სალვადორი

სალვადორის რესპუბლიკა
სალვადორის რესპუბლიკა República de El Salvador; სალვადორი
	დევიზი: „Dios, Unión, Libertad“ ; „ღმერთი, ერთობა, თავისუფლება“
	ჰიმნი: Himno Nacional de El Salvador;
	სალვადორის მდებარეობა
დედაქალაქი; (და უდიდესი ქალაქი)	სან-სალვადორი; 13°40′ ჩ. გ. 89°10′ დ. გ. / 13.667° ჩ. გ. 89.167° დ. გ.
ოფიციალური ენა	ესპანური ენა
მთავრობა	საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
ფართობი
მოსახლეობა
მშპ (მუპ)	შეფასებით
აგი (2010)	0,659 (საშუალო) (90-ე)
ვალუტა	აშშ დოლარი; ბიტკოინი (USD; BTC)
დროის სარტყელი	UTC-06:00
ქვეყნის კოდი	SLV
Internet TLD	.sv
სატელეფონო კოდი	+503

სალვადორი (ესპ. República de El Salvador) — სახელმწიფო ცენტრალურ ამერიკაში; ყველაზე პატარა და ყველაზე მჭიდროდ დასახლებული ქვეყანა რეგიონში. დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქია სან-სალვადორი. ქვეყნისა და ცენტრალური ამერიკის მასშტაბით ასევე მნიშვნელოვანი კულტურული და კომერციული ქალაქებია სანტა-ანა და სან-მიგელი. სალვადორს სამხრეთით ესაზღვრება წყნარი ოკეანე, დასავლეთით — გვატემალა, ჩრდილოეთით და აღმოსავლეთით — ჰონდურასი. უკიდურესი აღმოსავლეთი რეგიონი მდებარეობს ფონსეკის ყურის სანაპიროზე, ნიკარაგუის მოპირდაპირე მხარეს. 2009 წლის მონაცემებით, სალვადორის მოსახლეობა დაახლოებით 5 744 113 ადამიანს შეადგენს, რომლის უდიდესი ნაწილიც მეტისები არიან.^[3]

1892 –2001 წლებში სალვადორის ეროვნული ვალუტა იყო კოლონი, სანამ მას ამერიკული დოლარი ჩაანაცვლებდა.

2010 წელს სალვადორი ლათინური ამერიკის ათი მოწინავე ქვეყნის რიცხვში შედიოდა ადამიანის განვითარების ინდექსის თვალსაზრისით, ცენტრალური ამერიკის რეგიონში კი სამეულში. ეს ფაქტი ძირითადად განპირობებულია მიმდინარე სწრაფი ინდუსტრიალიზაციით. 1992–2010 წლებში სალვადორის ტერიტორიის დაახლოებით 20 % დაფარული იყო ტროპიკული და შერეული ტყეებით და მიეკუთვნებოდა იმ რამდენიმე ქვეყნის რიცხვს, რომლებიც წვიმის ტყეებითაა დაფარული.^[5]

ეტიმოლოგია

კონკისტადორმა პედრო დე ალვარადომ ახალ პროვინციას იესო ქრისტეს პატივსაცემად ელ სალვადორ (მხსნელი) უწოდა. მთლიანი სახელი იყო პროვინცია დე ნუესტრო სენიორ ჰესუს ქრისტო, ელ სალვადორ დე მუნდო (ჩვენი მბრძანებელის, იესო ქრისტეს პროვინცია, მსოფლიოს მხსნელის), რომელიც შემდგომში შემოკლდა როგორც ელ სალვადორი.

ისტორია

პრეისტორია

ტომაიატე არის პალეონტოლოგიური ადგილი, რომელიც გაშენებულია ამავე სახელწოდების მქონე მდინარის ორივე ნაპირზე, აპოპას მუნიციპალიტეტში. ამ ტერიტორიაზე წარმოდგენილია სალვადორული ფაუნა, რომელიც პლეისტოცენის პერიოდს მიეკუთვნება.პალეონტოლოგიური ადგილი 2000 წელს შემთხვევით იქნა აღმოჩენილი და მომდევნო წელს სალვადორის ბუნებრივი ისტორიის მუზეუმის მიერ მოწყობილი გათხრების შედეგად აღმოაჩინეს ხერხემლიანთა ნამარხები. ამ ტერიტორიაზე მათ აღოაჩინეს ხერხემლიანების მინიმუმ 19 სახეობა, რომელთა შორისაა: გიგიანტური კუები, მეგათერიუმები, გლიპტოდონები, ტოქსოდონები, გადაშენებული სახეობის ცხენები. ტომაიატე გამოირჩევა ცენტრალური ამერიკის სხვა მნიშვნელობანი არქეოლოგიური ობიექტებისაგან თავისი მდიდარი აღმოჩენებით. ამავდროულად, იგი ითვლება ხერხემლიანების უმდიდრეს პალეონტოლოგიურ ადგილად ცენტრალურ ამერიკაში და ერთ-ერთ ყველაზე დიდ არქეოლოგიურ ობიექტად ამერიკაში.

