ქსოვრისი

სოფელი
ქსოვრისი ქართ. ქსოვრისი
ქვეყანა	საქართველო
მხარე	მცხეთა-მთიანეთის მხარემცხეთა-მთიანეთის მხარე
მუნიციპალიტეტი	მცხეთის მუნიციპალიტეტი
თემი	ქსოვრისი
კოორდინატები	41°58′40″ ჩ. გ. 44°31′21″ ა. გ.
ცენტრის სიმაღლე	640 მ
ოფიციალური ენა	ქართული ენა
მოსახლეობა	1268 კაცი (2014)
ეროვნული შემადგენლობა	ქართველები (99,6 %)
სასაათო სარტყელი	UTC+4

ქსოვრისი — სოფელი საქართველოში, მცხეთის მუნიციპალიტეტში. თემის ცენტრი (სოფლები: ქსოვრისი, ვარდისუბანი). მდებარეობს მდინარე ქსნის მარცხენა ნაპირზე. ზღვის დონიდან 640 მეტრი. მცხეთიდან 22 კმ., ქსნის რკინიგზის სადგურიდან 15 კმ. საბჭოთა პერიოდში სოფელში მოქმედებდა მეთესლეობის საბჭოთა მეურნეობა, მეფრინველეობის ფაბრიკა. ქსოვრისის სასოფლო საბჭოში შედიოდა ასევე სოფელი ვაზიანი.

ისტორია

სოფელი ქსოვრისი ისტორიული ძეგლია მუხრანის ვაკეზე. სოფელი უძველესი დროიდანვე წარმოადგენდა ქსნის ხეობის მნიშვნელოვან დასახლებას. არაბი ისტორიკოსი ბელაძორის ცნობით, არაბებს სხვა მხარეებთან ერთად გარკვეული პირობით ქსოვრისიც დამორჩილებია. ქსოვრისის დაწინაურებაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა მისმა გეოგრაფიულმა მდებარეობამ. ქსოვრისზე გადიოდა „საქალაქო გზა“. აქ იღებდა სათავეს ე. წ. საგლახო რუ, რომელიც XVIII საუკუნეშიც მოქმედებდა. XVI საუკუნიდან სოფელი წილკნელის სამწყსოში და მუხრანბატონთა სათავადოში შედიოდა. ამავე ხანიდან ქსოვრისში ყმა-მამულის გარკვეულ ნაწილს ფლობდნენ რატიშვილები, ელიზბარაშვილები და გლურჯიძეები.

VIII საუკუნეში ქსოვრისი ლეკთა თარეშის წინააღმდეგ წარმოებული ბრძოლების ერთ-ერთ ბასტიონად იქცა. XVII-XVIII საუკუნეების მიჯნაზე ლეკთა წინააღმდეგ ბრძოლებში განსაკუთრებით გამოიჩინა თავი ქსნის ერისთავთა საგვარეულო სახლის განაყოფმა, აზნაურმა ზურაბ რატიშვილმა, რისთვისაც მას სამეფო კარმა თავადობა უბოძა. 1723 წელს ქსოვრისში დაბანაკდა ვახტანგ VI, რომელიც აქედან ხელმძღვანელობდა ლეკთა წინააღმდეგ წარმოებულ ბრძოლებს. 1732 წლის დეკემბერში ქსოვრისს ლეკები დაესხნენ თავს. გივი ამილახვარმა და თარხან ლუარსაბმა მტერი დაამარცხა.

დემოგრაფია

2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 1268 ადამიანი.

აღწერის წელი	მოსახლეობა
2002	1502
2014	1268

ისტორიული ძეგლები

სოფელში შემორჩენილია XVIII საუკუნის ქართული ხუროთმოძღვრული კომპლექსი რატიშვილების ციხე-დარბაზის ნანგრევები და ეკლესია. სოფლის განაპირას აღმართულია ცილინდრული კოშკი. XIX საუკუნეში დანგრეული სასახლის ადგილზე ორსართულიანი საცხოვრებელი სახლი ააშენეს. ციხე სამიარუსიანი იყო. მისი ერთადერთი ოთხსართულიანი საბრძოლო კოშკი სამხრეთ-დასავლეთ კუთხეშია აღმართული. კოშკის ქვედა სართულში ჭაა. ზედა სართული საბრძოლო ბაქანია, მეორე და მესამე სართულები საცხოვრებლად იყო გამოყენებული.

იხელეთ აგრეთვე

• თელოვნის ჯვარპატიოსნის ეკლესია

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 566.

• ჭყონია თ., საქართველოს ისტორიისა და კულტურის ძეგლთა აღწერილობა, ტ. 5, თბ., 1990. — გვ. 316.