე აქტს მოასწავებს,[247] ხოლო ფორმანი ამ ნაწარმოებზე ალუზიებს პოულობს ბრიტენის ბოლო ოპერაშიც, „სიკვდილი ვენეციაში“.[246]

კამერული და ინსტრუმენტული ნამუშევრები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენის ახლო ურთიერთობა მსტისლავ როსტროპოვიჩთან იქცა შთაგონებად ჩელოს სონატის (1961) და სამი სიუიტისთვის სოლო ჩელოსთვის (1964–71).[248] ბრიტენის საკომპოზიტორო კარიერის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა სიმებიან კვარტეტებს. პირველი მათგანი მან სტუდენტობის პერიოდში, 1928 წელა დაწერა, ხოლო, ბოლო, მესამე, 1975 წელს. მეორე სიმებიანი კვარტეტი (1945) ჰენრი პერსელს ეძღვნება, მეისონის მოსაზრებით, იგი იმ დრომდე დაწერილ ბრიტენის ნაწარმოებთა შორის უმნიშვნელვანესი იყო.[219] ამ ნაწარმოების მაგალითზე კელერი აღნიშნავს, თუ რა მარტივად გადაჭრა ბრიტენმა ჯერ კიდევ კარიერის შედარებით ადრეულ ეტაპზე „თანამედროვე სონატის პრობლემა – სიმეტრიისა და ერთიანობის მიღწევა გავრცობილ სამნაწილიან ფორმაში, რომელიც ერთზე მეტ თემას ეყრდნობა“. კელერი კვარტეტის ინოვაციურ სტილს უილიამ უოლტონის ალტის კონცერტს ადარებს.[249] მესამე კვარტეტი ბრიტენის ბოლო დიდი ნაწარმოები იყო. 2007 წელს კრიტიკოსი კოლინ ანდერსონი მის შესახებ ამბობდა: „ბრიტენის ერთ-ერთი უდიდესი მიღწევა, საინტერესო ალუზიებით ზოლტან კოდაის, ბარტოკისა და შოსტაკოვიჩის მუსიკაზე და დაწერილი ისეთი ეკონომიურობით, რომელიც გზას უხსნის ემოციის სიღრმეებს“.[250] „ტყუპების ვარიაციები“ (Gemini Variations, 1965), ფლეიტის, ვიოლინოსა და საფორტეპიანო დუეტისათვის ზოლტან კოდაის თემას ეყრდნობოდა და ჩაფიქრებული იყო, როგორც ვირტუოზული პიესა 13 წლის ტყუპებისთვის, გვარად ჯენეი, რომლებსაც ბრიტენი ერთი წლით ადრე, ბუდპეშტში ვიზიტისას შეხვდა.[251] ოსიან ელისისათვის ბრიტენმა დაწერა სიუიტა არფისთვის (1969), რომელსაც The Times-ის ჯოან ჩიზელმა „კონცენტრერებული კაპრიზის პატარა შედევრი“ უწოდა.[252] „ნოქტიურნი ჯონ დოულენდის მიხედვით“ (Nocturnal after John Dowland, 1963) სოლო გიტარისთვის ჯულიან ბრიმისთვის დაიწერა. ბენჯამინ დუაიერი მას აქებს „სემანტიკური კომპლექსურობის“ და „ფილოსფიური სიღრმისთვის“.[253]

პიანისტი და დირიჟორი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენი თავშეკავებული დირიჟორი და ნერვიული პიანისტი იყო, თუმცა, ორივე ამპლუაში დიდად დაფასებული.[254] საფორტეპიანო აკომპანიატორი ჯერალდ მორი თავის მემუარებში იხსსენებს, რომ დაკრული ჰქონდა ყველა მნიშვნელოვან მუსიკალურ ფესტივალზე, გარდა ალდებურგისა: „რადგანაც იქ ხელმძღვანელი გენიოსი მსოფლიოს უდიდესი აკომპანიატორია, ჩემი მომსახურება არ სჭირდებათ“.[255][შ 20] ბრიტენის ყველაზე ცნობილი კოლაბორაცია აკომპანიატორის რანგში პირსთან იყო, თუმცა, აღსანიშნავია მისი თანამშრომლობა კეთლინ ფერიესთან, როსტროპოვიჩთან, დიტრიხ ფიშერ-დისკაუსთან, ჯეიმზ ბოუმენთან, ჯონ შერლი-კუერკთან და სხვებთან.[257] საფორტეპიანო სოლისტის რანგში გამოსასვლელად ბრიტენი ზედმეტად ნერვიული იყო, თუმცა, ხშირად უკრავდა დუეტში კლიფორდ კურსონთან და სვიატოსლავ რიხტერთან, ასევე, კამერულ ნაწარმოებებს ამადეუსის კვარტეტთან.[257] კომპოზიტორები, რომელთა მუსიკასაც, საკუთარის გარდა, ყველაზე ხშირად ასრულებდა, იყვნენ მოცარტი და შუბერტი; ეს უკანასკნელი, მარი პერაიას სიტყვებით, მისი კერპი იყო.[258] ახალგაზრდობისას აღმერთებდა ბრამსს, თუმცა ეს გრძნობა განელდა და მის რეპერტუარში ბრამსი იშვიათად ხვდებოდა.[შ 21]

მომღერლები და შემსრულებლები ბრიტენის დირიჟორობას ძალიან აფასებდნენ, ხოლო დევიდ ვებსტერი მასზე საკმარისად კარგი წარმოდგენისა იყო იმისთვის, რომ 1952 წელს სამეფო ოპერის თეატრის მუსიკალური დირექტორის პოსტი შეეთავაზებინა. ბრიტენმა შემოთავაზებაზე უარი განაცხადა; იგი არ იყო დარწმუნებული თავის, როგორც დირიჟორის შესაძლებლობებში და არ სურდა, საშემსრულებლო საქმისთვის უფრო მეტი დრო დაეთმო, ვიდრე კომპოზიციისთვის.[260][შ 22] ბრიტენის სადირიჟორო რეპერტუარში შედიოდა პერსელი, ბახი, ჰაიდნი, მოცარტი და შუბერტი, დროდადრო ნაკლებად სახასიათო ნაწარმოებები, მაგალითად, შუმანის „სცენები გოეთეს ფაუსტიდან“, ელგარის „გერონტიუსის სიზმარი“, „შესავალი და ალეგრო“, გუსტავ ჰოლსტის „ეგდონ ჰითი“ და პერსი გრეინჯერის მოკლე პიესები.[257][263]

ჩანაწერები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბრიტენს, როგორც მანამდე ელგარს და უოლტონს, კონტრაქტი ჰქონდა ერთ-ერთ წამყვან ბრიტანულ ხმის ჩამწერ კომპანიასთან[შ 23] და მისი შემოქმედების მნიშვნელოვანი რაოდენობა ჩანაწერების სახით არსებობს. 1940-იან და 50-იან წლებში Decca-სთვის რამდენიმე მონო ჩანაწერი გააკეთა, რასაც, პროდიუსერ ჯონ კალშოუს მონდომების წყალობით, მოჰყვა მისი ნაწარმოებების სტერეო ჩანაწერებიც.[257] კალშოუ წერდა: „უბედნიერესი წუთები მათ შორის, რაც რომელიმე სტუდიაში გამიტარებია, ბენთან ერთად იყო, იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ... არ ვცდილობდით ჩანაწერების გაკეთებას... უბრალოდ, მუსიკის გაკეთებას ვცდილობდით“.[266][შ 24]

Decca-ს სტუდიაში ბრიტენის დებიუტი 1943 წელს შედგა, როცა აკომპანიმენტს უწევდა სოფი ვისს ფრანგული ხალხური სიმღერების თავისივე არანჟირების შესრულებისას. მომდევნო წლის იანვარში მან და პირსმა ერთად ჩაწერეს ბრიტანული ხალხური სიმღერების არანჟირებები, მეორე დღეს კი კურზონთან ერთად ჩაწერა „ინტროდუქცია და რონდო ბურლესკის სტილში“ და Mazurka elegiaca. 1944 წლის მაისში უდირიჟორა პირსს, დენის ბრეინს და ბოიდ ნილის სიმებიან ორკესტრს. ეს იყო პირველი ჩანაწერი მისი „სერენადისა ტენორის, ვალტორნისა და სიმებიანებისათვის“. ჩანაწერი არაერთხელ ხელახლა გამოიცა, ყველაზე ბოლოს CD ფორმატში.[257]

