9 აპრილის ტრაგედია

9 აპრილის ტრაგედია
ნაწილი თემისა სსრკ-ის დაშლა
9 აპრილს დაღუპულთა ფოტოების გამოფენა
თარიღი	4 აპრილი 1989 – 9 აპრილი 1989
ადგილი	თბილისი, რუსთაველის გამზირი
გამომწვევი მიზეზი	სსრკ-ის პოლიტიკური რეპრესიები, ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის გაძლიერება
მიზნები	სამოქალაქო თავისუფლება, საქართველოს განთავისუფლება
მონაწილე მხარეები
სსრკ  საქართველოს სსრ საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა
მთავარი ფიგურები
ეგორ ლიგაჩოვი ჯუმბერ პატიაშვილი იგორ როდიონოვი კონსტანტინ კოჩეტოვი მერაბ კოსტავა ზვიად გამსახურდია გიორგი ჭანტურია და სხვები
დანაკარგი
გარდაცვლილი: 21 დაშავებული: 427 დაკავებული: 100+

9 აპრილის ტრაგედია — 1989 წლის 9 აპრილს, თბილისში მომხდარი სისხლიანი მოვლენები, რაც გამოიხატა საბჭოთა არმიის მიერ ანტისაბჭოთა, საქართველოს დამოუკიდებლობის მოთხოვნით მოწყობილი მშვიდობიანი დემონსტრაციის დარბევაში, რის შედეგადაც დაიღუპა 21 და დაშავდა 427 ადამიანი. 9 აპრილის მოვლენებმა წყალგამყოფის როლი შეასრულა საქართველოს ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობაში.

წინაპირობა

ანტისაბჭოთა მოძრაობა საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკაში 1988 წლისთვის უფრო გააქტიურდა. თბილისში გაფიცვებსა და მიტინგებს აწყობდნენ ანტისაბჭოთა ორგანიზაციები. კონფლიქტი საბჭოთა მთავრობასა და ქართველ ნაციონალისტებს შორის კიდევ უფრო გამწვავდა 1989 წლის 18 მარტს ლიხნის კრების ჩატარების შემდეგ, სადაც 30 ათასმა აფხაზმა აფხაზეთის ასსრ-ის საქართველოსგან გამოყოფა და მოკავშირე რესპუბლიკის სტატუსის აღდგენა მოითხოვა, რომელიც აფხაზეთს 1921-1931 წლებში ჰქონდა.

ამის საპასუხოდ, ანტისაბჭოთა ჯგუფებმა რესპუბლიკის მასშტაბით არასანქციონირებული მიტიგნების სერია მოაწყვეს. მათი მტკიცებით საბჭოთა მთავრობა აფხაზურ სეპარატიზმს იყენებდა დამოუკიდებლობის მომხრეთა მოძრაობის საწინააღმდეგოდ. 4 აპრილს დაიწყო შიმშილობა რუსთაველის გამზირზე მთავრობის სასახლის კიბებეებზე. საპროტესტო აქციებმა პიკს მიაღწია 5 აპრილს, როდესაც ათობით ათასი ქართველი შეუერთდა მომიტინგეებს, მათ შორის ლიდერები მერაბ კოსტავა, ზვიად გამსახურდია, გიორგი ჭანტურია, ირაკლი ბათიაშვილი, ირაკლი წერეთელი და სხვები იყვნენ. მომიგინეთა მოთხოვნბი იყი აფხაზეთის ავტონომიის გაუქმება, საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენა და საქართველოში ნატოს ჯარების შემოყვანა. თანდათან მოთხოვნებს შორის აფხაზეთის საკითხმა უკანა პლანზე გადაიწია და ძირითად მოთხოვნად რჩებოდა დამოუკიდებლობის აღდგენა. მიტინგს უერთდებოდნენ რეგიონებიდან ჩასული დიდი ნაკადები. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ დაკარგა კონტროლი სიტუაციაზე დედაქალაქში და ვეღარ აცხრობდა საპროტესტო აქციებს.