კოლუმბამდელი ეპოქა

სალვადორში პირველ მცხოვრებლებად ლენკას ხალხი ითვლება. მათი უძველესი დასახლება სწორედ აქ მდებარეობს. [1] ისინი ცენტრალური ამერიკის ტომები იყვნენ, რომლებიც აკონტროლებდნენ გვატემალადან პანამამდე ტერიტორიას, რომელსაც მანაგუარას უწოდებდნენ. [2] დაარქივებული 2020-07-31 საიტზე Wayback Machine. მათ სალვადორში ყოფნას ადასტურებს გამოქვაბულის კედლებზე დატანილი პიქტოგრამები, რომლებიც ახ.წ. 600 წლით თარიღდება.^[6] ზოგიერთი წყაროს თანახმად ისინი ტერიტორიაზე ძვ. წ. 7000 წელს უნდა დასახლებულიყვნენ. [3] ზოგიერთი წყაროს მიხედვით ტერიტორია ოლმეკების მიერაც უნდა ყუოფილიყო დაპყრობილი, მაგრამ ეს მონაცემი დაუზუსტებელია. მათი არსებობა დადასტურებული სალვადორში მდებარე ქვის მონუმენტებითა და არტეფაქტებით, რომლებიც დაცულია სალვადორის ეროვნულ მუზეუმში. ტერიტორიაზე მაიას ხალხიც უნდა დასახლებულიყო, მაგრამ იიოპანგოს ამოფრქვევამ მათი მასობრივი გასახლება გამოიწვია.

საუკუნეების შემდეგ ტერიტორიაზე დასახლებული მაიასა და ლენკას ხალხები პოპილებს უნდა გაედევნათ. პიპილები ნაჰუანურად მოსაუბრე ტომები იყვნენ, რომლებიც მეცხრე საუკუნის დასაწყისში მექსიკიდან უნდა გავრცელებულიყვნენ. მათ ტერიტორიას კუსკატანი უწოდეს, რაც ძვირფასეულობას, გაძს ნიშნავს.

ევროპელებთან კონტაქტი (1522)

1521 წლისთვის ყვავილის ეპიდემიის გამო მოსახლეობა მკვეთრად შემცირდა. პირველი ესპანელი, ვინც სალვადორის თანამედროვე ტერიტორიას ესტუმრა ესპანელი ადმირალი, ანდრეს ნინიო იყო, რომელიც ცენრალურ ამერიკაში ექსპედიციას ხელმძღვანელობდა. მან ფონსეცას ყურეს 1522 წლის 31 მაისს მიაღწია და კუნძულ მეანგუიერას პეტრონილა უწოდა. [4] მან ასევე აღმოაჩინა ჰუქუილისკოს ყურე, სადაც მდინარე ლემპა ჩაედინება. პირველი ხალხი, ვინც ესპანელებს შეხვდენენ ლენკაც ხალხი იყო, რომელიც სალვადორის აღმოსავლეთ ნაწილში ცხოვრობდნენ.

ესპანელების მმართველობა (1525–1821)

კოლონიზაციის პერიოდის დროს სალვადორი გვატემალას სამეფოს შემადგენლობაში იყო. ის 1609 წელს, როგორც ახალი ესპანეთის ადმინისტრაციული განყოფილება ისე შეიქმნა. სალვადორის ტერიტორიას მაიორი სონსონატე მართავდა

1811 წლის მიწურულს, ცენტრალური ამერიკის ქვეყნების შიდა და გარე ფაქტორებმა მათი დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა განაპირობა.

1811 წლის ნოემბერში სალვადორელმა ბერმა, ხოსე მარტიას დელგადომ ჩამოაყალიბა დამოუკიდებლობის მოძრაობა და მოაწყო აჯანყება. ესპანეთმა ეს აჯანყება ჩაახრშო და მონაწილეები დააპატიმრა. 1814 წელს ქვეყანაში კიდევ ერთი აჯანყება მოეწყო, რომელიც კვლავ ჩაახშეს.

