საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის რეფერენდუმი (1991)

საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის რეფერენდუმი — 1991 წლის 31 მარტს, საქართველოს ხელისუფლებამ, უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარის, ზვიად გამსახურდიას ხელმძღვანელობით, ჩაატარა რეფერენდუმი — საერთო-სახალხო კენჭისყრა სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის საკითხზე.

რეფერენდუმი დაინიშნა საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს 1991 წლის 28 თებერვლის დადგენილების საფუძველზე. ამ დადგენილებით გაუქმდა საქართველოს რესპუბლიკის ტერიტორიაზე საბჭოთა კავშირის უმაღლესი საბჭოს მიერ 1991 წლის 17 მარტს დანიშნული რეფერენდუმი სსრ კავშირის შენარჩუნების საკითხზე და 1991 წლის 31 მარტს დაინიშნა საქართველოს რესპუბლიკის რეფერენდუმი საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის თაობაზე კითხვით „თანახმა ხართ თუ არა აღსდგეს საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა 1918 წლის 26 მაისის დამოუკიდებლობის აქტის საფუძველზე?“^[1]

რეფერენდუმი ჩატარდა 1991 წლის 31 მარტს მთელი საქართველოს მასშტაბით. რეფერენდუმში მონაწილეობა მიიღო სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ოლქისა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობამაც. რეფერენდუმში მონაწილეთა რაოდენობა შეადგენდა 3.302.572 ადამიანს (ამომრჩეველთა 90,3 პროცენტი). მონაწილეთა 98,08 პროცენტმა მხარი დაუჭირა საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენას. რეფერენდუმის შედეგად, იმავე წლის 9 აპრილს, საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესმა საბჭომ მიიღო საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტი. იმავე დღეს აშშ-ის სენატმა საგანგებო რეზოლუციით ^[2] ლეგიტიმურად ცნო 31 მარტის რეფერენდუმის შედეგები, რაც წარმოადგენდა საქართველოს დამოუკიდებლობის დე-ფაქტო ცნობას.

შედეგები

გადაწყვეტილება	ხმების რაოდენობა	%
მომხრე	3 295 493	99,08
წინააღმდეგი	16 917	0,51
ბათილად ცნობილი ხმები	13 690	0,41
ჯამში	3 326 100	100
რეგისტრირებული ამომრჩევლები/აქტივობა	3 334 286	90,57
წყარო: https://www.sudd.ch/event.php?lang=en&id=ge011991

ამომრჩეველთა საერთო რიცხვი იყო 3,672,403

რეფერენდუმის მონაწილეთა რიცხვი – 3. 334. 286, რაც შეადგენს ამომრჩეველთა საერთო რიცხვის 90,79%;

კენჭისყრის მონაწილეთა რიცხვი – 3. 326. 100; რაც შეადგენს ამომრჩეველთა საერთო რიცხვის 90,57%-ს;

სარეფერენდუმოდ გამოტანილი საკითხის დადებითად გადაწყვეტის „დიახ” მომხრეთა რიცხვი – 3. 295. 493, რაც შეადგენს კენჭისყრის მონაწილეთა რიცხვის 99,08%-ს;

სარეფერენდუმოდ გამოტანილი საკითხის უარყოფითად გადაწყვეტის, „არა” მომხრეთა რიცხვი – 16. 917, რაც შეადგენს კენჭისყრის მონაწილეთა რიცხვის 0,51%-ს.

ბათილად ცნობილი ბიულეტენების რაოდენობა — 13. 690, რაც შეადგენს კენჭისყრის მონაწილეთა რიცხვის 0, 41%-ს.

