იუპიტერის ბუნებრივი თანამგზავრები

გალილეის მთვარეები: იო, ევროპა, განიმედე, კალისტო

იუპიტერის ბუნებრივი თანამგზავრები — დღეისთვის აღმოჩენილი 67 დიდი თუ მცირე ციური სხეული, რომელიც იუპიტერის გარშემო მოძრაობს.

შეუიარაღებელი თვალით არც ერთი სხვა პლანეტის მთვარე არ ჩანს. მეტიც უტელესკოპოდ თვით შორეული გიგანტი პლანეტები - ურანი და ნეპტუნიც კი მიუწვდომელია თვალისათვის, არათუ მათი მთვარეები. ამიტომ არის დაკავშირებული სხვა ”მთვარეების” აღმოჩენა გალილეო გალილეის სახელთან. თითქმის ოთხასი წლის წინათ, ამ იტალიელმა მეცნიერმა თვითნაკეთი მარტივი ჭოგრიტით ერთბაშად იუპიტერის ოთხი მთვარე აღმოაჩინა. მათ უწოდეს: იო, ევროპა, განიმედე და კალისტო. იო და ევროპა დაახლოებით ჩვენი მთვარისოდენა სხეულებია და დაახლოებით იმავე მანძილზე უვლიან გარს იუპიტერს, როგორც მთვარე - დედამიწას: იო - 420 ათას, ევროპა კი - 671 ათას კმ-ზე (შეგახსენებთ, რომ მთვარიდან დედამიწამდე 384 400 კმ-ია). საინტერესოა იუპიტერის გარშემო მათი გარშემოვლის პერიოდები, ანუ ”თვეები”: იოს ”თვე” სულ 1 დღე და 18 საათია, ევროპასი - 3 დღე და 13 საათი, (მთვარის თვე 27 დღეა!). ბარემ ვთქვათ, იუპიტერის დღე-ღამე (ღერძული ბრუნვის პერიოდი) ორნახევარჯერ მოკლეა ჩვენს დღე-ღამეზე, მისი წელიწადი კი (მზის ირგვლივ გარემოქცევის პერიოდი) 12 ჩვენებურ წელიწადს უდრის. იუპიტერის სხვა თანამგზავრები - განიმედე და კალისტო მთვარეზე თითქმის ორჯერ დიდებია, ხოლო მათი ”თვეები” შესაბამისად 7 და 17 დღეა.

მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ იუპიტერს სხვა თანამგზავრებიც ჰყოლია, ოღონდ გაცილებით პატარები. ზოგი მათგანი დიდი ტელესკოპებით იპოვეს, ზოგსაც კოსმოსურ ხომალდმა ”ვოიაჯერ-2”-მა მიაკვლია, რომელიც უშუალოდ 1980 წელს ”ესტუმრა” იუპიტერის მიდამოებს. მათგან ყველაზე შორეული ”მთვარეა” სინოპე, რომელიც იუპიტერიდან 24 მლნ. კმ მანძილზეა და მისი ”თვე” (მოქცევის პერიოდი) დედამიწის ორი წელიწადია. სინოპე სულ რაღაც 28 კმ ზომისაა, და რა თქმა უნდა ძალზე უღიმღამო მნათობია. რომელსაც ვარსკვლავებში ვერც კი გამოარჩევ. ასევე პატარებია იუპიტერის სხვა მთვარეები: ლედა, ჰიმალია, ლისითეა, ელერა, ანანკე, კარმე, პაციფუ...სამაგიეროდ, გალილეის აღმოჩენილი ოთხი კაშკაშა მთვარე იუპიტერის ღამეებს, დედამიწისეულისაგან განსხვავებით, ბევრ განსაკუთრებულ, წარმტაც მოვლენას შესძენს: ზოგი სავსე მთვარის ფაზაში იქნება, ზოგი ნახევარმთვარის ან მილეული ნამგლის სახით იელვარებს; ერთი რომ ჩავა, მეორე ამობრწყინდება და შეიძლება ერთმანეთიც დააბნელონ. მთვარეთა დაბნელებები თუ ამ სხეულებით გამოწვეული მზის დაბნელებებიც იუპიტერზე გაცილებით ხშირი იქნება, ვიდრე დედამიწაზე.