ბრიტენის პირველი საოპერო ჩანაწერი იყო The Turn of the Screw, რომელიც 1955 წლის იანვარში, ინგლისის საოპერო ჯგუფთან ერთად გაკეთდა. 1957 წელს იდირიჟორა „პაგოდების პრინცი“, ადრეული სტერეო ჩანაწერი. პროცესს კალშოუ ზედამხედველობდა.[257] ბრიტენის პირველი ჩანაწერი, რომელმაც Decca-ს დიდი კომერციული წარმატება მოუტანა, იყო „პიტერ გრაიმსი“, რომელიც, 2013 წლის მონაცემებით, გამოსვლის დღიდან კატალოგიდან არ ამოუღიათ.[257] 1958 წლიდან მოყოლებული ბრიტენმა Decca-სთვის თვისი ბევრი ოპერა, ვოკალური და ინსტრუმენტული ნაწარმოები ჩაწერა, მათ შრის, „ნოქტიურნი“ (1959), „მარტივი სიმფონია“ (1960) და „ომის რექვიემი“ (1963).[257] ეს უკანასკნელი კლასიკური ნაწარმოებისთვის უჩვეულოდ დიდი რაოდენობით გაიყიდა, რის შემდეგაც Decca კალშოუს და სხვა პროდიუსერებს ბრიტენის ნაწარმოებების ჩაწერისთვის ყოველთვის განსაკუთრებულ პირობებს უქმნიდა და რესურსებსაც არ ზოგავდა.[268] ამას მოჰყვა „ალბერტ ჰერინგი“ (1964), „რექვიემის სიმფონია“ (1964), Curlew River (1965), „ზაფხულის ღამის სიზმარი“ (1966), „მწველი ცეცხლოვანი ქურა“ (1967), „ბილი ბადი“ (1967) ბევრი სხვა ნაწარმოები.[257] 2013 წელს, ბრიტენის იუბილეს აღსანიშნავად, Decca-მ გამოსცა 65 კომპაქტ-დისკისგან და ერთი DVD-სგან შემდგარი კოლექცია, სახელწოდებით „ბენჯამინ ბრიტენი – სრული შემოქმედება“ (Benjamin Britten – Complete Works).[შ 25] ჩანაწერთა უმეტესობა Decca-ს კატალოგიდანაა, თუმცა, ერთიანობის მიზნით კომპანიამ მნიშვნელოვანი ნაწილის ლიცენზია 20-ზე მეტი სხვა კომპანიისგან შეიძინა, რომელთა შორისაც იყო EMI, Virgin Classics, Naxos Records, Warner Music Group და NMC Recordings.[269]

ბრიტენს Decca-სთვის ბევრი ჩანაწერი აქვს გაკეთებული პიანისტისა და დირიჟორის რანგშიც. პირსთან კოლაბორაციის ფარგლებში ჩაიწერა შუბერტის „ზამთრის გზა“ (Winterreise) და „მშვენიერი მეწისქვილე ქალი“ (Die schöne Müllerin), შუმანის „პოეტის სიყვარული“ (Dichterliebe), ასევე ჰაიდნის, მოცარტის, ბრიჯის, აირლენდის, ჰოლსტის, ტიპეტის და როდნი ბენეტის სიმღერები.[257] სხვა სოლისტებიდან, რომელთაც ბრიტენი ჩანაწერებში აკომპანიმენტს უწევდა, აღსანიშნავია ფერიე, როსტროპოვიჩი და ვიშნევსკაია. დირიჟორის რანგში მისი ჩანაწერების სახით შემონახული რეპერტუარი საკმაოდ ფართოა და მოიცავს ბევრ კომპოზიტორს პერსელიდან გრეინჯერის ჩათვლით. აღსანიშნავია პერსელის „ფერიების დედოფალი“, ბახის „ბრანდენბურგის კონცერტები“, კანტატა 151, კანტატა 102 და „იოანეს ვნებანი“, ელგარის „გერონტიუსის სიზმარი“ და მოცარტის ბოლო ორი სიმფონია.[257]

მემკვიდრეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სნეიპ მოლტინგსის საკონცერტო დარბაზი, მთავარი სცენა ალდებურგის ფესტივალისა, რომელიც ბრიტენმა, პირსმა და კროზიემ დააფუძნეს

ბრიტენის კოლეგებს მასზე მკვეთრად განსხვავებული შეხედულებები ჰქონდათ. ტიპეტისთვის ის იყო „ყველაზე მუსიკალური პიროვნება“, რომელსაც კი შეხვედროდა, „დაუჯერებელი“ ტექნიკური შესაძლებლობებით;[270] თუმცა, ზოგიერთი თანამედროვე ბევრად ნაკლები ენთუზიაზმით გამოირჩეოდა. ტიპეტისვე აზრით, უოლტონი და სხვები დარწმუნებული იყვნენ, რომ ბრიტენი და პირსი მუსიკაში ჰომოსექსუალური კონსპირაციის მოთავეები იყვნენ,[შ 26] რაც ტიპეტს სასაცილოდ არ ჰყოფნიდა და ბრიტენის ომისშემდგომი წარმატების მიმართ შურს მიაწერდა.[273] ლენარდ ბერნსტაინი მას „სამყაროსთან წინააღმდეგობაში მყოფს“ უწოდებდა, მისი მუსიკის შესახებ კი ამბობდა: „თუ მას მართლაც გაიგებთ და ზედაპირულად არ მოუსმენთ, რაღაც ძალიან ბნელს შეიცნობთ“.[შ 27] ტენორი რობერტ ტიერი, რომელსაც ბრიტენის კარიერის ბოლო პერიოდში მასთან ახლო პროფესიული ურთიერთობა ჰქონდა, მსგავსადვე ამბობდა: „მის სულში დიდი, უზარმაზარი უფსკრული იყო... იგი მოხვდა სიკვდილის აჩრდილის ხეობაში და იქიდან ვეღარ გამოვიდა“.[274]

ბრიტენის გარდაცვალების შემდგომ ათწლეულში იგი შედარებით დაჩრდილა ჯერ კიდევ ცოცხალმა ტიპეტმა.[275] რეჟისორი ტონი პალმერი ფიქრობდა, რომამ უკანასკნელის დროებითი აღზევება ორი კომპოზიტორის პიროვნულ თვისებებს შორის განსხვავებას უნდა მიეწეროს: ტიპეტი თბილი ადამიანი იყო და ნაკლები მტერი ჰყავდა. ნებისმიერ შემთხვევაში, აღნიშნული მდგომარეობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. ტიპეტის თაყვანისმცემლებმა, მაგალითად, რობერტ საქსტონმა მალევე ხელახლა აღმოაჩინეს ენთუზიაზმი ბრიტენის მუსიკის მიმართ, რომლის მსმენელთა რაოდენობა XX საუკუნის ბოლო წლებში სტაბილურად იზრდებოდა.[274] ბრიტენს ძალიან ცოტა მიმბაძველი ჰყავს. ფილიპ ბრეტის აზრით, იგი იყო „შეუდარებელი, გააჩნდა... ხმა და ბგერა, რომლის იმიტირებაც ძალიან სახიფათოა“.[77] მიუხედავად ამისა, გარდაცვალების შემდეგ ბრიტენს ახალი თაობის ინგლისელი კომპოზიტორები ადიდებდნენ და იგი, ოლივერ კნუსენის სიტყვებით, მათთვის „ფენომენალური მამობრივი ფიგურა გახდა“.[276] ბრეტი თვლის, რომ მან გარკვეული გავლენა ყველა მომდევნო თაობის ბრიტანელ კომპოზიტორზე მოახდინა: „იგი საკვანძო ფიგურაა XX საუკუნის მეორე ნახევარში ბრიტანეთის მუსიკალური კულტურის ზრდაში და მისი გავლენა ყველაფერზე, ოპერიდან მუსიკალურ განათლებამდე, შეუფასებელია“.[77]

უიტოლი ფიქრობს, რომ ბრიტენის ხანგრძლივი პოპულარობის ერთ-ერთი მიზეზი მისი მუსიკის „პროგრესული კონსევატიულობაა“. იგი, როგორც წესი, თავს არიდებდა ავანგარდს და არ ეწეოდა მიღებული ნორმების გადასინჯვას ისე, როგორც ამას მისი თანამედროვეები, მაგალითად, ტიპეტი, აკეთებდნენ.[277] ბრეტის სიტყვებით, შესაძლოა, რომ „ტალღამ, რომელმაც წალეკა სერიალიზმი, ატონალობა და მუსიკალური მოდერნიზმის ფორმათა უმრავლესობა და მოიტანა ნეო-რომანტიზმი, მინიმალიზმი და გამოხატვის სხვა, ტონალობასთან დაკავშირებული ფორმები, თან მოიტანა განახლებული ინტერესი იმ კომპოზიტორების მიმართ, რომლებიც, მანამდე, დროს ფეხს ვერ უწყობდნენ“.[77] ბრიტენი თავის, როგორც კომპოზიტორის მისიას, მარტივად აყალიბებდა: კომპოზიტორებმა უნდა ეცადონ, „ხალხს ასიამოვნონ რაც შეიძლება სერიოზულად“.[278]