დარბევა

6 აპრილიდან თბილისში იმყოფებოდა სსრკ-ის თავდაცვის მინისტრის მოადგილე, გენერალი კონსტანტინ კოჩეტოვი. 7 აპრილს, 21 საათზე საქართველოს კომპარტიის პირველმა მდივანმა ჯუმბერ პატიაშვილმა სსრკ-ის ხელმძღვანელობას დამხმარე ძალების გამოგზავნა თხოვა წესრიგის აღსადგენად. 8 აპრილის დილას გაიმართა პოლიტბიუროს სხდომა ეგორ ლიგაჩოვის თავმჯდომარეობით. პოლიტბიუროს სხდომას არ ესწრებოდნენ ლონდონიდან ახალდაბრუნებული ედუარდ შევარდნაძე და მიხეილ გორბაჩოვი. შემდგომში გორბაჩოვი ამტკიცებდა, რომ არაფერი იცოდა პოლიტბიუროს გადაწყვეტილების შესახებ. გაიცა ბრძანება რეგულარული და შინაგან საქმეთა ჯარების თბილისში გადასროლის შესახებ. ოპერაციის ხელმძღვანელებად დაინიშნენ ამიერკავკასიის სამხედრო ოლქის ჯარების სარდალი გენერალ-პოლკოვნიკი იგორ როდიონოვი და კონსტანტინ კოჩეტოვი. როდიონოვმა ოპერაციაზე თანხმობა თავდაცვის მინისტრ იაზოვისგან მიიღო, ხოლო სკკპ ცკ-ის გადაწყვეტილებით, ოპერაციისთვის გაერთიანდა თავდაცვისა და შინაგან საქმეთა სამინისტროს ძალები. თბილისში შევიდა საგანგებო დანიშნულების მოტომსროლელთა დივიზიის მე-4 პოლკი, საგანგებო დანიშნულების მილიციის რაზმები პერმიდან და ვორონეჟიდან. 8 აპრილს, 11 საათზე გამოცხადდა კომენდანტის საათი თბილისში, მაგრამ ცნობა მოსახლეობას ადგილობრივი ტელევიზიით კომენდატის საათის მოქმედების შესახებ მიეწოდა მხოლოდ 22 საათსა და 15 წუთზე. ქალაქის სამხედრო კომენდანტად დაინიშნა როდიონოვი. როდიონოვმა, კოჩეტოვმა და პატიაშვილმა შეიმუშავეს მიტინგის დაშლის ზოგადი გეგმა. 8 აპრილს ჩატარებულ პარტიულ სხდომაზე პატიაშვილმა უარყო კომპარტიის ზოგიერთი წევრის მოწოდებები მომიტინგეებთან მოლაპარაკებისკენ, ასევე უარი ტქვა მოსკოვიდან შევარდნაძისა და გიორგი რაზუმოვსკის, რომელიც პარტიულ კადრებს განაგებდა, თბილისში ჩასვლაზე. 8 აპრილს გაიმართა საქართველოს სსრ-ის თავდაცვის საბჭოს სხდომა, რომელსაც ესწრებოდნენ როდიონოვი და კოჩეტოვი. სხდომის ჩანაწერი არ არსებობს. შეტევის დაწყებამდე ნახევარი საათით ადრე შედგა სატელეფონო საუბარი პატიაშვილსა და როდიონოვს შორის, სადაც როდიონოვმა დაარწმუნა პატიაშვილი, რომ ოპერაცია ჩაივლიდა უსისხლოდ.

