შინაარსზე გადასვლა

ლიბერტარიანიზმი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ლიბერტარიანიზმი (ინგლ. libertarianism) — პოლიტიკური ფილოსოფიების ჯგუფი, რომლებიც ხაზს უსვამს პიროვნულ თავისუფლებასა და ნებაყოფლობით ასოციაციას. ლიბერტარიანელები მხარს უჭერენ მთავრობის მცირე ძალაუფლების ქვეშ ან სრულიად თავისუფალი საზოგადოების არსებობას.

ლიბერტარიანელი ისტორიკოსი ჯორჯ ვუდკოკი ლიბერტარიანიზმს განმარტავს, როგორც ფილოსოფიას, რომელიც ავტორიტეტის არსებობას დიდი კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს და საზოგადოების ტრანსფორმაციას რეფორმით ან რევოლუციის გზით ხედავს. ლიბერტარიანელი ფილოსოფოსი როდერიკ ლონგი ლიბერტარიანიზმს განმარტავს „ნებისმიერ პოლიტიკურ პოზიციად, რომელიც მხარს უჭერს ძალაუფლების რადიკალურ გადაცემას ძალდატანებითი სახელმწიფოსგან თავისუფალი ინდივიდების მოხალისეობრივი ასოციაციების ხელში“, იმის მიუხედავად, მიიღებს თუ არა „მოხალისეობრივი ასოციაცია“ თავისუფალი ბაზრის თუ კომუნალური კოოპერატივის ფორმას. აშშ-ს ლიბერტარიანული პარტიის მიხედვით, ლიბერტარიანიზმი არის ისეთი მთავრობის მხარდაჭერა, რომელიც მოხალისობრივად ფინანსდება და მისი მოვალეობები ინდივიდების ძალადობისგან დაცვით შემოიფარგლება.

ლიბერტარიანული აზროვნების სკოლები ერთმანეთისგან სახელმწიფოს უფლებების შემცირების ხარისხით განსხვავდება. ანარქისტული სკოლები მხარს უჭერენ სახელმწიფოს სრულ გაუქმებას. მონარქისტული სკოლები სახელმწიფოს მოვალეობად მხოლოდ მოქალაქეების აგრესიისგან, ქურდობისა და თაღლითობისგან დაცვას მიიჩნევს. ზოგიერთი სკოლა ღარიბების დახმარებას ეთანხმება. ასევე, არის სკოლები, რომლებიც მხარს უჭერენ კერძო საკუთრების უფლებებს განუკუთვნელ მიწებზე და ბუნებრივ რესურსებზე. ამის პარალელურად, არსებობს სკოლები, რომლებიც სრულიად უარყოფენ კერძო საკუთრების უფლებას და საერთო საკუთრებას უჭერენ მხარს. კიდევ ერთი კონტრასტი, რომელიც ლიბერტარიანელებს შორის არსებობს, არის ის, რომ ზოგიერთი მათგანი მხარს უჭერს წარმოების საშუალებებზე კერძო საკუთრების უფლების არსებობას, ზოგიერთი კი პირიქით, საერთო საკუთრებას ეთანხმება. პირველის მაგალითია კაპიტალისტური ეკონომიკური სისტემა, ხოლო უკანასკნელის - სოციალისტური. კონტრაქტარიანული ლიბერტარიანიზმი მიიჩნევს, რომ მთავრობის ლეგიტიმურობას განსაზღვრავს არა მართულების თანხმობა, არამედ - კონტრაქტი, ორმხრივი შეთანხმება, თუმცა ეს შეიძლება დავინახოთ როგორც კონსეკვენციალიზმი ან დეონტოლოგიზმი, გააჩნია კონტრაკტი რის საფუძველზე განისჯება. ზოგირთი ლიბერტარიანელი სოციალისტი უარყოფს დეონტოლიგიურ და კონსეკვენციალურ მიდგომას და იყენებს ისტორიულ მატერიალიზმს თავისუფლების მოპოვების გზის განსასჯელად.

ისეთი სწავლული, როგორიც ნოამ ჩომსკია, ამტკიცებს, რომ უმეტეს ქვეყნებში ტერმინები „ლიბერტარიანი“ და „ლიბერტარიანიზმი“ მემარცხენე ანარქიზმის სინონიმებია. მხოლოდ აშშ-ში ასოცირდება ლიბერტარიანელი იმ ადამიანთან, რომელსაც კონსერვატიული პოზიცია აქვს ეკონომიკის საკითხებზე და ლიბერალური შეხედულება — სოციალურ საკითხებზე, „კონსერვატორის“ და „ლიბერალის“ ზოგადი გაგებით აშშ-ში.

ზოგადი მიმოხილვა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიბერტარიანელი ფილოსოფოსები შეიძლება დაიყოს სამი ძირითადი კითხვით: არის თუ არა აქტის მორალურობა განსაზღვრული კონსეკვენციალურად ან დეონტოლოგიურად, არის თუ არა კერძო საკუთრება ლეგიტიმური და არის თუ არა სახელმწიფო ლეგიტიმური.

კონსეკვენციალისტური / დეონტოლოგიური განსხვავება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიბერტარიანზმში, რომელიც მხარს უჭერს კერძო საკუთრების უფლებას, გამოიყოფა ორი ტიპი, რომლებიც განსხვავებულ ეთიკურ დოქტრინებს ეფუძნებიან. ერთი არის კონსეკვენციალისტური ლიბერტარიანიზმი და მეორე დეონტოლოგიური ლიბერტარიანიზმი ან ლიბერტარიანული მორალიზმი. კონსეკვენციალისტური ლიბერტარიანიზმი ამტკიცებს, რომ თავისუფალი ბაზარი და ძლიერი კერძო საკუთრების უფლება, არის სასარგებლო შედეგების მომტანი, როგორიცაა სიმდიდრე და პროდუქტიულობა. დეონტოლოგიური ლიბერტარიანიზმი ამტკიცებს, რომ არსებობს მორალური წესები, რომლის დარღვევაც არავის შეუძლია მიუხედავად შედეგებისა. დეონტოლოგიური ლიბერტარიანიზმს მოჰყავს აგრესია და ძალდატანება მაგალითებად. დეონტოლოგიური ლიბერტარიანიზმი ზოგადად ანარქიზმის მხარდამჭერია. დეონტოლოგი ლიბერტარიანელი ანარქისტები სახელმწიფოს ადანაშაულებენ არა-აგრესიულობის პრინციპის დარღვევაში. კონსეკვენციალისტი ლიბერტარიანელები კი სახელმწიფოს უჭერენ მხარს. არსებობს ასევე დეონტოლოგიური და კონსეკვენციალისტური აზროვნების ჰიბრიდული ფორმებიც.

პროპერტარიანული / ნონ-პროპერტარიანული განსხვავება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნონ-პროპერტარიანული ლიბერტარიანელი ფილოსოფოსები თვლიან, რომ თავისუფლება ეს არის ავტორიტეტის არარსებობა და ამტკიცებენ, რომ საზოგადოება, რომელიც ეფუძნება თავისუფლებასა და თანასწორობას, შეიძლება მხოლოდ ჩამოყალიბდეს იმ ავტორიტარული ინსტიტუტების გაუქმებით, რომლებიც აწესებენ კონტროლს წარმოების საშუალებებზე და უქვემდებარებენ უმრავლესობას მმართველ კლასს ან პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ელიტას. უფრო მკაფიოდ, ის ჰგმობს კერძო საკუთრების უფლებას და აქედან გამომდინარე, მას არ მიაჩნია ლეგიტიმურად მავანის მოთხოვნა რომელიმე რესურსზე. ლიბერტარიანული სოციალიზმი არის პოლიტიკური ფილოსოფოსების ჯგუფი, რომელიც მხარს უჭერს არა-იერარქიულ, არა-ბიუროკრატიულ, უხელისუფლებო საზოგადოებას, სადაც წარმოების საშუალებებზე არ არსებობს კერძო საკუთრების უფლება. ტერმინი ლიბერტარიანული სოციალიზმი ასევე გამოიყენება, რომ განასხვავოს ეს ფილოსოფია სახელმწიფო სოციალიზმისგან და ანარქიზმისგან. ლიბერტარიანელი სოციალისტები იმედს ამყარებენ დეცენტრალიზებულ პირდაპირ დემოკრატიაზე როგორიცაა ლიბერტარიანული მუნიციპალიზმი, მოქალაქეთა ასამბლეები, სავაჭრო გაერთიანებები და მუშათა საბჭოები.

პროპერტარიანული ლიბერტარიანელი ფილოსოფოსები თავისუფლებას განმარტავენ როგორც არა-აგრესიულობას, ან სახელმწიფოს, სადაც არც ერთი პიროვნება ან ჯგუფი არ ახორციელებს აგრესიას სხვა პიროვნებასა თუ ჯგუფზე, სადაც აგრესია განიმარტება, როგორც კერძო საკუთრების უფლების შელახვა. ეს ფილოსოფია სრულად უჭერს მხარს კერძო საკუთრების უფლების ლეგიტიმურობას. პროპერტარიანული ლიბერტარიანელები თვლიან, რომ კერძო საკუთრების წესი არის ეთიკურიც და სარგებელიც საუკეთესო მოაქვს. ისინი ძირითადად უჭერენ მხარს თავისუფალ ბაზარს და არ ეწინააღმდეგებიან ძალების ნებისმიერ კონცენტრაციას (მონოპოლიებს), რომელსაც ხსნიან იმით, რომ ეს არა-ძალდატანებითი საშუალებების შედეგია.

სტატისტური / ანარქისტული განსხვავება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიბერტარიანელები განსხვავდებიან იმით, თუ რა ხარისხით უნდა შემცირდეს სახელმწიფოს უფლებები. ზოგიერთი მხარს უჭერს სახელმწიფოს არსებობას და ხედავს მას საჭიროდ, ამის პარალელურად ზოგიერთი უპირატესობას ანიჭებს უხელისუფლებო საზოგადოებას და სახელმწიფოს ხედავს როგორც არასასურველს, გამოუსადეგარს და საზიანოს. ხელისუფლების მხარდამჭერები ამტკიცებენ, რომ ბაზრის მიერ კონტროლირებადი თავდაცვა და სასამართლო ამახინჯებს სამართალს და აქცევს მას ფართომოხმარებად საქონლად, უქვემდებარებს მას ეკონომიურ ძალაუფლებას. მოწინააღმდეგეები ამტკიცებენ რომ სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებადი თავდაცვა და სასამართლო არის როგორც ამორალური, ასევე არაეფექტური. ლიბერტარიანელი სოციალისტები თვლიან, რომ თავისუფლება შეუთავსებელია სახელმწიფოსთან, ასკვნიან ამას სახელმწიფოს კლასების ბრძოლის ანალიზის საფუძველზე.

ეტიმოლოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტერმინი მოდის ფრანგული სიტყვიდან libertaire. სიტყვის გამოყენება „ლიბერტარიანელი“, იმისათვის რომ აღეწერათ რიგი პოლიტიკური პოზიციები, უკავშირდება სწორედ ამ ფრანგულ სიტყვას - libertaire, რომელიც ფრანგმა ანარქისტმა ჟოზეფ დეჟაკმა შემოიღო, რათა განესხვავებინა თავისი ლიბერტარიანული კომუნისტური მიდგომა მიუტიუელიზმისგან. მას შემდეგ, 1890 წლიდან, ლიბერტარიანიზმი გამოიყენება მემარცხენე ანარქიზმის სინონიმად. აშშ-ს გარდა, სხვა ქვეყნებში ლიბერტარიანიზმი მიიჩნევა როგორც ანარქიზმის სინონიმი.

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მეთვრამეტე საუკუნე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

განმანათლებლობის ხანა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ჯონ ლოკი

მეთვრამეტე საუკუნეში, ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში კლსიკურმა ლიბერალურმა იდეებმა ჰპოვეს აღორძინება. ლიბერტარიანიზმის სხვადასხვა სკოლის წარმომადგენლები კლასიკური ლიბერალური იდეების გავლენას განიცდიდნენ. ტერმინი ლიბერტარიანელი მეტაფიზიკურ, ფილოსიფიურ ჭრილში თავიდან, გვიანი განმანათლებლობის ხანაში, აღწერდა თავისუფლად-მოაზროვნეებს, რომელთაც სწამდათ თავისუფალი ნების, რითაც დეტერმინიზმს უპირისპირდებოდნენ. პირველი წერილობითი გამოყენება 1789 წელს უილიამ ბელშემს ეკუთვნის, როდესაც განიხილავს თავისუფალ ნებას და უპირისპირდება „ნესესიტარიანულ“ (იგივე დეტერმინისტულ) შეხედულებებს. 1793 წელს, უილიამ გოდვინმა დაწერა პოლიტიკური სამართალი, რომელსაც ზოგი ანარქიზმის პირველ გამოვლინებად მიიჩნევს. გოდვინი დაუპირისპირდა რევოლუციურ მოქმედებას და მიიჩნევდა მინიმალურ სახელმწიფოს, როგორ აწმყოს „საჭირო ბოროტებად“, რომელიც ცოდნის გავრცელებასთან ერთად თანდათან შეუსაბამო და უუნარო გახდებოდა. ამ პერიოდში ჯონ ლოკის ნაშრომები გახდა გავლენიანი. ლოკის პოლიტიკური თეორია სოციალური კონტრაქტის თეორიას ემყარება. თომას ჰობსისგან განსხვავებით, ლოკს სწამდა, რომ ადამიანურ ბუნებას ახასიათებს კეთილ-გონიერება და ტოლერანტობა. ჰობსის მსგავსად, ლოკს სჯეროდა, რომ ადამიანური ბუნება ადამიანს აძლევს საშუალებას იყოს ეგოისტი. ეს ნათელი ვალუტის გაჩენასთან ერთად გახდა. ბუნებრივ მდგომარეობად მიიჩნევა, როდესაც ყველა ადამიანი არის თანასწორი, დამოუკიდებელი და ყველას აქვს ბუნებრივი უფლება, დაიცვას თავისი „სიცოცხლე, ჯანმრთელობა და საკუთრება“. ეს გახდა საფუძველი ამერიკული დამოუკიდებლოს დეკლარაციაში ფრაზისა: „სიცოცხლე, თავისუფლება და ბედნიერებისკენ სწრაფვა“.

მიუტიუელიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მიუტიუელიზმი მეთვრამეტე საუკუნეში ინგლისური და ფრანგული მუშათა მოძრაობებით დაიწყო, სანამ მიიღებდა ანარქისტულ ფორმას, რომელიც ასოცირდებოდა პიერ-ჟოზეფ პრუდონთან საფრანგეთში და სხვებთან აშშ-ში. პრუდონმა შემოგვთავაზა სპონტანური წესრიგი, სადაც ორგანიზაცია წარმოიქმნება ცენტრალური ავტორიტეტის გარეშე, „პოზიტიური ანარქია“, სადაც წესრიგი წარმოიშვება, როდესაც ყველა აკეთებს „იმას რაც სურს და მხოლოდ იმას რაც უნდა“ და სადაც „სოციალური წესრიგს მხოლოდ ბიზნესის ტრანზაქციები აწარმოებენ“. მნიშვენლოვანია ავღნიშნოთ, რომ პრუდონმა განასხვავა ერთმანეთისგან იდეალური და პრაქტიკული პოლიტიკური შესაძლებლობები. ამ მიზეზით, მისი თეორეტიკული განცხადებებისგან განსხვავებით უკიდურესი სპონტანური თვით-მმართველობის შესახებ, პრუდონი აქტიურად იყო ჩაბმული საფრანგეთის პარლამენტურ პოლიტიკაში და თავს აკუთვნებდა არა ანარქისტურ, არამედ მუშათა სოციალისტურ მოძრაობებს, ასევე მხარს უჭერდა სახელმწიფო დაცის ქვეშ არსებულ მუშათა კოოპერატივებს და პროპაგანდას უწევდა ზოგიერთ ნაციონალიზაციის სქემას თავისი სახელმწიფო სამსახურის კარიერის განმავლობაში.

მიუტიუელისტური ანარქიზმი ეხება ისეთ საგნებს, როგორიცაა თანაზიარობა, თავისუფალი ასოციაცია, მოხალისეობრივი კონტრაქტი, ფედერაცია, საკრედიტო და სავალუტო რეფორმა. უილიამ ბეტჩელდერ გრინის მიხედვით, თითოეული მუშა მიუტიუელისტურ სისტემაში მიიღებს „ზუსტ გასამრჯელოს მისი სამუშაოსთვის; მომსახურებებს, რომლებიც თანაბარი ფასით გადაიცვლება სხვა მომსახურებებზე, მოგების ან ფასდაკლების გარეშე“. მიუტიუელიზმი რეტროსპექტიულად ხასიათდება, როგორც იდეოლოგიურად შუაში მყოფი ანარქიზმის ინდივიდუალისტურ და კოლექტივისტურ ფორმებს შორის. პრუდონი თავის მიზანს ახასიათდება, როგორც „საზოგადოების მესამე ფორმა, კომუნიზმისა და საკუთრების სინთეზი“.

ადრეული მეცხრამეტე საუკუნე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ეგოისტური ანარქიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ინდივიდუალისტური ანარქიზმის გავლენიანი ფორმა, „ეგოიზმი“ იგივე ეგოისტური ანარქიზმი, განისაზღვრა ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული და კარგად ცნობილი ინდივიდუალისტური ანარქიზმის პროპონენტის, გერმანელი მაქს შტირნერის მიერ. შტირნერის ეგო და იგი თვითონ, გამოქვეყნებული 1844 წელს, ამ ფილოსოფიის დამფუძნებელი ნაშრომია. შტირნერის მიხედვით, ინდივიდუალის უფლებების შემზღვუდელი ფაქტორი არის მხოლოდ მისი ძალაუფლება მოიპოვოს რაც სურს, ღმერთის, სახელმწიფოს და მორალის ჩაუთვლელად. შტირნერი თვლიდა, რომ უფლებები არის მოჩვენებითობა ადამიანის გონებაში და რომ არ არსებობს საზოგადოება, არსებობენ მხოლოდ ინდივიდუალები. იგი უჭერდა მხარს სურვილის მიხედვით მოქმედებეას, რომელსაც შტირნერი განიხილავდა, როგორც ორგანიზაციის ფორმას სახელმწიფოს ნაცვლად. ეგოისტი ანარქისტები ამტკიცებენ, რომ ეგოისტური სურვილი წარმოშობოს ინდივიდუალებს შორის ჭეშმარიტ და სპონტანურ გაერთიანებას.

ადრეული ინდივიდუალისტური ანარქიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
იოსია უორენი

იოსია უორენი ფართოდ ცნობილი, როგორც პირველი ამერიკელი ანარქისტი და ოთხგვერდიანი ყოველკვირეული გაზეთის მშვიდობიანი რევოლუციონერის, პირველი პერიოდული ანარქისტული გამოცემის რედაქტორი იყო 1833 წელს. ამერიკელი ანარქისტი ისტორიკოსის ეუნიკე მინიტ შუსტერის მიხედვით „ეს ნათელია... რომ პრუდონიანური ანარქიზმი ამერიკის შეერთებულ შტატებში სულ ცოტა 1848 წელს იყო დამკვიდრებული და ის ნაკლებად უკავშირდებოდა იოსია უორენისა და სტეფან პერლ ენდრიუსის ინდივიდუალისტურ ანარქიზმს... უილიამ ბ. გრინმა წარმოადგინა პრუდონიანური მიუტიუელიზმი ყველაზე წმინდა და სისტემატური ფორმით.“ ჰენრი დეივიდ თოროუ (1817-1862) იყო ფიგურა, რომელმაც მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინა ადრეულ ინდივიდუალისტურ აზროვნებაზე აშშ-სა და ევროპაში. თოროუ ამერიკელი მწერალი, პოეტი, ნატურალისტი, ანტიმოდერნისტი, გეოდეზისტი, ისტორიკოსი, ფილოსოფოსი და წამყვანი ტრანსცენდენტალისტი იყო. იგი ცნობილია თავისი წიგნით უოლდენ და ასეთი, სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა, ინდივიდუალური წინააღმდეგობის არგუმენტირება სამოქალაქო მთავრობის წინააღმდეგ, მორალური ოპოზოცია უსამართლო სახელმწიფოში. მოგვიანებით, ბენჟამინ ტაკერმა შეაერთა შტირნერის ეგოიზმი უორენისა და პრუდონის ეკონომიკასთან თავის გავლენიან ეკლეკტიკურ გამოცემაში თავისუფლება.