მემორიალური დაფა, კრომველ როუდის 173

„წითელი სახლი“ ალდებურგში, სადაც ბრიტენი და პირსი 1957 წლიდან ბრიტენის გარდაცვალებამდე (1976) ერთად ცხოვრობდნენ და მოღვაწეობდნენ, ამჟამად ბრიტენ-პირსის ფონდს ეკუთვნის, რომელიც მათი მუსიკალური მემკვიდრეობის შენახვას ემსახურება.[279] ბრიტენის ასი წლის იუბილესთან დაკავშირებით ამ სახლში განთავსებული მისი სტუდია 1950 წელს არსებული სახით აღდგა და საჯაროდ გაიხსნა.[280] 2013 წლის ივნისში დეიმ ჯანეტ ბეიკერმა „წითელი სახლის“ მიმდებარედ ახლადაშენებულ შენობაში ოფიციალურად გახსნა ბრიტენ-პირსის არქივი.[281] 1979 წელს დასრულდა ბენჯამინ ბრიტენის მუსიკის აკადემიის მშენებლობა ლოუსტოფტში. იგი დამხმარე საგანმანთლებლო დღის სკოლას წარმოადგენს და კავშირი აქვს ბრიტენ-პირსის ფონდთან.[282]

მეგი ჰემბლინგის „ხამანწკა“ (Scallop). სკულპტურა ბენჯამინ ბრიტენს ეძღვნება და ალდებურგში, ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს. მასში ამოკვეთილია სიტყვები „პიტერ გრაიმსიდან“: „მე მესმის ის ხმები, რომლებიც არ დიხშობა“.

ბრიტენის მემორიალი უესტმინსტერის სააბატოში 1978 წელს გაიხსნა.[283] ლონდონში არსებულ მის სამ სახლზე მემორიალური დაფებია განთავსებული: კრომველ როუდის 173,[284] სენტ ჯონზ ვუდის ქუჩის 45a,[285] და ჰალიფორდ სტრიტის 8 აილინგტონში.[286] 2010-2019 წლებში გაერთიანებული სამეფოს ფოსტამ ათი უდიდესი ბრიტანელის („Great Britons“) სახელობის საფოსტო მარკები გამოუშვა. 2013 წლის აპრილში ასეთ მარკაზე ბრიტენი იყო გამოსახული.[287]

1970 წელს უოლტონმა დაწერა Improvisations on an Impromptu of Benjamin Britten, რომელიც ეფუძნება თემას ბრიტენის საფორტეპიანო კონცერტიდან.[288] ბრიტენისადმი მიძღვნილი ნაწარმოებებიდან აღსანიშნავია არვო პერტის საორკესტრო პიესა Cantus in Memoriam Benjamin Britten (1977), აგრეთვე სალი ბიმიშის „ვარიაციები ბენჯამინ ბრიტენის თემაზე“, რომელიც მეორე ზღვის ინტერლუდიას ეფუძნება და ბრიტენის ასი წლის იუბილეს მიეძღვნა.[289] ალან ბენეტის 2009 წლის პიესაში „ხელოვნების ჩვევა“ (The Habit of Art) სიუჟეტი ვითარდება ბრიტენის ბოლო ოპერის, „სიკვდილი ვენეციაში“, წერის დროს და ეხება გამოგონილ შეხვედრას კომპოზიტორსა და ოდენს შორის. პრემიერაში ბრიტენის როლს ალექს ჯენინგსი ასრულებდა.[290]

ტონი პალმერს ბრიტენის შესახებ სამი დოკუმენტური ფილმი აქვს გადაღებული: „ბენჯამინ ბრიტენი და მისი ფესტივალი“ (Benjamin Britten & his Festival, 1967);[291] „იყო დრო“ (A Time There Was, 1979);[292] და „ნოქტიურნი“ (Nocturne, 2013).[293]

2019 წელს ამერიკის შეერთებული შტატების კონგრესის ბიბლიოთეკამ ბრიტენის „ომის რექვიემი“ ჩანაწერთა ეროვნულ რეესტრში შეიტანა, როგორც „კულტურულად, ისტორიულად და ესთეტიკურდ მნიშვნელოვანი“ ჩანაწერი.[294]

ასი წლის იუბილე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2012 წლის სექტემბერში, კომპოზიტორის მოახლოვებული ასწლოვანი იუბილესთან დაკვშირებით ბრიტენ-პირსის ფონდმა წამოიწყო Britten 100 – წამყვანი სახელოვნებო, საგამომცემლო, სამაუწყებლო, კინო, აკადემიური და სხვა ორგანიზაციების კოლაბორაცია.[295] განსაკუთრებულ მოვლენათა შორის იყო გამოსვლა ფილმისა „ბენჯამინ ბრიტენი – მშვიდობა და კონფლიქტი“ (Benjamin Britten – Peace and Conflict)[296] და გამოფენა ბრიტანეთის ბიბლიოთეკაში.[297] გამოიცა 50 პენსის ნომინალის სპეციალური მონეტა ბრიტენის გამოსახულებით, რაც პირველი შემთხვევა იყო, როცა ბრიტანეთში რომელიმე კომპოზიტორს მსგავსი პატივი მიაგეს.[298]

ბრიტანეთში 18 სხვადასხვა ლოკაციაზე შესრულდა „ომის რექვიემი“. დაიდგა საოპერო წარმოდგენები: „ოუენ უინგრეივი“ ალდებურგში, „ბილი ბადი“ გლინდებორნში, „სიკვდილი ვენეციაში“ ინგლისის ეროვნულ ოპერაში, „გლორიანა“ სამეფო ოპერაში, ხოლო „პიტერ გრაიმსი“, „სიკვდილი ვენეციაში“ და „ზაფხულის ღამის სიზმარი“ Opera North-ში.[299] 2013 წლის ივნისში ალდებურგის სანაპიროზე დაიდგა „პიტერ გრაიმსი“, რითიც გაიხსნა 2013 წლის ალდებურგის ფესტივალი. წარმოდგენას სტიუარტ ბედფორდი დირიჟორობდა და მასში მონაწილეობდნენ მომღერლები Opera North-ის და გილდჰოლის მუსიკისა და დრამის სკოლის გუნდებიდან.[300] The Guardian-მა წარმოდგენას „შესანიშნავი და ნამდვილად განუმეორებელი მიღწევა“ უწოდა.[301]

საერთაშორისო მასშტაბით იუბილე „ომის რექვიემის“, „პიტერ გრაიმსის“ და სხვა ნაწარმოებების პერფორმანსებით ოთხ კონტინენტზე აღინიშნა. შეერთებულ შტატებში ღონისძიებები „სანაპიროდან სანაპირომდე“ ტარდებოდა, მაშთ შორის იყო ბრიტენის ფესტივალი კარნეგი ჰოლში, პერფორმანსები ნიუ-იორკის ფილარმონიულში, მეტროპოლიტენის ოპერაში და ლოს-ანჯელესის ოპერაში.[302]