9 აპრილს გამთენიისას საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II-მ მიმართა რუსთაველის გამზირზე მთავრობის სახლის წინ შეკრებილ მომიტინგეებს, გააფრთხილა ისინი მოსალოდნელი ძალადობის შესახებ და დაშლისკენ მოუწოდა. მომიტინგეებმა დაშლაზე უარი განაცხადეს. დილის 4 საათზე დაიწყო მიტინგის დარბევა. რუსთაველის გამზირი გადაკეტეს ლენინის მოედანიდან და ძერჟინსკის ქუჩიდან დაძრულმა ჯავშანტრანსპორტიორებმა და ტანკებმა. ჯარისკაცები შეიარაღებულნი იყვნენ სასანგრე ბარებით, ხელკეტებით, ცეცხლსასროლი იარაღითა და ქიმიური საშუალებებით. ქლოროპიკრინის ბაზაზე დამზადებული აირის მაღალმა კონცენტრაციამ გამოიწვია მრავალი სასიკვდილო შედეგი.

მსხვერპლი

„საქართველოს სსრ ჯანმრთელობის დაცვის სამინისტროს მონაცემებით 9 აპრილის მიტინგის დაშლის დროს ადგილზე დაიღუბნენ: ადამია აზა რაჟდენის ასული — 22 წლის, გეგეჭკორის რაიონის მკვიდრი. ბეჟანიშვილი ეკა თამაზის ასული — 16 წლის, კომაროვის სკოლის X კლასის მოსწავლე. გიორგაძე ნატო ალექსის ასული — 23 წლის, ჩოხატაურის რაიონი. დოლიძე თამუნა გრიგოლის ასული — 28 წლის. ენუქიძე თინა სევერიანის ასული — 70 წლის. თოიძე ნინო შუქრის ასული — 25 წლის, ჩაის სუბტროპიკულ კულტურათა საკავშირო სამეცნიერო-საწარმოო გაეთიანების თანამშრომელი, მახარაძის რაიონი. კიკვაძე ზაირა აბელის ასული — 61 წლის, კიბერნეტიკის ინსტიტუტის თანამშრომელი. ლოლაძე მანანა ლევანის ასული — 33 წლის. მამულაშვილი თამარ ივანეს ასული — 50 წლის. ნოზაძე მამუკა გივის ძე — 22 წლის, ლაგოდეხის რაიონი. სამარგულიანი ნანა ალექსანდრეს ასული — 41 წლის. ჭყონია-სამარგულიანი მარინა ტრისტანის ასული — 31 წლის. ჭიპაშვილი ელისო, გიორგის ასული — 25 წლის, რესპუბლიკური საავადმყოფოს სანიტარი. ჭოველიძე თამარი არკადის ასული — 16 წლის, 51-ე სკოლის მოსწავლე. ჯანგირაშვილი ნოდარ შოტას ძე — 40 წლის, სპორტკლუბ „სინათლის“ მეთოდისტი. ჯინჭარაძე მზია მიხეილის ასული — 43 წლის, ფსიქიატრიის ინსტიტუტის ექიმი. მიღებული ტრავმის შედეგად საავადმყოფოში 11 აპრილს გარდაიცვლანენ: მელქაძე მანანა ამირანის ასული — 23 წლის, დიდი დიღომი. ქარსელაძე გია გიორგის ძე — 25 წლის, თბილისის სატყეო მეურნეობის თანამშრომელი.“

(„თბილისი“, 11, IV, № 84)

	„მაშინ როცა უკვე არაერთგზის გამოქვეყნდა ცნობა, რომ ტრაგედიის დღეებში დაიღუპა 18 კაცი, მათი სია გამოქვეყნებულია. საუბედუროდ, ამ სამწუხარო სიას 13 აპრილს დაემატა კიდევ ერთი კაცი — თელავის რაიონის სოფელ აკურის მცხოვრები 35 წლის შალვა იაკობის ძე ქვასროლიაშვილი. დღეისათვის საავადმყოფოებშია 103 დაშავებული.“
	(„კომუნისტი“, 14, IV, № 87)

	„16 აპრილის დილის 10 საათის მონაცემებით, თბილისის საავადმყოფოებში იმყოფება ტრაგიკული ამბების შედეგად დაშავებული 121 კაცი. მათ შორის 51 ქალია და 10 არასრულწლოვანი. ექვსი ადამიანის ჯანმრთელობის მდგომარეობა ჯერჯერობით კვლავ სერიოზულია, დანარჩენებს არსებითი გაუმჯობესება დაეტყოთ.“
	(„კომუნისტი“, 17, IV, № 90)