ამერიკული ინდივიდუალისტური ანარქიზმის მოწინავე თემა იყო თავისუფალი სიყვარული. თავისუფალმა სიყვარულმა წინ წამოწია ქალთა უფლებები, მათ შორის ის კანონები, რომლებიც ქალთა დისკრიმინაციას ახდენდა: მაგალითად, ქორწინების კანონები და ანტი-შობადობის კონტროლის ზომები. ამერიკული თავისუფალი სიყვარულის ყველაზე მნიშვნელოვანი ჟურნალი Lucifer the Lightbearer (1883-1907) იყო მოსე ჰარმანის და ლოის ვაისბრუკერის რედაქტორობით, ასევე პარალელურად გამოიცემოდა ეზრა ჰეივუდისა და ანგელა ჰეივუდის The Word (1872–1890, 1892–1893). XIX საუკუნის ბოლოს და XX საუკუნის დასაწყისში მთავარი ანარქისტული გაზეთი ამერიკაში Free Society (1895-1897 The Firebrand-ის სახელით; 1897-1904 Free Society-ის სახელით) იყო. პუბლიკაცია მხარს უჭერდა თავისუფალ სიყვარულსა და ქალთა უფლებებს, აკრიტიკებდა კომსტოკერისებურ ცენზურას სქესობრივ ინფორმაციაზე. ასევე, მ. ე ლაზარუსი იყო ამერიკული ინდივიდუალისტური ანარქიზმის მნიშვნელოვანი წარმომადგენელი, რომელიც აქტიურად უჭერდა მხარს თავისუფალ სიყვარულს.

ლიბერტარიანიზმი პოლიტიკური ფილოსოფია და პოლიტიკური მოძრაობაა, რომელიც მხარს უჭერს თავისუფლებას, როგორც მის მთავარ პრინციპს.[1] ლიბერტარიანელები ცდილობენ გაზარდონ ავტონომია და პოლიტიკური თავისუფლება, დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ თავისუფალ გაერთიანებას, არჩევანის თავისუფლებას, ინდივიდუალიზმსა და ნებაყოფლობით გაერთიანებას.[2] ლიბერტარიანელები ავტორიტეტისა და სახელმწიფო ძალაუფლების სკეპტიციზმს იზიარებენ, მაგარამ ზოგიერთი მათგანი განსხვავდება არსებული ეკონომიკური და პოლიტიკური სისტემების წინააღმდეგ მიმართულების მასშტაბით. ლიბერტარიანული აზრის სხვადასხვა სკოლა გვთავაზობს სხვადასხვა მოსაზრებას სახელმწიფო და კერძო ძალაუფლების ლეგიტიმურ ფუნქციებთან მიმართებაში, რომლებიც ხშირად ითხოვენ იძულებითი სოციალური ინსტიტუტების შეზღუდვას ან დაშლას. ლიბერტარიანიზმის სხვადასხვა ფორმის განსხვავებისთვის გამოყენებულია მისი სხვადასხვა კატეგორიზაცია.[3][4] მეცნიერები განასხვავებენ ლიბერტარიანულ შეხედულებებს საკუთრებისა და კაპიტალის ხასიათის მიმართებაში, როგორც წესი, მემარცხენე-მემარჯვენე ან სოციალისტურ-კაპიტალისტური ხაზით.[5]

მემარცხენე ლიბერტარიანული[6][7][8][9][10] იდეოლოგიები მოიცავს ანარქისტულ აზროვნების სკოლას,ასევე ახალი მემარცხენე აზროვნების სკოლებს, რომლებიც ორიენტირებულია ეკონომიკურ თანასწორუფლებიანობაზე, ისევე როგორც, გეოლიბერტარიანიზმზე, მწვანე პოლიტიკაზე, ბაზარზე ორიენტირებულ მემრცხენე ლიბერტარიანელებზე და შტაინერ-ვალენიტის სკოლაზე.[6][9][11][12][13] XX საუკუნის შუა ხანებში , მემარჯვენე ლიბერტარიანულმა იდეოლოგიებმა, როგორიცაა ანარქო-კაპიტალიზმი და მინარქიზმი, შექმნეს ტერმინი „ლიბერტარიანელი“, რათა მხარი დაეჭირათ ლეზე ფერის კაპიტალიზმისა და გაძლიერებული საკუთრების უფლებისათვის, მაგალითად, როგორიცაა მიწა, ინფრასტრუქტურა და ბუნებრივი რესურსები. [7][10][14][15][16][17][18] ეს უკანასკნელი კი ლიბერტარიანიზმის დომინანტური ფორმაა შეერთებულ შტატებში და იგი მხარს უჭერს სამოქალაქო თავისუფლებას, ბუნების კანონებს და თავისუფალი ბაზრის კაპიტალიზმს.[15][19][20][21][22][23]

მიმოხილვა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

განმარტება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მიუხედავად იმისა, რომ ლიბერტარიანიზმი წარმოიშვა, როგორც მემარცხენე პოლიტიკური ფორმა, XX საუკუნის შუა ხანებში თანამედროვე ლიბერტარიანიზმის განვითარებამ შეერთებულ შტატებში რამდენიმე ავტორსა და პოლიტოლოგს უბიძგა გამოეყენებინათ მისი ორი და მეტი კატეგორიზაცია, რათა განესხვავებინათ ლიბერტარიანული შეხედულებები საკუთრების ბუნებისა და კაპიტალის ირგვლივ, მემარჯვენე ან სოციალისტურ-კაპიტალისტური ხაზით. [3][4][5][13][24] განსხვავებით მემარჯვენე ლიბერტარიანლებისგან, რომლებიც უარყოფენ იარლიყს, კონსერვატიზმთან და მემარჯვენე პოლიტიკასთან ასოცირების გამო, და საკუთარ თავს მოიხსენიებენ, როგორც უბრალოდ „ლიბერტარიანელებს“, თავისუფალი ბაზრის ანტიკაპიტალიზმის დამცველებს შეერთებულ შტატებში და შეგნებულად თავს წარმოაჩენენ „მემარცხენე ლიბერტარიანელებად“ და ფართო მემარცხენე ლიბერტარიანელების ნაწილად.[13][24]

მიუხედავად იმისა, რომ ტერმინი „ლიბერტარიანელი“ მეტწილად ანარქიზმის სინონიმია, როგორც მემარცხენე ნაწილისა, ის დღემდე რჩება ლიბერტარიანული მემარცხენეობის ნაწილად, რომელიც ეწინააღმდეგება ზომიერ მემარცხენეობას, მაგალითად, სოციალისტურ დემოკრატიას, ავტორიტარიანულ ან სტატისტიკურ სოციალიზმს. მისი მნიშვნელობა ახლახან განზავდა იდეოლოგიურად განსხვავებული ჯგუფების, მათ შორის მემარჯვნეების შეერთებით.[7][14][25][25][26] როგორც ტერმინი, „ლიბერტარიანელი“ შეიძლება მოიცავდეს, როგორც ახალ მემარცხენე მარქსისტებს (რომლებიც არ უკავშირდებიან ავანგარდულ პარტიას), ასევე უკიდურეს ლიბერალებს (ძირითადად სამოქალაქო თავისუფლებით დაინტერესებულებს) ან სამოქალაქო ლიბერტარიანელებს. გარდა ამისა, ზოგიერთი ლიბერტარიანელი იყენებს ტერმინს „ლიბერტარიანელი სოციალისტი“, რათა თავიდან აიცილოს ანარქიზმის ნეგატიური დატვირთვა და ხაზი გაუსვან ლიბერტარიანიზმნის კავშირს სოციალიზმთან.[25][27]

XX საუკუნის შუა ხანებიდან ბოლომდე, თავისუფალი ბაზრის იდეოლოგიების აღორძიენაბას გაუგებრობა მოჰყვა იმასთან დაკავშირებით, თუ რა სახელწოდება უნდა ჰქონოდა ამ მოძრაობას. მიუხედავად იმისა, რომ მისი მიმდევრები უპირატესობას ანიჭებენ ტერმინს „ლიბერტარიანელი“, ბევრი კონსერვატი ლიბერტარიანელი უარყოფდა ტერმინის ასოციაციას 1960-იანი წლების ახალ მემარცხენეობასთან და მის ლიბერტარიანულ ჰედონიზმთან დაკავშირებით.[28] მოძრაობა დაიყო „კონსერვატიზმის“, როგორც ალტერნატივის გამოყენების გამო.[29] ისინი, ვინც იღვწოდნენ როგორც ეკონომიკური, ასევე სოციალური თავისუფლებისკენ, ცნობილი იქნებოდნენ, ლიბერტარიანელებად, მაგრამ ამ ტერმინმა შექმნა ასოციაცია შეზღუდული მთავრობის, დაბალი დაბეგვრის და მინიმალური სახელმწიფოს საწინააღმდეგოდ, რომელსაც მოძრაობა მხარს უჭერდა.[30] თავისუფალი ბაზრის აღორძინებისას წარმოქმნილი მოძრაობები მოიცავს კლასიკურ ლიბერალიზმს, ეკონომიკურ ლიბერალიზმს, თავისუფალი ბაზრის ლიბერალიზმსა და ნეოლიბერალიზმს.[28] როგორც ტერმინი, „ლიბერტარიანელი“ ან „ეკონომიკური ლიბერტარიანელი“, ყველაზე ხშირად მოძრაობის წევრების აღსაწერად გამოიყენება, ეს უკანასკნელი კი ემყარება როგორც, ოდეოლოგიის პირველობას ეკონომიკაში, ასევე მის განსხვავებას მემარცხენე ლიბერტარიანელებისგან.[29]

მიუხედავად იმისა, რომ ისტორიული ლიბერტარიანიზმი და თანამედროვე ეკონომიკური ლიბერტარიანიზმი იზიარებენ ზოგად ანტიპათიას ავტორიტარული ხელისუფლების ძალის მიმართ, ეს უკანასკნელი თავისუფალი ბაზრის კაპიტალიზმის მეშვეობით ნებას რთავს ძალაუფლების გამოყენებას. ისტორიულად, ლიბერტარიანელები, მათ შორის ჰერბერტ სპენსერი და მაქს სტირნერი მხარს უჭერდნენ პიროვნების თავისუფლებას მთავრობის ძალაუფლებისა და კერძო საკუთრებისგან.[31] ამის საწინააღმდეგოდ, მიუხედავად იმისა, რომ დაგმეს მთავრობის ხელყოფა პირადი თავისუფლებების მიმართ, თანამედროვე ამერიკელი ლიბერტარიანელები მხარს უჭერენ თავისუფლებას კერძო საკუთრების უფლებებთან შეთანხმების საფუძველზე.[32] საზოგადოებრივი კეთილმოწყობის გაუქმება კი საერთო თემაა თანამედროვე ამერიკულ ლიბერტარიანულ ნაშრომებში.[33]

თანამედროვე ამერიკელი ლიბერტარიანელის ვალერ ბლოკის მიხედვით, მემარჯვენე და მემარცხენე ლიბერტარიანელები ერთმანეთს ეთანხმებიან გარკვეულ შეხედულებებში. მიუხედავად, იმისა რომ რამდენიმე თანამედროვე ლიბერტარიანელი უარყოფს პოლიტიკურ სპექტრს, განსაკუთრებით კი მემარჯვენე-მემარცხენე პოლიტიკურ სპექტრს, შეერთებულ შტატებში ლიბერტარიანიზმის რამდენიმე მიმართულება და მემარჯვენე ლიბერტარიანელობა შეფასდა მემარჯვენეობად.[19][23][34][35][36][37][38][39][40][41][42][43] მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ამერიკელი ლიბერტარიანელი, როგორიცაა ვალტერ ბლოკი, ჰარი ბრაუნი, ტიბორ მაჩანი, ჯასტირ რაიმონდი, ლეონარდ რედი, და მიურეი როდბარდი უარყოფენ რაიმე ურთიერთობას, როგორც მემარცხენეებთან, ასევე მემარჯვენეებთან, სხა ამერიკელი ლიბერტარიანელები მაგალითად კევინ კარსონი, კარლ ჰესი, როდერიკ თ. ლონგმა და შელდონ რიჩმანი,[13][19][34][35][36][37][38][44][45][46] ამტკიცებდნენ, რომ ლიბერტარიანიზმი ფუნდამენტურად მემარცხენე პოზიციაა.[47][48]

ფილოსოფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პირველ რიგში, ლიბერტარიანელები პირადი ავტონომიის კონცეპციით ემხრობიან სამოქალაქო თავისუფლებას, სახელმწიფოს შემცირებას ან ლიკვიდაციას.[1] ლიბერტარიანიზმის მიმდევრები აღწერილნი არიან, როგორც მემარცხენე ან მემარჯვენე ლიბერტარიანელებად, რომლებიც საკუთარ თავს უწოდებენ უბრალოდ ლიბერტარიანელებს, ფილოსოფიას კი ლიბერტარიანობას. შედეგად, ზოგიერთი პოლიტოლოგი და მწერალი ლიბერტარიანიზმს ორ ან მეტ ჯგუფად ჰყოფს, რათა განასხვაონ ლიბერტარიანული შეხედულებები საკუთრების ბუნებისა და კაპიტალიზმის ირგვლივ.[3][4][5][49] შეერთებულ შტატებში, თავისუფალი ბაზრის ანტიკაპიტალიზმის მომხრეები შეგნებულად იწოდებენ თავს მემარცხენე ლიბერტარიანელებად და მიიჩნევენ, რომ მიეკუთნებიან ფართო ლიბერტარიანელი მემარცხენეების ნაწილს.[13][24]

მემარცხენე ლიბერტარიანიზმი, მოიცავს ლიბერტარიანულ რწმენებს, რის მიხედვითაც, დედამიწის ბუნებრივი რესურსები ეკუთვნის ყველას თანასწორუფლებიანად ან კოლექტიურად.[6][6][7][8][9][10][11][12][12][15] სოციალისტი ლიბერტარიანელები,[49][50][51][52] როგორებიც არიან სოციალისტური და ინდივიდუალისტური ანარქისტები, ლიბერტარიანელი მარქსისტები, საბჭოთა კომუნისტები, ლუქსემბურგისტები და დე ლეონისტები ხელს უწყობენ უზუფრუქტისა და სოციალისტური ეკონომიკის თეორიების განვითარებას, მათ შორის კომუნიზმის, კოლექტივიზმის, სინდიკალიზმისა და მუტუალიზმის ჩათვლით.[11][13] ისინი აკრიტიკებენ სახელმწიფოს, როგორც პირადი საკუთრების დამცველს და თვლიან, რომ კაპიტალიზმი ხელფასის მონობას გულისხმობს.[50][51][52]

მემარჯვენე ლიბერტარიანიზმი[7][10][14][15] შეერთებულ შტატებში განვითარდა XX საუკუნის შუა ხანებში, ევროპელი მწერლების, ჯონ ლოკის, ფრიდრიხ ჰაიეკისა და ლუდვიგ ფონ მიზესის ნაშრომებიდან. ის დღეს შეერტებულ შტატებში ლიბერტარიანიზმის ყველაზე პოპულარული ფორმაა და[15][53] ძირითადად კლასიკური ლიბერალიზმის გაგრძელებად ან რადიკალიზაციად მიიჩნევა. ყველაზე მნიშვნელოვანი ადრეული მემარჯვენე ლიბერალიზმის ფილოსოფოსი კი არის რობერტ ნოზიკი.[15][53][54][55][56] მიუხედავად იმისა, რომ ამ ფრთის წარმომადგენლები იზიარებენ მემარცხენე ლიბერტარიანელების შეხედულებებს სოციალური თავისუფლების მიმართ, მემარჯვენე ლიბერტარიანელებისთვის ღირებულია სოციალური ინსტიტუტები, რომლებიც აღასრულებენ კაპიტალიზმის პირობებს. ამასთანავე, უარყოფენ იმ ინსტიტუტების ფუნქციონირებას, რომლებიც მათ საწინააღმდეგოდ ფუნქციონირებს იმ მოტივით, რომ ასეთი ჩარევები წარმოადგენს ინდივიდების ზედმეტ იძულებას და ხელს უშლის მათ ეკონომიკურ თავისუფლებას.[57] ანარქო-კაპიტალისტები[10][14] ცდილობენ სახელმწიფოს შემცირებას, კერძო დაფინანსებული უსაფრთხოების სამსახურების გამოყენებით, ხოლო მინარქისტები იცავენ მხოლოდ იმ სამთავრობო ფუნქციებს, რომლებიც საჭირო და აუცილებელია ადამიანის ბუნებრივი უფლებების დასაცავად, პირადი კუთვნილების ან ავტონომიის ფარგლებში.[58]

ლიბერტარიანული პატერნალიზმი[59] - მიმდინარეობა, რომელსაც მხარს უჭერეს ორი ამერიკელი მეცნიერი და ეკონომისტი რიჩარდ თალერი და კას სუნსტეიი.[60] წიგნში „სწრაფი და ნელი ფიქრი“, დენიელ კანემანი გვთავაზობს მოკლე რეზიუმეს: „თალერი და სუსტეინი მხარს უჭერენ ლიბერტარიანული პატერნალიზმის პოზიციას, რის მიხედვითაც სახელმწიფოს და სხვა ინსტიტუტებს აქვთ უფლება, რომ მიიღონ გადაწყვეტილებები საკუთარი გრძელვადიანი ინტერესების სასარგებლოდ“.[61]

ნეო ლიბერტარიანიზმი - აერთიანებს „ლიბერტარიანელების მორალურ ვალდებულებას ნეგატიური თავისუფლებისადმი და პროცედურას, რომელიც ზღუდავს თავისუფლების პრინციპებს ერთიანი შეთანხმების საფუძველზე, სადაც ყველას პირადი ინტერესი თანაბრად იქნება გათვალისწინებული“.[62] ნეო ლიბერტარიანიზმის ფესვები ჯერ კიდევ 1980-იან წლებში წარმოიშვა, როდესაც ამერიკელმა ფილოსოფოსმა ჯეიმზ სტერბმა პირველად აღწერა იგი ნოტრ-დამის უნივერსიტეტში. სტერბი დააკვირდა, რომ ლიბერტარიანობა მხარს უჭერს მთავრობას, რომელიც უკვე თაღლითობის, ქურდობის, ძალის გამოყენების და სხვა ნეგატიური თავისუფლებების აღსრულების მეტს აღარაფერს აკეთებდა და ეწინააღმდეგებოდა ესაია ბერილინის პიზიტიურ თავისუფლებებს.[63] სტრები დაუპირისპირდა ძველი ლიბერტარიანიზმის სამაგალითო მინარქისტულ სახელმწიფო მოდელს და ამბობდა, რომ „ცხადია, შეუძლებელია საზოგადოებაში ყველას გარანტირებული ჰქონდეს სრული თავისუფლება, როგორც ეს განსაზღვრულია ამ იდეალით: ბოლოს და ბოლოს შესაძლებელია ადამიანების რეალური და წარმოსახვითი სურვილები სერიოზულ კონფლიქტში გადაიზარდოს. ასევე შეუძლებელია საზოგადოებაში ყველა სრულყოფილად თავისუფალი იყოს სხვა პირების ჩარევისგან“.[64]

სოციალური ლიბერალიზმი, ანუ „ლიბერტარიანული სოციალ დემოკრატია“ არის პოლიტიკური ფილოსოფია და იდეოლოგია, რომელიც ამტკიცებს, რომ ყველა ადამიანი იმსახურებს შესაბამის საჭიროებას, თავისუფლებას და დამოუკიდებლობას. მნიშვნელოვანია, მისი გამიჯვნა მემარცხენე ლიბერტარიანიზმისგან. ისინი საუბრობენ, როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური თავისუფლების არსებობაზე და ამბობენ, რომ ორივე თანამბრად მნიშვნელოვანია მათთვის. შესაბამისად, ლიბერტარიანული იდეოლოგია უნდა ფორმირდეს თავისუფლებისა და სამართლინობის თვალსაზრისით. სოციალ-ლიბერტარიანელები ამერიკელ ლიბერტარიანელებს ეთანხმებიან 90%-ით, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც საკითხი ეხება ბაზრის ჩავარდნას ან კეთილდღეობას. სოციალ-ლიბერტარიანელებს სჯერათ სოციალური კაპიტალიზმის და მისი სახემლწიფოსგან დამოუკიდებლობის. ამავე დროს, მათ სჯერათ სოციალური უსაფრთხოების ქსელის, უნივერსალური ჯანდაცვის და უნივერსალური ძირითადი შემოსავლების ქონის. შესაბამისად, ისინი მხარს უჭერენ ლიბერტარიანულ ერთიანობას ყველა ლიბერტარიანელისთვის, განურჩევლად ცენტრისტისა, მემარცხენისა თუ მემარჯვენისა.

ტიპოლოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შეერთებულ შტატებში ლიბერტარიანელი არის ტიპოლოგია, რომელიც გამოიყენება ისეთი პოლიტიკური პოზიციის აღსაწერად, რომელიც მხარს უჭერს მცირე მთავრობას, არის ტრადიციულად ლიბერალი და ფისკალურად კონსერვატი, ორგანზომილებიანი პოლიტიკური სპექტრისთვის. ასეთია ლიბერტარიანიზმით შთაგონებული ნოლანის სქემა, სადაც სხვა მთავარი ტიპოლოგიები კონსერვატული, ლიბერალური და პოპულისტურია.[65][66][67][68] ლიბერტარიანელები მხარს უჭერენ უმსხვერპლო დანაშაულს, მაგალითად მარიხუანის მოხმარებას, ხოლო ეწინააღმდეგებიან დაბეგვრის მაღალ დონეს და სახელმწიფო ხარჯებს ჯანდაცვაზე, კეთილდღეობასა და განათლებაზე.[65] ლიბერტარიანიზმი შეერთებულ შტატებში ათვისებულ იქნა, იქ სადაც ლიბერალები ასოცირებულნი გახდნენ სახელმწიფო ხარჯების სოციალურ პოლიტიკაზე მიმართვისკენ.[69] ლიბერტარიანიზმი ასევე შეიძლება მივიჩნიოთ ანარქისტულ იდეოლოგიად, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნეში განვითარდა და ასევე შეგვიძლია მივიჩნიოთ ლიბერალურ ვერსიათ, რომელიც შეერთებულ შტატებში წარმოშობით პრო კაპიტალისტურია.[6][7][10]

გამოკითხვების თანახმად, დაახლოებით ყოველი მეოთხე ამერიკელი თავს ლიბერტარიანელად მიიჩნევს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ჯგუფი იდეოლოგიურად ორიენტირებული არ არის, ტერმინი ლიბერტარიანელი ჩვეულებრივ გამოიყენება შეერთებული შტატებში ფართოდ გავრცელებული ლიბერტარიანიზმის ფორმის აღსაწერად. ასევე, ამ ფორმას ხშირად ლიბერალიზმსაც უწოდებენ ევროპაში, სადაც ლიბერალიზმს სხვა მნიშვნელობა აქვს. ზოგიერთ აკადემიურ წრეებში ამ ფორმას მემარჯვენე ლიბერტარიანიზმასაც უწოდებენ და მემარცხენე ლიბერტარიანიზმის შესავსებად იყენებენ.[6][7][10][15][69][70][71][72][73]

ანარქიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ანარქიზმის ისტორია.
Pierre-Joseph Proudhon, the first to proclaim himself as an anarchist

თანამედროვე ანარქიზმი წარმოიშვა განმანათლებლობის პერიოდში რელიგიური და სეკულარული აზროვნების მიხედვით. მის წარმოშობაზე კი დიდი გავლენა იქონია ჟან-ჟაკ რუსოს არგუმენტებმა თავისუფლების მორალური ცენტრალიზაციის შესახებ.[74]

საფრანგეთის რევოლუციის ფონზე 1790-იანი წლების პოლიტიკური არეულობის ფარგლებში, უილიამ გოდვინმა განავითარა თანამედროვე ანარქისტული აზროვნების პირველი გამოხატულება.[75][76] პიტერ კროპოტკინის აზრით, გოდვინა „პირველმა ჩამოაყალიბა ანარქიზმის პოლიტიკური და ეკონომიკური კონცეფციები, მიუხედავად იმისა, რომ თავის ნაშრომებში მის იდეებს ანარქიზმს არ უწოდებდა“, ხოლო თავად გოდვინი მის ანარქისტულ იდეებს ედმუნდ ბურკის ნაშრომებს უკავშირებდა.[77][78]

ზოგადად, გოდვინი განიხილება, როგორც ფილოსოფიური ანარქიზმის აზროვნების სკოლის ფუძემდებელი. იგი წიგნში „კვლევა პოლიტიკურ სამართლიანობაზე“ (1793) ამტკიცებს, რომ მთავრობას თავისებურად ბოროტი გავლენა აქვს საზოგადოებაზე, რაც განაპირობებს უვიცობასა და მასზე დამოკიდებულებას. ის ფიქრობდა, რომ მიზეზების გამოყენების მასაზე გავრცელება, საბოლოოდ გამოიწვევდა მთავრობის, როგორც არასაჭირო ძალის, გაქრობას.[76][76][79] მიუხედავად იმისა, რომ იგი არ ეთანხმებოდა სახელმწიფოს მორალურ ლეგიტიმურობას, წინააღმდეგი იყო რევოლუციური გზებით მთავრობის ძალაუფლებისგან ჩამოშორების. უფრო მეტიც, გოდვინი მხარს უჭერდა მთავრობის ჩამოშორებას მშვიდობიანი პროცესების განვითარებით.[80]

მისმა ზიზღმა წესებზე დამოკიდებული საზოგადოების მიმართ, აიძულა მას, რომ განეგმირა ხალხის „გონებრივი მონობის“ გამოვლინება, კანონის საფუძვლები, საკუთრების უფლებები და ქორწინების ინსტიტუტიც კი. გოდვინი საზოგადოების ძირითად საფუძვლად მიიჩნევდა, ინდივიდების ბუნებრივი განვითარების შეზღუდვას, გამოყენებინათ მართებული მსჯელობის შესაძლებლობა, რათა სოციალური ორგანიზაციის ორმხრივად სასარგებლო მეთოდისთვის. თითოეულ შემთხვევაში, მთავრობა და მისი ინსტიტუტები ნაჩვენებია, როგორც ძალა შეზღუდოს ინდივიდების განვითარების შესაძლებლობა, რათა ისინი სრულიად დამოკიდებულნი იყვნენ ზემოთაღნიშნულ ინსტიტუტებზე.[76]

საფრანგეთში რევოლუციის პერიოდში მრავალი ანარქისტული მიმდინარეობა გაჩნდა, თუმცა, 1793 წლის სექტემბერში ზოგიერთი რევოლუციონერი სიტყვას „ანარქისტი დადებითად იყენებდა.[81] „ცოფიანები“ ეწინააღმდეგებოდნენ რევოლუციურ მთავრობას სწორედ ზემოთხსენებული თვალსაზრისით. იაკობინელთა დიქტატურის დაგმობით, ჟარ ვარლეტმა 1794 წელს დაწერა, რომ „მთავრობა და რევოლუცია შეუთავსებელია, თუ ხალხს არ სურს მოაქციოს მისი შექმნილი ხელისუფლება თავის წინააღმდეგ მუდმივ აჯანყებაში.[82] სილვან მარელახი, თავის „თანასწორთა მანიფესტში“, იმედოვნებს, რომ „ერთხელ და სამუდამოდ გაუჩინარდება აღმაშფოთებელი განსხვავება მდიდრებსა და ღარიბებს, დიდებსა და პატარებს, ბატონებსა და ყმებს და მმართველთა და მმართულთ შორის“.[82]

ლიბერტარიანული სოციალიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

„ლიბერტარიანული კომუნიზმი“, „ლიბერტარიანული მარქსიზმი“, „ლიბერტარიანული სოციალიზმი“, ის ტერმინებია, რომლებსაც სხვადასხვა პერქპექტივის მქონე აქტივისტები იყენებდნენ თავიანთ შეხედულებებზე.[83] ჯოსეფ დეჟაკი პირველი ანარქისტ-კომუნისტი ფილოსოფოსი იყო, რომელმაც თავი ლიბერტარიანელად შეაფასა.[84] მუტუალისტი ანარქისტი ფოლოსოფოსის პიერ-ჟოზეფ პრუდონისგან განსხვავებით, დეჟაკი ამტკიცებდა, რომ „მუშაკს უნდა ჰქონდეს თავისი საჭიროებების დაკმაყოფილების უფლება, განურჩევლად მისი ბუნებისა.“[85][86] ანარქისტი ისტორიკოსის მაქს ნეტლაუს თანახმად, ტერმინი „ლიბერტარიანული კომუნიზმი“ პირველად გამოიყენეს 1880 წლის ნოემბერში, როდესაც საფრანგეთის ანარქისტულმა კონგრესმა შეიმუშავა ეს ტერმინი მისი დოქტრინების უფრო მკაფიოდ იდენტიფიცირებისთვის.[87]

ინდივიდუალისტური ანარქიზმი წარმოადგენს ანარქისტული მოძრაობის აზროვნების რამდენიმე ტრადიციას, რომლებიც ხაზს უსვამენ ინდივის და მის ნებას ნებისმიერი სახის გარე განმსაზღვრელ ფაქტორზე, როგორიცაა მაგალითად ჯგუფები, საზოგადოება, ტრადიციები და იდეოლოგიური სისტემები.[88][89] ინდივიდუალისტური ანარქიზმის გავნენიანი ფორმა, ეგოისმი ან ეგოისტური ანარქიზმი, განმარტა ინდივიდუალისტური ანარქიზმის ერთ-ერთმა ადრეულმა და ყველაზე ცნობილმა მომხრემ, გერმანელმა მაქს შტირნერმა.[90][91] შტინერის წიგნი „ეგო და მისი საკუთრება“ გამოიცა 1844 წელს და იყო ფილოსოფიის დამაარსებელი ნაშრომი.[91] შტინერის აზრით, ინდივიდუალური უფლებების ერთადერთი შეზღუდვა არის მათი ძალა, მიიღონ ის, რაც სურთ, ღმერთის, სახელმწიფოსა და ძნეობის გათვალისწინების გარეშე.[92][93] შტირნერი მხარს უჭერდა თვითდამკბიდრებას და ამბობდა რომ უნდა ეარსება ეგოისტურ გაერთიანებებს, არასისტემურ ასიციაციებს, რომლებიც იქნებოდა პარტიულად განახლებადი და იქნებოდა ორგანიზაციის ფორმა სახელმწიფოს ნაცვლად.[94][95] ეგოსიტი ანარქისტები ამტკიცებდნენ, რომ ეგოიზმი ხელს შეიწყობდა ადამინებს შორის ჭეშმარიტ და სპონტანურ კავშირს.[96] ეგოიზმმა შტირნერის ფილოსოფიის მრავალი ინტერპრეტაცია გააჩინა. მოგვიანებით, შტირნერის ფილოსოფია ხელახდა აღმოაჩინა და დააწინაურა გერმანალემა ფილოსოფოსმა ანარქისტმა და ლგბტ ქტივისტმა ჯონ ჰენრი მაკაიმ. ჯოსია უორენი კი განიხილება, როგორც პირველი ამერიკელი ანარქისტი და ავტორი პირველი ოთხ გვერდიანი საკვირაო გაზეთისა, „მშვიდობიანი რევოლუციონერი“, რომელიც მან დაარედაქტირა 1833 წელს და იყო პირველი ანარქისტული პერიოდული გამოცემა.[97][98] ამერიკელი ანარქისტი ისტორიკოსის, ეუნიკე მინეტ შუსტერისთვის, „აშკარაა [...], რომ პრუდონული ანარქიზმი გვხვდებოდა შეერთებულ შტატებში, სულ მცირე, ჯერ კიდევ 1848 წელს და რომ არ იცოდა მისი დამოკიდებულება ჯოსია უორენისა და სტივენ პერლ ენდრიუსის ინდივიდუალისტურ ანარქიზმთან. [...] უილიამ ბ. გრინმა წარმოადგინა ეს პრუდონული მუტუალიზმი თავისი ყველაზე სუფთა და სისტემური ფორმით“.[99]

მოგვიანენიბთ, ბენჟამინ ტაკერმა შეარკინა შტირნერის ეგოიზმი უორენისა და პრუდონის ეკონომიკასთან და გააეღიანა თავის ეკლექტურ გავლენიან გამოცემა Libert-ში. ამ ადრეული გავლენის შედეგად, ინდივიდუალისტურ ანარქიზმს სხვადასხვა ქვეყანაში იზიდავდა ბოჰემიელი მხატვრებისა და ინტელექტუალების მცირე რაოდენობა,[100] თავისუფალი სიყვარულისა და მშობადობის კონტროლის მხარდამჭერები, ინდივიდუალისტი ნატურალისტებისი ნუდისტები, თავისუფალი აზროვნებისა და ანკლერისტიზმის მომხრე აქტივისტები, აგრეთვე, ახალგაზრდა ანარქისტი უკანონოდ მიიჩნევს უკანონობას და ინდივიდუალურ მელიორაციას.[101][102][103][104][105][106][107][108][109] მსგავს ატორებსა და აქტივისტებს შორის იყვნენ: ემილი არმანდი, ჰან რაინერი, ანრი ცისლი, რენცო ნოვატორე, მიგელ გიმენიზ იგულადა, ადოლფ ბრენდი და ლევ ჩერნი.

Sébastien Faure, prominent French theorist of libertarian communism as well as atheist and freethought militant

1873 წელს პრუდოს მიმდევარი და თარჯიმანი, კატალონიელი ფრანჩესკ პი მერგალი, გახდა ესპანეთის პრეზიდენტი პროგრამით, რომლის მიზანიც პრუდონის ხაზით დეცენტრალიზებული და კანტონისტული პოლიტიკური სისტემის შექმნა იყო,[110] რომელსაც რუდოლფ როკერის თანახმად ჰქონდა „პოლიტიკური იდეები, [...] ბევრი საერთო ჰქონდა პირველი პერიოდის ანგლო-ამერიკული ლიბერალიზმის წარმომადგენლებთან. მას სურდა სახელმწიფო ძალაუფლების მინიმუმამდე შეზღუდვა და თანდათანობით მისი სიციალისტური ეკონომიკის წესრიგით ჩანაცვლება“.[111] მეორეს მხრივ, ფერმინ სარვოჩეა,ქალაქ კადიზის მერი და კადიზის პროვინციის პრეზიდენტი, იყო XIX საუკუნის ბოლოს ანარქისტული აზროვნების ერთ-ერთი მთავარი პროპაგანდისტის ამ მხარეში და ითვლებოდა „XIX საუკუნის ესპანეთის ანარქისტული მოძრაობის, ალბათ, ყველაზე საყვარელ ფიგურად“.[112][113] იდეოლოგიურად, მასზე გავლენა მოახდინეს ბრედლუმ, ოუენმა და პეინმა, რომელთა ნამუშევრები მან შეისწავლა ინგლისსა და კროპოტკინში ყოფნისას.[112]

1917-1923 წლების რევოლუციური ტალღა, ასახავს ანარქისტების აქტიურ მონაწილეობას რუსეთსა და ევროპაში. რუსი ანარქისტები მონაწილეობდნენ ბოლშევიკებთან ერთად, როგორც 1917 წლის თებერვლის, ისე ოქტომბრის რევოლუციებში. მაგარამ, რატომღაც, ბოლშევიკებმა ცენტრალურ რუსეთში სწრაფად დაიწყეს ლიბერტარიანელი ანარქისტების დაპატიმრება ან მიწისქვეშ გამოკეტვა. ბევრი გაიქცა უკრაინაში[114] სადაც ისინი იბრძოდნენ თავისუფალი ტერიტორიის დასაცავად რუსეთის სამოქალაქო ომში თეთრი მოძრაობის, მონარქისტებისა და რევოლუციის სხვა ოპონენტების წინააღმდეგ, ხოლო შემდეგ ბოლშევიკთა წინააღმდეგ, როგორც უკრაინის რევოლუციური აჯანყებული არმიის ნაწილი ნესტორ მახნოს მეთაურობით, რომელსაც ანარქისტული საზოგადოება რეგიონში რამდენიმე თვის დაარსებული ჰქონდა. ასევე ბოლშევიკურ პოლიტიკას აპროტესტებდნენ ამერიკელი ანარქისტები ალექსანდრე ბერკმანი და ევა გოლდმანი, მანამ სანამ განდევნილები იქნებოდნენ რუსეთის ტერიტორიიდან.[115] ბოლშევიკების გამარჯვებამ საერთაშორისო დონეზე დააზიანა ანარქისტული მოძრაობები, ვინაიდან კომუნისტურ პარტიებს უერთდებოდნენ მუშაკები და სხვა აქტივისტები. მაგალითად, საფრანგეთსა და შეერთებულ შტატებში, CGT და IWW ძირითადი სინდიკალისტური მოძრაობის წევრები შეუერთდნენ კომინტერებს. პარიზში, რუს ანარქისტ დევნილთა დიელო[116] პარიზში, რუს ანარქისტ დევნილთა დიელო ტრუდას ჯგუფმა, რომელშიც შედიოდა ნესტორ მახნო, გამოაქვეყნა 1926 წლის მანიფესტი, ანარქისტთა გენერალური კავშირის ორგანიზაციული პლათფორმა, ანარქისტული საორგანიზაციო სტრუქტურის შექმნის მოთხოვნით.[117][118]

გერმანიაში- 1918-1919 წლების ბავარიის საბჭოთა რესპუბლიკას ლიბერტარიანული სოციალისტური მახასიათებლები ჰქონდა.[119][120] იტალიაში- ანარქო-სინდიკალისტური პროფკავშირი Unione Sindacale Italiana 1918-1921 წლებში გაიზარდა 800000 წევრით, ე.წ. ბენიო როსოს დროს.[121] ევროპაში ფაშიზმის აღმავლობასთან ერთად, 1920-იან და 1930-იან წლებს შორის, ანარქისტებმა დაიწყეს ფაშისტებთან ბრძოლა იტალიაში,[122] საფრანგეთში 1934 წლის თებერვლის არეულობის დროს[123] და ესპანეთში, სადაც CNT არჩევნების ბოიკოტმა მემარჯვენე ფრთის წარმომადგენლები მიიყვანა გამარჯვებამდე და მოგვიანებით, 1936 წელს კენჭისყრაში მონაწილეობამ ხელი შეუწყო ხალხის ფრონტის ხელისუფლებაში დაბრუნებას. ამან კი, გამოიწვია მმართველი კლასის გადატრიალების მცდელობა და ესპანეთის სამოქალაქო ომი (1936-1939).[124] Gruppo Comunista Anarchico di Firenze-მა დაადგინა, რომ მეოცე საუკუნის დაასწყისში, ლიბერტარიანული კომუნიზმი და ანარქისტული კომუნიზმი საერთაშორისო ანარქისტული მოძრაობის სინონიმი გახდა, ვინაიდან მათ მჭიდრო კავშირი ჰქონდათ ესპანეთში. ასევე, გავრცელებული ტრემინი გახდა ლიბერტარიანული კომუნიზმი.[125]

მოურეი ბუკჩინმა დაწერა, რომ ესპანეთის ლიბერტარიანული მოძრაობა 30-იანი წლების შუა ხანებში უნიკალური იყო, რადგან მისი მუშათა კონტროლი და კოლექტივები-რომლებიც წარმოიშვნენ სანი თაომის „მასობრივი ლიბერტარიანული მოძრაობიდან“, რესპუბლიკურ ბანაკებად დაყვეს და მარქსისტებს დაუპირისპირეს. „ადგილობრივმა ანარქისტებმა“ შექმნეს ლიბერტარიანული კომუნიზმის ორგანიზაციის ფორმები, რომლებიც გარდაიქმნა CNT-ში, სინდიკალისტირ კავშირში, რომელიც უზრუნველყოფდა ლიბერტარიანული საზოგადოების ინფრასტრუქტურას. ამასთანავე, შეიქმნა ადგილობრივი ორგანიზაციები, რომლებიც ადმინისტრირებდა სოციალურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაზე დეცენტრალიზებული ლიბერტარიანული პრინციპით. ინფრასტრუქტურის დიდი ნაწილი განადგურდა 1930-იანი წლების ესპანეთის სამოქალაქო ომის დროს ავტორიტეტულ და ფაშისტურ ძალებთან ბრძოლაში.[126]

