დვალები (ტომი)

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ დვალი.

დვალები — იბერიულ-კავკასიური ტომი ძველ საქართველოში. ანტიკურ წყაროებში (პლინიუს უფროსი, პტოლემე) პირველად მოხსენიებული არიან ახ. წ. I-II საუკუნეებში თალის, ვალის, უალის სახელწოდებებით. სახლობდნენ ცენტრალური კავკასიონის მაღალმთიან ზოლში — დარიალის ხეობასა და მამისონის უღელტეხილს შორის — ისტორიულ დვალეთში.

ცნობილია რომ სვან მთიელთა სამკვიდრო-სამფლობელო (მთის რაჭა) შეუვალი იყო სამხრეთიდან რაჭა-იმერეთის გზით მომავალი საქართველოს სხვადასხვა მხარეებიდან გადმოხვეწილი ხიზანი მოსახლეობისათვის, რომლებიც უწერამდე აღწევდნენ, ამ სოფლის შემდეგ მთიელთა შიშით მეფის მოხელეებიც კი ვერ ბედავდნენ ჭიდროთის ციხის საგუშაგოს გადალახვას და სვანეთის მთიულეთში შეღწევას და იქ დასახლებას.

ამის ზეით ჭიდროთას არს ციხე მცირე, რათა ვერ ვიდოდნენ მთის კაცნი თვინიერ მის ციხისა რაჭას

—ვახუშტი ბატონიშვილი

ვახუშტი ბატონიშვილი აღწერს რა მთის რაჭის სოფლების: ღების, ჭიორისა და გლოლის ბუნებრივ პირობებს, იქვე დასძენს: „ხოლო ჭიდროთას ზეით ესე ადგილნი, რომელნი დავსწერეთ, არიან ვითარცა სხვა მთის ადგილნი, მოსავლით, ნაყოფით, პირუტყვით მაგვარი, ვიწრო და შეუალი მტერთაგან“.

მთის რაჭის სოფლები უმთავრესად კავკასიონის პირიქითა და პირაქეთა ქართველ ტომთა (სვან და დვალ) მთიელთა ხიზანთა მეშვეობით შენდებოდა და მრავლდებოდა, რომლებსაც უძველესი დროიდან, ურთიერთშორის კერძმოკეთეობა, მჭიდრო სავაჭრო აღებმიცემობა, ხშირი მიმოსვლა, წესჩვეულებების, ტრადიციების ენისა და რელიგიური რწმენა წარმოდგენების ერთიანობა და მოყვრობა-ნათესაური ურთიერთობა აკავშირებდათ. ამავე გზით მოშენებულა და მომრავლებულა სოფელი გლოლა, რომელსაც მხოლოდ ძველი სვანური ტოპონიმები და სოფლის სვანური სახელი — გლოლა შემორჩა.

ქრისტიანული რწმენით, წესჩვეულებითა და მეტყველების კილოთი იმდენად ახლო იდგნენ გლოლელები დვალებთან, რომ მთის რაჭველები (ღებელები და ჭიორლები) მათ „დვალუკებს“ ეძახდნენ.

უნდა ითქვას რომ გლოველთა წარმომავლობის შესახებ ხსენებული ხალხური სახელდებლური მოსაზრება საფუძველს მოკლებული არ უნდა იყოს, რამდენადაც სოფლის საგვარეულოების უმრავლესობის დვალური წარმომავლობა ხალხური გადმოცემის გარდა, წარსულში გლოლაში დვალტა რამდენიმე ოჯახის არსებობითაც დასტურდება. „გლოლა ანუ გლავი“, - წერს ი. კლაპროთი, - „არის პატარა სოფელი დასახლებული იმერლებით (რაჭველებით) და რამდენიმე დვალი ოსით“.

გლოლაში არ არსებობდა ისეთი ოჯახი, რომ დვალეთის, მამისონის მთის პირიქითა სოფლებში: წეისში, ქალაქას, ჟღელეს, ფაიქომში, თლიში (თელე), ყლეათას, ლესრევში (ლისრი), ნარაში, ძრამაგას (ზარომაგი), თებეში, ნუზალას, ტურბინაში, მიზურაში, თამიშკას, ბირაზღანგაში და სხვა სოფლებში კერძი, ძმათნაფიცი, ნათლიმამა, მძახალი ან სხვა მოკეთე არ ჰყოლოდა, რომლებთანაც მეტად ახლო ნათესაური, ძმური, კეთილმეზობლური და მოყვრული ურთიერთობა აკავშირებდათ. გლოველებსა და დვალებს ხშირი მიმოსვლა ჰქონდათ ერთმანეთში, კარგად ფლობდნენ ერთმანეთის ენებს. დვალებმა იცოდნენ ქართული ენა, გლოველებმა კი დვალური ენა.

მთის რაჭველები იმდენად შეთვისებიან ოსებს (დვალებს), რომ მშვენივრად ლაპარაკობენ მათს ენაზე[1].

