ევროპა (თანამგზავრი)

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „ევროპა (თანამგზავრი)“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. ევროპა (თანამგზავრი) ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.
ევროპა

ევროპის ნახევარსფერო თითქმის ბუნებრივ ფერებში. შესამჩნევი კრატერი დაბლა, მარჯვნივ არის პუილი. უფრო მუქი რეგიონები არის ის ადგილები, სადაც ევროპის წყლის ყინულით დაფარულ ზედაპირს მინერალების მაღალი შემცველობა აქვს. ფოტო გადაღებულია 1996 წლის 7 სექტემბერს გალილეოს ზონდის მიერ.
ორბიტალური მახასიათებლები[1]
პერიაფსისი[2] 664 862 კმ.
აპოაფსისი[3] 670 900 კმ.
ექსცენტრისიტეტი[4] 0,009
საშუალო ორბიტალური სიჩქარე[4] 13,740 კმ/წმ
ორბიტის საშუალო რადიუსი[4] 670 900 კმ.
ორბიტალური პერიოდი 181 დღე[4]
დახრილობა 0,470° (იუპიტერის ეკვატორის მიმართ)[4]
თანამგზავრია იუპიტერისა
ფიზიკური მახასიათებლები
საშუალო რადიუსი 1560,8 ± 0,5 კმ. (0,245 დედამიწისა)[5]
ზედაპირის ფართობი 3,09×107 კმ2[6] (0,061 დედამიწისა)
მოცულობა 1,593×1010 კმ3[7] (0,015 დედამიწისა)
მასა (4,799844 ± 0,000013)×1022 კგ. (0,008 დედამიწისა)[5]
საშუალო სიმკვრივე 3,013 ± 0,005 გ/სმ3[5]
ზედაპირის გრავიტაცია 1,314 მ/წმ2[8]
კოსმოსური სიჩქარე 2.025 კმ/წმ [9]
ბრუნვის პერიოდი სინქრონული[10]
ღერძის დახრილობა 0,1°[11]
ზედაპირის ტემპერატურა მინ.≈50 K
საშ. ≈102 K (-171,15°C)
მაქს. ≈125 K

ევროპა (იუპიტერი II)პლანეტა იუპიტერთან მეექვსე, ყველაზე ახლომდებარე ბუნებრივი თანამგზავრი (მთვარე) და ყველაზე პატარა 4 გალილეისეული მთვარიდან, მაგრამ ის სიდიდით მეექვსე თანამგზავრია მზის სისტემაში. ევროპა 1610 წელს გალილეო გალილეიმ აღმოაჩინა[12] და შესაძლებელია, მისგან დამოუკიდებლად, ზიმონ მარიუსმაც იმავე დროს. ევროპის პროგრესულად უკეთესი შესწავლა საუკუნეების მანძილზე დედამიწაზე არსებული ტელესკოპებით ხდებოდა, ხოლო შემდეგ კოსმოსური მისიებით, რომლებიც 1970-იან წლებში ხორციელდებოდა.

ევროპა მთვარეზე ოდნავ მცირეა. ის ძირითადად სილიკატური ქვისაგან შედგება და დიდი ალბათობით, მას რკინის ბირთვი აქვს. მას გათხელებული ატმოსფერო აქვს, რომელიც უმეტესად ჟანგბადისაგან შედგება. მისი ზედაპირი წყლის ყინულისაგან შედგება და მზის სისტემაში ერთ-ერთი ყველაზე გლუვია.[13] ეს ზედაპირი „დაკაწრულია“ ნაპრალებითა და ზოლებით, ხოლო კრატერები შედარებით იშვიათია. ზედაპირის ასეთმა აშკარა ახალგაზრდობამ და სიგლუვემ წარმოშვა ჰიპოთეზა, რომ მის ქვეშ არსებობს ოკეანე, სადაც შესაძლებელია არამიწიერი სიცოცხლე არსებობდეს.[14] ამ ჰიპოთეზის თანახმად, იუპიტერის გრავიტაციის მიერ ევროპის გაწელვის შედეგად მიღებული სითბო ხელს უწყობს ოკეანეს, რომ იყოს თხევადი და წარმართავს ისეთივე გეოლოგიურ აქტივობებს, როგორიცაა დედამიწაზე ფილების ტექტონიკა.[15] 2014 წლის 8 სექტემბერს ნასამ განაცხადა, რომ მათ იპოვეს მტკიცებულება, რომლითაც ადრე გაკეთებული განცხადება ევროპის სქელი ყინულის გარსის ქვეშ ფილების ტექტონიკის შესახებ დაამტკიცეს — ასეთი გეოლოგიური აქტივობის პირველი ნიშანი დედამიწის გარდა სხვა პლანეტაზე (ამ შემთხვევაში თანამგზავრზე).[16]

2013 წლის დეკემბერში ნასამ განაცხადა „თიხის მსგავსი მინერალების“ (განსაკუთრებით ფილოსილიკატები) აღმოჩენის შესახებ ევროპის ყინულოვან ქერქზე, რომლებიც ხშირად ასოცირდება „ორგანულ მატერიასთან“.[17] გარდა ამისა, ნასამ ჰაბლის ტელესკოპის დახმარებით ჩატარებული კვლევების საფუძველზე განაცხადა წყლის ორთქლის პლუმაჟების აღმოჩენა ევროპაზე, რომელიც სატურნის მთვარე ენცელადზე აღმოჩენილ წყლის ორთქლის პლუმაჟებს წააგავდა.[18]

1989 წელს გაშვებული გალილეოს მისიამ ევროპაზე არსებული ამჟამინდელი მონაცემების დიდი ნაწილი უზრუნველყო. მართალია, არც ერთი კოსმოსური ხომალდი არ დამჯდარა ევროპის ზედაპირზე, მაგრამ მისმა დამაინტრიგებელმა მახასიათებლებმა რამდენიმე ამბიციური კვლევითი წინადადება წარმოშვა. ევროპის კოსმოსური სააგენტოს „იუპიტერის ყინულოვანი მთვარის მკვლევარი“ (Jupiter Icy Moon Explorer - JUICE) არის მისია ევროპაზე, რომლის განხორციელება 2022 წლისთვისაა დაგეგმილი.[19] ნასა კი გეგმავს რობოტულ მისიას, რომელიც „შუა 2020-იანებში“ გაეშვება.[20]

აღმოჩენა და სახელდება

ევროპა გალილეო გალილეიმ 1610 წლის 8 იანვარს აღმოაჩინა,[12] ასევე შესაძლებელია ისიც, რომ მისგან დამოუკიდებლად ზიმონ მარიუსმაც აღმოაჩინა. მას ბერძნულ მითოლოგიაში ფინიკიელი აზნაური ქალის, ევროპის, სახელი ჰქვია, რომელიც ზევსმა შეაცდინა და კრეტას დედოფალი გახდა.[21]

იუპიტერის სხვა უდიდეს 3 მთვარესთან (იო, განიმედე და კალისტო) ერთად ევროპა გალილეომ 1610 წლის იანვარში აღმოაჩინა. იოს აღმოჩენის შესახებ პირველი განცხადება გალილეო გალილეიმ 1610 წლის 7 იანვარს გააკეთა, რომელსაც რეფრაქტული ტელესკოპით პადუას უნივერსიტეტში აკვირდებოდა. თუმცა ამ დაკვირვებებისას გალილეომ ვერ შეძლო იოსა და ევროპის განცალკევება თავისი ტელესკოპის სისუსტის გამო, ამიტომ ეს ორი სინათლის ერთ წერტილად იქნა ჩაწერილი. იო და ევროპა პირველად განცალკევებულად გალილეომ დააფიქსირა მომდევნო დღეს, 1610 წლის 8 იანვარს (საერთაშორისო ასტრონომიული კავშირის მიხედვით, ევროპის აღმოჩენის ოფიციალური თარიღი), იუპიტერის სისტემის შესწავლისას.[12]

ყველა გალილეისეული თანამგზავრების მსგავსად, ევროპასაც ზევსის მიჯნურის სახელი ჰქვია, იუპიტერის ბერძნული ორეული, ამ შემთხვევაში ევროპა, ტვიროსის მეფის ასული. სახელდების სქემა ზიმონ მარიუსმა წამოაყენა, რომელსაც აშკარად დამოუკიდებლად აღმოაჩინა 4 თანამგზავრი, თუმცა, გალილეო ეჭვობდა, რომ მარიუსმა პლაგიატი ჩაიდინა. მარიუსმა წინადადება იოჰანეს კეპლერს მიაწერა.[22][23]

სახელებმა მნიშვნელობა დაკარგა მნიშვნელოვან დროს და ზოგად გამოყენებაში არ განახლებულა XX საუკუნის შუა ხანებამდე.[24] ბევრად ადრეულ ასტრონომიულ ლიტერატურაში ევროპა ჩვეულებრივადაა მოხსენებული რომაული ციფრული სახელით: „იუპიტერი II“ (ეს სისტემა გალილეოს ეკუთვნის) ან „იუპიტერის მეორე თანამგზავრი. 1892 წელს, როდესაც აღმოაჩინეს ამალთეა, რომლის ორბიტა უფრო ახლოსაა იუპიტერთან, ვიდრე გალილეისეული მთვარეების, ევროპამ მესამე ადგილზე გადაინაცვლა. „ვოიაჯერის“ ზონდებმა კიდევ სამი შიდა მთვარე აღმოაჩინა 1979 წელს, ამიტომ ამჟამად ევროპა იუპიტერის მეექვსე თანამგზავრადაა მიჩნეული, თუმცა, მას ზოგჯერ იუპიტერი II ეწოდება მაინც.[24]

ორბიტა და ბრუნვა

ანიმაციაზე ნაჩვენებია იოს ლაპლასი რეზონანსი ევროპასთან და განიმედესთან ერთად.