იბერიის ლიბერტარიანელი ახალგზარდების ფედერაცია,[127] ზოგჯერ, შემოკლებით ლიბერტარიანული ახალგზარდობა, იყო ლიბერტარიანული სოციალისტური ორგანიზაცია, რომელიც შეიქმნდა 1932 წელს მადრიდში.[128][129]

1937 წლის თებერვალში ჩატარებულმა მეორე კონგრესზე FIJL-მა მოაწყო რეგიონული ორგანიზაციების პლენუმი. 1938 წლის ოქტომბერში, ბარსელონაში FIJL მონაწილეობდა ლიბერტარიანული მოძრაობის ეროვნულ პლენუმში, რომელსაც ესწრებოდნენ CNT-ის და იბერიის ანარქისტული ფედერაციის (FAI) წევრები.[130] FIJL დღემდე არსებობს. როდესაც რესპუბლიკურმა ძალებმა ესპანეთის სამოქალაქო ომი წააგეს, 1939 წელს ქალაქი მადრიდი გადაცა ფრანკოსის ძალებს, ქალაქის უკანასკნელმა არაფრანკოისტმა მერმა, ანარქისტმა მელქონ როდრიგეს გარსიამ.[131] 1931 წლის შემოდგომაზე ანარქისტული პროფკავშირების CNT-ის მებრძოლებმა გამოაქვეყნეს „30-ის მანიფესტი“ და ხელმომწერელთა შორის იყო CNT-ის გენერალური მდიმავი ჯოან პეირო, ანხელ პესტანა და ხუან ლოპეს სანჩეზი. მათ ეწოდათ „ოცდაათიანი“ და იღვწოდნენ ლიბერტარიანული პოსიბილისმიზკენ, რომელიც მხარს უჭერდა ლიბერტარიანული სოციალისტური მიზნების მიღწევას თანამედროვე საპარლამენტო დემოკრატიის სტრუქტურებში მონაწილეობით.[132] 1932 წელს მათ დაარსეს სინდიკალისტური პარტია, რომელიც მონაწილეობდა 1936 წლის ესპანეთის საყოველთაო არჩევნებში და გახდნე კოალიციური მემარცხენე პარტიების ნაწილი, რომელიც სახალხო ფრონტის სახელით არის ცნობილი და მოიპოვეს ორი კონგრესმენის მანდატი. 1938 წელს CNT-ის გენერალურმა მდივანმა ჰორაციო პრიოეტომ შეთავაზა, რომ იბერიის ანარქისტული ფედერაცია გარდაქმნულიყო ლიბერტარიანულ სოციალისტურ პარტიად და მონაწილეობა მიეღო ეროვნულ არჩევნებში.[133]

Murray Bookchin, American libertarian socialist theorist and proponent of libertarian municipalism

„ლიბერტარიანული კომუნიზმის მანიფესტი“ 1935 წელს ჟორჟ ფონტესმა დაწერა, საფრანგეთის კომუნისტური ლიბერტერის ფედერაციისთვის. ეს არის ანარქისტ-კომუნისტური მიმდინარეობის ერთ-ერთი მთავარი ნაშრომი, რომელიც ცნობილია პლათფორმიზმის სახელით.[134] 1968 წელს, საერთაშორისო ანარქისტული კონფერენციის დროს,კარარაში, იტალიაში,ლიბერტარიანული სოლიდარობის განვითარების მიზნით ანარქისტული ფედერაციების საერთაშორისო ორგანიზაცია დაარსდა. მას სურდა ჩამოეყალიბებინა „ძლიერი და ორგანიზებული მუშათა მოძრაობა, რომელიც გაიზიარებდა ლიბერტარიანულ იდეებს“.[135][136] ნიუ-იორკში, შეერთებულ შტატებში, 1954 წელს, ლიბერტარიანული ლიგა დაარსდა, როგორც მემარცხენე-ლიბერტარიანელი პოლიტიკოსების ორგანიზაცია, ლიბერტარიანული წიგნის კლუბის შენობაში.[137][138] წევრებს შორის იყვნენ: სემ დოლგოფი[139] რასელ ბლეკველი, დეივ ვან რონკი, ენრიკო არიგონი[140] და მიურეი ბუკჩინი.

სიდნეიში, ავსტრალიაში, Sydney Push იყო უპირატესად მემარცხენე ინტელექტუალური სუბკულტურა 1940-იანი წლების ბოლოდან 1970-იანი წლების დასაწყისამდე და იგი ასოცირდება სიდნეიში ლიბერტარიანობის დასაწყისთან. Sydney Push-თან ასოცირებული ცნობილი პირები არიან ჯიმ ბეიკერი, ჯონ ფლაუსი, ჰარი ჰოტონი, მარგარეტ ფინკი, საშა სოლდატოუ, ლექს ბენინგი, ევა კოქსი, რიჩარდ აპლეტონი, პედი მაკგუინი, დევიდ მაკინსონი, ჟერმეინ გრირი, კლაივ ჯეიმზი, რობერტ ჰიუგო, ფრენკ მურჰაუსი და ლილიანი როქსონი.[141] ბეიკერის მოგონებების მიხედვით, რომელიც 1975 წელს ლიბერტარიანულ ბროშურაში გამოქვეყნდა, Push-ის დებატებში მთავარ ინტელექტუალურ ფიგურებს შორის იყვნენ ფილოსოფოსი დევიდ ჯ. აივისონი, ჯორჯ მოლნარი, რულოვ სმილდი, დარსი უოტერსიდა ჯიმ ბეიკერი.[142] მათი ლიბერტარიანული ღირებულებებისა და სოციალური თეორიის გააზრება შესაძლებელია მათი პუბლიკაციებიდან, რომელთაგან რამდენიმე ინტერნეტშიც არის ხელმისაწვდომი.[143][144]

1969 წელს, ფრანგმა პლატფორმისტმა და ანარქო-კომუნისტმა დანიელ გერინიმ გამოაქვეყნა ესე სახელწოდებით „ლიბერტარიანული მარქსიზმი?“. რომელშიც განიხილავდა კარლ მარქსისა და მიხელ ბაკუნინის შორის დებატები First International-ზე და შემდეგ განაცხადა, რომ „ლიბერტარიანული მარქსიზმი უარყოფს დეტერმინიზმს და ფატალიზმს, რაც უფრო მეტ ადგილს უთმობს ინდივიდუალურ ნებას, ინტუიციას, წარმოსახვას, რეფლექსურ სიჩქარეს და მასების ღრმა ინსტინქტებს, რომელთა მსჯელობა კრიზისულ საათებში ელიტების მსჯელობაზე შედეგიანია; ლიბერტარიანული მარქსიზმი ფირქობს სიურპრიზის, პროვოკაციისა და გაბედულობის გავლენაზე, უარს ამბობს მძიმე „სამეცნიერო“ აპარატის მოწესრიგებასა და პარალიზებაზე, არ პროვოცირებს და ბლეფობს, თავს იკავებს ავანტიურისტებისგან, ისევე როგორც უცნობი შიშისგან“.[145]

ლიბერტარიანული მარქსისტური მიმდინარეობების ხშირად უკავშირდება მარქსისა და ენგელსის გვიანდელ ნამუშევრებს, კერძოდი კი Grundrisse და The Civil War in France.[146] ისინი ხაზს უსვამენ მარქსისტულ რწმენას მუშათა კლასის მიერ საკუთარი ბედი გაყალბების შესაძლებლობებში, რევოლუციური პარტიის ან სახელმწიფოს საჭიროების გარეშე.[147] ლიბერტარიანულ მარქსიზმში შედის ისეთი მიმდინარეობები, როგორიცაა ავტონომია, საბჭოთა კომუნიზმი, მემარცხენე კომუნიზმი, ლეტრიზმი, ახალი მემარცხენე, სიტუაციონიზმი, სოციალიზმი ან ოპერიზმი.[148]

შეერთებულ შტატებში, 1970-1981 წლებს შორის, არსებობდა გამოცემა Root & Branch, რომელსაც შემდეგი ქვესათაური ჰქონდა A Libertarian Marxist Journal.[149][150] 1974 წელს,გაერთიანებულ სამეფოში, სოციალისტური პარტიის ჯგუფმა დაიწყო ლიბერტარიანული კომუნიზმის ჟურნალის გამოცემა.[151] 1986 წელს ანარქო-სინდიკალისტი სელ დოლგოლფმი ხელმძღვანელობდა Libertarian Labor Review-ს გამოცემას შეერტებულ შტატებში. მან გადაწყვიტა.[152] მან გადაწყვიტა გაზეთისთვის დაერქმია Anarcho-Syndicalist Review, რათა თავიდან აეცილებინა მემარჯვენე-ლიბერტარიანული ხედვების დაბნეულობა.[153]

ჯორჯიზმი და გეოლიბერტარიანიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მთავარი სტატია: ჯორჯიზმი და გეოლიბერტარიანიზმი.
Henry George, influential among left-libertarians, advocated that the value derived from land should belong to all members of a society

ჰენრი ჯორჯი იყო ამერიკელი პოლიტიკური ეკონომისტი და ჟურნალისტი, რომელიც მხარს უჭერდა მოსაზრებას, რომ მთელი ეკონომიკური ღირებულება მიწიდან, ბუნებრივი რესურსების ჩათვლით, თანაბრად უნდა ეკუთვნოდეს საზოგადოების ყველა წევრს. ჯორჯიმ, შექმნა გეორგიზმის, ანუ გეოიზმის ფილოსოფია, რომელიც გავლენას ახდენს მრავალ მემარცხენე ლიბერტარიანელში, მათ შორის გეოლიბერტარიანელებსა და გეოანარქისტებში. ინგლისური Digger movement-ის მსგავსად, რომელიც ფლობდა ყველა მატერიალურ საკუთრებას, ჯორჯი ამტკიცებდა, რომ მიწა და მისი ფინანსური ქონება ყველას ეკუთვნის და რომ მიწის საკუთრება, როგორც კერძო საკუთრება, უზარმაზარ უთანასწორობას გამოიწვევს, მათ შორის უფლებამოსილებას ასეთი მიწის კერძო მესაკუთრეთა მხრიდან.

მანამ, სანამ სახელმწიფოები ოდესღაც დასახლებული ან დაუსახლებელი მიწის ნაკვეთებს მიანიჭებდნენ ქონენის მფლობელებს, მსოფლიოს დედამიწა საერთო იყო. როდესაც ყველა რესურსი, რომელიც მიწიდან მიიღება, უზრუნველყოფს ცხოვრების მაღალი ხარისხის შექმნას, არა მხოლოდ დამსაქმებლების ან მემამულეებისათვის, არამედ ფართო საზოგადოების ზოგადი ინტერესებისა და კომფორტის მისაღწევად, გეოლიბერტარიანელები აცხადებენ, რომ შესაძლებელია მიღწეულიყო ცხოვრების ბევრად უფრო მაღალი თვისებები, განსაკუთრებით ტექნოლოგიებისა და ინდუსტრიული სოფლის მეურნეობის განვითარების შემთხვევაში.

Levellers, ასევე ცნობილი როგორც Diggers, XVII საუკუნის ანტიავტორიტარული მოძრაობა იყო, რომელიც წინააღმდეგობას უწევდა ინგლისის მთავრობას და ფეოდალიზმს, და ხელს უწყობდა მიწის იძულებით პრივატიზებას, რომელიც ინგლისის პირველი სამოქალაქო ომის პერიოდში ცნობილი იყო დანართის სახელით. მორწმუნე პროტესტანტი, ჯერარდ უინსტალი საზოგადოების გამორჩეული წევრი იყო და თავისი რელიგიის პროგრესული ინტერპრეტაციით ცდილობდა დასრულებულიყო ყიდვა-გაყიდვა, ნაცვლად იმისა, რომ საზოგადოების ყველა მცხოვრებელს გაეზიარებინა თავისი მატერიალური ქონება ფულისა და ვაჭრობის გარეშე.კერძო საკუთრების, მათ შორის კერძო მიწის სრული გაუქმების შედეგად, ინგლისელმა ლეიველერებმა შექმნეს ქონების ის ჯგუფი, სადაც ყველა ქონება ყველას თანაბრად ეკუთვნოდა. ხშირად, როგორც პირველი პრაქტიკოსი ანარქისტები, Digger მოძრაობა ითვლება ქრისტიანულ კომუნისტურ და უკიდურესად ადრეულ ლიბერტარიანულ კომუნიზმად.

თანამედროვე ლიბერტარიანიზმი შეერთებულ შტატებში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

XX საუკუნის დასაწყისისთვის ინდივიდუალისტური ანარქიზმის აღმავლობის პერიოდი გავიდა.[154] ჰ. ლ. მენკენი და ალბერტ ჯეი ნოკი შეერთებულ შტატებში იყვნენ პირველი ცნობილი მოღვაწეები, რომლებმაც თავი ლიბერატარიანად შეაფასეს, როგორც ლიბერალის სინონიმად. მათ სჯეროდათ, რომ ფრანკლინ დ. რუზველტმა სიტყვა ლიბერალი გამოიყენა მისი ახალი გარიგების პოლიტიკისთვის, რომელსაც ისინი ეწინააღმდეგებოდნენ და გამოიყენეს სიტყვა „ლიბერტარიანელი“ კლასიკური ლიბერალიზმის, ინდივიდუალიზმისა და შეზღუდული მმართველობისადმი ერთგულებისთვის.[155] 1914 წელს ნოკი შეუერთდა ჟურნალ The Nation-ის პერსონალს, რომელიც იმ დროს ლიბერალური კაპიტალიზმის მომხრე იყო. ჰენრი ჯორჯის მთელი ცხოვრების განმავლობაში თაყვანისმცემელი ნოკი გახდა The Freeman-ის რედაქტორი 1920-დან 1924 წლამდე. გამოცემა თავდაპირველად ჩაითვალა როგორც ერთი საგადასახადო მოძრაობის სატრანსპორტო საშუალება, რომელიც ფინანსდებოდა ჟურნალის სხვა რედაქტორის მდიდარი მეუღლის ფრენსის ნილსონის მიერ.[156] კრიტიკოსმა ჰ. ლ. მენკენმა დაწერა, რომ „რედაქციამ ფრიმენის სამი ხანმოკლე წლის განმავლობაში გააკეთა ის, რისი მიღწევაც ვერავინ მოახერხა. ისინი კარგად იყვნენ ინფორმირებულები და ზოგჯერ ნასწავლიც კი, მაგრამ მათში არასოდეს ყოფილა პედანტურობის მცირედი კვალი“.[157]

კატოს ინსტიტუტის აღმასრულებელი ვიცე-პრეზიდენტი დევიდ ბოაზი წერდა: „1943 წელს, ისტორიაში თავისუფლებისა და კაცობრიობის ერთ-ერთ ყველაზე დაბალ წერტილზე, სამმა შესანიშნავმა ქალმა გამოაქვეყნა წიგნები, რომლებიც შეიძლება ითქვას, რომ მათ გააჩინა თანამედროვე ლიბერტარიანული მოძრაობა“.[158] იზაბელ პატერსონის ფილმები „ღმერთის მანქანა“, როუზ უაილდერ ლეინი - „თავისუფლების აღმოჩენა“ და ეინ რენდის ფილმი „შადრევანი“ თითოეულმა ინდივიდუალიზმისა და კაპიტალიზმს განვიტარებას შეუწყო ხელი. არცერთმა მათგანმა არ გამოიყენა ტერმინი ლიბერტარიანობა მათი რწმენის აღსაწერად, რენდმა სპეციალურად უარყო ეს იარლიყი და გააკრიტიკა განვითარებადი ამერიკული ლიბერტარიანული მოძრაობა, როგორც „მემარჯვენეების ჰიპები“.[159] რენდის ობიექტივიზმის ფილოსოფია აშკარად მსგავსია ლიბერტარიანობისა და მან დაადანაშაულა ლიბერტარიანელები მისი იდეების პლაგიატში.[159] რენდი ამბობდა:

დღეს ყველანაირი ადამიანი საკუთარ თავს „ლიბერტარიანელს“ უწოდებს, განსაკუთრებით კი ახალ მემარჯვენეს, რომელიც შედგება ჰიპებისგან, რომლებიც მემარცხენე კოლექტივისტების ნაცვლად ანარქისტები არიან; მაგრამ ანარქისტები კოლექტივისტები არიან. კაპიტალიზმი არის ერთი სისტემა, რომელიც მოითხოვს აბსოლუტურ ობიექტურ კანონს, მაგრამ ლიბერტარიანელები აერთიანებენ კაპიტალიზმს და ანარქიზმს. ეს უარესია, ვიდრე ახალი მემარცხენეები გვთავაზობენ. ეს ფილოსოფიისა და იდეოლოგიის დაცინვაა. ისინი ატარებენ ლოზუნგებს და ცდილობენ ორი კურდღლის დაჭერას. მათ სურთ იყვნენ ჰიპები, მაგრამ არ უნდათ, რომ კოლექტივიზმის ქადაგება შეძლონ. მაგრამ ანარქიზმი არის კოლექტივიზმის ანტიინტელექტუალური მხარის ლოგიკური შედეგი. მე შემეძლო მარქსისტთან გამკლავება, უფრო მეტი შანსი იყო მათთან მიმეღწია რაიმე სახის გაგებას და უფრო დიდ პატივისცემას. ანარქისტები არიან მემარცხენეების ინტელექტუალური სამყაროს ნაძირლები, რომლებმაც მათ თავი დაანებეს. ასე რომ, მემარჯვენეებმა კიდევ ერთი მარცხენა გადააგდეს. ეს არის ლიბერტარიანული მოძრაობა.[160]

1946 წელს ლეონარდ ე რედმა დააფუძნა დააარსა Foundation for Economic Education (FEE), ამერიკული არაკომერციული საგანმანათლებლო ორგანიზაცია, რომელიც ხელს უწყობს ლეზე ფერის ეკონომიკის, კერძო საკუთრებისა და შეზღუდული მმართველობის პრინციპებს.[161] გარი ნორტის, ყოფილი FEE სემინარების დირექტორისა და ამჟამინდელი Mises Institute-ის მკვლევარის აზრით, FEE არის „ყველა ლიბერტარიანული ორგანიზაციის ბაბუა“.[162] FEE-ს საწყისი ოფიცრები იყვნენ ლეონარდ ე. რიდი პრეზიდენტად, ავსტრიული სკოლის ეკონომისტი ჰენრი ჰაზლიტი ვიცე – პრეზიდენტად და დევიდ გუდრიჩი - თავმჯდომარედ. FEE საბჭოს სხვა რწმუნებულები იყვნენ მდიდარი ინდუსტრიალისტი ჯასპერ კრანი DuPont-იდან, H. W. Luhnow William Volker & Co-დან და ჯონ ბირჩის საზოგადოების დამფუძნებელი რობერტ უელჩ უმცროსი.[163][164]

Austrian School-ის ეკონომისტი ეკონომისტი მიურეი როტბარდი თავდაპირველად ძველი მემარჯვენეების ენთუზიაზმი იყო, განსაკუთრებით ომისა და იმპერიალიზმისადმი ზოგადი წინააღმდეგობის გამო[165] მაგრამ დიდი ხნის განმავლობაში კითხულობდა ამერიკის ისტორიას, რომელიც ხაზს უსვამდა ელიტის პრივილეგიის როლს იურიდიული და პოლიტიკური ინსტიტუტების ჩამოყალიბებაში. იგი მოკლე პერიოდი იყო აინ რენდის წრის ნაწილი, მაგრამ მოგვიანებით მკაცრად გააკრიტიკა ობიექტივიზმი.[166] მანდ შეაქო რენდსის Atlas Shrugged და წერდა, რომ მან „გამაცნო ბუნებრივი უფლებებისა და ბუნებრივი სამართლის მთელი ფილოსოფია“, რის გამოც მას „ბუნებრივი უფლებების ბრწყინვალე ტრადიცია“ შეისწავლა.[167] მან მალევე გაწყვიტა კავშირი რენდსთან სხვადასხვა განსხვავებების გამო, მათ შორის ანარქიზმის დაცვისთვის და მის ფილოსოფიას ანარქო-კაპიტალიზმი უწოდა. როტბარდზე გავლენა მოახდინა XIX საუკუნის ამერიკელმა ინდივიდუალისტმა ანარქისტთა მოღვაწეობამ[168] და ცდილობდნენ შეერწყა ავსტრიის ეკონომიკის პრინციპების დაცვა თავისუფალი ბაზრებითა და კერძო თავდაცვით.[169]

კარლ ჰესი, ბარი გოლდუტერის სპიკერი და რესპუბლიკური პარტიის 1960-1964 წლებში პლატფორმების მთავარი ავტორი, იმედგაცრუებული დარჩა ტრადიციული პოლიტიკით 1964 წლის საპრეზიდენტო კამპანიის შემდეგ, რომელშიც გოლდვატერი დამარცხდა ლინდონ ჯონსონთან. იგი მთლიანად ჩამოშორდა რესპუბლიკელებს იმის შემდეგ რაც უარყოფილი იქნა სამუშაოდან და მუშაობა დაიწყო მძიმე შემდუღებლად. ჰესმა ამერიკული ანარქისზმის კითხვა ძირითადად მისი მეგობრის მიურეი როტბარდის რეკომენდაციების გამო დაიწყო და თქვა, რომ კომუნისტ-ანარქისტი ემა გოლდმანის ნაწარმოებების წაკითხვის შემდეგ მან აღმოაჩინა, რომ ანარქისტებს სჯეროდათ ყველაფრის, რისი იმედიც ჰქონდა, რასაც რესპუბლიკური პარტია წარუდგენდა. ჰესისთვის გოლდმანი იყო აინ რენდის საუკეთესო და ყველაზე მნიშვნელოვანი თეორიების წყარო ყოველგვარი „გიჟური სოლიფსიზმის გარეშე, რომელიც რენდს ასე უყვარდა“.[170] ჰესმა და როტბარდმა, ჯორჯ რეშთან და ლეონარდ პ. რიოგიოსთან ერთად დააარსეს ჟურნალი Left and Right: A Journal of Libertarian Thought, რომელიც 1965–1968 წლებში გამოიცა. 1969 წელს დაარედაქტირეს Libertarian Forum, რომელიც ჰესმა 1971 წელს დატოვა. იგი მიიჩნევდა, რომ მისი ორი ძირითადი კარდინალი იყო „წინააღმდეგობა ცენტრალური პოლიტიკური ავტორიტეტისა“ და „ხალხისადმი ინდივიდუალური ზრუნვა“.