ცხინვალის რეგიონი

ქალაქ ცხინვალში, ყორნისისა და ჯავის რაიონებში რეფერენდუმი არ ჩატარებულა, მაგრამ საქართველოს ამომრჩეველთა საერთო რიცხვში გათვალისწინებულ იქნა ამ რეგიონის ამომრჩეველთა რაოდენობა. ამომრჩეველთა რაოდენობად აღებულ იქნა 1990 წლის ოქტომბრის არჩევნებისათვის არსებული რაოდენობა: ყორნისის რაიონში – 6786, ჯავის რაიონში – 6526, ჯავის რაიონის 474 ამომრჩეველმა ხმა მისცა საჩხერეში და ყველამ დადებითად უპასუხა კითხვას, ამიტომ ზემოთ აღნიშნული რიცხვი 474-ით შემცირდა. ქ. ცხინვალში იმ დროისთვის აღწერილი იყო 26594 ამომრჩეველი. იმის გათვალისწინებით, რომ 1989 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემებით ცხინვალში ქართველთა რაოდენობა მთელი მოსახლეობის 16,1% იყო, ხოლო ამჟამად დატოვეს ქალაქი და შეხიზნულები არიან სხვაგან, ქ. ცხინვალში ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობად აღებულ იქნა 22312.

ცხინვალის რაიონში რეფერენდუმი ჩატარდა 7 სასოფლო საკრებულოს ტერიტორიაზე, სადაც ამომრჩეველთა რაოდენობა იყო 11376, გაიცა 10182 ბიულეტენი, რომელთაგან 2 ბათილად იქნა ცნობილი. სარეფერენდუმო კითხვას დადებითი პასუხი („დიახ“) გასცა 10180 ამომრჩეველმა. რეფერენდუმი არ ჩატარებულა 3 საკრებულოს — გერის, ძარის და ხეთაგუროვის ტერიტორიებზე. გარდა ამისა, ბიყარისა და ღრომის სასოფლო საკრებულოების ტერიტორიაზე. რომელიც ოსებითაა დასახლებული. რეფერენდუმი ჩაატარა ღრომის საბჭოთა მეურნეობის თანამშრომელთა საერთო კრების მიერ არჩეულმა საუბნო სარეფერენდუმო კომისიამ. მის მიერ წარმოდგენილი ოქმის თანახმად, ღრომის საკრებულოს 329 ამომრჩევლიდან დადებითი პასუხი („დიახ“) გასცა 326 ამომრჩეველმა, უარყოფითი („არა“) — სამმა, ბიყარის საკრებულოს 283 ამომრჩევლიდან დადებითი პასუხი გასცა 281 ამომრჩეველმა, უარყოფითი – ორმა. მაგრამ იმის გამო, რომ ეს საუბნო სარეფერენდუმო კომისია კანონის მოთხოვნათა დაცვით არ იყო შექმნილი, ეს პასუხები საბოლოო შედეგებში არ იქნა გათვალისწინებული. საბოლოოდ, ამომრჩეველთა რაოდენობად რაიონში აღებული იქნა 15774 (1990 წლის ოქტომბრის მონაცემები), რეფკრენდუმისა და კენჭისყრის მონაწილეთა რაოდენობად კი — 10182.

ცენტრალური სარეფკრენდუმო კომისია იუწყება, რომ რეფერენდუმში მონაწილეობა ვერ მიიღო საარჩევნო უფლების მქონე საქართველოს ბევრმა მოქალაქემ, რომელთა ნაწილმა შეატყობინა კომისიას, რომ მხარს უჭერენ საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას. მათ შორის საქართველოს ფარგლებს გარეთ მყოფი 1509 ამომრჩეველი ყორნისის რაიონის ერთ-ერთი საკრებულოს 440 ამომრჩეველი. რომლებმაც ვერ შეძლეს ყორნისის რაიონიდან გამოსვლა, სულ 1798 ამომრჩველი.

გარდა ამისა, საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას მხარი დაუჭირა მუხროვანის დასახლებაში №123/44 დაწესებულებაში თავისუფლებააღკვეთილმა სხვადასხვა ეროვნების 78 მოქალაქემ, რომელთაც არა აქვთ საარჩევნო უფლება და რომელთაც საკუთარი ინიციატივით ჩაატარეს ფარული კენჭისყრა თვითნაკეთი ბიულეტენებით.

საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენას მხარი დაუჭირა აზარბაიჯანში მცხოვრებმა 391 ინგილომ. ჩრდილოეთ ოსეთში მცხოვებმა 784 ქართველმა, 458 ნალჩიკელმა, 1174 მოსკოველმა, 466 ლენინგრადელმა, 51 პიროვნებამ სხვადასხვა ქალაქიდან. ქართველმა და არაქართველმა, რომლებმაც იმედი გამოთქვეს, რომ საქართველოს მოქალაქის სტატუსის შემოღების შემდეგ მიიღებენ საქართველოს მოქალაქეობას.