ევროპა იუპიტერის გარშემო სრულ ორბიტას 3,5 დღეს ანდომებს, მისი ორბიტალური რადიუსი კი 670 900 კილომეტრია. მისი ექსცენტრისიტეტი არის მხოლოდ 0,009, ამიტომ მისი ორბიტა თითქმის წრიულია და ორბიტალური დახრილობა იუპიტერის ეკვატორულ სიბრტყესთან მცირეა — 0,470°. მისი მეგობარი გალილეისეული მთვარეების მსგავსად, იუპიტერს ევროპაც გრავიტაციულად ჰყავს ჩაჭერილი და ერთი ნახევარსფერო მუდმივად იუპიტერისკენაა მიბრუნებული. ამის გამო ევროპის ზედაპირზე არსებობს ქვეიუპიტერისეული წერტილი, რომლიდანაც იუპიტერი გამოჩნდება პირდაპირ ზემოთ დაკიდებული. ევროპის საწყისი მერიდიანი არის ის მონაკვეთი, რომელიც ამ წერტილს კვეთს.[25] ერთ-ერთი კვლევის თანახმად, შესაძლოა გრავიტაციული ჩაჭერა სრული არ იყოს, ამიტომ წარმოიშვა არასინქრონული ბრუნვა: ევროპის ბრუნვის სისწრაფე ორბიტაზე მოძრაობის სისწრაფეზე მეტია, ყოველ შემთხვევაში შორეულ წარსულში ასე იყო. ეს გვაფიქრებინებს, რომ შინაგანი მასა ასიმეტრიულადაა გადანაწილებული და რომ თხევადი ზედაპირის ფენა აცალკევებს ყინულოვან ქერქს კლდოვანი ინტერიერისგან.[10]

ევროპის ორბიტის ოდნავი ექსცენტრისიტეტი, რომელსაც სხვა გალილეისეული მთვარეების გრავიტაციული შეშფოთებები უნარჩუნებს, იწვევს მისი ქვეიუპიტერისეული წერტილის რხევას დაახლოებით შუა პოზიციაზე. როცა ევროპა იუპიტერს ოდნავ უფრო უახლოვდება, იუპიტერის გრავიტაცია იზრდება, რის შედეგადაც ევროპა იწელება მისკენ და მისგან შორს. როცა ევროპა იუპიტერს შორდება, იუპიტერის გრავიტაციული მიზიდულობა მცირდება, ამის შედეგად კი ევროპა უფრო სფერული ფორმის ხდება და მის ოკეანეში მიქცევა-მოქცევები წარმოიქმნება. ევროპის ორბიტალური ექსცენტრისიტეტი განუწყვეტლივ იტუმბება იოსთან ორბიტალური რეზონანსის გამო.[26] აქედან გამომდინარე, გრავიტაციული მიზიდულობით გაწელვა ევროპის შიდა ნაწილებს ზელს და მას სითბოს წყაროს აძლევს, რაც იმის შესაძლებლობას იძლევა, რომ მისი ოკეანე თხევადი დარჩეს.[26] ამ ენერგიის ძირითადი წყარო იუპიტერის ბრუნვაა.[26][27]

როდესაც მეცნიერები შეისწავლიდნენ უნიკალურ ნაპრალებს, რომელიც ევროპის ყინულოვან სახეს „ხაზავს“, აღმოაჩინეს მტკიცებულებები, რომლის მიხედვითაც იუპიტერის ეს მთვარე გარკვეული დროის მანძილზე დახრილ ღერძზე ბრუნავდა. თუ ეს ჰიპოთეზა მართალია, მაშინ მისი ეს დახრა ევროპის უამრავ მახასიათებელს ახსნის. ევროპის გადამკვეთი ნაპრალების უზარმაზარი ქსელი ნიშანია იმ ზეგავლენისა, რომელიც თანამგზავრის გლობალურ ოკეანეში არსებულმა ძლიერმა მიქცევა-მოქცევებმა გამოიწვია. ევროპის დახრილობას შეუძლია გავლენა იქონიოს იმ გამოთვლებზე, თუ მთვარის ისტორიის რა ნაწილია ჩაწერილი მის გაყინულ გარსში, რა რაოდენობის სითბო გამოიყოფა მიქცევა-მოქცევებით მის ოკეანეში და, მეტიც, რამდენ ხანს იყო ოკეანე თხევად მდგომარეობაში. თანამგზავრის ყინულის ფენა იქამდე უნდა გაიწელოს, რომ ეს ცვლილებები დაიტიოს. როდესაც ზედმეტი წნევაა, ის იბზარება. ევროპის ღერძის დახრილობის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, მისი ნაპრალები ბევრად უფრო ახალი უნდა იყოს, ვიდრე აქამდე იყო მიჩნეული. მიზეზი არის ის, რომ ბრუნვის პოლუსის მიმართულება შეიძლება შეიცვალოს რამდენიმე დღეში რამდენიმე გრადუსით, რის გამოც ერთ პრეცესიულ პერიოდს რამდენიმე თვეში ამთავრებს. ღერძულ დახრილობას ასევე გავლენა აქვს ევროპის ოკეანის ასაკის შეფასებაზე. მიჩნეულია, რომ მიქცევა-მოქცევის ძალები ევროპის ოკეანეს თხევად მდგომარეობას უნარჩუნებს და დახრილმა ბრუნვამ შესაძლოა ამავე ძალებით ბევრად მეტი სითბო წარმოქმნას. ეს სითბო ოკეანეს შესაძლოა დაეხმაროს, რომ უფრო მეტხანს იყოს თხევადი. მეცნიერებს არ დაუსახელებიათ ზუსტად, როდის მოხდა მისი დახრა და გამოთვლები არ ჩატარებულა ევროპის ღერძის დახრილობაზე.[28]

ფიზიკური მახასიათებლები

ევროპის (მარცხნივ დაბლითა) შედარება მთვარესთან (მარცხნივ მაღლითა) და დედამიწასთან (მარჯვნივ) (მონტაჟი))

ევროპა დედამიწის მთვარეზე ოდნავ მცირეა. მისი დიამეტრი 3100 კილომეტრია და ის მზის სისტემაში სიდიდით მეთხუთმეტე ობიექტია. იმის მიუხედავად, რომ გალილეისეულ მთვარეებში ევროპა ყველაზე ნაკლებად მასიურია, ის მზის სისტემის ყველა მთვარის (მასზე პატარა) ერთად აღებულ მასაზე მეტია.[29] ევროპა მაღალი სიმკვრივით კლდოვან პლანეტებს წააგავს შედგენილობით, რომელიც ძირითადად სილიკატური ქვითაა გაჯერებული.[30]

შინაგანი აგებულება

მიჩნეულია, რომ ევროპას აქვს წყლის გარე ფენა, რომელიც 100 კილომეტრის სისქისაა: ზოგი ყინულის სახითაა ზედა ქერქში, ზოგი კი თხევადი ოკეანის სახით ამ ყინულის ქვეშ. გალილეოს თანამგზავრიდან მაგნიტურ ველზე მიღებულმა ახალმა მონაცემებმა აჩვენა, რომ ევროპას ინდუქცირებული მაგნიტური ველი აქვს იუპიტერთან ურთიერთქმედებით, რომელიც ქვეზედაპირული გამტარი ფენის არსებობაზე მეტყველებს.[31] ეს ფენა არის მარილიანი თხევადი წყლის ოკეანე. შეფასებების მიხედვით, ქერქის ნაწილმა დაახლოებით 80°-იანი მობრუნება განიცადა.[32] სავარაუდოდ, ევროპას მეტალური რკინის ბირთვი აქვს.[33]

ზედაპირის მახასიათებლები

„გალილეოს“ თვალით დანახული მთავარი ნახევარსფერო. მარცხნივ არის მიახლოებითი ბუნებრივი ფერი, ხოლო მარჯვნივ — მომატებული ფერი.

მზის სისტემაში ევროპა ერთ-ერთი ყველაზე გლუვი ობიექტია, რადგან მას არ აქვს დიდი მასშტაბის მახასიათებლები, როგორებიცაა მთები ან კრატერები,[13] თუმცა, პატარა მასშტაბებზე თეორიზირებულია, რომ ევროპა დაფარულია 10 მეტრიანი ყინულოვანი წვეროებით, რომელსაც „პენიტენტები“ ეწოდება. ეს გამოწვეულია ზემოდან წამომავალი მზის პირდაპირი სხივების ეფექტით, რომელიც ეკვატორზე ვერტიკალური ნაპრალების დნობას იწვევს.[34] შესამჩნევი ნიშნები, რომლებიც ევროპას ხაზავს, ძირითადად, ალბედოს (სინათლის არეკვლადობა) ნიშნებია, ესენი კი დაბალ ტოპოგრაფიაზე მიუთითებს. ევროპაზე მცირე რაოდენობის კრატერია, რადგან მისი ზედაპირი ტექტონიკურად აქტიური და ახალგაზრდაა.[35][36] ევროპის ყინულოვანი ქერქის წყალობით მისი ალბედო 0,64-ია — ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მთვარეებს შორის.[36] ეს მიუთითებს მის ახალგაზრდა და აქტიურ ზედაპირზე: კომეტების ბომბარდირების სიხშირის გამოთვლებზე დაფუძნებით, რომელსაც ალბათ ევროპა კვალვაც აგრძელებს, ზედაპირი სულ რაღაც 20-დან 180 მილიონამდე წლისაა.[37] ამჟამად არ არსებობს მეცნიერული კონსესუსი ევროპის ზედაპირის მახასიათებლების ზოგჯერ ურთიერთსაწინააღმდეგო ახსნებს შორის.[38]

რადიაციის დონე ევროპის ზედაპირზე ექვივალენტურია დღეში 500 მილისივერტისა[39] — რადიაციის რაოდენობა, რომელიც ადამიანებში რამდენიმე დაავადებას ან სიკვდილს გამოიწვევს, თუკი ერთი დღე მიიღებს ამ რადიაციას.[40]

ხაზები

„გალილეოს“ მიერ გადაღებული ევროპის ანტი-იუპიტერისეული ნახევარსფეროს მოზაიკა, რომელიც რეალურ ფერებშია გადაღებული და ნაჩვენებია უამრავლი ხაზი.
„გალილეოს“ ზონდის მიერ გადაღებული ხაზები ევროპაზე, რომელიც თითქმის ბუნებრივი ფერებითაა.
„გალილეოს“ სურათების მოზაიკა, რომელიც გვიჩვენებს გრავიტაციული გაწელვების ნიშნებს.