	„წუხელ 11 საათზე, გარდაიცვალა 9 აპრილის ტრაგიკული მოვლენების კიდევ ერთი მონაწილე 51-ე საშუალო სკოლის მე-10 კლასის მოსწავლე, 16 წლის ნათია ბაშალეიშვილი. იგი უკიდურესად მძიმე მდგომარეობაში მოიყვანეს სტაციონარში, რაღა არ გავაკეთეთ, ორჯერ გულის გაჩერებაც კი აღენიშნა, იმედის მბჟუტავ წერტილებს მაინც ჯიუტად ვეძებდით, იქნებ....“
	(„თბილისი“, 18, IV, № 90)

	„არსებული სამედიცინო დოკუმენტაციის მონაცემების მიხედვით, ცხრა აპრილიდან 20 აპრილის 11 საათამდე, სამედიცინო დაწესებულებების სტაციონარებში მოთავსებული იყო 275 დაშავებული. მათგან, როგორც წინა ცნობებში ითქვა, 11 და 13 აპრილს გარდაიცვალა სამი, ხოლო 17 აპრილს — კიდევ ერთი ავადმყოფი, 16 წლის გოგონა, რომელიც 9 აპრილს, დილით, უგონოდ მიიყვანეს ქალაქის პირველ საავადმყოფოში.“
	(„კომუნისტი“, 22, IV, № 95)

ვენერა მეტრეველი, რომელიც მუშაობდა თბილისის რკინიგზის საავადმყოფოში ექთნად, 9 აპრილის ღამეს რუსთაველზე მივიდა გაზით მოწამლული ხალხის დასახმარებლად და თავადაც გაზით მოიწამლა. გარდაიცვალა 12 მაისს საავადმყოფოში.

დაღუპულთა სია

9 აპრილის ტრაგედიის მსხვერპლთა ფოტოები (პარლამენტის შენობის წინ, 2008 წ.)

• აზა ადამია, 22 წლის;
• ნათია ბაშალეიშვილი, 16 წლის;
• ეკა ბეჟანიშვილი, 15 წლის (შეცდომით გავრცელდა 16 წელი);
• ნატო გიორგაძე, 23 წლის;
• თამუნა დოლიძე, 28 წლის;
• თინა ენუქიძე, 70 წლის;
• ნინო თოიძე, 22 წლის;
• ზაირა კიკვიძე, 61 წლის;
• მანანა ლოლაძე, 34 წლის (შეცდომით გავრცელდა 33 წელი);
• თამარ მამულაშვილი, 50 წლის;
• ვენერა მეტრეველი, 45 წლის;
• მამუკა ნოზაძე, 21 წლის (შეცდომით გავრცელდა 22 წელი);
• ნანა სამარგულიანი, 41 წლის;
• შალვა ქვასროლიაშვილი, 35 წლის;
• მარინა ჭყონია-სამარგულიანი, 31 წლის;
• ელისო ჭიპაშვილი, 25 წლის;
• თამარ ჭოველიძე, 16 წლის;
• ნოდარ ჯანგირაშვილი, 40 წლის;
• მზია ჯინჭარაძე, 43 წლის;
• მანანა მელქაძე, 26 წლის (შეცდომით გავრცელდა 23 წელი);
• გია ქარსელაძე, 25 წლის.