დამოუკიდებლობა (1821)

1821 წელს გვატემალაში არსებული არეულობის ფონზე ესპანეთის ხელისუფლებამ ხელი მოაწერა ცენტრალური ამერიკის დამოუკიდებლობის აქტმა რომელმაც გაათავისუფლა გვატემალას საკაპიტნო (მოიცავს გვატემალას, სალვადორს, ჰონდურასს, ნიკარაგუას, კოსტა-რიკას და მექსიკისშტატ ჩიაპასის თანამედროვე ტერიტორიებს) ესპანეთის მმართველობისგან და დამოუკიდებლობა მიანიჭა. 1821 წელს სალვადორი შეუერთდაკოსტა-რიკას, გვატემალას, ჰონდურასსა და ნიკარაგუას, რომლებმაც ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკა შექმნეს.

1822 წელს ცენტრალური ამერიკის ფედერაციამ გვატემალაში შეხვედრისას გადაწყვეტილება მიიღო, რომ შეერთებოდა მექსიკის პირველი იმპერიას. სალვადორი ამ გადაწყვეტილების წინააღმდეგ გამოვიდა და მკაცრად მოითხოვა ფედერაციის დამოუკიდებლობა. მექსიკური სამხედრო ძალები სან-სალვადორში გაემგზავრენ და აჯანყება ჩაახშეს. 1823 წლის 19 მარტს არმია უკან მექსიკაში დაბრუნდა. ამ ფაქტიდან მალევე ფედერაციულმა ერთეულებმა გადაწყვეტილება შეცვალეს და დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ დარჩენა ამჯობინეს.

1841 წელს ცენტრალური ამერიკის ფედერაციული რესპუბლიკა დაიშალა. სალვადორმა საკუთარი მთავრობა შეინარჩუნა, 1896 წლამდე სანამ ნიკარაგუასა და ჰოდურასს შეუერთდებოდა და ცენტრალური ამერიკის დიდ რესპუბლიკას არ ჩამოაყალიბებდა. ამ სახელმწიფომ 1898 წლამდე იარსება.

მე-19 საუკუნის შუა პერიოდის შემდეგ, ეკონომიკა სალვადორის ეკონომიკა მეტწილად ყავაზე იყო დამოკიდებული, მაგრამ მიღებული მოგება ოლოგარქების რამდენიმე ოჯახს ხმარდებოდა.

მე-19 საუკუნის ბოლოს სალვადორში შეთანხმდნენ, რომ ყავისა და ბამბისაგან მიღებული მოგება ქვეყნის ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას უნდა მოხმარებულიყო.

გეოგრაფია

სალვადორის ფართობი 21 041 კვ. კმ-ია (8,124 კვ. მილი) ის კონტინენტური ამერიკის ყველაზე პატარა სახელმწიფოა. ქვეყნის უმაღლესი წერტილი სერრო ელ პიტალია, რომლის სიმაღლეც ზღვის დონიდან 2730 მეტრია (8,957 ფუტი). მთა ჰონდურასთან საზღვარზე მდებარეობს.

სალვადორი ცნობილია მიწისძვრებით და ვულკანის ამოფრქვევებით. ქვეყნის დედაქალაქი სან სალვადორი 1756 და 1854 წლებში განადგურებული იყო და ძლიერ დაზიანდა 1919, 1982 და 1986 წლებში. სალვადორში ოცზე მეტი ვულკანი მდებარეობს, მათგან ორი, სან მიგელი და იზალქო წინა წლებში გააქტურდნენ. მე-19 საუკუნის შუა წლებში იზალქო რეგულარულად იფრქვეოდა, რის გამოც მას „წყანრი ოკეანის შუქურა'“ უწოდეს. მისი ცეცხლის ნაწილაკები შორი მანძილიდანაც მარტივი დასანახი იყო.

სალვადორში 300-ზე მეტი მდინარეა. ყველაზე მნიშვნელოვანი მდინარე რიო ლემპაა, რომელიც ქვეყნის ერთადერთ სანავიგაციო მდინარს წარმოადგენს. ის და მისი შენაკადები ქვეყნის ტერიტორიის თითქმის ნახევარს ფარავს. ქვეყნის სხვა მდინარეები მეტწილად მოკლე მდინარეებს წარმოადგენს.

სალვადორში ვულკანური წარმოშობის რამდენიმე ტბა მდებარეობს. ყველაზე მნიშვნელოვანია იიოპანგოს და კოატეპექი ტბები. სალვადორის უდიდესი ნატურალური ტბა გუიჰაა.