ევროპის ზედაპირის ყველაზე საოცარი მახასიათებლები არის რიგი ბნელი ზოლებისა, რომელიც მთელ სფეროს კვეთს. მას lineae ეწოდება, ქართულად კი ხაზები ეწოდება. ახლო დაკვირვებების მიხედვით, ევროპის ქერქის კიდეებმა ნაპრალების ორივე მხარეს წაინაცვლა ერთმანეთის მიმართ. დიდი ჯგუფები 20 კილომეტრზე მეტზეა გადაჭიმული ხშირად ბნელი, გაბნეული გარე კიდეებით, რეგულარული სტრიაციებითა და მსუბუქი მატერიის ცენტრალური ჯგუფით.[41] ყველაზე ძლიერი ჰიპოთეზის მიხედვით, ეს ხაზები წარმოიქმნა მთელი რიგი თბილი ყინულის ამოფრქვევებით.[42] ეს ეფექტი იგივეა, რაც დედამიწაზე - შუაოკეანური ქედები. ნავარაუდევია, რომ ეს მრავალგვარი ბზარები გამოწვეულია იუპიტერის მიერ გრავიტაციული გაჭიმვით. რადგანაც ევროპა იუპიტერთან გრავიტაციულად ჩაჭერილია და, აქედან გამომდინარე, ყოველთვის იმავე მიახლოებით მიმართულებას ინარჩუნებს იუპიტერისაკენ, წნევის ფორმამ უნდა წარმოქმნას განსაკუთრებული და წინასწარმეტყველებადი მოხატულობა. თუმცა, ევროპის მხოლოდ ახალგაზრდა ბზარები შეესაბამება ნაწინასწარმეტყველებ მოდელს: როგორც ჩანს, სხვა ბზარები, რომლებიც ბევრად ხნიერია, წარმოიქმნა ძალიან განსხვავებული მიმართულებით. ამის ახსნა შესაძლებელია, თუ ევროპის ზედაპირი ოდნავ სწრაფად ბრუნავს, ვიდრე მისი შიდა ნაწილები - ეფექტი, რომელიც შესაძლოა მოხდეს იმიტომ, რომ ქვეზედაპირული ოკეანე მექანიკურად აშორებს ევროპის ზედაპირს მისი კლდოვანი მანტიიდან. ეს შესაძლოა მოხდეს იუპიტერის გრავიტაციის ეფექტებით, რომელიც ევროპის გარე ყინულოვან ქერქს იზიდავს.[43] „გალილეოდან“ და „ვოიაჯერიდან“ მიღებული ფოტოების შედარება უზრუნველყოფს ზედა ლიმიტს ამ ჰიპოთეტურ სრიალს (ანუ ის, რომ ევროპის ზედაპირი უფრო სწრაფად მოძრაობს, ვიდრე შიგნითა ნაწილები). გარე მტკიცე გარსის ერთი სრული ბრუნვა ევროპის შიდა ნაწილების მიმართ ხდება 12 000 წლის მანძილზე.[44] „ვოიაჯერიდან“ და „გალილეოდან“ მიღებული სურათებით მეცნიერებმა იპოვეს ევროპის ზედაპირზე სუბდუქციის არსებობის მტკიცებულება, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ როგორც ბზარებია შუაოკეანური ქედების ანალოგი,[45][46] ასევე ყინულოვანი ქერქის ფილები, რომლებიც დედამიწაზე არსებულ ფილების ტექტონიკას ემსგავსება, გადამუშავდება გამდნარ ინტერიერში. საერთო ჯამში ეს მტკიცებულებები პირველი დადასტურებაა დედამიწის გარდა სხვა ობიექტზე ფილების ტექტონიკის არსებობისა.[16][45][46]

სხვა გეოლოგიური მახასიათებლები

კლდოვანი, 250 მეტრი სიმაღლის მწვერვალები და გლუვი ფილები ერთმანეთშია შერეული.

ევროპაზე არსებული სხვა მახასიათებლები არის წრიული და ელიფსური „ჭორფლები“ (ლათ. freckles). ზოგი გუმბათისებრია, ზოგი ჩაღრმავებული, ზოგი კი გლუვი, ბნელი ლაქები. ზოგი შერეული ან უხეში ქსოვილისებრია. გუმბათის წვეროები გამოიყურება ძველი დაბლობის გარშემო არსებული ნაწილების მსგავსად, რაც იმის მაუწყებელია, რომ გუმბათები წარმოიქმნა მაშინ, როდესაც დაბლობები ქვემოდან ამოიწია.[47]

ერთი ჰიპოთეზის თანახმად, ეს ჭორფლები წარმოიქმნა თბილი ყინულის დიაპირებით, რომელიც ამოვიდა გარე ქერქში არსებული შედარებით ცივი ყინულის გავლით, როგორც მაგმის კამერები დედამიწის ქერქში.[47] გლუვი, მუქი ლაქები შესაძლებელია წარმოქმნილიყო გამლღვალი წყლის საშუალებით, რომელიც გამოთავისუფლდა, როდესაც თბილმა ყინულმა ზედაპირი დაამსხვრია. უხეში, შერეული ჭორფლები (რომელთაც „ქაოსის“ რეგიონები ეწოდება) შემდეგ წარმოიქმნა ქერქის მრავალი პატარა ფრაგმენტისაგან, რომლებიც ჩაშენებული იყო გორაკისებრ ბნელ მატერიაში და აისბერგების მსგავსად ჩნდებოდა გაყინულ ზღვაში.[48]

ალტერნატიული ჰიპოთეზა ვარაუდობს, რომ ჭორფლები სინამდვილეში ქაოსის პატარა არეებია და ხსენებული ორმოები, ლაქები და გუმბათები არტეფაქტებია, რომლებიც გალილეოს ადრეული, დაბალი ხარისხის ფოტოების შედეგად იქნა მიღებული. დასკვნა ისაა, რომ ყინული ზედმეტად თხელია იმისათვის, რომ გაუძლოს მახასიათებლის ფორმირების კონვექციურ დიაპირულ მოდელს.[49] [50]

2011 წლის ნოემბერში ტეხასის უნივერსიტეტის მკვლევრება ჟურნალ „Nature-ში“ წარმოადგინეს მტკიცებულება იმისა, რომ მრავალი „ქაოსური ადგილის“ მახასიათებელი ევროპაზე თხევადი წყლის უკიდეგანო ტბების ზემოთ მდებარეობს.[51][52] ეს ტბები მთლიანად შეფულია ევროპის გარე ყინულოვან გარსში და მიჩნეულია, რომ მის ყინულოვან გარსში არსებობს თხევადი ოკეანე. ტბების არსებობის სრული დადასტურება მოითხოვს კოსმოსურ მისიებს, რომლის საშუალებითაც კოსმოსური ხომალდი გამოიკვლევს ყინულის ფენას ან ფიზიკურად, ან არაპირდაპირ, მაგალითად, რადარის გამოყენებით.

ზედაპირქვეშა ოკეანე

ევროპის ორი შესაძლო მოდელი

მეცნიერების თანხმდებიან იმაზე, რომ ევროპის ზედაპირის ქვეშ თხევადი წყლის ფენა არსებობს და რომ გრავიტაციული დეფორმაციების შედეგად წარმოქმნილი სითბო ქვეზედაპირულ ოკეანეს თხევად მდგომარეობაში ტოვებს.[15][53] ევროპის საშუალო ტემპერატურა ეკვატორზე დაახლოებით −160 °C-ია, ხოლო პოლუსებზე − −220 °C, ეს კი ევროპის ყინულოვან ქერქს გრანიტივით ძლიერს ხდის.[54] ქვეზედაპირული ოკეანის პირველი ნიშნები მოდის გრავიტაციული გათბობის თეორიული განსჯებისგან (ევროპის ოდნავ ექსცენტრიული ორბიტისა და სხვა გალილეისეულ მთვარეებთან ორბიტალური რეზონანსის შედეგი). „გალილეოს“ გადამღები ჯგუფი კამათობს ქვეზედაპირული ოკეანის არსებობაზე „ვოიაჯერისა“ და „გალილეოს“ მიერ გადმოგზავნილ ანალიზებზე დაყრდნობით.[53] ყველაზე დრამატული მაგალითი არის „ქაოსური ადგილი“ — ჩვეულებრივი მახასიათებელი ევროპის ზედაპირზე, რომელიც, ზოგის ინტერპრეტაციით, არის რეგიონი, სადაც ქვეზედაპირული ოკეანე გამდნარია ყინულოვან ქერქში. ეს ინტერპრეტაცია უკიდურესად კონტროვერსიულია. გეოლოგების უმეტესობა, რომლებიც სწავლობენ ევროპას, ამჯობინებენ ე.წ. „სქელი ყინულის“ მოდელს, რომლის მიხედვითაც ოკეანეს იშვიათად აქვს პირდაპირი ურთიერთქმედება ამჟამინდელ ზედაპირთან.[55] ყინულის ფენის სისქის შეფასების განსხვავებული მოდელები იძლევა მნიშვნელობებს, რომელიც რამდენიმე კილომეტრიდან ათობით კილომეტრამდე მერყეობს.[56]

სქელი ყინულის მოდელის საუკეთესო მტკიცებულება არის ევროპის დიდი კრატერების შესწავლა. უდიდესი შეჯახების სტრუქტურები გარშემორტყმულია კოცენტრული რგოლებით და ისე ჩანს, რომ შევსებულია შედარებით ბრტყელი, წმინდა ყინულით. ამაზე და ევროპის მიქცევა-მოქცევების მიერ წარმოქმნილი სითბოს რაოდენობის გამოთვლებზე დაფუძნებით, ნაწინასწარმეტყველებია, რომ მყარი ყინულის გარე ქერქი დაახლოებით 10-30 კილომეტრი სისქისაა, წელვადი „თბილი ყინულის“ ფენის ჩათვლით, რომელიც შესაძლებელია იმას ნიშნავდეს, რომ ზედაპირის ქვეშ არსებული თხევადი ოკეანე 100 კილომეტრის სიღრმეზე იყოს.[37][57] ამის საშუალებით კი ევროპის ოკეანეების მოცულობა 3x10183-ია — თითქმის ორჯერ მეტი, ვიდრე დედამიწის ოკეანეებისა.