მისი უარი ამერიკულ სტანდარტულ პარტიულ პოლიტიკაზე აისახა ლექციაში, რომელის წაკითხვისას მან თქვა: „დემოკრატები ან ლიბერალები ფიქრობენ, რომ ყველა სულელია და ამიტომ მათ სჭირდებათ ვინმე [...], რომ უთხრას მათ როგორ მოიქცნენ. რესპუბლიკელები ფიქრობენ, რომ ყველა ზარმაცია“.[171]

The Nolan Chart, created by American libertarian David Nolan, expands the left–right line into a two-dimensional chart classifying the political spectrum by degrees of personal and economic freedom

ვიეტნამის ომმა გააფუჭა რთული ალიანსი ამერიკელ ლიბერტარიანელთა და კონსერვატორების მზარდ რაოდენობას შორის, რომელთაც სჯეროდათ თავისუფლების შეზღუდვის ხარჯზე ზნეობრივი სათნოებების დაცვის. ომის მოწინააღმდეგე ლიბერტარიანელები შეუერთდნენ წინააღმდეგობისა და მშვიდობის მოძრაობის პროექტებს, ასევე ისეთ ორგანიზაციებს, როგორიცაა სტუდენტები დემოკრატიული საზოგადოებისათვის (SDS). 1969 და 1970 წლებში ჰესი შეუერთდა სხვებს, მათ შორის მიურეი როტბარდს, რობერტ ლეფევრს, დანა რორაბაჩერს, სამუელ ედვარდ კონკინ III-ს და SDS-ის ყოფილ ლიდერს კარლ ოგლსბს, რათა ესაუბრათ ორ კონფერენციაზე, რომელმაც თავი მოუყარა ახალ მემარცხენე და ძველ მემარჯვენე აქტივისტებს, საიდანაც წარმოიშვა ახალდაბადებული ლიბერტარიანული მოძრაობა.[172] მისი მცდელობის ფარგლებში, ლიბერტარიანობის მარცხენა და მარჯვენა ფრთების გაერთიანების მიზნით, ჰესი შეუერთდებოდა როგორც SDS-ს, ასევე მსოფლიოს ინდუსტრიულ მუშაკებს (IWW), და მან განმარტა: „ჩვენ ამ ქვეყანაში მუშათა მოძრაობა გვქონდა, IWW ლიდერები მოკლეს ან დააპატიმრეს. შეიძლება ითქვას, რომ პროფკავშირები ტყვედ იქცნენ, როდესაც ბიზნესმა და მთავრობამ დაიწყეს მათი ქება. ისინი ისევე ანადგურებენ მებრძოლ შავ ლიდერებს. თუკი ხოცვა გაგრძელდება, მანამ სანამ ლიბერალები მოითხოვდნენ, გაიხსენეთ, „რა მოუვიდა შავკანიანებს? რატომ აღარ არიან ისინი მებრძოლები?“[173]

საბოლოოდ როტბარდი მემარცხენეებს გამოეყო და პალეოკონსერვატიული მოძრაობის მოკავშირე გახდა. [174][175] მან გააკრიტიკა ამ ლიბერტარიანელების ტენდენცია მიმართონ „თავისუფალ სულებს“, იმ ხალხს, ვისაც არ სურს სხვა ადამიანებისა და საკუთარი თავების გარშემო მოქცევა გარშემო, ამერიკელთა დიდი ნაწილისგან განსხვავებით, რომლებიც „შეიძლება იყვნენ მკაცრი კონფორმისტები, რომელთაც სურთ ამოიღონ ნარკოტიკები მათ სიახლოვეს, გაათავისუფლონ უცნაური ჩვევების მქონე ადამიანები და ა.შ.“ როტბარდმა ხაზი გაუსვა, რომ ეს მნიშვნელოვანია სტრატეგიის თვალსაზრისით, რადგან შუა ამერიკაში ლიბერტარიანული გზავნილის გაგზავნამ შეიძლება გამოიწვიოს „მკაცრი უმრავლესობის“ დაკარგვა.[176][177] ეს მემარცხენე-ლიბერტარიანული ტრადიცია დღემდე შეინარჩუნეს კონკინ III-ის აგორისტებმა,[178][179] თანამედროვე მუტუალისტებმა, როგორებიც არიან კევინ კარსონი, როდერიკ თ. ლონგი[180][181] და სხვებმა, გარი შარტიერიმ ჩარლზ ჯონსონიმ შელდონ რიჩმანიმ, კრის მათე სკიაბარამ და ბრედ სპანგლერიმ.[47][182][183][184][185][186]

Former Congressman Ron Paul, a self-described libertarian, whose presidential campaigns in 2008 and 2012 garnered significant support from youth and libertarian Republicans

1971 წელს ამერიკელთა მცირე ჯგუფმა დევიდ ნოლანის მეთაურობით ჩამოაყალიბა ლიბერტარიანული პარტია,[187] რომელიც საპრეზიდენტო არჩევნებში კენჭს იყრიდა 1972 წლიდან. სხვა ლიბერტარიანული ორგანიზაციები, როგორიცაა Center for Libertarian Studies ასევე ჩამოყალიბდნენ 1970-იან წლებში.[188] ფილოსოფოსი ჯონ ჰოსპერსი, რენდის ახლო წრიდან ერთ-ერთი, შესთავაზა ძალის არამოქმედების პრინციპი ორივე ჯგუფის გაერთიანებისთვის, მოგვიანებით ეს განცხადება გახდა აუცილებელი პირობა ლიბერტარიანული პარტიის კანდიდატებისთვის და ჰოსპერსი გახდა მათი პირველი საპრეზიდენტო კანდიდატი 1972 წელს.[189] 1980-იან წლებში ჰესი შეუერთდა ლიბერტარიანულ პარტიას და 1986–1990 წლებში მუშაობდა მისი გაზეთის რედაქტორად.მორინ ტკაციკის თანახმად, ჰესი გადავიდა რადიკალურ მემარცხენეობაში[190] და იყო ანტი-1% და 99% პრო-მოძრაობის იდეოლოგიური ბაბუა, ისეთი მოაზროვნეების პირდაპირი წინამორბედი, როგორიც არის რონ პოლი და როგორიც Tea Party-ის მოძრაობაა, ასევე ოკუპაცია.[191]

თანამედროვე ლიბერტარიანობამ მნიშვნელოვანი აღიარება მოიპოვა აკადემიაში 1974 წელს ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორის რობერტ ნოზიკის „ანარქიის, შტატისა და უტოპიის“ გამოქვეყნებით, რისთვისაც მან წიგნის ეროვნული ჯილდო მიიღო 1975 წელს.[192] ჯონ როულსის „სამართლიანობის თეორიის“ საპასუხოდ, ნოზიკის წიგნმა მხარი დაუჭირა მინიმალურ მდგომარეობას (რომელსაც ნოზიკს Nightwatchman State უწოდებდა) იმ მოტივით, რომ ულტრამინიმალური მდგომარეობა წარმოიქმნება ინდივიდუალური უფლებების დარღვევის გარეშე[193] და ულტრა მინიმალური მდგომარეობიდან მინიმალურ მდგომარეობაში გადასვლა მორალურად სავალდებულოა. კერძოდ, ნოზიკმა დაწერა: „ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ პირველი დამცავი სააგენტოების სისტემიდან ულტრამინიმალური სახელმწიფოში გადასვლა მოხდება უხილავი პროცესით მორალურად დასაშვები გზით, რომელიც არავის უფლებებს დაარღვევს. მეორე, ჩვენ ვამტკიცებთ, რომ ზომიერად მინიმალური მდგომარეობიდან მინიმალურ მდგომარეობაზე გადასვლა უნდა მოხდეს მორალურად. მორალურად დაუშვებელია პირთათვის ულტრამინიმალურ სახელმწიფოში მონოპოლიის შენარჩუნება ყველასთვის დამცავი მომსახურების გაწევის გარეშე, თუნდაც ამან მოითხოვოს სპეციფიკური „გადანაწილება“. ულტრამინიმალური სახელმწიფოს ოპერატორები მორალურად ვალდებულნი არიან აწარმოონ მინიმალური მდგომარეობა“. [194]

1970-იანი წლების დასაწყისში როტბარდმა დაწერა: „ჩვენი აღტაცების ერთი სასიამოვნო ასპექტი ისაა, რომ ჩემს მეხსიერებაში პირველად ჩვენ“, ჩვენმა მხარემ, „მტრისგან გადამწყვეტი სიტყვა მივიღეთ.“ „ლიბერტარიანელებს“ დიდი ხანი იყო უბრალოდ თავაზიანი სიტყვა მემარცხენე ანარქისტებისთვის, ეს არის ანტიკვარული საკუთრების ანარქისტებისთვის, კომუნისტური ან სინდიკალისტური ჯიშისთვის. მაგრამ ახლა ჩვენ ახლა ამაზე გავიმარჯვეთ“.[195] ლიბერტარიანული იდეალების გავრცელების პროექტი შეერთებულ შტატებში იმდენად წარმატებულია, რომ ზოგიერთი ამერიკელი, ვინც ლიბერტარიანად არ ცნობს თავს, როგორც ჩანს, მაინც ლიბერტარიანული შეხედულებები აქვს.[196] 70-იანი წლების ნეოლიბერალიზმის აღორძინების შემდეგ, თანამედროვე ამერიკული ლიბერტარიანობა ჩრდილოეთ ამერიკის ფარგლებს მიღმა გავრცელდა სამეცნიერო ცენტრებისა და პოლიტიკური პარტიების მეშვეობით.[197][198]

უახლესი ლიბერტარიანიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თანამედროვე ლიბერტარიანული სოციალიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
Members of the Spanish anarcho-syndicalist trade union Confederación Nacional del Trabajo marching in Madrid in 2010

ლიბერტარიანული სოციალიზმის მიმართ პოპულარული ინტერესი დასავლეთის ქვეყნებში 1960-იან და 1970-იან წლებში მოხდა.[199] ანარქიზმმა გავლენა იქონია 1960-იანი წლების კონტრკულტურაში[200][201][202] და ანარქისტები აქტიურად მონაწილეობდნენ 1968 წლის საპროტესტო აქციებში, რომელსაც სტუდენტთა და მუშათა აჯანყებებიც მოიცავდა.[203] 1968 წელს, დაარსდა ანარქისტული ფედერაციების საერთაშორისო ორგანიზაცია, კარარაში, იტალია, საერთაშორისო ანარქისტული კონფერენციის დროს, რომელიც ჩატარდა იქ 1968 წელს საფრანგეთის სამი მოქმედი ფედერაციის, იტალიისა და იბერიის ანარქისტული ფედერაციის, აგრეთვე ბულგარეთის ანარქისტული ფედერაციის მიერ ფრანგულ გადასახლებაში.[136][204] 1968 წლის მაისის აჯანყებებმა მცირე ინტერესი გამოიწვია მემარცხენე კომუნისტური იდეების მიმართ. შეიქმნა სხვადასხვა მცირე მემარცხენე კომუნისტური ჯგუფები მთელს მსოფლიოში, ძირითადად კი, წამყვან კაპიტალისტურ ქვეყნებში.კომუნისტური მემარცხენეების კონფერენციების სერია დაიწყო 1976 წელს, რომლის მიზანი საერთაშორისო და ჯვარედინი ტენდენციური დისკუსია იყო, მაგრამ ეს ჩატარდა 1980-იან წლებში, მოძრაობის პროფილისა და იდეების ერთიანობის გაზრდის გარეშე.[205] დღეს არსებული მემარცხენე კომუნისტური ჯგუფებია International Communist Party, International Communist Current და the Internationalist Communist Tendency. საცხოვრებლისა და დასაქმების კრიზისმა დასავლეთ ევროპის უმეტეს ნაწილში გამოიწვია Commune-ისა და Squatter-ების მოძრაობის ჩამოყალიბება, მაგალიტათ, ბარსელონაში, ესპანეთში. დანიაში, Squatter-მა დაიპყრეს გამოუყენებელი სამხედრო ბაზა და გამოაცხადეს Freetown Christiania, ავტონომიურ თავშესაფარად კოპენჰაგენის ცენტრში.

XXI საუკუნის მიჯნაზე, ლიბერტარიანულმა სოციალიზმმა პოპულარობა და გავლენა მოიპოვა, როგორც ომის, ანტიკაპიტალისტური და ანტიგლობალიზაციის საწინააღმდეგო მოძრაობამ.[206] ანარქისტები ცნობილები გახდნენ მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO), რვიანის ჯგუფისა და მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის შეხვედრების წინააღმდეგ საპროტესტო აქციებში მონაწილეობით. ზოგიერთი ანარქისტული დაჯგუფება ამ საპროტესტო გამოსვლებში მონაწილეობდა ბუნტის, ქონების განადგურებისა და პოლიციასთან ძალადობრივი დაპირისპირების გზით. ეს ქმედებები დააჩქარეს დროებითმა, უპიროვნო, ანონიმურმა კადრებმა, შავი ბლოკებისა და სხვა ორგანიზაციული ტაქტიკების პიონერებად ცნობილმა, რომლებიც იმ დროსთვის მოიცავდნენ, უსაფრთხოების კულტურას, ასოცირებულ ჯგუფებს და დეცენტრალიზებული ტექნოლოგიების გამოყენებას, როგორიცაა ინტერნეტი.[206] ამ პერიოდის მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო 1999 წელს სიეტლში დაპირისპირებები მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის კონფერენციაზე.[206] ინგლისელი ანარქისტი მეცნიერის სიმონ კრიტჩლისთვის „თანამედროვე ანარქიზმი შეიძლება ჩაითვალოს თანამედროვე ნეო-ლიბერალიზმის ფსევდო-ლიბერტარიანობის მძლავრ კრიტიკად. შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე ანარქიზმის პასუხისმგებლობას ეხება, სექსუალური, ეკოლოგიური თუ სოციალურ-ეკონომიკური საკითხებს; ეს სინდისის გამოცდილებიდან გამომდინარეობს, თუ როგორი მრავალმხრივია დასავლეთი დანარჩენებზე; ეს არის ეთიკური აღშფოთება გაღარიბებისა და უფლების შეზღუდვის თვალსაზრისით, რაც ძალზე საგრძნობია ადგილობრივ და გლობალურ დონეზე“.[207] ეს ასევე შესაძლოა გამოწვეული ყოფილიყო „ნამდვილად არსებული სოციალიზმის „კოლაფსით და დასავლური სოციალ-დემოკრატიის ნეო-ლიბერალიზმის კაპიტულაციით“.[208] XXI საუკუნის დასაწყისში ლიბერტარიანელი სოციალისტები მონაწილეობდნენ შეცვლა-გლობალიზაციის მოძრაობაში, squatter მოძრაობაში; სოციალური ცენტრებში; ინფოშოპებში; სიღარიბის საწინააღმდეგო ჯგუფებში, როგორიცაა ონტარიოს კოალიცია სიღარიბის წინააღმდეგ; დამქირავებელთა გაერთიანებებში; საბინაო კოოპერატივებში; განზრახ თემებში ზოგადად და თანასწორუფლებიან თემებში; ანტი-სექსისტურ ორგანიზებში; მედია ინიციატივებში; ციფრულ მედია და კომპიუტერულ აქტივიზმში; ექსპერიმენტების მონაწილეობრივ ეკონომიკაში; ანტირასისტულ და ანტიფაშისტური ჯგუფებში, როგორიცაა ანტირასისტული მოქმედება და ანტიფაშისტური მოქმედება; ემიგრანტების უფლებების დამცველ აქტივისტების ჯგუფებში და ხელს უწყობენ ადამიანების თავისუფალ გადაადგილებას, როგორიცაა No Border ქსელი მუშა კოოპერატივებში, კონტრკულტურული და მხატვართა ჯგუფებში; და სამშვიდობო მოძრაობებში.

უახლესი ლიბერტარიანიზმი შეერთებულ შტატებში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თარგი:ლიბერტარიანიზმი შეერთებულ შტატებში

შეერთებულ შტატებში ჩატარებული გამოკითხვების თანახმად (დაახლოებით 2006 წ.) დაადგინეს, რომ 10%-20% ან მეტი ამერიკელების ის ნაწილი, რომელსაც ხმის მიცემის უფლება აქვს, შეილება კლასიფიცირდეს როგორც „ფისკალურად კონსერვატი და სოციალურად ლიბერალი, ან ლიბერტარიანელი“.[65][66] ეს კვლება დაფუძნებულია საზოგადოების იმ ნაწილზე, რომლებიც არიან კვლევის მონაწილეები ან მკვლევარები, რომლებიც ლიბერტარიანულ შეხედულებებს განსაზღვრავენ, როგორც ფისკალურად კონსერვატიულს და სოციალურად ლიბერალურს (ამ ტერმინების შეერთებული შტატების ზოგადი მნიშვნელობიდან გამომდინარე) და ეწინააღმდეგებიან ეკონომიკის საქმეებში მთავრობის ჩარევისა და პირადი თავისუფლების გაფართოების.[65] 2015 წელს Gallup-ის გამოკითხვის შედეგად ეს მაჩვენებელი 27%-მდე გაიზარდა.[73] როიტერის 2015 წლის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ ამერიკელი ამომრჩეველთა 23% თვითგამოცხადებულია, როგორც ლიბერტარიანელები, მათ შორის 32% 18–29 წლის ასაკობრივ ჯგუფს მიეკუთვნება.[72] ამ თემასთან დაკავშირებული ოცამდე გამოკითხვის შედეგად, რომელიც ცამეტ წელს მოიცავს, გალუპმა დაადგინა, რომ პოლიტიკური სპექტრის ლიბერტარიანელი ამომრჩეველი აშშ-ს ამომრჩეველთა 17–23%-ს შორის იყო.[70] ამასთან, 2014 წლის Pew გამოკითხვამ აჩვენა, რომ ამერიკელთა 23%, რომლებიც ლიბერტარიანელებად მიიჩნევენ თავს, წარმოდგენა არ აქვთ რას ნიშნავს ეს სიტყვა.