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შენიშვნები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ ბრიტენს ჰყავდა დები (ედით) ბარბარა (1902–82), (შარლოტ) ელიზაბეთი („ბეთი“, 1909–89) და ძმა, რობერტ ჰარი მარში („ბობი“, 1907–87).[21]
  2. ↑ მოგვიანებით, ბრიტენმა ბრიჯის მხრიდან დეტალებზე განსაკუთრებული ყურადრების მაგალითიც მოიყვანა: „ვიოლინოსთვის დიდი სეპტიმების სერია მოვიფიქრე. ბრიჯი წინააღმდეგი იყო, ამბობდა, რომ ინსტრუმენტი ამ ინტერვალზე სწორად არ ვიბრირებდა და იგი ორ ინსტრუმენტზე უნდა გადანაწილებულიყო.“[45]
  3. ↑ როცა გრეშემის დატოვების დრო მოვიდა, ბრიტენი სხვაგვარად ფიქრობდა და აღიარებდა: „ძალიან ვწუხვარ, რომ ასეთი ბიჭების დატოვება მიწევს. [...] არ მეგონა, თუ წასვლა ასე დამამწუხრებდა.“[51] მოგვიანებით, ბრიტენი დევიდ ჰემინგსს იმავე სკოლაში ადგილის მოპოვებაში დაეხმარა.[51]
  4. ↑ ბრიტენის ტექნიკური უნარების მიმართ აკადემიურ წრეებში არსებული უნდობლობა დიდხანს გაგრძელდა. 1944 წელს კრიტიკოსი დერიკ პაფეტი წერდა, რომ 1960-იან წლებშიც ბრიტენს ტექნიკური ბრწყინვალების გამო ეჭვის თვალით უყურებდნენ. მას მაგალითად მოჰყავს ოქსფორდში მუსიკის პროფესორის, სერ ჯეკ უესტრაპის მიერ გამოთქმული მოსაზრება, რომ ბრიტენის „ზედაპირული ეფექტები“ უნდობლობას იმსახურებდა, ხოლო ტიპეტი „მოუქნელად და ტექნიკურად განუვითარებლად“, მაგრამ „რაღაცნაირად ავთენტურად“ მიიჩნეოდა.[55]
  5. ↑ ბრიტენი მოგვიანებით წერდა, თუ როგორ აღმოაჩინა ახალგაზრდობაში მალერი და როგორ ეუბნებოდა ყველა, რომ ეს კომპოზიტორი „სიტყვამრავალი და უფორმო იყო... თვითკმაყოფილი რომანტიკოსი, რომელიც იმდენად იყო შეპყრობილი საკუთარი იდეებით, რომ გაჩერება აღარ შეეძლო. ან საერთოდ არ შეეძლო გაორკესტრება, ან მხოლოდ ვაგნერის მსგავსად, უზარმაზარი ორკესტრის გამოყენებით, სადაც იმდენი რამე ხდებოდა, რომ ნათლად ვერაფერს გაიგებდი. რაც მთავარია, იგი არ იყო ორიგინალური. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ახალგაზრდა სტუდენტისთვის არაფერს წარმოადგენდა!“ ბრიტენმა საწინააღმდეგო დასკვნა გამოიტანა: „მისი გავლენა თანამედროვე კომპოზიციაზე... მხოლოდ სასარგებლო შეიძლებოდა ყოფილიყო. მისი სტილი დაცლილია ზედმეტი პერსონალური მანერიზმისგან, ხოლო მისი პარტიტურები მაგალითია, თუ როგორ უნდა იყოს გამოყენებული თანამედროვე, ვირტუოზული ორკესტრი, სადაც არაფერია დატოვებული უყურადღებოდა და ყველა ნოტი ჟღერს.“[58]
  6. ↑ კუსევიცკის დიდსულოვნება, მოგვიანებით, იმაშიც გამოიხატა, რომ პრემიერის დადგმის უფლებაზე უარი თქვა ბრიტენის და ინგლისის ეროვნული ოპერის სასარგებლოდ, ხოლო მისი ხელმძღვანელობით აღნიშნული ოპერა მხოლოდ 1947 წელს, ტენგლვუდის ფესტივალის ფარგლებში დაიდგა. მას ახალგაზრდა ლენარდ ბერნსტაინი დირიჟორობდა.[87] ბერნსტაინს ნაწარმოები ძლიერ უყვარდა და თავისი ბოლო კონცერტის პროგრამაში, რომელიც 1990 წელს, მის გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე, ტენგლვუდში იდირიჟორა, ოპერიდან „ზღვის ინტერლუდიებიც“ შეიტანა.[88]
  7. ↑ 1942 წელს მთავრობამ ლონდონში, ისლინგტონში მდებარე სედლერ უელსის თეატრის რეკვიზიცია მოახდინა, რათა საჰაერო რეიდების შედეგად უსახლკაროდ დარჩენილი მოსახლეობისთვის გამოეყენებინა. ამ დროიდან მოყოლებული დასი ინგლისის მასშტაბით მოგზაურობდა და საკუთარ თეატრში 1945 წლის ივნისში დაბრუნდა.[91]
  8. ↑ არტურ სალივანი, ჰუბერტ პერი, ჩარლზ ვილიერს სტენფორდი, ედვარდ ელგარი, რალფ ვონ უილიამსი, გუსტავ ჰოლსტი და მაიკლ ტიპეტი იმდროინდელი ინგლისის წამყვანი კომპოზიტორები იყვნენ. ყველ მათგანს კონსერვატორიებსა და უნივერსიტეტებში სასწავლო თანამდებობებიც ეკავათ.[114] მათ შორის, ვინც, ბრიტენის მსგავსად, არ ასწავლიდა, იყვნენ ფრედერიკ დელიუსი[115] და უილიამ უოლტონი.[116]
  9. ↑ კრიტიკოსი ენდრიუ პორტერი წერდა: „აუდიტორია, თავისთავად, შეიცავდა ბევრ ადამიანს, რომელიც გამორჩეული იყო თავისი ადგილით პოლიტიკურ და სოციალურ სფეროებში, მაგრამ არა მეოცე საუკუნის მუსიკის დაფასებით. ამის გამო, „გლორიანა“ პირველ მოსმენაზე კარგად არ მიიღეს. ჩვეული ფილისტერული ბრალდებები, რომელიც მის, ისევე, როგორც სხვა ბევრი თანამედროვე მუსიკალური ნაწარმოების წინააღმდეგ გამოითქვა (არანაირი მელოდია – მახინჯი ხმოვანება და სხვა) განხილვადაც არ ღირს. მეორეს მხრივ, მათ აზრს, რომლებმაც „გლორიანა“ სიტუაციისთვის შეუფერებლად მიიჩნიეს, შეიძლება ჰქონდეს არსებობის უფლება.“[121]
  10. ↑ მთავარი კანონი ჰომოსექსუალთა წინააღმდეგ იყო სისხლის სამართლის შესწორების აქტი 1885, რომლის სექცია 11 („ლაბუშერის შესწორება“) მამაკაცთა შორის ნებისმიერი სახის სექსუალურ ქმედებას უკანონოდ აცხადებდა. იგი მხოლოდ 1967 წელს, სექსუალურ შევიწროების აქტის მიღებით გაუქმდა.
  11. ↑ ზოგიერთი მწერალი ვარაუდობს, რომ ბრიტენს ბევრად ადრე შესთავაზეს რაინდის ტიტული, თუმცა, უარი განაცხადა,[148] თუმცა, 2012 წელს მინისტრთა კაბინეტის მიერ გამოცემულ სიაში, რომელიც მოიცავდა ყველა გარდაცვლილ პიროვნებას, რომელმაც 1950 წლიდან 1990 წლამდე აღნიშნულ პატივზე უარი თქვა, ბრიტენი მოხსენიებული არ არის.[149]
  12. ↑ რეჟისორი ჯონ ბრიდკატი მნიშვნელოვნად მიიჩნევს იმას, რომ ბრიტენი მენტალურად საკუთარ თავს 13 წლისად მიიჩნევდა. ამის დასტურად მას ბრიტენის მიერ შეძენილი ლეტსის დღიურები და მათზე გაკეთებული მინაწერები მიაჩნია,[170] აგრეთვე, მისივე სიტყვები იმოჯინ ჰოლსტის მიმართ: „მე კვლავ ცამეტი წლის ვარ.“[171]
  13. ↑ 1940-იანი წლების დასაწყისში, ჩრდილოეთ ამერიკაში როთმანების ოჯახში ცხოვრებისას იგი 13 წლის ბობი როთმანთან ერთ ოთახში ცხოვრობდა: „ბევრი საღამო გაგვიტარებია ერთად... ის ჩემს გვერდით საწოლში იწვა და ვსაუბრობდით... მისი მზრუნველობა ჩემს მიმართ ჩემი ჩვეულებრივი სოციალური ურთიერთობებისგან განსხვავებული იყო და ცოტათი გაოცებულიც ვიყავი, რომ ვინმე ჩემს მიმართ მსგავს ყურადღებას იჩენდა... ჯერ კიდევ მახსოვს, ერთ საღამოს, როცა ვსაუბრობდით და უკვე ძილის დრო იყო... მან მითხრა: „ბობი, ძალიან ხომ არ შეგაწუხებს, ვიდრე დავიძინებთ, მოვიდე, მოგეხვიო და გაკოცო?“ ეს ერთ-ერთი მგრძნობიარე მომენტი იყო... და უნდა ვთქვა, არ ვიცოდი, რა მეთქვა, გარდა იმისა, რომ არა, არ შემაწუხებდა. შემდეგ ის ადგა, ნაზად მომეხვია, მაკოცა და ტკბილი ძილი მისურვა.“[175]
  14. ↑ ჟურნალისტი მარტინ კეტლი 2012 წელს წერდა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ არასწორი ქმედების რაიმე საბუთი არ არსებობს, მნიშვნელოვანია, რომ პედოფილიის ბრალდებები ღიად იყოს განხილული, რათა თავიდან ავიცილოთ როგორც დანაშაულებრივი ქმედებების დაფარვა, ისე ბრიტენის სექსუალობის და კრეატიულობის ზედმეტად გამარტივება.[178]
  15. ↑ წერილის ადრესატია ჰენრი ბოიზი და იგი დათარიღებულია 1937 წლის 29 ივნისით.[198]
  16. ↑ კრიტიკის აღშფოთება ოდენის და ბრიტენის მცდელობის მიმართ, დაეწერათ ამერიკული ნაწარმოები, ძლიერ ჰგავდა ექვსი წლით ადრინდელ რეაქციას, რომელიც ჯერომ კერნის და ოსკარ ჰამერშტაინის „სამი დის“ წარდგენას მოჰყვა ლონდონში, მიუზიკლისა, რომელშიც სიუჯეტი ინგლისში ვითარდება.[205]
  17. ↑ მეთიუსი შენიშნავს, რომ ნაწარმოები ბევრად უფრო მგრძნობიარეა, თუ მას, ორიგინალური ჩანაფიქრის თანახმად, სოპრანო ასრულებს.[218]
  18. ↑ აღნიშნულ ნაწარმოებს დიდად აფასებდა ტიპეტი, როგორც „ერთ-ერთ საოცარ რამეს ბრიტენის მუსიკაში“. საფიქრებელია, რომ ამ შეფასებას ბრიტენიც იზიარებდა.[228]