თხელი ყინულის მოდელის თანახმად, ევროპის ყინულის ფენა რამდენიმე კილომეტრის სისქისაა. თუმცა, პლანეტების მეცნიერთა უმეტესობამ დაასკვნა, რომ ეს მოდელი მოიცავს მხოლოდ ევროპის ქერის ყველაზე ზემოთ მდებარე იმ ფენებს, რომლებიც ელასტიურია, როდესაც მასზე იუპიტერის გრავიტაცია ახდენს გავლენას. ერთ-ერთი არის ხვეული ანალიზი, რომელშიც ევროპის ქერქი მოდელირებულია, როგორც სიბრტყე ან სფერო, რომელიც დატვირთულია და გაწელილია მძიმე ტვირთით. ასეთი მოდელები წინასწარმეტყველებს, რომ ყინულოვანი ქერქის გარე ელასტიური ნაწილი 200 მეტრის სისქისაა. თუ ევროპის ყინულის გარსი მართლაც რამდენიმე კილომეტრის სისქისაა, მაშინ ეს „თხელი ყინულის“ მოდელი იმას ნიშნავს, რომ ზედაპირთან თხევადი ინტერიერის რეგულარული ურთიერთქმედება შესაძლოა მოხდეს ღია ქედებში, რომელიც იწვევს ქაოტური ადგილების ფორმირებას.[56]

2008 წლის ბოლოსკენ მეცნიერებმა ივარაუდეს, რომ შესაძლოა იუპიტერი ევროპის ოკეანეებს სითბოს უნარჩუნებს მასზე უზარმაზარი პლანეტური მიქცევა-მოქცევის წარმოქმნით მისი მცირე, მაგრამ არანულოვანი დახრილობის გამო. მიქცევა-მოქცევის ძალის ეს თავდაპირველად უარყოფილი ტიპი წარმოქმნის ე.წ. როსბის ტალღებს, რომლებიც საკმაოდ ნელა გადაადგილდება - დაახლოებით რამდენიმე კილომეტრი დღეში, მაგრამ მნიშვნელოვანი კინეტიკური ენერგიის წარმოქმნა ძალუძს. ამჟამინდელ ღერძულ დახრილობაზე, რომელიც 0,1 გრადუსია, როსბის ტალღებიდან რეზონანს შეუძლია დაიტიოს 7,3x1017 ჯოული კინეტიკური ენერგია, რომელიც 2000-ჯერ მეტია, ვიდრე დომიმანტური მიქცევა-მოქცევის ძალებით გამოწვეული დინებისა.[58][59] ამ ენერგიის გავრცელება შესაძლოა ევროპის ოკეანის სითბოს უმთავრესი წყარო იყოს.

„გალილეოს“ ორბიტერმა აღმოაჩინა, რომ ევროპას სუსტი მაგნიტური მომენტი აქვს, რომელიც გამოწვეულია იუპიტერისეული მაგნიტური ველის ცვალებადი ნაწილების მიერ. მაგნიტურ ეკვატორზე ამ ველის სიძლიერე (დაახლოებით 120 nT), რომელიც ამ მაგნიტური მომენტით წარმოიქმნება, განიმედეს ველის სიძლიერის 1/6-ია, ხოლო კალისტოსას 6-ჯერ აღემატება.[60] ინდუქციური მომენტის არსებობა მოითხოვს ელექტრულად მაღალი გამტარობის მატერიის ფენას ევროპის ინტერიერში. ამ როლისთვის ყველაზე შესაძლო კანდიდატი არის თხევადი მარილიანი წყლის ზედაპირქვეშა ოკეანე.[33] სპექტროგრაფული მტკიცებულების თანახმად, ბნელი, მოწითალო ზოლები და ევროპის ზედაპირზე არსებული მახასიათებლები შესაძლოა იმ მარილებით იყოს მდიდარი, როგორიცაა მაგნიუმის სულფატი, რომელიც აორთქლებადმა წყალმა შეინახა.[61] გოგირდმჟავის ჰიდრატი სხვა შესაძლო ახსნაა შენაერთების არსებობისა, რომელიც სპექტროსკოპულად დაიმზირება.[62] რადგანაც ეს მატერიები უფერულია ან თეთრი, როდესაც იწმინდება, ზოგიერთი სხვა მატერია ასევე უნდა არსებობდეს, რომლის გამოც წითელი ფერი წარმოიქმნება. ამაში „ეჭვმიტანილი“ კი გოგირდოვანი ნივთიერებებია.[63]

პლუმაჟები

წყლის ორთქლის პლუმაჟები იუპიტერის მთვარე ევროპაზე (მხატვრის წარმოსახვა).[64]

ევროპაზე შესაძლებელია პერიოდულად ხდება წყლის 200 კილომეტრი (ევერესტის მთაზე 20-ჯერ მაღალი) სიმაღლის პლუმაჟები (ამოფრქვევები).[18][65][66] ეს პლუმაჟები მაშინ ჩნდება, როდესაც ევროპა იუპიტერისგან უშორეს წერტილშია, ხოლო როდესაც იგი ახლოსაა, მაშინ ეს პლუმაჟები უხილავია. ამას მიქცევა-მოქცევის ძალების მოდელირება წინასწარმეტყველებს.[67] მიქცევა-მოქცევის ძალები ევროპაზე 1000-ჯერ ძლიერია, ვიდრე მთვარის ეფექტი დედამიწაზე. სხვა ერთადერთი თანამგზავრი, რომელზეც წყლის ორთქლის პლუმაჟები შეინიშნება, არის ენცელადი.[18] ევროპაზე წამში 7000 კილოგრამი ნივთიერება იფრქვევა,[67] ხოლო ენცელადზე - 200 კგ/წმ.[68][69]

ატმოსფერო

ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპის „გოდარდის მაღალი გარჩევადობის სპექტროგრაფით“ დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ ევროპას თხელი ატმოსფერო აქვს, რომელიც უმეტესად მოლეკულური ჟანგბადისაგან (O2) შედგება.[70][71] ევროპის ზედაპირზე წნევა დაახლოებით არის 0,1 μPa, რომელიც დედამიწის 10−12-ს უდრის. 1997 წელს „გალილეოს“ ზონდმა დაადასტურა გათხელებული იონოსფეროს (დამუხტული ნაწილაკების ზედა ატმოსფერული ფენა) არსებობა ევროპის გარშემო, რომელიც მზის რადიაციამ და იუპიტერის მაგნეტოსფეროდან წამოსულმა დამუხტულმა ნაწილაკებმა წარმოქმნა.[72][73] ამის საფუძველზე კი გაჩნდა მტკიცებულება ატმოსფეროს არსებობაზე.

მაგნიტური ველი ევროპის გარშემო. წითელი ხაზი უჩვენებს გალილეოს ზონდის ტრაექტორიას ტიპური ფრენისას (E4 ან E14)

დედამიწის ატმოსფეროში არსებული ჟანგბადისგან განსხვავებით, ევროპის ჟანგბადი ბიოლოგიური წარმოშობის არ არის. ზედაპირზე არსებული ატმოსფერო წარმოიქმნება რადიოლიზის საშუალებით - რადიაციის შედეგად მოლეკულების დაშლა.[74] მზის ულტრაიისფერი გამოსხივება და დამუხტული ნაწილაკები (იონები და ელექტრონები) იუპიტერის მაგნეტოსფეროდან ეჯახება ევროპის ყინულოვან ზედაპირს და წყალს (H2O) აცალკევებს ჟანგბადად (O) და წყალბადად (H). შემდეგ ეს ქიმიური შემადგენლები შთაინთქმევა და „გადმოინთხევა“ ატმოსფეროში. იგივე რადიაცია ასევე წარმოქმნის ამ პროდუქტების შეჯახებით გამოტყორცნებს ზედაპირიდან და ამ ორი პროცესის ბალანსი წარმოქმნის ატმოსფეროს.[75] მოლეკულური ჟანგბადი ატმოსფეროს ყველაზე მკვრივი კომპონენტია, რადგან მას სიცოცხლის დიდი ხანგრძლივობა აქვს. ზედაპირზე დაბრუნების შემდეგ ის კი არ ეწებება (იყინება) წყლის ან წყალბადის პეროქსიდის მოლეკულის მსგავსად, არამედ იფრქვევა ზედაპირიდან და იწყებს სხვა ბალისტიკურ რკალს. მოლეკულური წყალბადი ვერასოდეს აღწევს ზედაპირს, რადგან ის იმდენად მსუბუქია, რომ ევროპის ზედაპირის გრავიტაციას თავს აღწევს.[76][77]

ზედაპირზე დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ რადიოლიზის შედეგად წარმოქმნილი ზოგიერთი მოლეკულური ჟანგბადი არ გამოიტყორცნება ზედაპირიდან. რადგანაც ეს ზედაპირი შესაძლოა ურთიერთქმედებდეს ზედაპირქვეშა ოკეანესთან (ზემოთ ხსენებული გეოლოგიური გარჩევის გათვალისწინებით), ეს მოლეკულური ჟანგბადი შესაძლოა ოკეანეში ჩავიდეს, სადაც ის ბიოლოგიურ პროცესებს შეუწყობს ხელს.[78][79]

მოლეკულური წყალბადი, რომელიც ევროპის გრავიტაციას თავს აღწევს ატომურ და მოლეკულურ ჟანგბადთან ერთად, წარმოქმნის გაზის ტორუსს (რგოლს) ევროპის ორბიტის (იუპიტერის გარშემო) მიდამოებში. ეს „ნეიტრალური ღრუბელი“ ორივემ, კასინიმ და გალილეომ შენიშნა და მას აქვს იმაზე მეტი შიგთავს (ატომებისა და მოლეკულების რიცხვი), ვიდრე იუპიტერის შიდა მთვარე იოს ნეიტრალურ ღრუბელს. მოდელები წინასწარმეტყველებს, რომ ევროპის ტორუსში თითქმის ყოველი ატომი თუ მოლეკულა საბოლოოდ იონიზირდება, აქედან გამომდინარე, უზრუნველყოფს იუპიტერის მაგნეტოსფერული პლაზმის წყაროს.[80]

კვლევა

ვოიაჯერ 1-ის მიერ გადაღებული ევროპა 1979 წელს.

ევროპის კვლევა პიონერ 10-ისა და პიონერ 11-ის დროს (1973 და 1974 წელს, შესაბამისად) იუპიტერთან ვიზიტის შემდეგ დაიწყო. პირველი ახლო ფოტოები მომდევნო მისიებთან შედარებით ძალიან დაბალი ხარისხის იყო.

ვოიაჯერის ორმა ზონდმა იუპიტერის სისტემას 1979 წელს ჩაუფრინა და ევროპის ყინულოვანი ზედაპირის ბევრად უფრო დეტალური ფოტოები გამოგზავნა. ამ ფოტოების ხილვის შემდეგ მრავალმა მეცნიერებმა დაიწყო ზედაპირის ქვეშ თხევადი ოკეანის არსებობის შესაძლებლობის შესახებ.

გალილეოს კოსმოსურმა ზონდმა, რომელიც 1995 წელს ამუშავდა, დაიწყო იუპიტერის გარშემო ორბიტაზე მისიაზე, რომელიც 8 წელიწადს გაგრძელდა 2003 წლამდე, და უზრუნველყო გალილეისეული მთვარეების დღესდღეობით ყველაზე დეტალური მონაცემები. ის მოიცავდა გალილეოს ევროპის მისიას და გალილეოს ათასწლეულოვან მისიას ევროპასთან რამდენიმე ჩაფრენასთან ერთად.[81]

ნიუ ჰორაიზონსმა ევროპა 2007 წელს გადაიღო, როდესაც მან იუპიტერის სისტემას ჩაუფრინა პლუტონისაკენ მიმავალ გზაზე.

სამომავლო მისიები

ნიუ ჰორაიზონსის მიერ გადაღებული იუპიტერი და ევროპა 2007 წელს.