ცნობილი ოსი პეტი და საზოგადო მოღვაწე ილია კავკაზაგი თავის მოგონებებში წერდა: ქართველები და ოსები (დვალები) ოდითგანვე კეთილმეზობლურად ცხოვრობდნენ და ერთმანეთთან მრავალმხრივი ურთიერთობა აკავშირებდათ, ამ შემთხვევაში მთავარი იყო ორმხრივ სასარგებლო ვაჭრობა. კუდაროს მოსახლეობა იშვიათად თუ მიდიოდა ქართლის დაბებსა და ქალაქებში სავაჭროდ, ვინაიდან ტერიტორიულად შორს იყვნენ. გზებიც არ იყო ხეირიანი. შედარებით ახლო იყო საჩხერე, მაგრამ კუდაროელებისათვის ისიც ნაკლებ მოსახერხებელი იყო სამგზავროდ. ერთადერთი ქალაქი ონი იყო კუდაროელებისათვის ადვილად მისადგომი, ამიტომ იქაურები სავაჭროდ უმეტესად ონის ბაზრობებს ეტანებოდნენ, ვაჭრობდნენ პირუტყვით, მატყლით ნაბდებით, წინდებით, პაჭიჭებით, ჩოხებით, ქუდებით, ნადირის ტყავებით და სხვა. გასაყიდად მიჰქონდათ ყველი, ერბო, კარაქი, ხორცი და სხვა. ონიდან კი მოჰქონდათ საოჯახო საჭიროების სხვადასხვა საქონელი: ტანისამოსი, ჯამ-ჭურჭელი, ხილეული, მარცვლეული, მარილი და სხვა. ასევე, რაჭველები მოდიოდნენ კუდაროში სავაჭროდ სადაც გასაყიდად მიჰქონდათ უმთავრესად სამრეწველო საქონელი, სასოფლო-სამეურნეო იარაღები და სხვა.

დიდი ხანია მკვლევარ-მოგზაურთა ყურადღებას იპყრობს დვალეთი და დვალური ტომები, მათ შესახებ ძველი და ახალი დროის ავტორთა მრავალი შრომა და წიგნი დაწერილა და გამოქვეყნებულა. მათ შორის აღსანიშნავია, ანტიკური და შემდგომი პერიოდის მკვლევარები: პლინიუს სეკუნდესი, პტოლემეოსი, პიანტიგერის ცხრილი, სომეხი თომა მესროპი (VII საუკუნის გეოგრაფია); მრავალი ქართული ისტორიული წყარო; ქართლის მოქცევა, XV საუკუნის სვანური ხელნაწერები, ვახუშტი ბატონიშვილი, ივ. ჯავახიშვილი, გ. ახვლედიანი, ი. კლაპროთი, ვ. პფაფი, გიულდენშტენდტი, ლ. მელიქსედბეკი, ვ. აბაევი, ვ. გამრეკელი, პ. უვაროვა, მ. ყიფიანი, დ. ყიფშიძე, ვ. მილერი, მ. კოვალევსკი, ვ. კოვალევსკაია, ტომაშეკი, ბ. სკიდსკი, გ. მერცბახერი, ნ. ვანეევი, ნ. კუზნეცოვი, კ. კეკელიძე, ა. მოგომეტოვი, ბ. კალოევი, დ. გვრიტიშვილი, გ. თოგოშვილი, ჯ. გვასალია, ვ. ითონაშვილი, ბ. გამყრელიძე, რ. თოფჩიშვილი და სხვანი.

დვალური ენა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მეცნიერები დვალურ ენას აკავშირებენ ნახურ (ინგუშურ-ჩეჩნურ) და ქართველურ (ზანურ) ენებთან. დვალები ადრინდელი შუა საუკუნეებამდე მოექცნენ ერთიან ქართულ კულტურულ-პოლიტიკურ გარემოში. VI საუკუნიდან დვალებში ქართველი მისიონერები ქრისტიანობას ავრცელებდნენ. ჩრდილოეთ კავკასიაში მონღოლთა შემოსევების (XII ს.) შედეგად კავკასიონის მთიან ზოლში დაიწყო მიგრაციის პროცესი; დვალეთში სახლდებოდა ოსური მოსახლეობა, დვალები კი კავკასიონის სამხრეთ კალთაზე გადმოდიოდნენ. XVIII საუკუნის დასაწყისისათვის დვალების ასიმილაციის პროცესი დასრულდა. მათი მნიშვნელოვანი ნაწილი შეერწყა ქართლის, რაჭისა და იმერეთის მოსახლეობას, დვალეთში დარჩენილი ნაწილი კი - ოს მოახალშენეებს.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • გამრეკელი ვ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 3, თბ., 1978. — გვ. 490.
  • გვრიტიშვილი დ., დვალთა ვინაობისა და ოსთა ჩამოსახლების საკითხისატვის, მის წგნ.: ნარკვევები საქართველოს ისტორიიდან (XIII№XIV სს), თბ., 1962;
  • Гамрекели В. Н., Двалы в Двалетия в I - XV вв. н. э. , Тб., 1961;
  • Техов Б. В., Очерки древней истории и археологии Юго-Осетии, Тб., 1971.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. გაზ. ივერია, 1902 წ., № 219