საქართველოს რესპუბლიკის ცენტრალურ საარჩევნო კომისიას საჩხერის ტერიტორიული საარჩევნო კომისია გაცნობებთ, რომ 1991 წლის 31 მარტის საჩხერის რაიონის სოფელ პერევისის საარჩევნო უბანში რეფერენდუმში ხმა მისცეს ჯავის რაიონის სოფელ ქარზმანიდან 235-მა, ტბეთიდან – 16-მა, ხოლო ხახიეთიდან, თედენეთიდან, სინაგურიდან. ჯავაბეთიდან 198-მა ამომრჩეველმა. აქედან ყველა ხმა დადებითი აღმოჩნდა.

აჭარის არ

აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში ამომრჩეველთა საერთო რიცხვი იყო 224.788. რეფერენდუმსა და კენჭისყრაში მონაწილეობა მიიღო ამომრჩეველთა 96,64%-მა. სარეფერენდუმოდ საკითხის დადებითად გადაწყვეტაში – 97,67%-მა. უარყოფითად – 1,42%-მა.

აფხაზეთის ასსრ

აფხაზეთის ასსრ-ში ამომრჩეველთა საერთო რიცხვი იყო 347.175. რეფერენდუმში მონაწილეობა მიიღო 61,27%-მა; კენჭისყრაში – 61,23%-მა. სარეფერენდუმოდ გამოტანილი საკითხის დადებითად გადაწყვეტას მხარი დაუჭირა კენჭისყრის მონაწილეთა 97,73%-მა, რაც შეადგენს ამომრჩეველთა საერთო რიცხვის 59,84%-ს. უარყოფითად გადაწყვეტას — 1,42%-მა, რაც შეადგენს ამომრჩეველთა საერთო რიცხვის 0, 87%-ს.

გუდაუთის რაიონის ადგილობრივმა ხელისუფლებამ რეფერენდუმში მონაწილეობაზე უარი განაცხადა, ამიტომ ვერც ამომრჩეველთა აღრიცხვა ჩატარდა. გუდაუთის რაიონის ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობად აღებულ იქნა 1990 წლის მარტის არჩევნებისათვის არსებული რაოდენობა – 36060. იქ მხოლოდ ერთი საარჩევნო უბანი გაიხსნა ახალსოფელში. შესაბამისმა საარჩევნო კომისიამ ამომრჩეველთა სიაში შეიყვანა გუდაუთის რაიონის ყველა ამომრჩეველი, ვინც კი რეფერენდუმში მონაწილეობის სურვილი გამოთქვა. სიაში შეიყვანეს 2931 ამომრჩეველი, გაიცა 2931 ბიულეტენი, რომელთაგან 1 ბათილად იქნა ცნობილი. სარეფერენდუმო კითხვას დადებითი პასუხი გასცა 2928 ამომრჩეველმა, უარყოფილი — ორმა.

ტყვარჩელში ადგილობრივმა ხელისუფლებამ კი მაშინ გამოთქვა სურვილი რეფერენდუმის ჩატარებაზე, როდესაც საარჩევნო უბნებისა და კომისიების შექმნის ყველა ვადა ამოწურული იყო. ამიტომ ტყვარჩელის ამომრჩევლებს უფლება მიეცათ მონაწილეობა მიეღოთ კენჭისყრაში ქ. ოჩამჩირის წინასწარ განსაზღვრულ საარჩევნო უბანში, სადაც მისული ამომრჩევლები შეიტანეს ცალკე სიაში და კენჭისყრისთვის გამოყენებული იყო ცალკე ყუთი. სიაში შეიყვანეს 1017 ამომრჩეველი. სარეფერენდუმო კითხვას დადებითი პასუხი გასცა 1016-მა ამომრჩეველმა. უარყოფითი მხოლოდ ერთმა. ტყვარჩელის ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობად აღებული იქნა 1990 წლის მარტის არჩევნებისათვის არსებული რაოდენობა — 12975.

