შინაარსზე გადასვლა

იო (თანამგზავრი)

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ იო (მრავალმნიშვნელოვანი).
იო

იუპიტერის თანამგზავრის იოს ფოტო, გადაღებული კოსმოსური აპარატის გალილეოს მიერ 1999 წელს
ეპონიმი იო (ძვ. ბერძნ. Ἰώ)
სხვა სახელები იუპიტერ I
აღმოჩენა
აღმომჩენი გალილეო გალილეი
აღმოჩენის თარიღი 8 იანვარი, 1610
ორბიტალური მახასიათებლები
პერიაფსიდა 420000 კმ
აპოაფსიდა 423400 კმ
ორბიტის საშუალო რადიუსი (r) 421700 კმ
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e) 0.0040313019
გარშემოვლის
სიდერული პერიოდი
1.769137786 დღე
ორბიტალური სიჩქარე (v) 17.334 კმ/წმ
დახრილობა (i) 0.05° (იუპიტერის ეკვატორთან)
2.213° (ეკლიპტიკის მიმართ)
ვისი თანამგზავრია იუპიტერი
(გალილეისეული)
ფიზიკური მახასიათებლები
ზომები 3660×3637.4×3630.6 კმ
საშუალო რადიუსი 1821.6±0.5 კმ
მოცულობა (V) 2.5319064907×1010 კმ³
მასა (m) 8.931938×1022 კგ
საშუალო სიმკვრივე () 3.528 გ/სმ³
თავისუფალი
ვარდნის აჩქარება
ეკვატორზე (g)
1.796502844 მ/წმ²
ბრუნვის პერიოდი (T) სინქრონული
ჩრდილოეთი პოლუსის პირდაპირი ასვლა () 268.05°
ჩრდილოეთი პოლუსის გადახრა () 64.50°
ალბედო 0.63±0.02
ხილული ვარსკვლავიერი სიდიდე 5.02
კუთხური დიამეტრი 1.2 არქწამი
ტემპერატურა
 
მინ. საშ. მაქს.
ზედაპირის ტემპერატურა
90 K 110 K 130 K
ატმოსფერო
ატმოსფერული წნევა 0.5-4 მპა (4.93×10−9-3.95×10−8 ატმ.)
შემადგენლობა 90% გოგირდის დიოქსიდი
იო ვიკისაწყობში

იო[1] (ძვ. ბერძნ. Ιώ), იუპიტერ I (სიმბოლო: ) — ციური სხეული, პლანეტა იუპიტერის ბუნებრივი თანამგზავრი. შედის იუპიტერის გალილეისეულ თანამგზავრთა ჯგუფში. იგი იუპიტერის სინქრონულად მბრუნავი რეგულარული თანამგზავრია.

იო აღმოაჩინა გალილეო გალილეიმ 1610 წელს, მისი ისტორიაში პირველი ტელესკოპის მეშვეობით. თანამგზავრის აღმოჩენაზე პრეტენზიას ასევე აცხადებდა გერმანელი ასტრონომი სიმონ მარიუსი, რომელიც იოს 1609 წელს აკვირდებოდა, თუმცა ეს აღმოჩენა დროულად ვერ გამოქვეყნდა.

სახელწოდება „იო“ შემოთავაზებული იქნა სწორედ მარიუსის მიერ 1614 წელს, თუმცა დიდი ხნის განმავლობაში არ გამოიყენებოდა. გალილეიმ მის მიერ აღმოჩენილი ოთხი თანამგზავრი „მედიჩის პლანეტებით“ მოიხსენია და მათ მიმდევრობის მიხედვით ნომრები მიუჩინა. იო აღინიშნებოდა, როგორც იუპიტერის პირველი თანამგზავრი. სახელწოდება „იო“ საყოველთაო მხოლოდ XX საუკუნის შუა წლებიდან გახდა.

თანამგზავრის სახელი მომდინარეობს ბერძნული მითოლოგიდან, ზევსის სატრფოს იოს სახელიდან.

ანიმაციაზე ნაჩვენებია იოს ლაპლასი რეზონანსი ევროპასთან და განიმედესთან ერთად.

იოს ორბიტა მდებარეობს იუპიტერის ცენტრიდან 421 700 კმ-ში და ღრუბლების ზედა ფენიდან 350 000 კმ-ში. იო არის მეხუთე ყველაზე დაშორებული თანამგზავრი იუპიტერიდან და ყველაზე შიდა გალილეისეულ თანამგზავრებს შორის. მისი ორბიტა მდებარეობს თებესა და ევროპას შორის. იუპიტერის გარშემო სრული ორბიტის დასრულებას 42.5 საათი სჭირდება (საკმაოდ სწრაფი, რომ მისი მოძრაობა შესამჩნევი იყოს დაკვირვების ერთი ღამის განმავლობაში). იო ორბიტალურ რეზონანსშია 2:1 ევროპასთან და 4:1 განიმედესთან, ანუ ახერხებს იუპიტერის გარშემო ბრუნვას 2-ჯერ ევროპის ერთი შემობრუნებისას და 4-ჯერ განიმედის ერთი რევოლუციის დროს. ეს რეზონანსი ინარჩუნებს იოს ორბიტის ექსცენტრიულობას (0.0041), რაც არის თანამგზავრის მნიშვნელოვანი გეოაქტიურობის მთავარი მიზეზი.[2] ასეთი რეზონანსის გარეშე, იო-ს ორბიტა მომრგვალებული იქნებოდა მოქცევის აჩქარების გამო და თანამგზავრი ალბათ არ იქნებოდა გეოლოგიურად ისეთი აქტიური.

გალილეისეული სხვა თანამგზავრების მსგავსად, ისევე როგორც დედამიწის მთვარე, იო არის სინქრონული თანამგზავრი: მისი ერთ-ერთი ნახევარსფერო ყოველთვის იუპიტერისკენ არის მიმართული. ამაზეა დაფუძნებული იოზე გრძედების განსაზღვრის სისტემა. მთავარი მერიდიანი გადის იუპიტერისკენ მიმავალ წერტილში. თანამგზავრის ორბიტალური მოძრაობის მიმართულებით მიმართულ ნახევარსფეროს წამყვანი ნახევარსფერო ეწოდება, ხოლო მოპირდაპირე ნახევარსფეროს მამოძრავებელი ნახევარსფერო.[3]

ფიზიკური მახასიათებლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მისი დიამეტრი 3642 კილომეტრია, რის გამოც მას მეოთხე ადგილი უკავია თანამგზავრებს შორის მზის სისტემაში. იოს ხილული ვარსკვლავიერი სიდიდე საშუალო ოპოზიციაში 4.8-ია; პლანეტიდან საშუალო დაშორებაა — 421.6 ათასი კმ; გარემოქცევის სიდერული პერიოდი — 0.76914 დღე-ღამეა; დიამეტრი — 3642 კმ. გამოირჩევა მძლავრი ვულკანური აქტივობით.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ჟურ. „ასტრონომიული კალენდარი“, თბ., 2022, გვ. 92-93
  2. Peale, S. J.; et al. (1979). „Melting of Io by Tidal Dissipation“ (PDF). Science. 203 (4383): 892–894. Bibcode:1979Sci...203..892P. doi:10.1126/science.203.4383.892. PMID 17771724. S2CID 21271617. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 11 February 2020.
  3. Lopes, R. M. C.; Williams, D. A. (2005). „Io after Galileo“. Reports on Progress in Physics. 68 (2): 303–340. Bibcode:2005RPPh...68..303L. doi:10.1088/0034-4885/68/2/R02. S2CID 44208045.