იუპიტერის მთვარეები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნომერი	სახელი		დიამეტრი (კმ)	მასა (კგ)	Большая полуось (კმ)⁽³⁾	ორბიტული პერიოდი (დ)⁽³⁾⁽⁴⁾	დახრა (°)⁽⁵⁾	ექსცენტრულობა	აღმოჩენის თარიღი	ჯგუფი
1	XVI	მეტისი	60×40×34	~3.6E+16	127 690⁽¹⁾	+7h 4m 29s⁽²⁾	0.06°	0.00002	1980	ამალთეა
2	XV	ადრასტეა	20×16×14	~2E+15	128 690⁽¹⁾	+7h 9m 30s⁽²⁾	0.03°	0.0015	1979
3	V	ამალთეა	250×146×128	2.08E+18	181 366⁽¹⁾	+11h 57m 22.67s⁽²⁾	0.374°	0.0032	1892
4	XIV	თება	116×98×84	~4.3E+17	221 889⁽¹⁾	+16h 11m 17s⁽²⁾	1.076°	0.0175	1980
5	I	იო	3660.0×3637.4×3630.6	8.9E+22	421 700⁽¹⁾	+1.769137786⁽²⁾	0.050°	0.0041	1610	გალილეის მთვარეები
6	II	ევროპა	3121.6	4.8E+22	671 034⁽¹⁾	+3.551181041⁽²⁾	0.471°	0.0094	1610
7	III	განიმედე	5262.4	1.5E+23	1 070 412⁽¹⁾	+7.15455296⁽²⁾	0.204°	0.0011	1610
8	IV	კალისტო	4820.6	1.1E+23	1 882 709⁽¹⁾	+16.6890184⁽²⁾	0.205°	0.0074	1610
9	XVIII	ფემისტო	8	6.9E+14	7 393 216	+129.87	45.762°	0.2115	1975/2000	ფემისტო
10	XIII	ლედა	10	1.1E+16	11 187 781	+241.75	27.562°	0.1673	1974	ჰიმალია
11	VI	გიმალია	170	6.7E+18	11 451 971	+250.37	30.486°	0.1513	1904
12	X	ლისიტეა	36	6.3E+16	11 740 560	+259.89	27.006°	0.1322	1938
13	VII	ელარა	86	8.7E+17	11 778 034	+261.14	29.691°	0.1948	1905
14		S/2000 J 11	4	9.0E+13	12 570 424	+287.93	27.584°	0.2058	2001
15	XLVI	კარპო	3	4.5E+13	17 144 873	+458.62	56.001°	0.2735	2003	კარპო
16		S/2003 J 12	1	1.5E+12	17 739 539	-482.69	142.680°	0.4449	2003	?
17	XXXIV	ევპორი	2	1.5E+13	19 088 434	-538.78	144.694°	0.0960	2002	ანანკე
18		S/2003 J 3	2	1.5E+13	19 621 780	-561.52	146.363°	0.2507	2003
19		S/2003 J 18	2	1.5E+13	19 812 577	-569.73	147.401°	0.1569	2003
20	XLII	ტელქსინო	2	1.5E+13	20 453 753	-597.61	151.292°	0.2684	2004
21	XXXIII	ევანტი	3	4.5E+13	20 464 854	-598.09	143.409°	0.2000	2002
22	XLV	ჰელიკი	4	9.0E+13	20 540 266	-601.40	154.586°	0.1374	2003
23	XXXV	ორტოსი	2	1.5E+13	20 567 971	-602.62	142.366°	0.2433	2002
24	XXIV	იოკასტე	5	1.9E+14	20 722 566	-609.43	147.248°	0.2874	2001
25		S/2003 J 16	2	1.5E+13	20 743 779	-610.36	150.769°	0.3184	2003
26	XXVII	პრაქსიდიკე	7	4.3E+14	20 823 948	-613.90	144.205°	0.1840	2001
27	XXII	ჰარპალიკი	4	1.2E+14	21 063 814	-624.54	147.223°	0.2440	2001
28	XL	მნემი	2	1.5E+13	21 129 786	-627.48	149.732°	0.3169	2003
29	XXX	ჰერმიპე	4	9.0E+13	21 182 086	-629.81	151.242°	0.2290	2002	ანანკე?
30	XXIX	ტიონი	4	9.0E+13	21 405 570	-639.80	147.276°	0.2525	2002	ანანკე