არამიწიერ სიცოცხლეზე ვარაუდების წყალობით ევროპას უფრო მეტად მიაქციეს ყურადღება და სამომავლოდ მყარი და გავლენიანი მისიები დაიგეგმა. ამ მისიების მიზნები არის ევროპის ქიმიური შედგენილობის შესწავლა, არამიწიერი სიცოცხლის ძებნა მის ჰიპოთეტურ ქვეზედაპირულ ოკეანეში და სხვა. რობოტულ მისიები ევროპაზე უნდა იყოს გამძლე მაღალი რადიაციული გარემოს მიმართ, რომელიც მისი და იუპიტერის გარშემოა. ევროპა დაახლოებით 5,40 სივერტ რადიაციას იღებს დღეში.

აშშ-ს „პლანეტური მეცნიერების დეკადალურმა კვლევამ“ 2011 წელს ევროპის მისიას რეკომენდაცია გაუწია. ამის საპასუხოდ ნასამ 2011 წელს ევროპის ხომალდის (რომელიც დაეშვება ზედაპირზე) მოდელის შესწავლის ბრძანება გასცა. ამასთან ერთად, ნასამ ასევე ისეთ ხომალდებზეც დაიწყო მუშაობები, რომლებიც მას ჩაუფრენს (ევროპის კლიპერი) და მის ორბიტაზე იმოძრავებს. ორბიტაზე მოძრავი ზონდი „ოკეანის“ მეცნიერებაზე იქნება კონცენტრირებული, ხოლო ის ზონდი, რომელიც ჩაუფრენს ევროპას, ძირითადად ქიმიასა და ენერგეტიკულ მეცნიერებას შეისწვლის. 2014 წლის 13 იანვარს „სახლის საკუთრების კომიტეტმა“ გამოაქვეყნა ორპარტიული ანგარიში, რომელიც მოიცავს 80 მილიონი აშშ დოლარის ფონდს, რათა გაგრძელდეს ევროპის მისიის მოდელების შესწავლა.

  • ევროპის კლიპერი2013 წლის ივლისში ევროპის მისიის განახლებული მოდელი, რომელიც მას ჩაუფრენდა, ევროპის კლიპერი ნასას რეაქტიული მოძრაობის ლაბორატორიამ და გამოყენებითი ფიზიკის ლაბორატორიამ წარმოადგინა. ევროპის კლიპერის მიზანია, გამოიკვლიოს ევროპა, რათა დაადგინოს მისი სიცოცხლისუნარიანობა და უზრუნველყოს მომავალი ზონდის დაჯდომის ადგილზე ინფორმაცია. ევროპის კლიპერი ევროპის ორბიტაზე არ იფრენს, არამედ ის იუპიტერის ორბიტაზე იმოძრავებს და შეასრულებს 45 დაბალ სიმაღლეზე მიახლოებას ევროპაზე მთელი მისიის მანძილზე. ზონდზე დამონტაჟებული იქნება ყინულში შეღწევადი რადარი, მოკლე ტალღების ინფრაწითელი სპექტრომეტრი, ტოპოგრაფიული კამერა და იონური და ნეიტრალური მასის სპექტრომეტრი.
  • ევროპის ორბიტერი — მისი ობიექტივის საშუალებით მოხდება ოკეანის განფენილობის აღწერა და მისი კავშირის დადგენა ღრმა შიდა ნაწილებთან. ინსტრუმენტებში შესაძლოა იყოს რადიო სუბსისტემა, ლაზერული ალტიმეტრი (სიმაღლის მზომი), მაგნეტომეტრი, ლენგმურის ზონდი და რუკის შემდგენელი კამერა.
  • ევროპის ლენდერი — ის დაადგენს მთვარის სიცოცხლისუნარიანობას და შეაფასებს მის ასტრობიოლოგიურ პოტენციალს ევროპის ყინულოვან გარსში ან მის ქვემოთ წყლის არსებობითა და მისი შესწავლით.

2012 წელს ევროპის კოსმოსურმა სააგენტომ (ESA) „იუპიტერის ყინულოვანი მთვარის მკვლევარი“ აირჩია, როგორც უკვე დაგეგმილი მისია. ეს მისია მოიცავს რამდენიმე ჩაფრენას და მიახლოებას ევროპასთან, მაგრამ უმეტესად განიმედეზეა ფოკუსირებული.

ძველი გეგმები

ევროპის ლენდერის მისია, დაახლოებით 2005 წლის მოდელი NASA დაარქივებული 2011-10-08 საიტზე Wayback Machine. )

ადრეულ 2000-იანებში დაგეგმილი იყო, რომ NASA-ს მიერ შექმნილი იუპიტერის ევროპის ორბიტერი და ESA-ს მიერ შექმნილი იუპიტერის განიმედეს ორბიტერი ერთად უნდა ყოფილიყო „გარე პლანეტის ფლაგმანი ხომალდის მისია“ იუპიტერის ყინულოვან მთვარეებზე და მას „ევროპის იუპიტერის სისტემის მისია“ დაერქვა, რომლის გაშვება 2020-ისთვის იყო დაგეგმილი.[82] 2009 წელს პრიორიტეტი ტიტანის სატურნის სისტემის მისიას მიენიჭა.[83] იმ დროს შეჯიბრება იყო სხვა გეგმებთან.[84] იაპონიამ წარმოადგინა იუპიტერის მაგნეტოსფეროს ორბიტერი. რუსეთი დაინტერესდა ევროპის ლენდერის გაგზავნით, როგორც საერთაშორისო ძალის ერთ-ერთი ნაწილი.[85] მთლიანი გეგმა ადრეულ 2010-იანებში ჩაიშალა.

იუპიტერის ევროპის ორბიტერი იყო ESA-ს კოსმოსური ხედვის მოდელის სწავლა 2007 წლიდან. სხვა მოდელი იყო ყინულის კლიპერი,[86] რომელსაც უნდა გამოეყენებინა დამრტყმელი ღრმა დარტყმის მისიის მსგავსად — მას უნდა შეესრულებინა კონტრილირებული შეჯახება ევროპის ზედაპირთან, რაც გამოიწვევდა ნარჩენების პლუმაჟს, რომელსაც შემდგომ პლუმაჟში მფრინავი მცირე ზონდი შეაგროვებდა.[87][88]

კრიობოტი (თერმული გათხრა მარცხნივ მაღლა) და მისი გახსნილი ჰიდრობოტი (მხატვრის წარმოსახვა).

იუპიტერის ყინულოვანი მთვარის ორბიტერი (JIMO - Jupiter Icy Moons Orbiter) იყო ნაწილობრივ განვითარებული ატომის გახლეჩაზე მომუშავე ზონდი იონური ძრავებით, რომელიც 2006 წელს გაუქმდა.[89] ის პროექტ პრომეთეს ნაწილი იყო.[89] ევროპის ლენდერის მისია მიზნად ისახავდა ბირთვულ ძრავიან მცირე ევროპის ლენდერს JIMO-სთვის.[90] მას უნდა ემოძრავა ორბიტერთან ერთად, რომელიც ასევე იფუნქციონირებდა, როგორც დედამიწაზე კომუნიკაცის გადმომცემელი.[90]

ევროპის ორბიტერის გაშვება 1999 წელს დაიგეგმა, თუმცა 2002 წელს ისევ გაუქმდა. ეს ორბიტერი გამოირჩეოდა სპეციალური რადარით, რომელიც მას საშუალებას მისცემდა, ზედაპირის ქვემო ნაწილები დაესკანირებინა.[13]

დაიგეგმა უფრო ამბიციური იდეებიც: თერმულ გათხრებთან დამრტყმელის კომბინაცია, რომელიც მოძებნიდა „ბიოხელმოწერებს“, რომლებიც შესაძლოა გაყინული იყოს არაღრმა ქვეზედაპირზე.[91][92]

სხვა მცდელობას, რომელიც 2001 წელს დაიგეგმა, ესაჭიროებოდა ბირთვულ ძრავზე მომუშავე კრიობოტი, რომელიც გაადნობდა ყინულს და შეაღწევდა ოკეანეში.[93] როდესაც ის მიაღწევდა წყალს, ის გაშლიდა ავტომატურ წყალქვეშა აპარატს (ჰიდრობოტი), რომელიც შეაგროვებდა ინფორმაციას და დედამიწაზე გამოგზავნიდა.[94] კრიობოტსა და ჰიდრობოტს მოუწევდათ უკიდურესი სტერილიზაცია, რადგან ადგილობრივი სიცოცხლის მაგივრად დედამიწური სიცოცხლე არ დაეფიქსირებინათ და ასევე არ მომხდარიყო ქვეზედაპირული ოკეანის დასნებოვნება.[95] ამ მისიამ სერიოზული დაგეგმვის ეტაპსაც კი ვერ მიაღწია.[96]

არამიწიერი სიცოცხლის პოტენციალი

შავი მწეველი ატლანტიკის ოკეანეში. გეოთერმულ ენერგიაზე მომუშავე ეს და სხვა ტიპის ჰიდროთერმული ვენტილაციები ქმნის ქიმიურ უწონასწორობებს, რომლებსაც ძალუძს წარმოქმნას ენერგიის წყარო სიცოცხლისათვის.

ევროპა მზის სისტემაში ერთ-ერთი ყველაზე რეალური კანდიდატია პოტენციური სიცოცხლისუნარიანობისა და არამიწიერი სიცოცხლის არსებობისა.[97] სიცოცხლე შესაძლოა მის ყინულქვეშა ოკეანეში იყოს, რომელიც არსებობს დედამიწაზე არსებული ღრმა ოკეანური ჰიდროთერმული ვენტილაციების მსგავს გარემოში. ასეთ ოკეანეში სიცოცხლე შესაძლოა დედამიწაზე ღრმა ოკეანეში არსებული მიკრობული სიცოცხლის მსგავსი იყოს.[98] დღემდე არ არსებობოს იმის მტკიცებულება, რომ სიცოცხლე არსებობს ევროპაზე, მაგრამ თხევადი წყლის შესაძლო არსებობა ამ ადგილას ზონდების გაგზავნის სტიმულს იძლევა.[99]

1970-იანებამდე მიაჩნდათ, სიცოცხლე, ანუ ეს ცნება როგორც ესმოდათ მაშინ, მთლიანად დამოკიდებული უნდა ყოფილიყო მზის ენერგიაზე. დედამიწის ზედაპირზე მცენარეები მზის სინათლიდან ენერგიას იღებს, შემდეგ ფოტოსინთეზის წყალობით ნახშირორჟანგისა და წყლისაგან შაქარს ამზადებს, პროცესისას უშვებს ჟანგბადს და შემდეგ მას ჟანგბადის მომხმარებელი ცხოველები მოიხმარენ, ანუ გადასცემენ თავის ენერგიას საკვები ჯაწვის ზედა რგოლს. ადრე ისიც კი იყო მიჩნეული, რომ სიცოცხლე ოკეანის სიღრმეებში, სადაც მზის სინათლე ვერ აღწევს, საზრდოს იღებდა ან ორგანული ნარჩენებისგან, რომლებიც ზედაპირიდან ცვიოდა, ან იმ ცხოველების ჭამით, რომლებიც დამოკიდებულნი არიან ამ საკვების ნაკადზე. შემდეგ მიჩნეული იყო, რომ გარემოს სიცოცხლისუნარიანობა დამოკიდებული იყო მზის სინათლის მიწოდებაზე.