2009 წელს გაიზარდა Tea Party-ის მოძრაობა, ამერიკული პოლიტიკური მოძრაობა, რომელიც ცნობილია აშშ-ს სახელმწიფო ვალის შემცირებისა და ფედერალური ბიუჯეტის დეფიციტის მხარდაჭერით, მთავრობის ხარჯებისა და გადასახადების შემცირებით, რომელსაც მნიშვნელოვანი ლიბერტარიანული კომპონენტი ჰქონდა,[209] მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთ სფეროში ლიბერტარიანული ღირებულებებისა და შეხედულებების, მაგალითად თავისუფალი ვაჭრობის, იმიგრაციის, ნაციონალიზმისა და სოციალური საკითხების წინააღმდეგები იყვნენ.[210] 2011 წელს Reason-Rupe-ის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ მათ შორის, ვინც თავს Tea Party-ის მხარდამჭრად თვლიდა, მათი 41% ლიბერტარიანელი და 59% სოციალურად კონსერვატი იყო.[211] მოგვიანებით Boston Tea Party-ის სახელად ცნობილი ორგანიზაცია შეიცავს კონსერვატიულ[212][213][214] და პოპულისტურ ელემენტებს,[215][216][217] რომელიც 2009 წლიდან სპონსორობდა მრავალ საპროტესტო აქციას და მხარს უჭერდა სხვადასხვა პოლიტიკურ კანდიდატს. 2010 წლის შემდეგ Tea Party-ის საქმიანობა შემცირდა, ქვეყნის მასშტაბით 1000-დან 600 თავამდე.[218][219] როგორც ამბობენ, ძირითადად, ამ პარტიის ორგანიზაციებმა გადაინაცვლეს ეროვნული დემონსტრაციიდან ადგილობრივ თემებზე.[218] 2012 წელს, პოლ რაიანის მიტ რომნის ვიცე-პრეზიდენტად არჩევის შემდეგ, New York Times-მა განაცხადა, რომ Tea Party-ის დეპუტატები აღარ არიან კონსერვატიული კოალიციის ზღვარში, მაგრამ ახლა „უდავოა,რომ ისინი თანამედროვე თანამედროვე Republican Party-ის ბირთვში არიან“.[220]

2012 წელს, ომის საწინააღმდეგო და ნარკოტიკების ლიბერალიზაციის მომხრე საპრეზიდენტო კანდიდატებმა, როგორიცაა ლიბერტარიანელი რესპუბლიკელი რონ პოლი და ლიბერტარიანული პარტიის კანდიდატი გარი ჯონსონი, მილიონობით დოლარი გამოიმუშავეს და მილიონობით ხმა დააგროვეს, მიუხედავად იმისა, რომ ეწინააღმდეგებოდნენ დემოკრატებისა და რესპუბლიკელების მიერ საარჩევნო ბიულეტენების მოპოვებას.[221] 2012 წლის Libertarian National Convention-ის კონგრესმა ჯონსონი და ჯიმ გრეი წარადგინა ლიბერტარიანული პარტიის 2012 წლის საპრეზიდენტო ბილეთად, რის შედეგადაც 2000 წლიდან მესამე მხარის საპრეზიდენტო კანდიდატურა ყველაზე წარმატებული აღმოჩნდა და Libertarian Party-ის ისტორიაში საუკეთესო იყო ხმების რაოდენობის მიხედვით. ჯონსონმა მიიღო ხმათა 1%, რაც 1,2 მილიონზე მეტ ხმას შეადგენდა.[222][223] ჯონსონმა გამოთქვა სურვილი, მოიგოს ხმების მინიმუმ 5%, რათა ლიბერტარიანული პარტიის კანდიდატებს მიეღოთ თანაბარი ბიულეტენების ხელმისაწვდომობა და ფედერალური დაფინანსება, რითაც შემდგომ დასრულდებოდა ორპარტიული სისტემა.[224][225][226] 2016 წლის თავისუფლების ეროვნული კონვენცია ჯონსონი და ბილ უელდი დაასახელა 2016 წლის საპრეზიდენტო ბილეთად და 1996 წლის შემდეგ ჰქონდათ ყველაზე წარმატებული შედეგი მესამე მხარის საპრეზიდენტო კანდიდატისთვის და საუკეთესოები იყვნენ ლიბერტარიანული პარტიის ისტორიაში ხმების რაოდენობით. ჯონსონმა მიიღო ხმების 3%, რაც 4,3 მილიონზე მეტ ხმას შეადგენს.[227]

თანამედროვე ლიბერტარიანული ორგანიზაციები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იხილეთ აგრეთვე კატეგორიები: Anarchist organizations, Libertarian parties, Libertarian publications, და Libertarian think tanks

ამჟამინდელი საერთაშორისო ანარქისტული ფედერაციები, რომლებიც თავს ლიბერტარიანულად ასახელებენ, მოიცავს საერთაშორისო ანარქისტულ ფედერაციას, მშრომელთა საერთაშორისო ასოციაციას და საერთაშორისო ლიბერტარიანული სოლიდარობას. დღეს ყველაზე დიდი ორგანიზებული ანარქისტული მოძრაობა ესპანეთშია, Confederación General del Trabajo (CGT) და the CNT-ის სახით. 2003 წლისთვის CGT-ის წევრთა რაოდენობა დაახლოებით 100,000 იყო.[228] სხვა აქტიური სინდიკლისტური მოძრაობებია შვედეთის მუშათა ცენტრალური ორგანიზაცია და შვედეთის ანარქო-სინდიკალისტური ახალგაზრდული ფედერაცია; Unione Sindacale Italiana იტალიაში; მშრომელთა სოლიდარობის ალიანსი შეერთებულ შტატებში; და სოლიდარობის ფედერაცია გაერთიანებულ სამეფოში. Industrial Workers of the World-ის ინდუსტრიული მუშაკები აცხადებენ, რომ ჰყავთ 2000 წევრი, აგრეთვე აქტიურია საერთაშორისო მშრომელთა ასოციაცია, რომელიც პირველი საერთაშორისო ინტერნაციონალის ანარქო-სინდიკალისტი მემკვიდრეა. შეერთებულ შტატებში არსებობს - Common Struggle – Libertarian Communist Federation.

1950-იანი წლებიდან მრავალი ამერიკული ლიბერტარიანული ორგანიზაცია ატარებს თავისუფალ ბაზრის პოზიციას, ასევე მხარს უჭერს სამოქალაქო თავისუფლებებს და არაინტერვენციონისტულ საგარეო პოლიტიკას. მათ შორისაა Ludwig von Mises Institute, Francisco Marroquín University, Foundation for Economic Education, Center for Libertarian Studies, Cato Institute და Liberty International. 2001 წელს დაფუძნებული Free State Project მუშაობს ნიუ ჰემფშირში 20,000 ლიბერტარიელის მოსაზიდად, რათა გავლენა მოახდინონ სახელმწიფო პოლიტიკაზე.[229]

აქტიურ სტუდენტურ ორგანიზაციებში შედიან Students for Liberty და Young American for Liberty. რამდენიმე ქვეყანაში აქვთ პარტიაები, რომლებიც კენჭს იყრიან პოლიტიკურ ოფისში. შეერთებულ შტატებში, 1972 წელს, შეიქმნა სიდიდთ მესამე ლიბერტარიანული პარტია.[230][231] ამერიკული პოლიტიკური პარტია, რომელშიც 511 277 ამომრჩეველი იყო (მთლიანი ელექტორატის 0,46%) რეგისტრირებულია ლიბერტარიანად 31 შტატში, რომლებიც ავრცელებენ ლიბერტარიანის რეგისტრაციის სტატისტიკას.[232]

კრიტიციზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიბერტარიზმის კრიტიკა მოიცავს ეთიკურ, ეკონომიკურ, ეკოლოგიურ, პრაგმატულ და ფილოსოფიურ შეხედულებებს, განსაკუთრებით მემარჯვენეობის თავისუფლებასთან დაკავშირებით,[233][234][235][236][237][238] მათ შორის მოსაზრებას, რომ მას არ აქვს აშკარა თეორიის თავისუფლება.[53] ამტკიცებენ, რომ ლესე ფერის კაპიტალიზმს სულაც არ აქვს საუკეთესო ან ყველაზე ეფექტურ შედეგი[239][240] და არც ინდივიდუალიზმის ფილოსოფია და დერეგულაციის პოლიტიკა უშლის ხელს ბუნებრივი რესურსების ბოროტად გამოყენებას.[241] კორი რობინის მსგავსი კრიტიკოსები აღწერენ ამ ტიპის ლიბერტარიანობას, როგორც ფუნდამენტურად რეაქციულ კონსერვატიულ იდეოლოგიას, რომელიც გაერთიანებულია უფრო ტრადიციონალისტულ კონსერვატიულ აზრთან და მიზნებთან იერარქიული ძალაუფლებისა და სოციალური ურთიერთობების გაძლიერების სურვილით.[39]

ანალოგიურად, ნენსი მაკლენი ამტკიცებს, რომ ეს არის რადიკალურ მემარჯვენე იდეოლოგია, რომელიც დემოკრატიის წინააღმდეგია. მაკლენის თანახმად, ლიბერტარიანულმა ჩარლზ და დევიდ კოხებმა ანონიმურად გამოიყენეს, მუქი ფულის კამპანიის შენატანები, ლიბერტარიანული ინსტიტუტების ქსელი და ლობირება შეერთებული შტატების ფედერალურ და სახელმწიფო სასამართლოებში ლიბერტარიანელების დანიშვნის, ბიზნესის მომხრე მოსამართლეების დანიშვნის მიზნით, რათა შეწინააღმდეგებოდნენ გადასახადებს, საზოგადოებრივ განათლებას, თანამშრომელთა დაცვის კანონებს, გარემოს დაცვის კანონებს და ახალი გარიგების სოციალური დაცვის პროგრამას.[242]

ლიბერტარიანიზმის მორალური და პრაგმატული კრიტიკა ასევე მოიცავს ბრალდებებს უტოპიონიზმის,[243] ჩუმი ავტორიტარიანიზმის[244][245] და ვანდალიზმის ცივილიზაციის სიახლეების მიმართ.[246]

უტოპიზმის ბრალდება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიბერტარიანული ფილოსოფიები, მაგალითად ანარქიზმი, შეფასებულია, როგორც შეუძლებელი ან უტოპიური მათი კრიტიკები გამო. ევროპული ისტორიის პროფესორი კარლ ლანდაუერი ამტკიცებს, რომ ანარქია არარეალურია და რომ მთავრობა „ნაკლებად ბოროტია“, ვიდრე საზოგადოება „რეპრესიული ძალის“ გარეშე. ის ასევე ამტკიცებს, რომ აბსურდულია „ბოროტი ზრახვები შეწყვეტა, თუ რეპრესიული ძალა გაქრება“. ამის საპასუხოდ, ანარქისტთა ხშირად დასმულ კითხვაში ნათქვამია შემდეგი: „ანარქია არ არის უტოპია, [ან] ანარქისტებს არ აქვთ მსგავსი პრეტენზიები ადამიანის სრულყოფის შესახებ. [...] დარჩენილი დავები მოგვარებადია გონივრული მეთოდებით, მაგალითად, ნაფიც მსაჯულთა გამოყენებნით, მესამე პირთა ჩართულობით, ან საზოგადოების და სამუშაო ადგილების ასამბლეებით“. მასში ასევე ნათქვამია, რომ „გარკვეული“ სასამართლო „სისტემა კვლავ საჭირო იქნება დარჩენილი დანაშაულების მოსაგვარებლად და მოქალაქეებს შორის დავების განსასჯელად“.[243][247]

მთავრობის დეცენტრალიზაცია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დამატებითი ინფორმაცია: დეცენტრალიზაცია

ჯონ დონაჰიუ ამტკიცებს, რომ თუ პოლიტიკური ძალაუფლება რადიკალურად გადაინაცვლებს ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოებზე, არალიბერალური ინტერესები გადააჭარბებს ყველაფერს, რაც მეტად გაამძაფრებს კოლექტიურ მოქმედებას.[248]

დონაჰიუს წინ ფრიდრიხ ენგელსმა თავის ნარკვევში „ხელისუფლების შესახებ“ განაცხადა, რომ რადიკალური დეცენტრალიზაცია გაანადგურებდა თანამედროვე ინდუსტრიულ ცივილიზაციას, რკინიგზის მაგალითის მითითებით:[246]

მატარებელის გამართულობისთვის აუცილებელია მრავალი ადამიანის თანამშრომლობა და ეს თანამშრომლობა უნდა განხორციელდეს განსაზღვრულ საათებში, ავარიის თავიდან ასარიდებლად.აქაც, სამუშაოს პირველი პირობა დომინანტური ნებაა, რომელიც აგვარებს ყველა დაქვემდებარებულ საკითხს, წარმოდგენილი იქნება ეს ერთი დელეგატით თუ კომიტეტით, რომელიც პასუხისმგებელია დაინტერესებული პირების უმრავლესობის დადგენილებების შესრულებაზე. ორივე შემთხვევაში გამოხატულია ავტორიტეტი. წარმოიდგინეთ, რა დაემართებოდა მატარებელს თუ რკინიგზის თანამშრომლები დაუპირისპირდებოდნენ ჰონს?

საბოლოოდ, ამტკიცებენ, რომ ნებისმიერი ფორმით უფლებამოსილება ბუნებრივი მოვლენაა და იგი არ უნდა გაუქმდეს.[249]

რეალურ მაგალითთა ნაკლებობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მაიკლ ლინდმა დაადასტურა, რომ დღეს მსოფლიოს 195 ქვეყნიდან ვერც ერთმა ვერ მოახერხა საზოგადოების იმგვარად მოწყობა, როგორსაც ამერიკელი ლიბერტატიანელები უჭერდნენ მხარს:

თუ ლიბერტარიანობა კარგი იდეა იქნებოდა, ერთი ქვეყანა მაინც არ ცდიდა მის გამოყენებას? ნუთი არ იქნებიდა ორასიდან ერთი ქვეყანა მაინც, მინიმალური მმართველობით, თავისუფალი ვაჭრობით, ღია საზღვრებით, დეკრიმინალიზებული ნარკოტიკებით, არც მზრუნველი სახელმწიფო და არც საჯარო განათლების სიტემა?

[250]

გარდა ამისა, ლინდმა გააკრიტიკა ლიბერტარიანობა შეერთებულ შტატებში, როგორც დემოკრატიასთან შეუთავსებელი და ავტოკრატიასთან მობოდიშე.[251] ამის საპასუხოდ, ამერიკელი ლიბერტარიანელი უორენ რედლიხი ამტკიცებს, რომ შეერთებული შტატები „დაარსების დღიდან 1860 წლამდე ძალიან ლიბერტარიანული იყო“.[252]

ჩუმი ავტორიტარიანიზმი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პლათფორმიზმის სახელით ცნობილი ანარქიზმის ლიბერტარიანული ტენდენცია კრიტიკის ქვეშ იყო სხვა ლიბერტარიანელებისგან მკაფიოდ ავტორიტეტული, ბიოროკრატიული ან სტატისტიკური ტენდენციების შენარჩუნებისთვის.[244][245]