31	XII	ანანკი	28	3.0E+16	21 454 952	-642.02	151.564°	0.3445	1951	ანანკე
32		S/2003 J 17	2	1.5E+13	22 134 306	-672.75	162.490°	0.2379	2003	კარმი
33	XXXI	აითნე	3	4.5E+13	22 285 161	-679.64	165.562°	0.3927	2002
34	XXXVII	კალე	2	1.5E+13	22 409 207	-685.32	165.378°	0.2011	2002
35	XX	ტაიგეტი	5	1.6E+14	22 438 648	-686.67	164.890°	0.3678	2001
36		S/2003 J 19	2	1.5E+13	22 709 061	-699.12	164.727°	0.1961	2003
37	XXI	ჩალდენი	4	7.5E+13	22 713 444	-699.33	167.070°	0.2916	2001
38		S/2003 J 15	2	1.5E+13	22 720 999	-699.68	141.812°	0.0932	2003	ანანკე?
39		S/2003 J 10	2	1.5E+13	22 730 813	-700.13	163.813°	0.3438	2003	კარმი?
40		S/2003 J 23	2	1.5E+13	22 739 654	-700.54	148.849°	0.3930	2004	პასიფე
41	XXV	ერინომი	3	4.5E+13	22 986 266	-711.96	163.737°	0.2552	2001	კარმი
42	XLI	აოედი	4	9.0E+13	23 044 175	-714.66	160.482°	0.6011	2003	პასიფე
43	XLIV	კალიხორი	2	1.5E+13	23 111 823	-717.81	164.605°	0.2041	2003	კარმი?
44	XXIII	კალიკი	5	1.9E+14	23 180 773	-721.02	165.505°	0.2139	2001	კარმი
45	XI	კარმე	46	1.3E+17	23 197 992	-721.82	165.047°	0.2342	1938	კარმი
46	XVII	კალირო	9	8.7E+14	23 214 986	-722.62	139.849°	0.2582	2000	პასიფე
47	XXXII	ეურიდომე	3	4.5E+13	23 230 858	-723.36	149.324°	0.3769	2002	პასიფე?
48	XXXVIII	პაზიტი	2	1.5E+13	23 307 318	-726.93	165.759°	0.3288	2002	კარმი
49	XLVIII	კილენი	2	1.5E+13	23 396 269	-731.10	140.148°	0.4115	2003	პასიფე
50	XLVII	ეუკელადე	4	9.0E+13	23 483 694	-735.20	163.996°	0.2828	2003	კარმი
51		S/2003 J 4	2	1.5E+13	23 570 790	-739.29	147.175°	0.3003	2003	პასიფე
52	VIII	პასიფი	60	3.0E+17	23 609 042	-741.09	141.803°	0.3743	1908
53	XXXIX	ჰეგემონი	3	4.5E+13	23 702 511	-745.50	152.506°	0.4077	2003
54	XLIII	არხი	3	4.5E+13	23 717 051	-746.19	164.587°	0.1492	2002	კარმი
55	XXVI	ისონო	4	7.5E+13	23 800 647	-750.13	165.127°	0.1775	2001
56		S/2003 J 9	1	1.5E+12	23 857 808	-752.84	164.980°	0.2761	2003
57		S/2003 J 5	4	9.0E+13	23 973 926	-758.34	165.549°	0.3070	2003
58	IX	სინოპი	38	7.5E+16	24 057 865	-762.33	153.778°	0.2750	1914	პასიფე
59	XXXVI	სპონდი	2	1.5E+13	24 252 627	-771.60	154.372°	0.4431	2002
60	XXVIII	ავტონოა	4	9.0E+13	24 264 445	-772.17	151.058°	0.3690	2002
61	XLIX	კოპა	2	1.5E+13	23 345 093	-776.02	137.371°	0.1951	2003
62	XIX	მეგაკლიტე	5	2.1E+14	24 687 239	-792.44	150.398°	0.3077	2001
63		S/2003 J 2	2	1.5E+13	30 290 846	-1077.02	153.521°	0.1882	2003	?

ეს სტატია ასტრონომიის შესახებ ჯერჯერობით ესკიზია. თქვენ შეგიძლიათ დაგვეხმაროთ მის შევსებაში.