ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია

„ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია“
	;
ენა	ქართული ენა და რუსული ენა
გამომცემელი	ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის მთავარი სამეცნიერო რედაქცია
გამოცემის თარიღი	1965

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია (ქსე) — პირველი ქართული მრავალტომეული უნივერსალური სამეცნიერო ცნობარი. წარმოადგენს 12 ტომეულს (11 ძირითადი და 1 სპეციალური ტომი „საქართველოს სსრ“ 2 წიგნად, ქართულ და რუსულ ენებზე, 1975-87 წლებში) და მოიცავს 70 ათასამდე ტერმინს. გამოვიდა საქართველოს კპ ცკ-ისა და საქართველოს სსრ მინისტრთა საბჭოს 1965 წლის 24 სექტემბრის დადგენილების საფუძველზე. გამოსცა ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის მთავარმა სამეცნიერო რედაქციამ (მთავარი რედაქტორი — ირაკლი აბაშიძე, რედაქტორი — როინ მეტრეველი).

იგი ასახავს ადამიანის ცოდნისა და პრაქტიკული საქმიანობის ყველა ძირითად სფეროს და აღიარებულია ქართული კულტურისა და მეცნიერების დიდ გამარჯვებად. ენციკლოპედიაში შეტანილია ივანე ჯავახიშვილის, კორნელი კეკელიძის, სიმონ ჯანაშიას, გერონტი ქიქოძისა და სხვა გამოჩენილ ქართველ მოღვაწეთა საენციკლოპედიო წერილები, რომელთაც დღემდე არ დაუკარგავთ სამეცნიერო ღირებულება.

ისტორია

1927 წლის ჟურნალ „ტარტაროზის“ ფურცლებიდან ჩანს, რომ „დიდი ხანია დაბადებული იყო იდეა ქართული ენციკლოპედიის გამოცემისა“.^[1]

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის პირველი მცდელობა ჯერ კიდევ 1935 წელს შედგა. გამომცემლობა „ტექნიკა და შრომის“ სტამბაში იგეგმებოდა ენციკლოპედიის პირველი ტომის აკინძვა და გამოცემა. აღნიშნული ტომი უნდა შემდგარიყო სიტყვებით „ა“-დან „ამიერ-კავკასიამდე“.^[2]

სარედაქციო საბჭო

მთავარი რედაქტორი — ირაკლი აბაშიძე.

შინაარსი

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია ასახავს ადამიანის ცოდნისა და პრაქტიკული საქმიანობის ყველა ძირითად სფეროს. განსაკუთრებით ფართოდ არის გაშუქებული საქართველოს სსრ მიღწევები ეკონომიკის და კულტურის, მეცნიერებისა და ტექნიკის დარგებში; ქართველი ხალხის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია, ბრძოლა სოციალური და ეროვნული თავისუფლებისათვის.

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია აშუქებს სსრკ და სხვა სოციალისტური ქვეყნების მსოფლიო-ისტორიულ მიღწევებს ეკონომიკის და კულტურის, მეცნიერებისა და ტექნიკის დარგებში; საერთაშორისო კომუნისტური, მუშათა და ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის განვითარების ისტორიულ გამოცდილებას.

დიდ ადგილს უთმობს ფიზიკის, ასტრონომიის, გეოფიზიკის, ბიოფიზიკის, კიბერნეტიკის, კოსმონავტიკის, გენეტიკის. ბიოლოგიის, სასოფლო-სამეურენეო მეცნიერებათა, მედიცინის და სხვა საკითხებს.