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 Boaz, David (30 January 2009). „Libertarianism“. Encyclopædia Britannica. ციტირების თარიღი: 21 February 2017. ციტატა: „[L]ibertarianism, political philosophy that takes individual liberty to be the primary political value.“
  2. ↑ Woodcock, George (2004). Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements. Peterborough: Broadview Press, გვ. 16. ISBN 9781551116297. „[F]or the very nature of the libertarian attitude—its rejection of dogma, its deliberate avoidance of rigidly systematic theory, and, above all, its stress on extreme freedom of choice and on the primacy of the individual judgement [sic].“ 
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 Long, Joseph. W (1996). "Toward a Libertarian Theory of Class". Social Philosophy and Policy. 15 (2): 310. "When I speak of 'libertarianism' [...] I mean all three of these very different movements. It might be protested that LibCap [libertarian capitalism], LibSoc [libertarian socialism] and LibPop [libertarian populism] are too different from one another to be treated as aspects of a single point of view. But they do share a common—or at least an overlapping—intellectual ancestry."
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Carlson, Jennifer D. (2012). "Libertarianism". In Miller, Wilburn R., ed. The Social History of Crime and Punishment in America. London: Sage Publications. p. 1006. ISBN 1412988764. "There exist three major camps in libertarian thought: right-libertarianism, socialist libertarianism, and left-libertarianism; the extent to which these represent distinct ideologies as opposed to variations on a theme is contested by scholars."
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Francis, Mark (December 1983). „Human Rights and Libertarians“. Australian Journal of Politics & History. 29 (3): 462–472. doi:10.1111/j.1467-8497.1983.tb00212.x. ISSN 0004-9522.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 Kymlicka, Will (2005). "libertarianism, left-". In Honderich, Ted. The Oxford Companion to Philosophy. New York City: Oxford University Press. p. 516. ISBN 978-0199264797. "'Left-libertarianism' is a new term for an old conception of justice, dating back to Grotius. It combines the libertarian assumption that each person possesses a natural right of self-ownership over his person with the egalitarian premiss that natural resources should be shared equally. Right-wing libertarians argue that the right of self-ownership entails the right to appropriate unequal parts of the external world, such as unequal amounts of land. According to left-libertarians, however, the world's natural resources were initially unowned, or belonged equally to all, and it is illegitimate for anyone to claim exclusive private ownership of these resources to the detriment of others. Such private appropriation is legitimate only if everyone can appropriate an equal amount, or if those who appropriate more are taxed to compensate those who are thereby excluded from what was once common property. Historic proponents of this view include Thomas Paine, Herbert Spencer, and Henry George. Recent exponents include Philippe Van Parijs and Hillel Steiner."
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 Goodway, David (2006). Anarchist Seeds Beneath the Snow: Left-Libertarian Thought and British Writers from William Morris to Colin Ward. Liverpool: Liverpool University Press. p. 4. ISBN 1846310253. ISBN 978-1846310256. "'Libertarian' and 'libertarianism' are frequently employed by anarchists as synonyms for 'anarchist' and 'anarchism', largely as an attempt to distance themselves from the negative connotations of 'anarchy' and its derivatives. The situation has been vastly complicated in recent decades with the rise of anarcho-capitalism, 'minimal statism' and an extreme right-wing laissez-faire philosophy advocated by such theorists as Murray Rothbard and Robert Nozick and their adoption of the words 'libertarian' and 'libertarianism'. It has therefore now become necessary to distinguish between their right libertarianism and the left libertarianism of the anarchist tradition".
  8. ↑ 8.0 8.1 Marshall, Peter (2008). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. London: Harper Perennial. p. 641. "Left libertarianism can therefore range from the decentralist who wishes to limit and devolve State power, to the syndicalist who wants to abolish it altogether. It can even encompass the Fabians and the social democrats who wish to socialize the economy but who still see a limited role for the State".
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Spitz, Jean-Fabien. (March 2006) Left-wing libertarianism: equality based on self-ownership. ციტირების თარიღი: 11 March 2018.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 10.6 Newman, Saul (2010). The Politics of Postanarchism, Edinburgh University Press. p. 43. ISBN 0748634959. ISBN 978-0748634958. "It is important to distinguish between anarchism and certain strands of right-wing libertarianism which at times go by the same name (for example, Murray Rothbard's anarcho-capitalism). There is a complex debate within this tradition between those like Robert Nozick, who advocate a 'minimal state', and those like Rothbard who want to do away with the state altogether and allow all transactions to be governed by the market alone. From an anarchist perspective, however, both positions—the minimal state (minarchist) and the no-state ('anarchist') positions—neglect the problem of economic domination; in other words, they neglect the hierarchies, oppressions, and forms of exploitation that would inevitably arise in a laissez-faire 'free' market. [...] Anarchism, therefore, has no truck with this right-wing libertarianism, not only because it neglects economic inequality and domination, but also because in practice (and theory) it is highly inconsistent and contradictory. The individual freedom invoked by right-wing libertarians is only a narrow economic freedom within the constraints of a capitalist market, which, as anarchists show, is no freedom at all".
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 "Anarchism". In Gaus, Gerald F.; D'Agostino, Fred, eds. (2012). The Routledge Companion to Social and Political Philosophy. p. 227. "The term 'left-libertarianism' has at least three meanings. In its oldest sense, it is a synonym either for anarchism in general or social anarchism in particular. Later it became a term for the left or Konkinite wing of the free-market libertarian movement, and has since come to cover a range of pro-market but anti-capitalist positions, mostly individualist anarchist, including agorism and mutualism, often with an implication of sympathies (such as for radical feminism or the labor movement) not usually shared by anarcho-capitalists. In a third sense it has recently come to be applied to a position combining individual self-ownership with an egalitarian approach to natural resources; most proponents of this position are not anarchists."
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 Vallentyne, Peter (March 2009). „Libertarianism“. In Zalta, Edward N. (ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2009 ed.). Stanford, California: Stanford University. ციტირების თარიღი: 5 March 2010. ციტატა: „Libertarianism is committed to full self-ownership. A distinction can be made, however, between right-libertarianism and left-libertarianism, depending on the stance taken on how natural resources can be owned.“
  13. ↑ 13.0 13.1 13.2 13.3 13.4 13.5 Carson, Kevin (15 June 2014). "What is Left-Libertarianism?". Center for a Stateless Society. Retrieved 28 November 2019.
  14. ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 Marshall, Peter (2008). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. London: Harper Perennial. p. 565. "The problem with the term 'libertarian' is that it is now also used by the Right. [...] In its moderate form, right libertarianism embraces laissez-faire liberals like Robert Nozick who call for a minimal State, and in its extreme form, anarcho-capitalists like Murray Rothbard and David Friedman who entirely repudiate the role of the State and look to the market as a means of ensuring social order".
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 Carlson, Jennifer D. (2012). "Libertarianism". In Miller, Wilburn R., ed. The Social History of Crime and Punishment in America. London: Sage Publications. p. 1006. ISBN 1412988764.
  16. ↑ Rothbard, Murray (2009) The Betrayal of the American Right. Mises Institute, გვ. 83. ISBN 978-1610165013. „One gratifying aspect of our rise to some prominence is that, for the first time in my memory, we, 'our side,' had captured a crucial word from the enemy. 'Libertarians' had long been simply a polite word for left-wing anarchists, that is for anti-private property anarchists, either of the communist or syndicalist variety. But now we had taken it over.“ 
  17. ↑ Fernandez, Frank (2001). Cuban Anarchism. The History of a Movement. Sharp Press. p. 9[მკვდარი ბმული]. "Thus, in the United States, the once exceedingly useful term 'libertarian' has been hijacked by egotists who are in fact enemies of liberty in the full sense of the word."
  18. ↑ Hussain, Syed B. (2004). Encyclopedia of Capitalism, Volume 2. New York: Facts on File Inc, გვ. 492. ISBN 0816052247. „In the modern world, political ideologies are largely defined by their attitude towards capitalism. Marxists want to overthrow it, liberals to curtail it extensively, conservatives to curtail it moderately. Those who maintain that capitalism is an excellent economic system, unfairly maligned, with little or no need for corrective government policy, are generally known as libertarians.“ 
  19. ↑ 19.0 19.1 19.2 Rothbard, Murray (1 March 1971). "The Left and Right Within Libertarianism". WIN: Peace and Freedom Through Nonviolent Action. 7 (4): 6–10. Retrieved 14 January 2020.
  20. ↑ Miller, Fred (15 August 2008). „Natural Law“. The Encyclopedia of Libertarianism. ციტირების თარიღი: 31 July 2019.
  21. ↑ Boaz, David. (12 April 2019) Key Concepts of Libertarianism. Cato Institute. ციტირების თარიღი: 20 December 2019.
  22. ↑ What Is Libertarian. Institute for Humane Studies. ციტირების თარიღი: 20 December 2019.
  23. ↑ 23.0 23.1 Baradat, Leon P. (2015). Political Ideologies. Routledge, გვ. 31. ISBN 978-1317345558. 
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 "Anarchism". In Gaus, Gerald F.; D'Agostino, Fred, eds. (2012). The Routledge Companion to Social and Political Philosophy. p. 227.
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 Marshall, Peter (2009). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. p. 641[მკვდარი ბმული]. "For a long time, libertarian was interchangeable in France with anarchism but in recent years, its meaning has become more ambivalent. Some anarchists like Daniel Guérin will call themselves 'libertarian socialists', partly to avoid the negative overtones still associated with anarchism, and partly to stress the place of anarchism within the socialist tradition. Even Marxists of the New Left like E. P. Thompson call themselves 'libertarian' to distinguish themselves from those authoritarian socialists and communists who believe in revolutionary dictatorship and vanguard parties."
  26. ↑ Cohn, Jesse (April 20, 2009). „Anarchism“, The International Encyclopedia of Revolution and Protest. Oxford: John Wiley & Sons, Ltd, გვ. 6. DOI:10.1002/9781405198073.wbierp0039. ISBN 978-1-4051-9807-3. „'[L]ibertarianism' [...] a term that, until the mid-twentieth century, was synonymous with "anarchism" per se.“ 
  27. ↑ Guérin, Daniel (1970). Anarchism: From Theory to Practice. New York City: Monthly Review Press. p. 12. "[A]narchism is really a synonym for socialism. The anarchist is primarily a socialist whose aim is to abolish the exploitation of man by man. Anarchism is only one of the streams of socialist thought, that stream whose main components are concern for liberty and haste to abolish the State." ISBN 978-0853451754.
  28. ↑ 28.0 28.1 Gamble, Andrew (August 2013). Freeden, Michael; Stears, Marc (eds.). „Economic Libertarianism“. The Oxford Handbook of Political Ideologies. Oxford University Press: 405. doi:10.1093/oxfordhb/9780199585977.013.0008.
  29. ↑ 29.0 29.1 Gamble, Andrew (August 2013). Freeden, Michael; Stears, Marc (eds.). „Economic Libertarianism“. The Oxford Handbook of Political Ideologies. Oxford University Press: 406. doi:10.1093/oxfordhb/9780199585977.013.0008.
  30. ↑ Gamble, Andrew (August 2013). Freeden, Michael; Stears, Marc (eds.). „Economic Libertarianism“. The Oxford Handbook of Political Ideologies. Oxford University Press: 405–406. doi:10.1093/oxfordhb/9780199585977.013.0008.
  31. ↑ Francis, Mark (December 1983). „Human Rights and Libertarians“. Australian Journal of Politics & History. 29 (3): 462. doi:10.1111/j.1467-8497.1983.tb00212.x. ISSN 0004-9522.
  32. ↑ Francis, Mark (December 1983). „Human Rights and Libertarians“. Australian Journal of Politics & History. 29 (3): 462–463. doi:10.1111/j.1467-8497.1983.tb00212.x. ISSN 0004-9522.
  33. ↑ Francis, Mark (December 1983). „Human Rights and Libertarians“. Australian Journal of Politics & History. 29 (3): 463. doi:10.1111/j.1467-8497.1983.tb00212.x. ISSN 0004-9522.
  34. ↑ 34.0 34.1 Block, Walter (2010). "Libertarianism Is Unique and Belongs Neither to the Right Nor the Left: A Critique of the Views of Long, Holcombe, and Baden on the Left, Hoppe, Feser, and Paul on the Right". Journal of Libertarian Studies. 22. pp. 127–170.
  35. ↑ 35.0 35.1 Read, Leonard E. (January 1956). "Neither Left Nor Right". The Freeman. 48 (2): 71–73.
  36. ↑ 36.0 36.1 Browne, Harry (21 December 1998). "The Libertarian Stand on Abortion" დაარქივებული 2010-10-06 საიტზე Wayback Machine. . HarryBrowne.org. Retrieved 14 January 2020.
  37. ↑ 37.0 37.1 Raimondo, Justin (2000). An Enemy of the State. Chapter 4: "Beyond left and right". Prometheus Books. p. 159.
  38. ↑ 38.0 38.1 Machan, Tibor R. (2004). "Neither Left Nor Right: Selected Columns". 522. Hoover Institution Press. ISBN 0817939822. ISBN 9780817939823.
  39. ↑ 39.0 39.1 Robin, Corey (2011). The Reactionary Mind: Conservatism from Edmund Burke to Sarah Palin. Oxford University Press, გვ. 15–16. ISBN 978-0199793747. 
  40. ↑ Harmel, Robert; Gibson, Rachel K. (June 1995). „Right‐Libertarian Parties and the "New Values": A Re‐examination“. Scandinavian Political Studies. 18 (July 1993): 97–118. doi:10.1111/j.1467-9477.1995.tb00157.x. ISSN 0080-6757.
  41. ↑ Robinson, Emily; et al. (2017). "Telling stories about post-war Britain: popular individualism and the 'crisis' of the 1970s". Twentieth Century British History. 28 (2): 268–304.
  42. ↑ Kitschelt, Herbert; McGann, Anthony J. (1997) [1995]. The Radical Right in Western Europe: A Comparative Analysis. University of Michigan Press. p. 27. ISBN 9780472084418.
  43. ↑ Mudde, Cas (11 October 2016). The Populist Radical Right: A Reader (1st ed.). Routledge. ISBN 978-1138673861.
  44. ↑ Hess, Karl (18 February 2015). "Anarchism Without Hyphens & The Left/Right Spectrum". Center for a Stateless Society. Tulsa Alliance of the Libertarian Left. Retrieved 17 March 2020. "The far left, as far as you can get away from the right, would logically represent the opposite tendency and, in fact, has done just that throughout history. The left has been the side of politics and economics that opposes the concentration of power and wealth and, instead, advocates and works toward the distribution of power into the maximum number of hands."
  45. ↑ Long, Roderick T. (8 April 2006). "Rothbard's 'Left and Right': Forty Years Later". Mises Institute. Rothbard Memorial Lecture, Austrian Scholars Conference 2006. Retrieved 17 March 2020.
  46. ↑ Richman, Sheldon (1 June 2007). "Libertarianism: Left or Right?". The Future of Freedom Foundation. Retrieved 15 March 2020. "In fact, libertarianism is planted squarely on the Left, as I will try to demonstrate here."
  47. ↑ 47.0 47.1 Richman, Sheldon (3 February 2011). "Libertarian Left: Free-market anti-capitalism, the unknown ideal". The American Conservative. დაარქივებული 10 June 2019 საიტზე Wayback Machine. . Retrieved 5 March 2012.
  48. ↑ Rothbard, Murray (Spring 1965). "Left and Right: The Prospects for Liberty". Left and Right: A Journal of Libertarian Thought. 1 (1): 4–22.
  49. ↑ 49.0 49.1 Carlson, Jennifer D. (2012). "Libertarianism". In Miller, Wilbur R. The Social History of Crime and Punishment in America: An Encyclopedia. SAGE Publications. p. 1006 დაარქივებული 21 December 2019 საიტზე Wayback Machine. . "[S]ocialist libertarians view any concentration of power into the hands of a few (whether politically or economically) as antithetical to freedom and thus advocate for the simultaneous abolition of both government and capitalism".
  50. ↑ 50.0 50.1 Kropotkin, Peter (1927). Anarchism: A Collection of Revolutionary Writings. Courier Dover Publications, გვ. 150. ISBN 978-0486119861. „It attacks not only capital, but also the main sources of the power of capitalism: law, authority, and the State.“ 
  51. ↑ 51.0 51.1 Otero, Carlos Peregrin (2003). „Introduction to Chomsky's Social Theory“, Radical Priorities, Chomsky, Noam Chomsky, 3rd, Oakland, California: AK Press, გვ. 26. ISBN 1902593693. 
  52. ↑ 52.0 52.1 Chomsky, Noam (2003). რედ. Carlos Peregrin Otero: Radical Priorities, 3rd, Oakland, California: AK Press, გვ. 227–228. ISBN 1902593693. 
  53. ↑ 53.0 53.1 53.2 Lester, J. C. (22 October 2017). "New-Paradigm Libertarianism: a Very Brief Explanation". PhilPapers. Retrieved 26 June 2019.
  54. ↑ Boaz, David (1998). Libertarianism: A Primer. Free Press. pp. 22–26.
  55. ↑ Conway, David (2008). „Freedom of Speech“. In Hamowy, Ronald (ed.). Liberalism, Classical. The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, California: SAGE; Cato Institute. pp. 295–298. doi:10.4135/9781412965811.n112. ISBN 978-1-4129-6580-4. LCCN 2008009151. OCLC 750831024. ციტატა: „Depending on the context, libertarianism can be seen as either the contemporary name for classical liberalism, adopted to avoid confusion in those countries where liberalism is widely understood to denote advocacy of expansive government powers, or as a more radical version of classical liberalism.“
  56. ↑ Schaefer, David Lewis (30 April 2008). "Robert Nozick and the Coast of Utopia" დაარქივებული 21 August 2014 საიტზე Wayback Machine. . The New York Sun. Retrieved 26 June 2019.
  57. ↑ "About the Libertarian Party". Libertarian Party. "Libertarians strongly oppose any government interference into their personal, family, and business decisions. Essentially, we believe all Americans should be free to live their lives and pursue their interests as they see fit as long as they do no harm to another". Retrieved 2 May 2020.
  58. ↑ Nozick, Robert (1974) Anarchy, State, and Utopia. Basic Books. 
  59. ↑ Thaler, Richard; Sunstein, Cass (2003). "Libertarian Paternalism". The American Economic Review. 93: 175–179.
  60. ↑ Thaler, Richard H. (2008). Nudge: Improving Decisions About Health, Wealth, and Happiness, Sunstein, Cass R., New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 9780300122237. OCLC 181517463. 
  61. ↑ Kahneman, Daniel (25 October 2011). Thinking, Fast and Slow, 1st. New York City, NY. ISBN 9780374275631. OCLC 706020998. 
  62. ↑ Sterba, James (2013). The Pursuit of Justice. Lanham: Rowman & Littlefield. p. 66. ISBN 9781442221796.
  63. ↑ Carter, Ian (2 August 2016). „Positive and Negative Liberty“. Stanford Encyclopedia of Philosophy. ციტირების თარიღი: 21 September 2020.
  64. ↑ Sterba, James (1980). Justice: Alternative Political Perspectives. Boston: Wadsworth Publishing Company. p. 175. ISBN 9780534007621.
  65. ↑ 65.0 65.1 65.2 65.3 Boaz, David; Kirby, David (18 October 2006). "The Libertarian Vote" დაარქივებული 31 October 2019 საიტზე Wayback Machine. . Cato Institute. Retrieved 10 February 2020.
  66. ↑ 66.0 66.1 Arbor, Ann. The ANES Guide to Public Opinion and Electoral Behavior, 1948–2004. American National Election Studies.
  67. ↑ "Q8. What is the Nolan Chart?" დაარქივებული 2019-08-18 საიტზე Wayback Machine. . Nolan Chart. Retrieved 10 February 2020.
  68. ↑ "About the Quiz". Advocates for Self-Government. Retrieved 8 February 2020.
  69. ↑ 69.0 69.1 Tucker, Jeffrey (15 September 2016). "Where Does the Term "Libertarian" Come From Anyway?" დაარქივებული 23 February 2020 საიტზე Wayback Machine. . Foundation for Economic Education. Retrieved 28 November 2019.
  70. ↑ 70.0 70.1 "Gallup Database: 2006 Survey Results". Gallup. Retrieved 23 December 2019.
  71. ↑ Kiley, Jocelyn (25 August 2014). "In Search of Libertarians". Pew Research Center. "14% say the term libertarian describes them well; 77% of those know the definition (11% of total), while 23% do not (3% of total)."
  72. ↑ 72.0 72.1 Becker, Amanda (30 April 2015). "Americans don't like big government - but like many programs: poll". Retrieved 31 October 2019.
  73. ↑ 73.0 73.1 Boaz, David (10 February 2016). "Gallup Finds More Libertarians in the Electorate". Retrieved 31 October 2019.
  74. ↑ "Anarchism", Encarta Online Encyclopedia 2006 (UK version).
  75. ↑ Everhart, Robert B. The Public School Monopoly: A Critical Analysis of Education and the State in American Society. Pacific Institute for Public Policy Research, 1982. p. 115.
  76. ↑ 76.0 76.1 76.2 76.3 თარგი:Cite SEP
  77. ↑ Peter Kropotkin, "Anarchism", Encyclopædia Britannica 1910.
  78. ↑ Godwin himself attributed the first anarchist writing to Edmund Burke's A Vindication of Natural Society. "Most of the above arguments may be found much more at large in Burke's Vindication of Natural Society; a treatise in which the evils of the existing political institutions are displayed with incomparable force of reasoning and lustre of eloquence..." – footnote, Ch. 2 Political Justice by William Godwin.
  79. ↑ Adams, Ian. Political Ideology Today. Manchester University Press, 2001. p. 116.
  80. ↑ Godwin, William [1793] (1796). Enquiry Concerning Political Justice and its Influence on Modern Morals and Manners. G. G. and J. Robinson. OCLC 2340417. 
  81. ↑ Sheehan, Sean. Anarchism, London: Reaktion Books Ltd., 2004. p. 85.