ეს გიგანტი ნაწლავღრუიანების კოლონია ბინადრობს წყნარი ოკეანის ვენტილაციასთან ახლოს. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ჭიებს სჭირდებათ ჟანგბადი (გამომდინარე მათი სისხლისფერი შეფერილობიდან), მეთანოგენებს და ზოგიერთ სხვა მიკრობს ამ ვენტილაციის „საზოგადოებაში“ არ სჭირდებათ.

თუმცა, 1977 წელს კვლევითი ყვინთვისას გალაპაგოსის რიფტში ღრმა ზღვის კვლევითი წყალქვეშა ნავი ალვინით მეცნიერებმა აღმოაჩინეს ნაწლავღრუიანების, მოლუსკების, კიბოსნაირების, ორკარედიანი ნიჟარებისა და სხვა ჯგუფის არსებების კოლონიები, რომლებიც შეჯგუფებულნი იყვნენ ზღვისქვეშა ვულკანური ნიშნების ირგვლივ, რომელსაც შავი მწეველები ეწოდება. ეს არსებები მრავლად არიან, მიუხედავად იმისა, რომ მზის სინათლე მათთან ვერ აღწევს. მალევე აღმოაჩინეს, რომ ისინი სრულიად დამოუკიდებელ კვებით ჯაჭვს წარმოქმნიან. მცენარეების ნაცვლად ამ კვებითი ჯაჭვის ბაზისი იყო ბაქტერიის ფორმა, რომელიც ენერგიას რეაქტიული ქიმიკატებიდან იღებდა, როგორებიცაა წყალბადი ან წყალბადის სულფიდი, რომლებიც ამობუყბუყდებოდა დედამიწის შიდა ნაწილებიდან. ამ ქემოსინთეზმა ბიოლოგიის შესწავლის რევოლუცია მოახდინა იმის გამორკვევით, რომ სიცოცხლეს არ სჭირდება მზის სინათლეზე დამოკიდებულება, ის საარსებოდ უბრალოდ მოითხოვს წყალსა და ენერგიის გრადიენტს. მან წარმოქმნა ახალი გზა ასტრობიოლოგიაში შესაძლო არამიწიერი საცხოვრებელების მასობრივი გაფართოებით.

წყლის ორთქლის პლუმაჟი ევროპაზე (მხატვრის წარმოსახვა) (12 დეკემბერი, 2013 წელი).[18]
ბუნებრივად განმეორებადი წყლის გეიზერის ამოფრქვევა დედამიწაზე.

მიუხედავად იმისა, რომ ნაწლავღრუიანები და სხვა მრავალორგანიზმიანი ეუკარიოტული ორგანიზმები ამ ჰიდროთერმული ვენტილაციების ირგვლივ სუნთქავენ ჟანგბადს და, აქედან გამომდინარე, ირიბად დამოკიდებულნი არიან ფოტოსინთეზზე, უჰაერო ქემოსინთეზური ბაქტერია და არქეა, რომლებიც ბინადრობენ ამ ეკოსისტემებში, წარმოქმნიან ევროპის ოკეანეში არსებული სიცოცხლის შესაძლო მოდელს.[79] მიქცევა-მოქცევების შედეგად გამოწვეული დეფორმაციის წყალობით ევროპის ინტერიერში აქტიური გეოლოგიური პროცესები მიმდინარეობს, ისევე, როგორც მის დობილ მთვარე იოზე. იმის მიუხედავად, რომ ევროპას, დედამიწის მსგავსად, შესაძლოა ჰქონდეს შინაგანი ენერგიის წყარო რადიოაქტიური დაშლისგან, მიქცევა-მოქცევით გამოწვეული დეფორმაციით მიღებული ენერგია რამდენიმეჯერ დიდია, ვიდრე ნებისმიერი რადიოლოგური წყარო.[100] თუმცა, ასეთი ენერგიის წყარო ვერასოდეს შეძლებს წარმოქმნას ისეთი დიდი და მრავალფეროვანი ეკოსისტემა, როგორც ფოტოსინთეზზე დაფუძნებული ეკოსისტემაა დედამიწის ზედაპირზე.[101] ევროპაზე სიცოცხლე შესაძლოა არსებობდეს ოკეანის ფსკერზე ჰიდროთერმული ვენტილაციების გარშემო შეჯგუფებულად ან ოკეანის ფსკერს ქვემოთ, სადაც ენდოლითები ბინადრობენ (დედამიწაზე). სხვაგვარად, სიცოცხლე შესაძლოა არსებობდეს ევროპის ყინულის ფენის ქვედა ზედაპირზე მიკრული, როგორც წყალმცენარეები და ბაქტერიებია დედამიწის პოლარულ რეგიონებში, ან თავისუფლად ტივტივებდეს ევროპის ოკეანეში.[102] თუმცა, თუ ევროპის ოკეანე ზედმეტად ცივია, პროცესები, რომლებიც დედამიწისას წააგავს, ვერ მოხდება. ანალოგიურად, თუ ოკეანე ძალიან მარილიანია, მხოლოდ უკიდურეს ჰალოფილებს შეეძლებათ გადარჩენა ამ გარემოში.[102] 2009 წლის სექტემბერს პლანეტურმა მეცნიერმა რიჩარდ გრინბერგმა გამოთვალა, რომ კოსმოსური სხივები, რომლებიც ევროპის ზედაპირს ეჯახება, გარკვეული რაოდენობის წყალს ჟანგბადად (O2) გარდაქმნის, რომელიც შემდეგ შთაინთქმევა ოკეანეში, როდესაც წყალი ნაპრალების შესავსებად ზემოთ ამოდის. ამ პროცესის საშუალებით გრინბერგმა გამოთვალა, რომ ევროპის ოკეანე საბოლოოდ მიაღწევს დედამიწის ოკეანეების ჟანგბადის დონეზე მეტს სულ რაღაც რამდენიმე მილიონ წელიწადში. ეს ევროპაზე არა მარტო უჰაერო მიკრობული სიცოცხლის განვითარებას შეუწყობს ხელს, არამედ ჰაერით მსუნთქავ ორგანიზმებისასაც, როგორიცაა თევზი.[103]

2006 წელს ატმოსფერული და კოსმოსური ფიზიკის ლაბორატორიის (კოლორადოს უნივერსიტეტი) ასისტენტ პროფესორმა რობერტ ტ. პაპალარდომ განაცხადა:

ვიკიციტატა
„ჩვენ დიდი დრო და ძალისხმევა დავხარჯეთ იმის მცდელობაში, რომ გაგვეგო, იყო თუ არა მარსზე ოდესღაც სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი გარემო. ალბათ დღეს ევროპა სიცოხლისთვის ხელსაყრელი გარემოა. ჩვენ გვჭირდება ამის დადასტურება... მაგრამ ევროპას პოტენციურად აქვს ყველა ინგრედიენტი სიცოცხლისთვის... და არა ოთხი მილიარდი წლის წინ... არამედ დღეს.“

2011 წლის ნოემბერში მკვლევართა გუნდმა ჟურნალ Nature-ში წარმოადგინა მტკიცებულება, რომელიც იუწყებოდა თხევადი წყლის უზარმაზარი ტბების არსებობას, რომელიც მთლიანად შეფუთული იყო ევროპის ყინულოვან გარე გარსში და განსხვავდება იმ ოკეანისგან, რომელიც, ნავარაუდევია, რომ არსებობს ყინულის გარსის ბევრად ქვემოთ.[51][52] ეს თუ დადასტურდა, ტბები სიცოცხლის სხვა პოტენციური ადგილი იქნება.

2013 წლის მარტში გამოქვეყნებული ნაშრომის მიხედვით, წყალბადის პეროქსიდი უხვადაა ევროპის ზედაპირზე.[104] ავტორთა თქმით, თუ ზედაპირზე არსებული პეროქსიდი შეერევა ქვემოთ ოკეანეს, ეს შესაძლოა მნიშვნელოვანი ენერგიის მარაგი იყოს სიცოცხლის მარტივი ფორმებისთვის, თუ ის არსებობს იქ. მეცნიერები ფიქრობენ, რომ წყალბადის პეროქსიდი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ევროპის ყინულოვანი ქერქის ქვემოთ არსებული გლობალური თხევადი წყლის ოკეანისთვის, რადგან წყალბადის პეროქსიდი იშლება ჟანგბადად, როდესაც თხევად წყალს შეერევა.