გამოძიება და შეფასება

საქართველოს უზენაესი საბჭოს საგამოძიებო კომისიამ ძალის გამოყენება უკანონოდ მიიჩნია და პასიხისმგებლობა დაკისრა თავდაცვის მინისტრს, გენერალ იაზოვს, სახელმწიფო უსაფრთხოების კომიტეტის უფროს ვიქტორ ჩებრიკოვს და პარტიის ცკ-ში სოფლის მეურნეობის მდივანს ეგორ ლიგაჩოვს, ასევე საქართველოს სსრ-ის პარტიულ ხელმძღვანელობას. კომისიის დაკსვნით ოპერაცია იყო სადამსჯელო, რადგან არსებობდა ალტერნატიული ზომების გამოყენების შესაძლებლობა. 9 აპრილის მოვლენების შესასწავლად კომისია იყო შექმნილი ასევე სსრკ-ის სახალხო დეპუტატთა კრების მიერ ანატოლი სობჩაკის ხელმძღვანელობით. სობჩაკის კომისიის მოხსენებასა და საბჭოთა სამხედრო პროკურატურის ანგარიშებში არ იყო პასუხი გაცემული ბევრ კითხვაზე, არ იყო ნახსენები გორბაჩოვის როლი და არ იყო გამოკვეთილი პასუხისმგებელი პირები. საბჭოთა პრესა „კრასნაია ზვეზდა“ და „ლენინსკოე ზნამია“ დამახინჯებით აშუქებდა მომხდარს. არავინ მიცემულა პასუხისგებაში.

15 აპრილს ჩატარდა მსხვერპლთა მასობბრივი დაკრძალვა, რომელიც ტელევიზიით გადაიცემოდა. მთავრობის სახლის წინ კიბეები გადაიქცა თაყვანისცემის ადგილას, სადაც აღიმართა დროებითი მემორიალი. 9 აპრილი უკვდავყოფილ იქნა ორი წლის თავზე, 1991 წლის 9 აპრილს საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენით.

	„ქართველი ხალხი ცხოვრობდა იმ ილუზიით, რომ მან შექმნა ჭეშმარიტად დამოუკიდებელი, თავისუფალი და სუვერენული რესპუბლიკა... მაგრამ ილუზიები დაიმსხვრა. ისევე, როგორც 1956 წელს, როდესაც ტანკებმა ბუდაპეშტის ქუჩებში გადათელა აგრეთ წოდებული ხრუშჩოვისეული „დათბობა“, საქართველოს დედაქალაქის მრავალტანჯულ ქუჩებში „პერესტროიკას“ ზედ გადაუარეს მკვლელებით სავსე ტანკებმა და ჯავშანტრანსპორტიორებმა““
	(ტარიელ ჭანტურია)

ანალოგები

ხშირად, 1989 წლის 9 აპრილს თბილისში დატრიალებული ტრაგედიას განიხილავენ, როგორც იზოლირებულ, უნიკალურ მოვლენას საბჭოთა იმპერიის ეროვნულ-განმანთავისუფლებელი ბრძოლის ზეგავლენით დაშლის პროცესში, თუმცა მსგავს მოვლენებს ადგილი ჰქონდა სხვა საბჭოთა ქვეყნებშიც.

ბაქოს ტრაგედია – 1990 წლის 20 იანვარი

1990 წლის 20 იანვარს, ბაქოში, საბჭოთა არმიის მიერ ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის მშვიდობიანი მიტინგის დარბევისას მძიმე ტანკებით გაისრისა და ცეცხლსასროლი იარაღით მოკლული იქნა 107 ადამიანი.

ვილნიუსის ტრაგედია – 1991 წლის 13 იანვარი

ბაქოში სისხლიანი მოვლენების შემდეგ, ვილნიუსში — 14 მოკლული (მათ შორის ერთი ტანკის მიერ გასრესილი) და 600 დაჭრილი.

ლიტერატურა

• ჯონსი ს., „საქართველო: პოლიტიკური ისტორია დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ“ = Georgia: A Political History of Independence, თბილისი: სოციალური მეცნიერებების ცენტრი, 2013 [2012]. — გვ. 44-48, ISBN 978-9941-0-5972-8.
• გოცირიძე ი., „სიმართლის კვალდაკვალ“ — თბილისი, 1990, ISBN 5-529-01050-4

რესურსები ინტერნეტში

• ორი ტრაგედია, ორი ოცნება: 9 აპრილის დარბევა დასავლურ პრესაში
• 9 აპრილი, ფოტოგალერეა
• სობჩაკის კომისიის მოხსენება (რუსული)