  19. ↑ ნაწარმოების ოფიციალური ქვესათაურია „ვარიაციები და ფუგა ჰენრი პერსელის თემაზე“. BBC, როგორც წესი, ნაწარმოებს სწორედ ამ ქვესათაურით იხსენიებდა და არა სათაურით, რაც ბრიტენს არ მოსწონდა.[239]
  20. ↑ 2006 წელს ჟურნალმა Gramophone მოიწვია თანამედროვეობის გამოჩენილი აკომპოანიატორები და სთხოვა მათ, დაესახელებინათ „პროფესიონალთა პროფესიონალი“: ხმათა უმრავლესობამ გამარჯვებულებად ბრიტენი და მორი დაასახელა.[256]
  21. ↑ ბრიტენმა ერთხელ განაცხადა: „ცუდი ბრამსი არ მადარდებს, კარგი ბრამსია, რომელსაც ვერ ვიტან“.[259]
  22. ↑ ასე წერს ჯონ ბრიდკატი,[261] თუმცა, ვებსტერის ბიოგრაფი, მონტეგიუ ჰოლტრეხტი წერს, რომ ბრიტენის მიმართ პოსტის ფორმალურ შეთვაზებას ადგილი არ ჰქონია. მისი გადმოცემით, ლორდ ჰეარვუდი და კოვენტ გარდენის მმართველი საბჭოს სხვა წევრები მის კანდიდატურას განიხილავდნენ, თუმცა, ვებრსტერს მიაჩნდა, რომ ბრიტენი კოვენტ გარდენს დიდებას, უპირველეს ყოვლისა, კომპოზიტორის რანგში მოუტანდა.[262]
  23. ↑ ელგარს ექსკლუზიური კონტრაქტი ჰქონდა HMV-სთან;[264] უოლტონი, Decca-სთან მცირეხნიანი თანამშრომლობის შემდეგ, ჩანაწერების უმეტესობას Columbia-სთვის აკეთებდა.[265]
  24. ↑ იმოჯინ ჰოლსტი ბრიტენის ხმის ჩამწერ სესიებს სხვაგვარად იხსენებს: „მას ყველაფერე მეტას ეს სესიები ჰღლიდა და ზიზღით ელოდებოდა იმ დღეებს, როცა უნდა შეეწყვიტა ახალი ოპერის წერა იმისთვის, რომ ძველი ჩაეწერა სტუდიაში.“[267]
  25. ↑ კოლექცი შეიცავს ბრიტენის ყველა ნაწარმოებს, რომელსაც თხზულების (ოპუსის) ნომერ გააჩნია და 2013 წლამდე კომერციულად ჩაწერილ ყველა ნაწარმოებს (ბევრი ფრაგმენტი და ახალგაზრდული ნაწარმოები არ ჩაწერილა და არც გამოცემულა). მასში არის ხალხური სიმღერების არანჟირებები, მაგრამ არაა პერსელის რევიზიები.[269]
  26. ↑ სტიუარტ უილსონმა, გადამდგარმა მომღერალმა, რომელსაც სხვადასხვა დროს მუსიკალური ადმინისტრატორის რამდენიმე მნიშვნელოვანი პოსტი ეჭირა, 1955 წელს წამოიწყო აქტიური კამპანის „ჰომოსექსუალობის წინააღმდეგ ბრიტანულ მუსიკაში“. მისი სიტყვებია: „გარყვნილთა გავლენა მუსიკალურ სამყაროში ყოველგვარ ზღვარს გასცდა. თუ იგი მალევე არ აღიკვეთება, კოვენტ გარდენი და სხვა ძვირფასი მუსიკალური მემკვიდრეობას გამოუსწორებელი ზიანი მიადგება.“[271][272]
  27. ↑ ბერნსტაინი დოკუმენტურ სატელევიზიო ფილმში A Time There Was.[274]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • ბენჯამინ ბრიტენი — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)
  • Britten-Pears Foundation — ბრიტენ-პირსის ფონდი
  • Britten 100 (ბრიტენ-პირსის ფონდის ვებსაიტი ბრიტენის ასი წლის იუბილესთან დაკავშირებით)
  • Aldeburgh Music (ბრიტენის მიერ 1948 წელს დაარსებული ორგანიზაცია. ბრიტენის ხედვის ცოცხალი მემკვიდრეობა ფესტივალისა და შემოქმედებითი ბანაკის შესახებ)
  • Discovering Britten (კომპოზიტორის გვერდი BBC Radio 3-ის საიტზე)
  • Gresham College: "Britten and Bridge", ლექცია და პერფორმანსი ბრიტენისა და ბრიჯის ურთიერთობის შესახებ, 5 თებერვალი, 2008 (შესაძლებელია ტექსტის, აუდიო ან ვიდეო ფაილის ჩამოტვირთვა)
  • ბროტენის თემატური კატალოგი,
  • Boosey & Hawkes (ბრიტენის გამომცემლები 1963 წლამდე): ბიოგრაფიები, ნაწარმოებების ჩამონათვალი და აღწერა, ჩანაწერები, პერფორმანსების განრიგი
  • Faber Music (ბრიტენის მიერ დაარსებული გამომცემლობა 1963 წელს საკუთარი ნაწარმოებების გამოსაცემდ): ბიოგრაფიები, ნაწარმოებების ჩამონათვალი და აღწერა, ჩანაწერები, პერფორმანსების განრიგი
  • MusicWeb International. ბენჯამინ ბრიტენი (1913–1976), ავტორი რობ ბარნეტი
  • National Portrait Gallery. Benjamin Britten, Baron Britten (1913–1976), 109 პორტრეტი.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118515527 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. ↑ 2.0 2.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  3. ↑ 3.0 3.1 SNAC — 2010.
  4. ↑ 4.0 4.1 ბროდვეის ინტერნეტ მონაცემთა ბაზა — 2000.
  5. ↑ 5.0 5.1 Nationalencyklopedin — 1999.
  6. ↑ 6.0 6.1 Find a Grave — 1996.
  7. ↑ 7.0 7.1 Lundy D. R. The Peerage
  8. ↑ 8.0 8.1 filmportal.de — 2005.
  9. ↑ Academy of Arts, Berlin — 1696.
  10. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  11. ↑ Store norske leksikon — 1978. — ISSN 2464-1480
  12. ↑ 12.0 12.1 Roglo — 1997. — 9000000 ეგზ.
  13. ↑ 13.0 13.1 Musicalics
  14. ↑ 14.0 14.1 Babelio — 2007.
  15. ↑ Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 გვრ. — ISBN 978-953-6036-31-8
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 16.3 Archivio Storico Ricordi — 1808.
  17. ↑ Бриттен Бенджамин // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  18. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  19. ↑ Matthews, 2013, გვ. 1
  20. ↑ Kennedy, 1983, გვ. 2
  21. ↑ Evans, 2009, გვ. 513
  22. ↑ Powell, 2013, გვ. 3
  23. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 4, 7
  24. ↑ 24.0 24.1 Kildea, 2013, გვ. 4
  25. ↑ Matthews, 2013, გვ. 2
  26. ↑ Powell, 2013, გვ. 10–11
  27. ↑ Blyth, 1981, გვ. 36
  28. ↑ 28.0 28.1 Matthews, 2013, გვ. 3
  29. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 4–5
  30. ↑ 30.0 30.1 Powell, 2013, გვ. 7
  31. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 6
  32. ↑ 32.0 32.1 Blyth, 1981, გვ. 25
  33. ↑ Powell, 2013, გვ. 16
  34. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 6–7
  35. ↑ White, 1954, გვ. 2
  36. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 8, 13
  37. ↑ Powell, 2013, გვ. 5
  38. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 8–9
  39. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 10
  40. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 13
  41. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 13–14
  42. ↑ Lara Feigel, Alexandra Harris eds, Modernism on Sea: Art and Culture at the British Seaside; accessed 3 September 2013
  43. ↑ 43.0 43.1 Matthews, 2013, გვ. 8
  44. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 16
  45. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 17
  46. ↑ 46.0 46.1 46.2 46.3 46.4 46.5 Mitchell, 2004
  47. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 18
  48. ↑ Oliver, 1996, გვ. 23
  49. ↑ Bridcut, 2006, გვ. 16
  50. ↑ Matthews, 2013, გვ. 11
  51. ↑ 51.0 51.1 Bridcut, 2006, გვ. 17
  52. ↑ Matthews, 2013, გვ. 14
  53. ↑ Craggs, 2002, გვ. 4
  54. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 35
  55. ↑ Puffett, Derrick. "Benjamin Britten: A Biography by Humphrey Carpenter", Albion: A Quarterly Journal Concerned with British Studies, Volume 26, No 2, Summer 1994, pp. 395–396. JSTOR:4052369(ფასიანი რეგისტრაცია)
  56. ↑ Cole, Hugo. "Review – Britten", Tempo, New Series, No 78, Autumn 1966, pp. 31–32 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  57. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 40
  58. ↑ 58.0 58.1 Britten, 1977
  59. ↑ White, 1954, გვ. 15–16
  60. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 48, 53
  61. ↑ Oliver, 1996, გვ. 217
  62. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 62–63