სალვადორის სახმელეთო მეზობლები გვატემალა და ჰონდურასია. ქვეყნის მთლიანი საზღვარი 546 კმ-ია (339 მილი) საიდანაც 203 კმ (126 მილი) გვატემალასთან, ხოლო 343 კმ (213 მილი) ჰონდურასთან საზღვარს წარმოადგენს. ეს არის ცენტრალური ამერიკის ერთადერთი სახელმწიფო, რომელსაც გასასვლელი არ აქვს კარიბის ზღვაზე. წყნარი ოკეანეზე სანაპირო ზოლი 307 კილომეტრია (191 მილი).

ქვეყნის ტერიტორიის 85% მთიანი ნაწილია. დანარჩენ ნაწილებს მეტწილად ოკეანის სანაპირო ზოლის დაბლობები წარმოადგენს.

მთავრობა და პოლიტიკა

ფაილი:Nayib Bukele 2.jpg

სალვადორის პრეზიდენტი ნაიიბ ბუკელე

ქვეყნის კონსტიტუცია 1983 წელს არის მიღებული.სალვადორს აქვს დემოკრატიული და წარმომადგენლობითი მთავრობა, რომლის სამი ნაწილისგან შედგება. ესენია:

აღმასრულებელი ორგანო, რომელსაც ხელმძღვანელობს რესპუბლიკის პრეზიდენტი. პრეზიდენტი ირჩევა ხუთი წლის ვადით. პრეზიდენტი ნიშნავს მინისტრა კაბინეტს, და ასევე მას ქვეყნის მთავარსარდალის ფუნქციები აკისრია.
საკანონმდებლო ორგანო, რომელსაც ოფიციალურად სალვადორის საკანონმდებლო ასამბლეა ეწოდება 84 დეპუტატისგან შედგება.
სასამართლო სისტემა, რომელსაც ხელმძღვანელობს უზენაესი სასამართლო, რომლის შემადგენლობაში შედის 15 მოსამართლე,მათგან ერთი ირჩევა სასამართლოს პრეზიდენტად.

სამოქალაქო მის შემდეგ ჩაპულტეპეკის სამშვიდობო ხელშეკრულებამ ახალი ეროვნული სამოქალაქო პოლიციის, ადამიანის უფლებათა დაცვის ადვოკატისა და უზენაესი საარჩევნო ტრიბუნალის შექმნა განაპირობა. ასევე ხელშეკრულების ფარგლებში განისაზღვრა არმიის როლი ტერიტორიული მთლიანობის დასაცავად.

სალვადორში მრავალპარტიული სისტემაა. ქვეყნის პრეზიდენტი, ნაიიბ ბუკელე როგორც მთავრობის, ასევე ქვეყნის მეთაურიცაა. აღმასრულებელი უფლებამოსილება ეკისრება პარლამენტს. საკანონმდებლო ძალაუფლება ენიჭება როგორც მთავრობას, ასევე საკანონმდებლო ასამბლეას. ქვეყანას ასევე აქვს დამოუკიდებელი სასამართლო და უზენაესი სასამართლო.

ადმინისტრაციული დაყოფა

მთავარი სტატია: სალვადორის დეპარტამენტები.

სალვადორი იყოფა 14 დეპარტამენტად, რომლებიც თავის მხრივ დაყოფილია 262 მუნიციპალიტეტად.

ეკონომიკა

სალვადორის ეკონომიკისათვის ზოგჯერ ზიანი მოაქვს ისეთ სტიქიურ მოვლენებს, როგორებიცაა ქარიშხლები და მიწისძვრები.

ქალაქ ანტიგუო კუსკატლანს ქვეყნის ქალაქებთან შედარებით ყველაზე დიდი შემოსავალი აქვს. ის წარმოადგენს ქვეყნის საერთაშორისო საინვესტიციო ცენტრს.

სალვადორის მთავარ ექსპორტიორ ქვეყნებს წარმოადგენენ: ამერიკის შეერთებული შტატები (66%); კარიბები (26%); მექსიკა (1%); ესპანეთი (1%); სხვა (6%)

სალვადორის მთავარი იმპორტიორი ქვეყნებია: ამერიკის შეერთებული შტატები (43.4%); გვატემალა (8.2%); მექსიკა (7.8%); ევროპის კავშირი (7%); სხვა (33.6%).

2014 წლის მონაცემებით, სალვადორს 1,394,000 საერთაშორისო ტურისტი ესტუმრა. [5] დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine.