2013 წლის 11 დეკემბერს ნასამ განაცხადა, რომ ევროპის ყინულოვან ქერქზე „თიხის მსგავსი მინერალები“ (კონკრეტულად ფილოსილიკატები) აღმოაჩინეს, რომელიც ხშირად ასოცირდება ორგანულ მატერიასთან.[17] მეცნიერთა თქმით, ამ მინერალების არსებობა შესაძლოა იყოს კომეტის ან ასტეროიდის შეჯახების შედეგი.[17]

შესაძლებელია დედამიწიდან სიცოცხლე კოსმოსში გაიფრქვა ასტეროიდის შეჯახებებით და მიაღწია იუპიტერის მთვარეებამდე პროცესით, რომელსაც ლითოპანსპერმია ჰქვია.[105]

გამოყენებული ლიტერატურა

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

  1. JPL HORIZONS solar system data and ephemeris computation service. Solar System Dynamics. NASA, Jet Propulsion Laboratory. ციტირების თარიღი: 10 August 2007.
  2. პერიაფსისის მნიშვნელობა მიიღება დიდი ნახევარღერძიდან (a) და ექსცენტრისიტეტიდან (e): a(1-e).
  3. აპოაფსისის მნიშვნელობა მიიღება დიდი ნახევარღერძიდან (a) და ექსცენტრისიტეტიდან (e): a(1+e).
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Overview of Europa Facts. NASA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 მარტი 2014. ციტირების თარიღი: 27 December 2007.
  5. 5.0 5.1 5.2 Yeomans, Donald K.. (13 July 2006) Planetary Satellite Physical Parameters. JPL Solar System Dynamics. ციტირების თარიღი: 5 November 2007.
  6. ზედაპირის ფართობი გამოითვლება რადიუსით (r): 4πr 2.
  7. მოცულობა გამოითვლება რადიუსით (r): 4/3πr 3.
  8. ზედაპირის გრავიტაცია გამოითვლება მასით (m), გრავიტაციული მუდმივითა (G) და რადიუსით (r): Gm/r 2.
  9. კოსმოსური სიჩქარე გამოითვლება მასით (m), გრავიტაციული მუდმივითა (G) და რადიუსით (r): .
  10. 10.0 10.1 Geissler, P. E.; Greenberg, R.; Hoppa, G.; Helfenstein, P.; McEwen, A.; Pappalardo, R.; Tufts, R.; Ockert-Bell, M.; Sullivan, R.; Greeley, R.; Belton, M. J. S.; Denk, T.; Clark, B. E.; Burns, J.; Veverka, J. (1998). „Evidence for non-synchronous rotation of Europa“. Nature. 391 (6665): 368–70. Bibcode:1998Natur.391..368G. doi:10.1038/34869. PMID 9450751.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  11. Bills, Bruce G. (2005). „Free and forced obliquities of the Galilean satellites of Jupiter“. Icarus. 175 (1): 233–247. Bibcode:2005Icar..175..233B. doi:10.1016/j.icarus.2004.10.028.
  12. 12.0 12.1 12.2 Blue, Jennifer. (9 November 2009) Planet and Satellite Names and Discoverers. USGS.
  13. 13.0 13.1 13.2 Europa: Another Water World?. Project Galileo: Moons and Rings of Jupiter. NASA, Jet Propulsion Laboratory (2001). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 ივლისი 2011. ციტირების თარიღი: 9 August 2007.
  14. Tritt, Charles S.. (2002)Possibility of Life on Europa. Milwaukee School of Engineering. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 თებერვალი 2007. ციტირების თარიღი: 10 August 2007.
  15. 15.0 15.1 Tidal Heating. geology.asu.edu. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-03-29. ციტირების თარიღი: 2014-11-28.
  16. 16.0 16.1 Dyches, Preston; Brown, Dwayne; Buckley, Michael. (8 September 2014) Scientists Find Evidence of 'Diving' Tectonic Plates on Europa. NASA. ციტირების თარიღი: 8 September 2014.
  17. 17.0 17.1 17.2 Cook, Jia-Rui c.. (December 11, 2013) Clay-Like Minerals Found on Icy Crust of Europa. NASA.
  18. 18.0 18.1 18.2 18.3 Cook, Jia-Rui C.; Gutro, Rob; Brown, Dwayne; Harrington, J.D.; Fohn, Joe. Hubble Sees Evidence of Water Vapor at Jupiter Moon. NASA (12 December 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 დეკემბერი 2013. ციტირების თარიღი: 10 ოქტომბერი 2014.
  19. Jonathan Amos (2 May 2012). „Esa selects 1bn-euro Juice probe to Jupiter“. BBC News Online. ციტირების თარიღი: 2 May 2012.
  20. Borenstein, Seth (4 March 2014). „NASA plots daring flight to Jupiter's watery moon“. Associated Press.
  21. Arnett, Bill. (October 2005) Europa. Nine Planets. ციტირების თარიღი: 2014-04-27.
  22. Simon Marius (January 20, 1573 – December 26, 1624). Students for the Exploration and Development of Space. არიზონის უნივერსიტეტი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 21, 2006. ციტირების თარიღი: 9 August 2007.
  23. ზიმონ მარიუსი; (1614) Mundus Iovialis anno M.DC.IX Detectus Ope Perspicilli Belgici [1], where he attributes the suggestion to იოჰანეს კეპლერი
  24. 24.0 24.1 Marazzini, Claudio (2005). „I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius)“. Lettere Italiane. 57 (3): 391–407.
  25. Planetographic Coordinates. Wolfram Research (2010). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-03-01. ციტირების თარიღი: 2010-03-29.
  26. 26.0 26.1 26.2 Showman, Adam P.; Malhotra, Renu (1997). „Tidal Evolution into the Laplace Resonance and the Resurfacing of Ganymede“ (PDF). Icarus. 127 (1): 93–111. Bibcode:1997Icar..127...93S. doi:10.1006/icar.1996.5669.
  27. Moore, W. B. (2003). „Tidal heating and convection in Io“. Journal of Geophysical Research. 108 (E8). Bibcode:2003JGRE..108.5096M. doi:10.1029/2002JE001943. ISSN 0148-0227. ციტირების თარიღი: 2008-01-02.
  28. Cook, Jia-Rui C. (18 September 2013) Long-stressed Europa Likely Off-kilter at One Time დაარქივებული 2014-08-17 საიტზე Wayback Machine. . jpl.nasa.gov
  29. ევროპის მასა: 48x1021 კგ. ტრიტონის მასას დამატებული ყველა პატარა მთვარის მასა: 39,5x1021 კგ.
  30. Jeffrey S. Kargel, Jonathan Z. Kaye, James W. Head, III; et al. (2000). „Europa's Crust and Ocean: Origin, Composition, and the Prospects for Life“ (PDF). Icarus. Planetary Sciences Group, Brown University. 148 (1): 226–265. Bibcode:2000Icar..148..226K. doi:10.1006/icar.2000.6471. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 2011-07-19. ციტირების თარიღი: 2014-11-28.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  31. Phillips, Cynthia B.; Pappalardo, Robert T. (20 May 2014). „Europa Clipper Mission Concept:“. Eos, Transactions American Geophysical Union. 95 (20): 165–167. doi:10.1002/2014EO200002. ციტირების თარიღი: 2014-06-03.
  32. Cowen, Ron (7 June 2008). „A Shifty Moon“. Science News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 28 ნოემბერი 2014.
  33. 33.0 33.1 Kivelson, Margaret G.; Khurana, Krishan K.; Russell, Christopher T.; Volwerk, Martin; Walker, Raymond J.; Zimmer, Christophe (2000). „Galileo Magnetometer Measurements: A Stronger Case for a Subsurface Ocean at Europa“. Science. 289 (5483): 1340–1343. Bibcode:2000Sci...289.1340K. doi:10.1126/science.289.5483.1340. PMID 10958778.
  34. Ice blades threaten Europa landing
  35. Arnett, Bill (7 November 1996) Europa. astro.auth.gr
  36. 36.0 36.1 Hamilton, Calvin J.. Jupiter's Moon Europa. solarviews.com.
  37. 37.0 37.1 Schenk, Paul M.; Chapman, Clark R.; Zahnle, Kevin; and Moore, Jeffrey M. (2004) "Chapter 18: Ages and Interiors: the Cratering Record of the Galilean Satellites", pp. 427 ff. in Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere, Cambridge University Press, ISBN 0-521-81808-7.
  38. High Tide on Europa. Astrobiology Magazine. astrobio.net (2007). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 სექტემბერი 2007. ციტირების თარიღი: 20 October 2007.
  39. Frederick A. Ringwald. (29 February 2000) SPS 1020 (Introduction to Space Sciences). California State University, Fresno. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 სექტემბერი 2009. ციტირების თარიღი: 4 July 2009.
  40. The Effects of Nuclear Weapons, Revised ed., US DOD 1962, pp. 592–593
  41. doi:10.1006/icar.1998.5980
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  42. doi:10.1016/j.icarus.2003.09.016
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  43. doi:10.1016/j.icarus.2006.08.026
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  44. Kattenhorn, Simon A. (2002). „Nonsynchronous Rotation Evidence and Fracture History in the Bright Plains Region, Europa“. Icarus. 157 (2): 490–506. Bibcode:2002Icar..157..490K. doi:10.1006/icar.2002.6825.
  45. 45.0 45.1 Schenk, Paul; McKinnon, William B. (1989). „Fault Offsets and Lateral plate motions on Europa: Evidence for a mobile ice shell“. Icarus. 79 (1): 75–100. Bibcode:1989Icar...79...75S. doi:10.1016/0019-1035(89)90109-7.
  46. 46.0 46.1 Kattenhorn, Simon; Prockter, Louise (2014). „Evidence for subduction in the ice shell of Europa“. Nature Geosciences. 7 (9): 762. doi:10.1038/ngeo2245.
  47. 47.0 47.1 Sotin, Christophe; Head III, James W.; and Tobie, Gabriel. (2001) Europa: Tidal heating of upwelling thermal plumes and the origin of lenticulae and chaos melting (PDF). ციტირების თარიღი: 20 December 2007.
  48. Goodman, Jason C.; Collins, Geoffrey C.; Marshall, John; and Pierrehumbert, Raymond T.. Hydrothermal Plume Dynamics on Europa: Implications for Chaos Formation (PDF). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 მარტი 2012. ციტირების თარიღი: 20 December 2007.
  49. O'Brien, David P.; Geissler, Paul; and Greenberg, Richard; Geissler; Greenberg (October 2000). „Tidal Heat in Europa: Ice Thickness and the Plausibility of Melt-Through“. Bulletin of the American Astronomical Society. 30: 1066. Bibcode:2000DPS....32.3802O.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  50. Greenberg, Richard (2008). Unmasking Europa. Springer + Praxis Publishing. ISBN 978-0-387-09676-6. 
  51. 51.0 51.1 Schmidt, Britney; Blankenship, Don; Patterson, Wes; Schenk, Paul (24 November 2011). „Active formation of 'chaos terrain' over shallow subsurface water on Europa“. Nature. 479 (7374): 502–505. Bibcode:2011Natur.479..502S. doi:10.1038/nature10608. PMID 22089135.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  52. 52.0 52.1 Marc Airhart. (2011) Scientists Find Evidence for "Great Lake" on Europa and Potential New Habitat for Life. Jackson School of Geosciences. ციტირების თარიღი: 16 November 2011.
  53. 53.0 53.1 Greenberg, Richard (2005) Europa: The Ocean Moon: Search for an Alien Biosphere, Springer + Praxis Books, ISBN 978-3-540-27053-9.