  63. ↑ Powell, 2013, გვ. 92
  64. ↑ Kennedy, 1983, გვ. 17
  65. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 104, 105, 148, 166
  66. ↑ Matthews, 2013, გვ. 34
  67. ↑ White, Eric Walter. "Britten in the Theatre: A Provisional Catalogue", Tempo, New Series, No 107, December 1973, pp. 2–10 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  68. ↑ Matthews, 2013, გვ. 184
  69. ↑ Powell, 2013, გვ. 127
  70. ↑ Matthews, 2013, გვ. 38
  71. ↑ Matthews, 2013, გვ. 38–39
  72. ↑ Powell, 2013, გვ. 130
  73. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 112
  74. ↑ Matthews, 2013, გვ. 40
  75. ↑ Matthews, 2013, გვ. 46
  76. ↑ 76.0 76.1 76.2 76.3 76.4 Robinson, 1997
  77. ↑ 77.00 77.01 77.02 77.03 77.04 77.05 77.06 77.07 77.08 77.09 77.10 77.11 77.12 77.13 77.14 77.15 77.16 77.17 77.18 77.19 77.20 77.21 Doctor, LeGrove, Banks, Wiebe, 2013
  78. ↑ Headington, 1993, გვ. 87–88
  79. ↑ Headington, 1993, გვ. 91–92
  80. ↑ Evans, 1979, გვ. 57
  81. ↑ Headington, 1993, გვ. 98–99
  82. ↑ Kennedy, 1983, გვ. 31
  83. ↑ Kennedy, 1983, გვ. 213, 216, 256
  84. ↑ Brogan, Hugh. "W. H. Auden, Benjamin Britten, and Paul Bunyan", Journal of American Studies, Volume 32, No 2, August 1998, pp. 281–282 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  85. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 150–151
  86. ↑ White, 1954, გვ. 35
  87. ↑ Powell, 2013, გვ. 252
  88. ↑ Rockwell, John. "The Last Days of Leonard Bernstein", The New York Times, 16 October 1990, accessed 10 June 2016
  89. ↑ Matthews, 2013, გვ. 79
  90. ↑ Matthews, 2013, გვ. 66
  91. ↑ Gilbert, 2009, გვ. 78, 83, 98
  92. ↑ Gilbert, 2009, გვ. 98
  93. ↑ "Sadler's Wells Opera – Peter Grimes", The Times, 8 ივნისის, 1945, გვ. 6
  94. ↑ William Glock, "Music", The Observer, 10 ივნისის, 1945, გვ. 2
  95. ↑ Banks, 2000, გვ. xvi–xviii
  96. ↑ Blyth, 1981, გვ. 79
  97. ↑ Gilbert, 2009, გვ. 107
  98. ↑ 98.0 98.1 98.2 Matthews, 2013, გვ. 80
  99. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 228
  100. ↑ Matthews, 2013, გვ. 80–81
  101. ↑ "Instruments of the Orchestra" დაარქივებული 22 November 2015 საიტზე Wayback Machine. , British Film Institute, accessed 24 May 2013
  102. ↑ Matthews, 2013, გვ. 81
  103. ↑ Hope-Wallace, Philip. "Opera at Glyndebourne", The Manchester Guardian, 15 July 1946, p. 3
  104. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 242–243
  105. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 243
  106. ↑ Wood, Anne. "English Opera Group", The Times, 12 July 1947, p. 5
  107. ↑ Headington, 1993, გვ. 149–150
  108. ↑ Matthews, 2013, გვ. 89
  109. ↑ Headington, 1993, გვ. 151
  110. ↑ Matthews, 2013, გვ. 92–93
  111. ↑ Hall, George. "Festival Overtures: Britten in Bloom", Opera ტომი 64.4, აპრილი 2013, გვ. 436–438
  112. ↑ Mason, Colin. "Benjamin Britten's Dream", The Guardian, 11 ივნისი 1960. გვ. 5
  113. ↑ Greenfield, Edward. "Britten's Death in Venice", The Guardian, 18 ივნისი 1973, გვ. 8
  114. ↑ Wright, David. "The South Kensington Music Schools and the Development of the British Conservatoire in the Late Nineteenth Century", Journal of the Royal Musical Association, Oxford University Press, Volume 130 No. 2, pp. 236–282 (Sullivan, Parry and Stanford) (ფასიანი რეგისტრაცია); McVeagh, Diana. "Elgar, Edward", Grove Music Online, Oxford University Press, (Elgar) (ფასიანი რეგისტრაცია); Graebe, Martin. "Gustav Holst, Songs of the West, and the English Folk Song Movement", Folk Music Journal, Volume 10.1, 2011, pp. 5–41 (Vaughan Williams and Holst) (ფასიანი რეგისტრაცია); and Clarke, David. "Tippett, Sir Michael", Grove Music Online, Oxford University Press. (ფასიანი რეგისტრაცია). All accessed 24 May 2013
  115. ↑ Heseltine, Philip. "Some Notes on Delius and His Music", The Musical Times, March 1915, pp. 137–142 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  116. ↑ Kirkbride, Jo. "William Walton (1902–1983), Two Pieces from Henry V (1944)", Scottish Chamber Orchestra, accessed 10 June 2016
  117. ↑ "Ballets de Paris de Roland Petit – Le Rêve de Léonor", The Times, 27 აპრილი 1949, გვ. 3
  118. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 214
  119. ↑ Blom, Eric. "Britten's Billy Budd, The Observer, 2 დეკემბერი 1951, გვ. 6; Hope-Wallace, Philip. "Britten's Billy Budd", The Manchester Guardian, 3 დეკემბერი 1951, გვ. 5; Porter, Andrew. "Britten's Billy Budd", Music & Letters, ტომი 33, No. 2, აპრილი 1952, გვ. 111–118 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  120. ↑ Matthews, 2013, გვ. 107
  121. ↑ Porter, Andrew. "Britten's Gloriana", Music & Letters, Vol. 34, No. 4 (October 1953), pp. 277–287 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  122. ↑ Greenfield, Edward. "Gloriana at Sadler's Wells", The Guardian, 22 October 1966, p. 6
  123. ↑ Christiansen, Rupert. "Gloriana: Britten's problem opera", The Daily Telegraph 18 June 2013; and Church, Michael. "Richard Jones's revelatory ROH revival of Britten's underrated Gloriana" დაარქივებული 2019-12-25 საიტზე Wayback Machine. , The Independent 21 June 2013
  124. ↑ Mason, Colin. "Britten's New Opera at Venice Festival: Welcome for The Turn of the Screw", The Manchester Guardian, 15 September 1954, p. 5
  125. ↑ "Operas, Britten", Operabase, accessed 25 May 2013 დაარქივებული 23 February 2013 საიტზე Wayback Machine.
  126. ↑ Weeks, 1989, გვ. 239–240
  127. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 334
  128. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 335
  129. ↑ Britten, 2008, გვ. 388
  130. ↑ Britten, 2008, გვ. 441
  131. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 434–435, 478–480
  132. ↑ Mann, William, "Queen opens concert hall", The Times, 3 June 1967, p. 7; and Greenfield, Edward, "Inaugural Concert at the Maltings, Snape", The Guardian, 3 June 1967, p. 7
  133. ↑ Greenfield, Edward. "Queen at new Maltings concert", The Guardian, 6 June 1970, p. 1
  134. ↑ Mann, William. "Shostakovich special", The Times, 15 June 1970, p. 10
  135. ↑ Matthews, 2013, გვ. 124
  136. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 482
  137. ↑ Matthews, 2013, გვ. 124–125, 127
  138. ↑ Ray, 2000, გვ. 155
  139. ↑ Matthews, 2013, გვ. 127
  140. ↑ Blyth, 1981, გვ. 151
  141. ↑ 141.0 141.1 141.2 141.3 Davies, Peter Maxwell, Nicholas Maw and others. "Benjamin Britten: Tributes and Memories", Tempo, New Series, No. 120, March 1977, pp. 2–6 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  142. ↑ Evans, Peter. "Britten's Television Opera", The Musical Times, Volume 112, No. 1539, May 1971, pp. 425–428 JSTOR 955942(ფასიანი რეგისტრაცია)