დემოგრაფია

სალვადორის მოსახლეობა 2018 წელს 6,420,746 წელს შეადგენდა, [6] მაშინ როდესაც 1950 წელს ქვეყნის მოსახლეობა 2,200,000 ადამიანი იყო. 2010 წლის მონაცემებით მოსახლეობის თითქმის 32,1% 15 წელზე ნაკლები ასაკისაა. 61% შეადგენს 15 წლიდან 65 წლამდე ასაკის მოსახლეობა, ხოლო 65 წელზე დიდი ასაკის მოსახლეობის 6.9%-ია. [7]

ქვეყნის დედაქალაქ სან სალვადორში 2.1 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. მოსახლეობის 42%-ზე ნაკლები სოფლებშია დასახლებული. დედაქალაქში დაახლოებით 100 000 ნიკარაგუელი ცხოვრობს.

ეთნიკური ჯგუფები

სალვადორის მოსახლეობაში შედის მეტისები, თეთრკანიანები და ადგილობრივები. რვა ადამიანიდან ექვსი მეტისია.

ენები

სალვადორში ოფიციალური ენა ესპანურია. ამ ენაზე ქვეყნის თითქმის ყველა მოსახლე საუბრობს. ზოგიერთი მკვიდრი ადამიანი მშობლიურ ენაზე ლაპარაკობს (რომელთა შორისაა, ნავატი და მაია), ასეთი სალვადორელები მოსახლეობის 1%-ზე ნაკლებს შეადგენენ. ქექჩზე გვატემალელი და ბელიზელი მიგრანტები საუბრობენ. ბოლო პერიოდში ქვეყანაში ჰონდურასელი და ნიკარაგუელი მოგრანტების რაოდენობა იზრდება.

რელიგია

სალვადორელების უმეტესობა ქრისტიანია. მოსახლეობის 47% კათოლიკე ქრისტიანია, 33% - კი პროტესტანტი. ^[7] არარელიგიურები მოსახლეობის 17%-ს წარმოადგენენ. დანარჩენ სამ პროცენტში შედის იეჰოვას მოწმეები, მუსლიმები, ებრაელები, ბუდისტები. პირველი სალვადორელი, რომელიც კათოლიკურმა ეკლესიამ წმინდანად შერაცხა ოსკარ რომეო იყო. ის წმინდანად პაპმა ფრანცისკემ 2018 წლის 14 ოქტომბერს შერაცხა.

რესურსები ინტერნეტში

სალვადორი საიტზე Curlie
Embassy of El Salvador in London დაარქივებული 2009-07-27 საიტზე Wayback Machine. – Content rich site about every aspect of Salvadorean life, government, business, and politics.
Chief of State and Cabinet Members დაარქივებული 2008-12-10 საიტზე Wayback Machine.
El Salvador entry at The World Factbook დაარქივებული 2018-12-24 საიტზე Wayback Machine.
El Salvador დაარქივებული 2008-06-07 საიტზე Wayback Machine. at UCB Libraries GovPubs
El Salvador profile from the BBC News.

სქოლიო

↑ Baker, Brent. (2009-03-09) CNN Correspondent Now the Communist Candidate in El Salvador დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine. . NewsBusters.org. Retrieved on 2012-07-28.
↑ Mauricio Funes Installed As El Salvador's First Leftist President. Huffingtonpost.com. Retrieved on 2012-07-28.
↑ ^3.0 ^3.1 UNdata El Salvador. UN (2008). ციტირების თარიღი: 2010-07-04.
↑ El Salvador. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: 2012-04-18.
↑ World's Forests Rebounding, Study Suggests. News.nationalgeographic.com (2010-10-28). Retrieved on 2012-07-28.
↑ http://www.bradshawfoundation.com/el_salvador/index.php
↑ https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm

ეს სტატია სალვადორის და სალვადორელების შესახებ ჯერჯერობით ესკიზია. თქვენ შეგიძლიათ დაგვეხმაროთ მის შევსებაში.

[1] Baker, Brent. (2009-03-09) CNN Correspondent Now the Communist Candidate in El Salvador დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine. . NewsBusters.org. Retrieved on 2012-07-28.

[2] Mauricio Funes Installed As El Salvador's First Leftist President. Huffingtonpost.com. Retrieved on 2012-07-28.

[UNdata-3] 3.0 ^3.1 UNdata El Salvador. UN (2008). ციტირების თარიღი: 2010-07-04.

[imf2-4] El Salvador. International Monetary Fund. ციტირების თარიღი: 2012-04-18.

[5] World's Forests Rebounding, Study Suggests. News.nationalgeographic.com (2010-10-28). Retrieved on 2012-07-28.

[6] ttp://www.bradshawfoundation.com/el_salvador/index.php

[7] ttps://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]