სოხუმში 57 საარჩევნო უბანში ყველაში კომისია დაკომპლექტდა სხვადასხვა პარტიის წარმომადგენლებით. რეფერენდუმს ესწრებოდნენ უცხოეთიდან მოწვეული მეთვალყურეები. უსაფრთხოებას უზრუნველყოფდა აფხაზეთის ასსრ-ის შინაგან საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენლები. მთთვის ვინც რეფერენდუმის დღეს ვერ დაესწრო, მათ (1500-მდე ამომრჩეველმა) ხმა მისცეს ცალკე გახსნილ სამ საარჩევნო უბანში.

აფხაზეთში რეფერენდუმის მსვლელობა გაშუქდა გაზეთ „აფხაზეთის ხმაში“.

ვლადისლავ არძინბა თავის წიგნში „Моя жизнь“, რომელშიც გვერდს არ უვლის არცერთ მოვლენას და დეტალურად აღწერს მათ, 31 მარტის რეფერენდუმზე იფარგლება მხოლოდ ერთი წინადადებით: „რაც შეეხება საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის რეფერენდუმს, რომელშიც აფხაზეთს მონაწილეობა არ მიუღია. 1991 წლის 9 აპრილს საქართველომ რეფერენდუმის შედეგებზე დაყრდნობით გამოაცხადა დამოუკიდებლობა“^[3].

პოლიტიკური მნიშვნელობა

1991 წლის 31 მარტის საყოველთაო-სახალხო რეფერენდუმის შედეგების საფუძველზე საქართველოს რესპუბლიკის უზენაესმა საბჭომ მიიღო „საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტი“, ხოლო 29 სექტემბერს აფხაზეთში ჩატარდა აფხაზეთის ასსრ-ის არჩევნები. კენჭისყრის შედეგად ავტონომიური რესპუბლიკის მოსახლეობამ უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს შემადგენლობა დააკომპლექტა.

აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უზენაესი საბჭოს არჩევნებზე აქტიურად მონაწილეობდნენ ისეთი პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლები, როგორებიც იყვნენ კომუნისტური პარტიისა და აფხაზეთის სახალხო ფრონტის ლიდერები — ვლადისლავ არძინბა, სერგეი ბაღაფში, სერგეი შამბა და სხვები, რომლებმაც პირველივე ტურში მოიპოვეს გამარჯვება. აღნიშნული პოლიტიკური ძალების (შემდგომში — სეპარატისული ლიდერების) მიერ საქართველოს რესპუბლიკის ადმინისტრაციულ ერთეულის, კერძოდ კი აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს არჩევნებში მონაწილეობით მოხდა მათ მიერ აფხაზეთის ტერიტორიაზე 31 მარტის რეფერენდუმის შედეგების პირდაპირი აღიარება, რაც კიდევ ერთი დასტურია აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის დე იურობისა.

იხილეთ აგრეთვე

ლიტერატურა

გაზ. „საქართველოს რესპუბლიკა“ 1991 წლის 5 აპრილი №67 გვ.1
გაზ. „აფხაზეთის ხმა“ 1991 წლის 2 აპრილი №57 გვ.1

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

↑ საქართველოს ეროვნული არქივი. ფონდი 1165, აღწერა 8, საქმე 2934, გვ. 322-323
↑ S.Res.94 - A resolution commemorating the two-year anniversary of the Soviet crackdown in Tbilisi, Georgia, on April 9, 1989, and urging the Soviet Union to recognize the will of the Georgian people and the legitimacy of the March 31, 1991, referendum.
↑ Ардзинба В. «Моя жизнь» - Воспоминания, Сух., 2018. ст., 163

[1] საქართველოს ეროვნული არქივი. ფონდი 1165, აღწერა 8, საქმე 2934, გვ. 322-323

[2] S.Res.94 - A resolution commemorating the two-year anniversary of the Soviet crackdown in Tbilisi, Georgia, on April 9, 1989, and urging the Soviet Union to recognize the will of the Georgian people and the legitimacy of the March 31, 1991, referendum.

[3] Ардзинба В. «Моя жизнь» - Воспоминания, Сух., 2018. ст., 163

[1]

[2]

[3]