  143. ↑ Piper, 1989, გვ. 15
  144. ↑ 144.0 144.1 Graham, 1989, გვ. 55
  145. ↑ Oliver, 1996, გვ. 206
  146. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 596
  147. ↑ London Gazette, issue 46954, page 9295, 6 July 1976
  148. ↑ Powell 2013, p. 458.
  149. ↑ Rosenbaum, Martin. "Government forced to release list of rejected honours", BBC, 26 January 2012, accessed 24 May 2013; and List of honours refused, Cabinet Office, January 2012
  150. ↑ Headington, 1996, გვ. 143
  151. ↑ Kennedy, 1983, გვ. 114
  152. ↑ Matthews, 2013, გვ. 154
  153. ↑ 153.0 153.1 153.2 Matthews, 2013, გვ. 155
  154. ↑ Powers, Alan. "Reynolds Stone: A Centenary Tribute" დაარქივებული 2018-10-10 საიტზე Wayback Machine. , Fine Press Book Association, accessed 27 May 2013
  155. ↑ Headington, 1993, გვ. 277
  156. ↑ "Memorial service: Lord Britten, OM, CH", The Times, 11 March 1977, p. 20
  157. ↑ Ford, 2011, გვ. 77
  158. ↑ Begbie, Guthrie, გვ. 192–193
  159. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 113
  160. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 114
  161. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 486
  162. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 654
  163. ↑ Matthews, 2013, გვ. 3–4
  164. ↑ Keates, Jonathan. "It was boyishness Britten loved as much as boys", The Sunday Telegraph, 11 June 2006, accessed 10 June 2016
  165. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 302
  166. ↑ 166.0 166.1 Kildea, 2013, გვ. 202
  167. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 384–385; 444–445
  168. ↑ Blyth, 1981, გვ. 139
  169. ↑ Matthews, 2013, გვ. 96
  170. ↑ Bridcut, 2006, გვ. 1–2
  171. ↑ Bridcut, 2006, გვ. 8
  172. ↑ Bridcut, 2006, გვ. 3
  173. ↑ Bridcut, 2006, plate 13
  174. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 356–358, 385
  175. ↑ Britten, 2004, გვ. 90
  176. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 164
  177. ↑ Bridcut, 2006, გვ. 6
  178. ↑ Kettle, Martin. "Why we must talk about Britten's boys", The Guardian, 21 November 2012, accessed 11 June 2016
  179. ↑ Toronyi-Lalic, Igor. "Paul Kildea's erudite biography underplays Benjamin Britten's dark side", The Daily Telegraph, 11 February 2013, accessed 11 June 2016; and Morrison, Richard. "Crossing the line between affection and abuse", The Times, 9 May 2006, accessed 11 June 2016 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  180. ↑ Carpenter 1992, p. 356–358; Miller, Lucasta. "Ben and his boys: Britten's obsession with adolescents is sensitively handled", The Guardian, 1 July 2006; and Keates, Jonathan. "Boyishness as much as boys", The Sunday Telegraph, 11 June 2006 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  181. ↑ DiGaetani, John Louis (2008). Stages of Struggle: Modern Playwrights and Their Psychological Inspirations. McFarland, გვ. 105. ISBN 9780786482597. „... he continued to be sexually attracted to adolescent boys, though the relationships were platonic according to his biographers.“ 
  182. ↑ Johnson, Stephen (1 October 2006). „Review: Britten's Children by John Bridcut“. Tempo. 60 (238): 51. doi:10.1017/S0040298206210325. JSTOR 3878655. ციტატა: „... numerous embraces and chaste kisses, and even chaster bed-sharing, but beyond that, nothing.“
  183. ↑ Kildea, 2013, გვ. 532–535
  184. ↑ Petch, Michael, Opera, April 2013, p. 414.
  185. ↑ Higgins, Charlotte. "Benjamin Britten syphilis 'extremely unlikely', says cardiologist",The Guardian, 22 January 2013
  186. ↑ Kildea, Paul. "The evidence does show Britten died from syphilis", The Guardian, 30 January 2013
  187. ↑ Morrison, Richard. "The temptation to settle old scores – A centenary biography of Britten should not be judged by just one sensational speculation – the rest is fascinating and convincing", The Times, 4 February 2013
  188. ↑ Matthews, 2013, გვ. 4
  189. ↑ Schafer, 1963, გვ. 119
  190. ↑ Matthews, 2013, გვ. 9
  191. ↑ Matthews, 2013, გვ. 144
  192. ↑ Whittall, 1982, გვ. 273–274
  193. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 39
  194. ↑ Kildea, 2013, გვ. 78
  195. ↑ Whittall, 1982, გვ. 104
  196. ↑ Brett, 1983, გვ. 125
  197. ↑ Matthews, 2013, გვ. 20–23
  198. ↑ Matthews, 2013, გვ. 22
  199. ↑ Kennedy, Michael. "Mahler's mass following", The Spectator, 13 January 2010, accessed 11 June 2016
  200. ↑ Whittall, 1982, გვ. 203
  201. ↑ "Operas" დაარქივებული 13 August 2013 საიტზე Wayback Machine. , Britten-Pears Foundation, accessed 26 June 2013
  202. ↑ List of top composers, Operabase, accessed 28 April 2011.
  203. ↑ Britten-Pears Foundation announces Centenary grants(March 2011) Boosey & Hawkes, accessed 11 June 2016.
  204. ↑ Brett, Philip (2013). „The Britten Century“, Britten's Century: Celebrating 100 Years of Britten. Bloomsbury, გვ. 17. ISBN 978-1-4411-4958-9. 
  205. ↑ Banfield, 2006, გვ. 224
  206. ↑ ODNB; Greenfield, Edward. "Inspired genius oblivious to musical fashion", The Guardian, 6 December 1976, p. 7
  207. ↑ Seymour, 2007, გვ. 19, 77, 116, 216
  208. ↑ Kildea, 2013, გვ. 2–3
  209. ↑ Seymour, 2007, გვ. 19–20
  210. ↑ Powell, 2013, გვ. 233
  211. ↑ The Turn of the Screw დაარქივებული 2016-12-20 საიტზე Wayback Machine. , Britten-Pears Foundation, accessed 11 June 2016
  212. ↑ "A Midsummer Night's Dream": Programme note დაარქივებული 1 July 2016 საიტზე Wayback Machine. Britten-Pears Foundation, accessed 11 June 2018
  213. ↑ "Death in Venice": Programme note დაარქივებული 2016-12-20 საიტზე Wayback Machine. , Britten-Pears Foundation, accessed 11 June 2016
  214. ↑ Keller, Hans. "Britten and Mozart", Music & Letters, January 1948, pp. 17–30 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  215. ↑ Matthews, 2013, გვ. 102
  216. ↑ Matthews, 2013, გვ. 91
  217. ↑ 217.0 217.1 217.2 Mason, Colin. "Benjamin Britten", The Musical Times, Vol. 89, No. 1261 (March 1948), pp. 73–75 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  218. ↑ 218.0 218.1 218.2 Matthews, 2013, გვ. 56
  219. ↑ 219.0 219.1 Mason, Colin. "Benjamin Britten (continued)", The Musical Times, Vol. 89, No. 1262 (April 1948), pp. 107–110 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  220. ↑ 220.0 220.1 Matthews, 2013, გვ. 120–121
  221. ↑ Matthews, 2013, გვ. 125–127
  222. ↑ Spicer, Paul. A Hymn of St Columba. Britten Choral Guide გვ. 8–9. Boosey & Hawkes. ციტირების თარიღი: 13 November 2019
  223. ↑ Matthews, 2013, გვ. 146, 185–188