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის სტატიათა დიდი ნაწილი აღჭურვილია ბიბლიოგრაფიით, რაც საშუალებას აძლევს მკითხველს უფრო ფართოდ გაეცნოს ლიტერატურას ამა თუ იმ პრობლემის შესახებ. ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის შექმნაში მთავარი სამეცნიერო რედაქციის დარგობრივ და ფუნქციონალურ რედაქციებთან ერთად აქტიურად მონაწილეობდა რესპუბლიკის მეცნიერთა დიდი კოლექტივი (საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმის ხელმძღვანელობით, რომელიც ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიას მნიშვნელოვან სამეცნიერო-მეთოდურ დახმარებას უწევდა) და შემოქმედებითი ინტელიგენცია. წინასწარ მომზადდა და დაიბეჭდა მთელი გამოცემის თემატური სიტყვანები (36 დასახელებისა) და მაკეტი, რომელთა განხილვაში მონაწილეობა მიიღეს რესპუბლიკის სამეცნიერო დაწესებულებებმა, უმაღლესმა სასწავლებლებმა, პარტიულმა, სახელმწიფო, პროფკავშირულმა და კომკავშირულმა ორგანიზაციებმა, შემოქმედებითმა კავშირებმა, უწყებებმა, საწარმოებმა და სხვა.

ქართულ საბჭოთა ენციკლოპედიაში უხვადაა წარმოდგენილი ფერადი და შავ-თეთრი ჩანართი და სატექსტე ილუსტრაციები, ფერადი (ჩანართი) და შავ-თეთრი რუკები. ტექსტი აიწყო (შრიფტი სპეციალურია — „ენციკლოპედიური“, ავტორი ანტონ დუმბაძე) და დაიბეჭდა საქართველოს სსრ გახსახკომის ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატში. ტირაჟი 80 ათასი (სპეციალური ტომისა — 90 ათასი).

შემადგენლობა

ტომი	დასახელება	გამოცემის წელი
1	ა — ატოცი	1975
2	ატოცობა — გარიგა	1977
3	გარიგება — ეგე	1978
4	ეგევსი — თუთა	1979
5	თუთია — კოქტეილი	1980
6	კოქტო — მინკუსი	1983
7	მინორი — პეგუ	1984
8	პედაგოგი — სამეული	1984
9	სამეურვეო — ტიხტიხი	1985
10	ტიხუანა — შინდარა	1986
11	შინდი — ჰუხი	1987
	საქართველოს სსრ	1981

სხვა საბჭოთა ენციკლოპედიები

დედნისეული დასახელება	ქართული დასახელება	ტომთა რაოდენობა	გამოცემის წლები
Українська радянська енциклопедія	უკრაინული საბჭოთა ენციკლოპედია	17	1927—1934; 1959—1965; 1978—1985
Ўзбек совет энциклопедияси	უზბეკური საბჭოთა ენციკლოპედია	14	1971—1980
Հայկական սովետական հանրագիտարան	სომხური საბჭოთა ენციკლოპედია	13	1974—1987
Беларуская савецкая энцыклапедыя	ბელორუსული საბჭოთა ენციკლოპედია	12	1969—1975
ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია	ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია	12	1975—1987
Latvijas padomju enciklopēdija	ლატვიური საბჭოთა ენციკლოპედია	11	1981—1988
Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы	აზერბაიჯანული საბჭოთა ენციკლოპედია	10	1976—1987
Қазақ кеңес энциклопедиясы	ყაზახური საბჭოთა ენციკლოპედია	10	1972—1978
Lietuviškoji tarybinė enciklopedija	ლიტვური საბჭოთა ენციკლოპედია	13	1976—1985
Түркмен совет энциклопедиясы	თურქმენული საბჭოთა ენციკლოპედია	10	1974—1989
Енчиклопедия советикэ молдовеняскэ	მოლდავური საბჭოთა ენციკლოპედია	8	1970—1981
Энциклопедияи советии тоҷик	ტაჯიკური საბჭოთა ენციკლოპედია	8	1978—1988
Eesti nõukogude entsüklopeedia	ესტონური საბჭოთა ენციკლოპედია	8; 10+5	1968—1976; 1985—2006
Кыргыз Совет Энциклопедиясы	ყირგიზული საბჭოთა ენციკლოპედია	6	1976—1980
Сибирская советская энциклопедия	ციმბირული საბჭოთა ენციკლოპედია	4(დაგეგმ: 6)	1929—1933

იხილეთ აგრეთვე

ლიტერატურა

მეტრეველი, რ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 483.

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

[1] ჟურნ. „ტარტაროზი“, №97, 24 აპრილი, 1927, გვ. 8

[2] გაზ. „კომუნისტი“, №298 (4454), 26 დეკემბერი, 1935

[1]

[2]