  54. McFadden, Lucy-Ann; Weissman, Paul; and Johnson, Torrence (2007). The Encyclopedia of the Solar System. Elsevier, გვ. 432. ISBN 0-12-226805-9. 
  55. Greeley, Ronald; et al. (2004) "Chapter 15: Geology of Europa", pp. 329 ff. in Jupiter: The Planet, Satellites and Magnetosphere, Cambridge University Press, ISBN 0-521-81808-7.
  56. 56.0 56.1 Billings, Sandra E.; Kattenhorn, Simon A. (2005). „The great thickness debate: Ice shell thickness models for Europa and comparisons with estimates based on flexure at ridges“. Icarus. 177 (2): 397–412. Bibcode:2005Icar..177..397B. doi:10.1016/j.icarus.2005.03.013.
  57. Adamu, Zaina (1 October 2012). „Water near surface of a Jupiter moon only temporary“. CNN News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 ოქტომბერი 2012. ციტირების თარიღი: 2 October 2012.
  58. Zyga, Lisa. (12 December 2008) Scientist Explains Why Jupiter's Moon Europa Could Have Energetic Liquid Oceans. PhysOrg.com. ციტირების თარიღი: 28 July 2009.
  59. Tyler, Robert H. (11 December 2008). „Strong ocean tidal flow and heating on moons of the outer planets“. Nature. 456 (7223): 770–772. Bibcode:2008Natur.456..770T. doi:10.1038/nature07571. PMID 19079055.
  60. Zimmer, Christophe; Khurana, Krishan K.; Kivelson, Margaret G. (2000). „Subsurface Oceans on Europa and Callisto: Constraints from Galileo Magnetometer Observations“ (PDF). Icarus. 147 (2): 329–347. Bibcode:2000Icar..147..329Z. doi:10.1006/icar.2000.6456.
  61. McCord, Thomas B.; Hansen, Gary B.; et al.. (1998) Salts on Europa's Surface Detected by Galileo's Near Infrared Mapping Spectrometer. ციტირების თარიღი: 20 December 2007.
  62. doi:10.1016/j.icarus.2005.03.026
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  63. Calvin, Wendy M.; Clark, Roger N.; Brown, Robert H.; Spencer, John R. (1995). „Spectra of the ice Galilean satellites from 0.2 to 5 µm: A compilation, new observations, and a recent summary“. Journal of Geophysical Research. 100 (E9): 19, 041–19, 048. Bibcode:1995JGR...10019041C. doi:10.1029/94JE03349.
  64. „Hubble discovers water vapour venting from Jupiter's moon Europa“. ESA/Hubble Press Release. ციტირების თარიღი: 16 December 2013.
  65. Fletcher, Leigh (12 December 2013). „The Plumes of Europa“. The Planetary Society. ციტირების თარიღი: 2013-12-17.
  66. Choi, Charles Q. (12 December 2013). „Jupiter Moon Europa May Have Water Geysers Taller Than Everest“. Space.com. ციტირების თარიღი: 2013-12-17.
  67. 67.0 67.1 doi:10.1126/science.1247051
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  68. doi:10.1126/science.1121254
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  69. doi:10.1146/annurev-earth-050212-124025
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  70. doi:10.1038/373677a0
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  71. Savage, Donald; Jones, Tammy; Villard, Ray. (23 February 1995) Hubble Finds Oxygen Atmosphere on Europa. Project Galileo. NASA, Jet Propulsion Laboratory. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 ივლისი 2016. ციტირების თარიღი: 17 August 2007.
  72. Kliore, Arvydas J.; Hinson, D. P.; Flasar, F. Michael; Nagy, Andrew F.; Cravens, Thomas E. (July 1997). „The Ionosphere of Europa from Galileo Radio Occultations“. Science. 277 (5324): 355–358. Bibcode:1997Sci...277..355K. doi:10.1126/science.277.5324.355. PMID 9219689.
  73. Galileo Spacecraft Finds Europa has Atmosphere. Project Galileo. ნასა, Jet Propulsion Laboratory (1997). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 27 აგვისტო 2009. ციტირების თარიღი: 10 August 2007.
  74. Johnson, Robert E.; Lanzerotti, Louis J.; and Brown, Walter L.; Lanzerotti; Brown (1982). „Planetary applications of ion induced erosion of condensed-gas frosts“. Nuclear Instruments and Methods in Physics Research. 198: 147. Bibcode:1982NucIM.198..147J. doi:10.1016/0167-5087(82)90066-7.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  75. Shematovich, Valery I.; Cooper, John F.; Johnson, Robert E. (April 2003). „Surface-bounded oxygen atmosphere of Europa“. EGS – AGU – EUG Joint Assembly (Abstracts from the meeting held in Nice, France): 13094. Bibcode:2003EAEJA....13094S.
  76. Liang, Mao-Chang; Lane, Benjamin F.; Pappalardo, Robert T.; Allen, Mark; Yung, Yuk L. (2005). „Atmosphere of Callisto“ (PDF). Journal of Geophysical Research. 110 (E2): E02003. Bibcode:2005JGRE..11002003L. doi:10.1029/2004JE002322.
  77. Smyth, William H.; Marconi, Max L. (15 August 2007). „Processes Shaping Galilean Satellite Atmospheres from the Surface to the Magnetosphere“ (PDF). Abstracts. Workshop on Ices, Oceans, and Fire: Satellites of the Outer Solar System, Boulder, Colorado. pp. 131–132. http://www.lpi.usra.edu/meetings/icysat2007/pdf/6039.pdf.
  78. doi:10.1126/science.1060081
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  79. 79.0 79.1 Hand, Kevin P.; Carlson, Robert W.; Chyba, Christopher F. (December 2007). „Energy, Chemical Disequilibrium, and Geological Constraints on Europa“. Astrobiology. 7 (6): 1006–1022. Bibcode:2007AsBio...7.1006H. doi:10.1089/ast.2007.0156. PMID 18163875.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  80. Smyth, William H.; Marconi, Max L. (2006). „Europa's atmosphere, gas tori, and magnetospheric implications“. Icarus. 181 (2): 510. Bibcode:2006Icar..181..510S. doi:10.1016/j.icarus.2005.10.019.
  81. The Journey to Jupiter: Extended Tours – GEM and the Millennium Mission დაარქივებული 2013-03-16 საიტზე Wayback Machine. . Solarsystem.nasa.gov. Retrieved on 23 July 2013.
  82. NASA and ESA Prioritize Outer Planet Missions. NASA (2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 25 აგვისტო 2011. ციტირების თარიღი: 26 July 2009.
  83. Rincon, Paul (20 February 2009). „Jupiter in space agencies' sights“. BBC News. ციტირების თარიღი: 20 February 2009.
  84. Cosmic Vision 2015–2025 Proposals. ESA (21 July 2007). ციტირების თარიღი: 20 February 2009.
  85. Russia Europa Lander – FPE (2009). Futureplanets.blogspot.com (5 April 2009). Retrieved on 2013-07-23.
  86. McKay, C.P. McKay (2002). „Planetary protection for a Europa surface sample return: The Ice Clipper mission“. Advances in Space Research. 30 (6): 1601–1605. Bibcode:2002AdSpR..30.1601M. doi:10.1016/S0273-1177(02)00480-5. ციტირების თარიღი: 2013-12-16.
  87. Goodman, Jason C. (9 September 1998) Re: Galileo at Europa, MadSci Network forums.
  88. McKay, Christopher P. (2002). „Planetary protection for a Europa surface sample return: The ice clipper mission“. Advances in Space Research. 30 (6): 1601–1605. Bibcode:2002AdSpR..30.1601M. doi:10.1016/S0273-1177(02)00480-5.
  89. 89.0 89.1 Berger, Brian; NASA 2006 Budget Presented: Hubble, Nuclear Initiative Suffer Space.com (7 February 2005)
  90. 90.0 90.1 Abelson & Shirley – Small RPS-Enabled Europa Lander Mission (2005) დაარქივებული 2011-10-08 საიტზე Wayback Machine. . (PDF) . Retrieved on 23 July 2013.
  91. doi:10.1016/j.asr.2010.01.015
    This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can jump the queue or expand by hand
  92. Hsu, J.. (15 April 2010) Dual Drill Designed for Europa's Ice. Astrobiology Magazine.
  93. Knight, Will. (14 January 2002) Ice-melting robot passes Arctic test. New Scientist.
  94. Bridges, Andrew. (10 January 2000) Latest Galileo Data Further Suggest Europa Has Liquid Ocean. Space.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-02-08. ციტირების თარიღი: 2015-01-28.
  95. Preventing the Forward Contamination of Europa. National Academy of Sciences Space Studies Board. National Academy Press (2000). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-02-13. ციტირების თარიღი: 2015-01-28.
  96. Powell, Jesse; Powell, James; Maise, George; Paniagua, John (2005). „NEMO: A mission to search for and return to Earth possible life forms on Europa“. Acta Astronautica. 57 (2–8): 579–593. Bibcode:2005AcAau..57..579P. doi:10.1016/j.actaastro.2005.04.003.
  97. Schulze-Makuch, Dirk; and Irwin, Louis N.. (2001) Alternative Energy Sources Could Support Life on Europa (PDF). Departments of Geological and Biological Sciences, University of Texas at El Paso. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 ივლისი 2006. ციტირების თარიღი: 21 December 2007.
  98. Jones, Nicola (11 December 2001) Bacterial explanation for Europa's rosy glow დაარქივებული 2012-10-18 საიტზე Wayback Machine. , New Scientist
  99. Phillips, Cynthia (28 September 2006) Time for Europa, Space.com.
  100. Wilson, Colin P.. (2007) Tidal Heating on Io and Europa and its Implications for Planetary Geophysics. Geology and Geography Dept., Vassar College. ციტირების თარიღი: 21 December 2007.
  101. McCollom, Thomas M. (1999). „Methanogenesis as a potential source of chemical energy for primary biomass production by autotrophic organisms in hydrothermal systems on Europa“. Journal of Geophysical Research. Woods Hole Oceanographic Institute. 104: 30729. Bibcode:1999JGR...10430729M. doi:10.1029/1999JE001126.
  102. 102.0 102.1 Marion, Giles M.; Fritsen, Christian H.; Eicken, Hajo; and Payne, Meredith C. (2003). „The Search for Life on Europa: Limiting Environmental Factors, Potential Habitats, and Earth Analogues“. Astrobiology. 3 (4): 785–811. Bibcode:2003AsBio...3..785M. doi:10.1089/153110703322736105. PMID 14987483.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
  103. Atkinson, Nancy. (8 October 2009) Europa Capable of Supporting Life, Scientist Says. Universe Today. ციტირების თარიღი: 11 October 2009.
  104. NASA – Mapping the Chemistry Needed for Life at Europa დაარქივებული 2013-04-08 საიტზე Wayback Machine. . Nasa.gov (4 April 2013). Retrieved on 23 July 2013.
  105. Choi, Charles Q. (8 December 2013). „Life Could Have Hitched a Ride to Outer Planet Moons“. Astrobiology Magazine. Astrobiology Web.