  224. ↑ "Canticle I" დაარქივებული 23 September 2015 საიტზე Wayback Machine. , "Canticle II" დაარქივებული 23 September 2015 საიტზე Wayback Machine. , "Canticle III" დაარქივებული 23 September 2015 საიტზე Wayback Machine. , "Canticle IV" დაარქივებული 23 September 2015 საიტზე Wayback Machine. , and "Canticle V" დაარქივებული 23 September 2015 საიტზე Wayback Machine. , Britten-Pears Foundation, accessed 30 June 2013
  225. ↑ 225.0 225.1 Matthews, 2013, გვ. 98–99
  226. ↑ Schafer, 1963, გვ. 121
  227. ↑ Matthews, 2013, გვ. 111
  228. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 305
  229. ↑ Whittall, 1982, გვ. 162–164
  230. ↑ Matthews, 2013, გვ. 140
  231. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 565
  232. ↑ Whittall, 1982, გვ. 272
  233. ↑ Matthews, 2013, გვ. 153
  234. ↑ Richards, Denby (1977). Notes to Chandos CD 8376
  235. ↑ Glass, Herbert. "Sinfonia da Requiem" დაარქივებული 17 October 2013 საიტზე Wayback Machine. , Los Angeles Philharmonic, accessed 26 June 2013
  236. ↑ Posner, Howard. "Four Sea Interludes" დაარქივებული 30 March 2013 საიტზე Wayback Machine. , Los Angeles Philharmonic, accessed 26 June 2013
  237. ↑ 237.0 237.1 Headington, 1996, გვ. 82
  238. ↑ 238.0 238.1 Matthews, 2013, გვ. 85
  239. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 231
  240. ↑ Matthews, 2013, გვ. 128, 183
  241. ↑ Powell, 2013, გვ. 382
  242. ↑ Matthews, 2013, გვ. 46–48
  243. ↑ 243.0 243.1 "Britten, Benjamin: Violin Concerto", Boosey & Hawkes, accessed 30 June 2013
  244. ↑ Niles, Laurie. Janine Jansen on the Britten Violin Concerto (30 March 2010). ციტირების თარიღი: 17 September 2020
  245. ↑ Mann, 1952, გვ. 295–311
  246. ↑ 246.0 246.1 Foreman, Lewis. Benjamin Britten and 'The Rescue', Tempo, September 1988, pp. 28–33 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  247. ↑ Mann, 1952, გვ. 303
  248. ↑ Matthews, 2013, გვ. 188–189
  249. ↑ Keller, Hans. "Benjamin Britten's Second Quartet", Tempo, March 1947, pp. 6–9 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  250. ↑ Anderson, Colin, "Britten – 'Phantasy Quartet'; String Quartet No. 3; Bliss – Oboe Quintet", Fanfare, March 2007, pp. 87–88.
  251. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 448
  252. ↑ Chissell, Joan. "Little Masterpieces", The Times, 26 June 1976, p. 11
  253. ↑ Dwyer, Benjamin (2016) Britten and the Guitar. Dublin: Carysfort Press, გვ. 159. ISBN 978-1-909325-93-7. 
  254. ↑ Blyth, 1981, გვ. 18–19, 92
  255. ↑ Moore, 1974, გვ. 252
  256. ↑ Gramophone, Volume 83, 2006, pp. 38–39
  257. ↑ 257.00 257.01 257.02 257.03 257.04 257.05 257.06 257.07 257.08 257.09 257.10 Stuart, Philip. Decca Classical 1929–2009, accessed 24 May 2013.
  258. ↑ Blyth, 1981, გვ. 171
  259. ↑ Blyth, 1981, გვ. 88
  260. ↑ Bridcut 2012, pp. 173–176.
  261. ↑ Bridcut, 2012, გვ. 173
  262. ↑ Haltrecht, 1975, გვ. 185–186
  263. ↑ Bridcut 2012, pp. 175–176.
  264. ↑ Philip, Robert, "The recordings of Edward Elgar (1857–1934): Authenticity and Performance Practice", Early Music, November 1984, pp. 481–489 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  265. ↑ Greenfield, Edward, "The Music of William Walton", Gramophone, October 1994, p. 92
  266. ↑ Culshaw, John, "Ben – A Tribute to Benjamin Britten (1913–1976)", Gramophone, February 1977, p. 21
  267. ↑ Holst, Imogen. "Working for Benjamin Britten", The Musical Times, March 1977, pp. 202–204 and 206 (ფასიანი რეგისტრაცია)
  268. ↑ Culshaw, 1981, გვ. 339
  269. ↑ 269.0 269.1 "Decca announces first Britten complete works" დაარქივებული 19 June 2013 საიტზე Wayback Machine. , Britten100, Britten-Pears Foundation, 16 May 2013
  270. ↑ Tippett, 1994, გვ. 117
  271. ↑ The People, 24 July 1955
  272. ↑ Britten, 2004, გვ. 7
  273. ↑ Tippett, 1994, გვ. 214
  274. ↑ 274.0 274.1 274.2 Carpenter, 1992, გვ. 590
  275. ↑ Steinberg, 1998, გვ. 643
  276. ↑ Carpenter, 1992, გვ. 590–591
  277. ↑ Whittall, 1982, გვ. 299–301
  278. ↑ Oliver, 1996, გვ. 213
  279. ↑ "Visit The Red House" დაარქივებული 2017-01-11 საიტზე Wayback Machine. , Britten-Pears Foundation, accessed 10 June 2016
  280. ↑ "Benjamin Britten studio restored", The Daily Telegraph, 14 June 2013, accessed 11 June 2016
  281. ↑ "Britten-Pears Archive opens in Aldeburgh", Gramophone, 14 June 2013
  282. ↑ "Home page" დაარქივებული 19 August 2016 საიტზე Wayback Machine. , Benjamin Britten School, accessed 29 July 2016
  283. ↑ "Benjamin Britten", Westminster Abbey, accessed 24 May 2013
  284. ↑ Benjamin Britten OM, 1913–1976 Open Plaques, accessed 10 June 2016
  285. ↑ "Green plaques scheme" დაარქივებული 15 April 2015 საიტზე Wayback Machine. , Westminster City Council, accessed 24 May 2013(search name)
  286. ↑ "Islington Borough plaques" დაარქივებული 22 October 2014 საიტზე Wayback Machine. , Islington Borough Council, accessed 24 May 2013
  287. ↑ "Great Britons" დაარქივებული 2 April 2016 საიტზე Wayback Machine. , Royal Mail, accessed 11 June 2013
  288. ↑ Greenfield, Edward. Notes to EMI CD CDM 7 64723 2 (1986)
  289. ↑ "Arts News", The Herald, 15 March 2013, accessed 11 June 2016
  290. ↑ Taylor, Paul. "Bennett the maestro returns with a multi-layered masterpiece", The Independent 18 November 2009, accessed 11 June 2016
  291. ↑ "Benjamin Britten & his Festival" (1967). The British Film Institute, accessed 11 June 2016
  292. ↑ Benjamin Britten: A Time There Was... (1979) IMDb, accessed 11 June 2016
  293. ↑ Britten Nocturne (DVD) Amazon, accessed 11 June 2016
  294. ↑ Andrews, Travis M. (20 March 2019). „Jay-Z, a speech by Sen. Robert F. Kennedy and 'Schoolhouse Rock!' among recordings deemed classics by Library of Congress“. The Washington Post. ციტირების თარიღი: 25 March 2019.
  295. ↑ "It's begun – Biggest ever celebration of a British composer underway" დაარქივებული 30 November 2012 საიტზე Wayback Machine. , Britten100, Britten-Pears Foundation, accessed 24 May 2013.
  296. ↑ French, Philip. "Benjamin Britten: Peace and Conflict – review", The Observer, 26 May 2013
  297. ↑ "Poetry in Sound: The Music of Benjamin Britten (1913–1976)" დაარქივებული 2021-04-12 საიტზე Wayback Machine. , The British Library, accessed 11 June 2016
  298. ↑ "Royal Mint unveils commemorative Britten coin" Gramophone, 1 September 2013
  299. ↑ "Britten events worldwide" დაარქივებული 25 December 2014 საიტზე Wayback Machine. , Britten100, Britten-Pears Foundation, accessed 15 June 2013
  300. ↑ "In pictures: Britten's Peter Grimes on Aldeburgh beach", BBC, 18 June, accessed 11 June 2016
  301. ↑ Clement, Andrew. "Grimes on the Beach", The Guardian, 19 June 2013, accessed 11 June 2016
  302. ↑ Tommasini, Anthony. "Britten at 100: An Original's Legacy", The New York Times, 7 June 2013, accessed 11 June 2016
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ბენჯამინ_ბრიტენი&oldid=4645781“-დან