  82. ↑ 82.0 82.1 Graham, Robert (2005). „Preface“, Anarchism: a Documentary History of Libertarian Ideas: from Anarchy to Anarchism. Montréal: Black Rose Books, გვ. xi–xiv. ISBN 1-55164-250-6. 
  83. ↑ "What is Communist Anarchism?" დაარქივებული 2012-05-23 საიტზე Wayback Machine. Alexander Berkman, in Now and After.
  84. ↑ Joseph Déjacque. De l'être-humain mâle et femelle – Lettre à P.J. Proudhon par Joseph Déjacque (in French).
  85. ↑ Robert Graham, Anarchism: A Documentary History of Libertarian Ideas – Volume One: From Anarchy to Anarchism (300 CE to 1939), Black Rose Books, 2005
  86. ↑ "l'Echange", article in Le Libertaire no 6, 21 September 1858, New York.
  87. ↑ Nettlau, Max (1996). A Short History of Anarchism. Freedom Press, გვ. 145. ISBN 0-900384-89-1. 
  88. ↑ "What do I mean by individualism? I mean by individualism the moral doctrine which, relying on no dogma, no tradition, no external determination, appeals only to the individual conscience."Mini-Manual of Individualism by Han Ryner
  89. ↑ "I do not admit anything except the existence of the individual, as a condition of his sovereignty. To say that the sovereignty of the individual is conditioned by Liberty is simply another way of saying that it is conditioned by itself.""Anarchism and the State" in Individual Liberty
  90. ↑ Goodway, David. Anarchist Seeds Beneath the Snow. Liverpool University Press, 2006, p. 99.
  91. ↑ 91.0 91.1 თარგი:Cite SEP
  92. ↑ The Encyclopedia Americana: A Library of Universal Knowledge. Encyclopedia Corporation. p. 176.
  93. ↑ Miller, David. "Anarchism". 1987. The Blackwell Encyclopaedia of Political Thought. Blackwell Publishing. p. 11.
  94. ↑ Nyberg, Svein Olav. „The union of egoists“ (PDF). Non Serviam. Oslo, Norway: Svein Olav Nyberg. 1: 13–14. OCLC 47758413. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 7 December 2010. ციტირების თარიღი: 1 September 2012.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
  95. ↑ Thomas, Paul (1985). Karl Marx and the Anarchists. London: Routledge/Kegan Paul, გვ. 142. ISBN 0-7102-0685-2. 
  96. ↑ Carlson, Andrew (1972). „Philosophical Egoism: German Antecedents“, Anarchism in Germany. Metuchen: Scarecrow Press. ISBN 0-8108-0484-0. ციტირების თარიღი: 4 December 2008.  დაარქივებული 10 December 2008[Date mismatch] საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  97. ↑ Palmer, Brian (29 December 2010). What do anarchists want from us?. Slate.com.
  98. ↑ Bailie, William. (1906)Josiah Warren: The First American Anarchist – A Sociological Study. Small, Maynard & Co.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 February 2012. ციტირების თარიღი: 17 June 2013.
  99. ↑ Native American Anarchism: A Study of Left-Wing American Individualism by Eunice Minette Schuster დაარქივებული 13 February 2016 საიტზე Wayback Machine.
  100. ↑ 2. Individualist Anarchism and Reaction.
  101. ↑ The Free Love Movement and Radical Individualism, By Wendy McElroy. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-06-14. ციტირების თარიღი: 2020-11-20.
  102. ↑ "La insumisión voluntaria: El anarquismo individualista español durante la Dictadura y la Segunda República (1923–1938)" by Xavier Díez. დაარქივებული 23 July 2011 საიტზე Wayback Machine.
  103. ↑ "Los anarco-individualistas, G.I.A ... Una escisión de la FAI producida en el IX Congreso (Carrara, 1965) se produjo cuando un sector de anarquistas de tendencia humanista rechazan la interpretación que ellos juzgan disciplinaria del pacto asociativo clásico, y crean los GIA (Gruppi di Iniziativa Anarchica). Esta pequeña federación de grupos, hoy nutrida sobre todo de veteranos anarco-individualistas de orientación pacifista, naturista, etcétera defiende la autonomía personal y rechaza a rajatabla toda forma de intervención en los procesos del sistema, como sería por ejemplo el sindicalismo. Su portavoz es L'Internazionale con sede en Ancona. La escisión de los GIA prefiguraba, en sentido contrario, el gran debate que pronto había de comenzar en el seno del movimiento""El movimiento libertario en Italia" by Bicicleta. REVISTA DE COMUNICACIONES LIBERTARIAS Year 1 No. Noviembre, 1 1977.
  104. ↑ "Proliferarán así diversos grupos que practicarán el excursionismo, el naturismo, el nudismo, la emancipación sexual o el esperantismo, alrededor de asociaciones informales vinculadas de una manera o de otra al anarquismo. Precisamente las limitaciones a las asociaciones obreras impuestas desde la legislación especial de la Dictadura potenciarán indirectamente esta especie de asociacionismo informal en que confluirá el movimiento anarquista con esta heterogeneidad de prácticas y tendencias. Uno de los grupos más destacados, que será el impulsor de la revista individualista Ética será el Ateneo Naturista Ecléctico, con sede en Barcelona, con sus diferentes secciones la más destacada de las cuales será el grupo excursionista Sol y Vida.""La insumisión voluntaria: El anarquismo individualista español durante la Dictadura y la Segunda República (1923–1938)" by Xavier Díez დაარქივებული 23 July 2011 საიტზე Wayback Machine.
  105. ↑ "Les anarchistes individualistes du début du siècle l'avaient bien compris, et intégraient le naturisme dans leurs préoccupations. Il est vraiment dommage que ce discours se soit peu à peu effacé, d'antan plus que nous assistons, en ce moment, à un retour en force du puritanisme (conservateur par essence).""Anarchisme et naturisme, aujourd'hui." by Cathy Ytak დაარქივებული 25 February 2009 საიტზე Wayback Machine.
  106. ↑ anne. (30 July 2014) Culture of Individualist Anarchism in Late 19th Century America.
  107. ↑ individualista.pdf Xavier Diez. El anarquismo individualista en España (1923–1939). Virus Editorial. 2007. p. 143. დაარქივებული 2016-04-08 საიტზე Wayback Machine.
  108. ↑ The "Illegalists".დაარქივებული 8 September 2015 საიტზე Wayback Machine. . Doug Imrie (published by Anarchy: A Journal of Desire Armed).
  109. ↑ Parry, Richard. The Bonnot Gang. Rebel Press, 1987. p. 15.
  110. ↑ "Anarchism" at the Encyclopedia Britannica online.
  111. ↑ Anarchosyndicalism: Theory and Practice – RevoltLib. [მკვდარი ბმული]
  112. ↑ 112.0 112.1 Bookchin, Murray (1998). The Spanish Anarchists. pp. 111–114.
  113. ↑ FERMÍN SALVOCHEA ÁLVAREZ, CGT. BIOGRAFÍAS (English translation). Accessed April 2009
  114. ↑ Avrich, Paul (2006). The Russian Anarchists. Stirling: AK Press, გვ. 195, 204. ISBN 1-904859-48-8. 
  115. ↑ "There Is No Communism in Russia" by Emma Goldman[მკვდარი ბმული]. Quote: "Soviet Russia, it must now be obvious, is an absolute despotism politically and the crassest form of state capitalism economically."
  116. ↑ Nomad, Max (1966). The Revolutionary Internationals, 1864-1943. Stanford University Press, გვ. 88. ISBN 0-8047-0293-4. თარგი:Verify source
  117. ↑ Dielo Truda, {{{first1}}} [1926] (2006). Organizational Platform of the General Union of Anarchists (Draft). Italy: FdCA. ციტირების თარიღი: 24 October 2006. 
  118. ↑ The Organizational Platform of the Libertarian Communists.
  119. ↑ Hakim Bey. "T.A.Z.: The Temporary Autonomous Zone, Ontological Anarchy, Poetic Terrorism".
  120. ↑ "Die bayerische Revolution 1918/19. Die erste Räterepublik der Literaten". [მკვდარი ბმული]
  121. ↑ "1918–1921: The Italian factory occupations – Biennio Rosso" დაარქივებული 5 November 2011 საიტზე Wayback Machine. . Libcom.org.
  122. ↑ Holbrow, Marnie, "Daring but Divided" დაარქივებული 2013-07-29 საიტზე Wayback Machine. (Socialist Review, November 2002).
  123. ↑ Berry, David. "Fascism or Revolution." Le Libertaire. August 1936.
  124. ↑ Antony Beevor, The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939, Weidenfeld & Nicolson, 2006, p. 46, ISBN 978-0-297-84832-5.
  125. ↑ Gruppo Comunista Anarchico di Firenze (October 1979). "Anarchist Communism & Libertarian Communism". L'informatore di parte. 4.
  126. ↑ Murray Bookchin, To Remember Spain: The Anarchist and Syndicalist Revolution of 1936, AK Press, 1994, pp. 2–39, ISBN 9781873176870.
  127. ↑ „inter alia: *George Richard Esenwein, The Spanish Civil War: a Modern Tragedy, 2005, p. 269. *Alexandre Skirda, Facing the Enemy: a History of Anarchist Organization from Proudhon to May 1968: 2002, p. 158. *Peter Marshall, Demanding the Impossible: A History of Anarchism, 2010, p. 466. *Graham Kelsey“. Anarchosyndicalism, Libertarian Communism, and the State: The CNT in Zaragoza and Aragon, 1930–1937. 1991: 250.
  128. ↑ José Peirats & Chris Ealham, The CNT in the Spanish Revolution, Volume 2: 2001, p. 76. "The anarchist youth movement had been founded soon after the birth of the Second Republic. ... Later, they spread throughout the whole of Spain until they came to represent the third branch of the great libertarian family. ... The FIJL had agreed upon the following statement of principles: '...This Association shall strive to invest young people with a libertarian conviction, as to equip them individually to struggle against authority in all its forms, whether in trade union matters or in ideological ones, so as to attain a libertarian social arrangement'".
  129. ↑ Esenwein, George Richard. The Spanish Civil War: A Modern Tragedy, Routledge, 2005. p. 269.
  130. ↑ Gómez Casas, p. 237.
  131. ↑ "Sí se ha aprobado por unanimidad, también a propuesta de Ciudadanos, dedicar una calle al anarquista Melchor Rodríguez García, el último alcalde de Madrid republicano, ante "el gran consenso social y político" al respecto y por "su gran relevancia para la reconciliación y la concordia tras la Guerra Civil". El País. "Madrid sustituirá las calles franquistas por víctimas del terrorismo".
  132. ↑ Jesus Ruiz. Posibilismo libertario. Felix Morga, Alcalde de Najera (1891-1936). El Najerilla-Najera. 2003.
  133. ↑ Renof, Israël Renof (May 1968). Possibilisme libertaire (PDF). Noir et Rouge. 41: 16–23.
  134. ↑ Manifesto of Libertarian Communism – Georges Fontenis.
  135. ↑ London Federation of Anarchists involvement in Carrara conference, 1968 International Institute of Social History. Retrieved 19 January 2010.
  136. ↑ 136.0 136.1 Short history of the IAF-IFA A-infos news project, Accessed 19 January 2010.
  137. ↑ The Left-Libertarians – the last of an ancient breed – The Villager Newspaper. The Villager (25 January 2012).
  138. ↑ Anarchist Voices: An Oral History of Anarchism in America by Paul Avrich. AK Press. 2005. pp. 471–472.
  139. ↑ Avrich, Paul. Anarchist Voices: An Oral History of Anarchism in America, AK Press, p. 419.
  140. ↑ Anarchist Voices: An Oral History Of Anarchism In America by Paul Avrich. AK Press. 2005.
  141. ↑ A 1970s associate, subject of David Marr's A spirit gone to another place The Sydney Morning Herald obituary, 9 September 2006.
  142. ↑ Baker, A. J. (2 February 1998). "Sydney Libertarianism and the Push". Takver's Initiatives. დაარქივებული 16 October 2019 საიტზე Wayback Machine. . Archived from the original 3 March 2016 at the Wayback Machine. Neale Morison memorial site. Retrieved 2 May 2020.
  143. ↑ Takver. Sydney Libertarians and Anarchism Index.
  144. ↑ "Sydney Libertarianism" at the Marxists Internet Archive.
  145. ↑ Libertarian Marxism? – The Anarchist Library (6 February 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 აპრილი 2022. ციტირების თარიღი: 20 ნოემბერი 2020.
  146. ↑ Ernesto Screpanti, Libertarian communism: Marx Engels and the Political Economy of Freedom, Palgrave Macmillan, London, 2007.
  147. ↑ Draper, Hal. "The Principle of Self-Emancipation in Marx and Engels". დაარქივებული 23 July 2011 საიტზე Wayback Machine. "The Socialist Register." Vol 4.
  148. ↑ A libertarian Marxist tendency map. Libcom.org. ციტირების თარიღი: 13 May 2014.
  149. ↑ Root & Branch.
  150. ↑ Root & Branch # 7.
  151. ↑ "papers relating to Libertarian Communism (a splinter group of the SPGB) including journals and miscellaneous correspondence, 1970–1980 (1 box). "Socialist Party of Great Britain" at Archives Hub at the Great Research Centre.
  152. ↑ BEKKEN, Jon, Sam Dolgoff, MiMi Rivera and Jeff Stein PERIODICAL. (1 January 1989) LIBERTARIAN LABOR REVIEW: Anarchosyndicalist Ideas and Discussion. #9 Summer, 1990.. Champaign: Libertarian Labor Review, 1989..
  153. ↑ "Libertarian Labor Review INDEX #1–24" at syndicalists.us დაარქივებული 2014-04-26 საიტზე Wayback Machine. .
  154. ↑ Avrich, Paul (1995) [2006]. Anarchist Voices: An Oral History of Anarchism in America. Edinburgh, Scotland; Oakland, West Virginia: AK Press. p. 6. ISBN 978-1904859277.
  155. ↑ Burns, Jennifer (2009). Goddess of the Market: Ayn Rand and the American Right. New York: Oxford University Press, გვ. 309. ISBN 978-0-19-532487-7. 
  156. ↑ Neilson, Francis (1946). „The Story of 'The Freeman'“. The American Journal of Economics and Sociology. 6 (1): 3–53.
  157. ↑ Mencken, H. L. (1926). „The Immortal Democrat“. American Mercury. 9 (33): 123.
  158. ↑ Boaz, David (1997). The Libertarian Reader: Classic and Contemporary Readings from Lao-Tzu to Milton Friedman. New York: Free Press. p. 31.
  159. ↑ 159.0 159.1 What was Ayn Rand's view of the libertarian movement?. Ayn Rand Institute. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 იანვარი 2014. ციტატა: „More specifically, I disapprove of, disagree with and have no connection with, the latest aberration of some conservatives, the so-called "hippies of the right," who attempt to snare the younger or more careless ones of my readers by claiming simultaneously to be followers of my philosophy and advocates of anarchism. [...] libertarians are a monstrous, disgusting bunch of people: they plagiarize my ideas when that fits their purpose, and denounce me in a more vicious manner than any communist publication when that fits their purpose.“ ციტირების თარიღი: 20 ნოემბერი 2020.
  160. ↑ Mayhew, Robert (2005). Ayn Rand Answers: The Best of Her Q & A. p. 72.
  161. ↑ Phillips-Fein, Kim (2009). Invisible Hands: The Making of the Conservative Movement from the New Deal to Reagan. New York: W. W. Norton, გვ. 27. 
  162. ↑ Galles, Gary (2013). Apostle of Peace: The Radical Mind of Leonard Read. Laissez Faire Books. ISBN 9781621290513.
  163. ↑ Hazlitt, Henry. (1 May 2006) The Early History of FEE. The Freeman. Foundation for Economic Education. ციტატა: „The original officers were David M. Goodrich, chairman of the Board (he was then also chairman of the board of the B. F. Goodrich Company); Leonard Read, president; myself, vice-president; Fred R. Fairchild, professor of economics at Yale University, secretary; and Claude Robinson, president of the Opinion Research Institute, treasurer. [The] sixteen [original] trustees [...] included H. W. Luhnow, president of William Volker & Company; A. C. Mattei, president of Honolulu Oil Corporation; William A. Paton of the University of Michigan; Charles White, president of the Republic Steel Corporation; Leo Wolman, professor of economics at Columbia; Donaldson Brown, former vice-president of General Motors; Jasper Crane, former vice-president of Du Pont; B. E. Hutchinson, chairman of the finance committee of Chrysler Corporation; Bill Matthews, publisher of the Arizona Star; W. C. Mullendore, president of the Southern California Edison Company.“
  164. ↑ Perlstein, Rick (2009). Before the Storm: Barry Goldwater and the Unmaking of the American Consensus. Nation Books, გვ. 113–14. ISBN 9780786744152. 
  165. ↑ Raimondo, Justin (2001). An Enemy of the State: The Life of Murray N. Rothbard. Amherst, NY: Prometheus.
  166. ↑ Sabatini, Peter (Fall/Winter 1994–1995). "Libertarianism: Bogus Anarchy". Anarchy: A Journal of Desire Armed. p. 41.
  167. ↑ Raimondo, Justin (2000). An Enemy of the State: The Life of Murray N. Rothbard. Amherst, New York: Prometheus Books, გვ. 121, 132–134. ISBN 1-61592-239-3. OCLC 43541222. 
  168. ↑ DeLeon, David (1978). The American as Anarchist: Reflections on Indigenous Radicalism. Johns Hopkins University Press. p. 127. "only a few individuals like Murray Rothbard, in Power and Market, and some article writers were influenced by [past anarchists like Spooner and Tucker]. Most had not evolved consciously from this tradition; they had been a rather automatic product of the American environment."
  169. ↑ Rothbard, Murray N. (1965, 2000). "The Spooner-Tucker Doctrine: An Economist's View" დაარქივებული 2012-11-02 საიტზე Wayback Machine. . Journal of Libertarian Studies. 20 (1): 7. "There is, in the body of thought known as 'Austrian economics,' a scientific explanation of the workings of the free market (and of the consequences of government intervention in that market) which individualist anarchists could easily incorporate into their political and social Weltanschauung [worldview]".
  170. ↑ Fischler, Steven (Director); Sucher, Joel (Director) (1983). Anarchism in America (DVD). Pacific Street Films. "I was just amazed. When I read Emma Goldman, it was as though everything I had hoped that the Republican Party would stand for suddenly came out—crystallized—in this magnificently clear statement."
  171. ↑ Halle, Roland; Ladue, Peter (1980). Karl Hess: Toward Liberty. Direct Cinema, Ltd. [M16 2824 K].
  172. ↑ Spangler Home Improvement Tips – Smart home improvement decisions. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 July 2011.
  173. ↑ From Far Right to Far Left– and Farther– With Karl Hess by James Boyd: 1970 The New York Times.
  174. ↑ Raimondo, Justin (2001). An Enemy of the State: The Life of Murray N. Rothbard. Amherst: Prometheus. pp. 277–278.
  175. ↑ Doherty, Brian (2007). Radicals for Capitalism: A Freewheeling History of the Modern American Libertarian Movement. New York: Public Affairs. pp. 562–565.
  176. ↑ Rothbard, Murray (5 June 1986). "Letter to David Bergland". Rothbard emphasized that this was relevant as a matter of strategy, writing that the failure to pitch the libertarian message to Middle America might result in the loss of "the tight-assed majority".
  177. ↑ Raimondo, Justin (2001). An Enemy of the State: The Life of Murray N. Rothbard. Amherst: Prometheus. pp. 263–264.
  178. ↑ Zwolinski, Matt (9 January 2013). "Markets Not Capitalism". Foundation for Economic Education. Retrieved 10 January 2020.
  179. ↑ Konkin III, Samuel Edward. "The New Libertarian Manifesto". დაარქივებული 5 June 2014 საიტზე Wayback Machine. . Retrieved 10 February 2020.
  180. ↑ Carson, Kevin A. (2008). Organization Theory: A Libertarian Perspective. Charleston, SC: BookSurge.
  181. ↑ Long, Roderick T. (2008). "An Interview With Roderick Long".
  182. ↑ Chartier, Gary (2009). Economic Justice and Natural Law. Cambridge: Cambridge University Press.
  183. ↑ Johnson, Charles W. (2008). "Liberty, Equality, Solidarity: Toward a Dialectical Anarchism". Anarchism/Minarchism: Is a Government Part of a Free Country? In Long, Roderick T.; Machan, Tibor. Aldershot: Ashgate pp. 155–188.
  184. ↑ Chartier, Gary; Johnson, Charles W. (2011). Markets Not Capitalism: Individualist Anarchism Against Bosses, Inequality, Corporate Power, and Structural Poverty. Brooklyn: Minor Compositions/Autonomedia. pp. 1–16.
  185. ↑ Sciabarra, Chris Matthew (2000). Total Freedom: Toward a Dialectical Libertarianism. University Park, PA: Pennsylvania State University Press.
  186. ↑ Spangler, Brad (15 September 2006). "Market Anarchism as Stigmergic Socialism". დაარქივებული 10 May 2011 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links.
  187. ↑ Winter, Bill. "1971–2001: The Libertarian Party's 30th Anniversary Year: Remembering the first three decades of America's 'Party of Principle'".[მკვდარი ბმული] LP News.
  188. ↑ International Society for Individual Liberty Freedom Network list.
  189. ↑ The Libertarian Party: A History From Hospers to Johnson (11 November 2018). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მარტი 2019. ციტირების თარიღი: 22 March 2019.
  190. ↑ Boyd, Tames (6 December 1070). "From Far Right to Far Left". The New York Times. Retrieved 17 March 2020.
  191. ↑ Tkacik, Maureen (20 September 2012). "The radical right-wing roots of Occupy Wall Street" დაარქივებული 2013-01-30 საიტზე Wayback Machine. . Reuters. Retrieved 17 March 2020.
  192. ↑ National Book Foundation. "National Book Awards: 1975 – Philosophy and Religion". დაარქივებული 9 September 2011 საიტზე Wayback Machine.
  193. ↑ Schaefer, David Lewis (30 April 2008). "Robert Nozick and the Coast of Utopia" დაარქივებული 2014-08-21 საიტზე Wayback Machine. . The New York Sun.
  194. ↑ Nozick, Robert (2013). Anarchy, State, and Utopia. Basic Books, გვ. 51. ISBN 978-0-465-05100-7. 
  195. ↑ Rothbard, Murray. (2009). The Betrayal of the American Right. Ludwig von Mises Institute. ISBN 1610165012.
  196. ↑ Schneider-Mayerson, Matthew (14 October 2015). Peak Oil: Apocalyptic Environmentalism and Libertarian Political Culture. Chicago. ISBN 9780226285573. OCLC 922640625. 
  197. ↑ Teles, Steven; Kenney, Daniel A. (2008). "Spreading the Word: The diffusion of American Conservatism in Europe and Beyond". In Steinmo, Sven (2007). Growing Apart?: America and Europe in the Twenty-First Century. Cambridge University Press. pp. 136–169.
  198. ↑ Gregory, Anthony (24 April 2007). "Real World Politics and Radical Libertarianism". LewRockwell.com. დაარქივებული 18 June 2015 საიტზე Wayback Machine.
  199. ↑ Thomas 1985, p. 4
  200. ↑ John Patten. (28 October 1968) "These groups had their roots in the anarchist resurgence of the nineteen sixties. Young militants finding their way to anarchism, often from the anti-bomb and anti-Vietnam war movements, linked up with an earlier generation of activists, largely outside the ossified structures of 'official' anarchism. Anarchist tactics embraced demonstrations, direct action such as industrial militancy and squatting, protest bombings like those of the First of May Group and Angry Brigade—and a spree of publishing activity." "Islands of Anarchy: Simian, Cienfuegos, Refract and their support network" by John Patten. Katesharpleylibrary.net. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 June 2011. ციტირების თარიღი: 11 October 2013.
  201. ↑ "Farrell provides a detailed history of the Catholic Workers and their founders Dorothy Day and Peter Maurin. He explains that their pacifism, anarchism, and commitment to the downtrodden were one of the important models and inspirations for the 60s. As Farrell puts it, "Catholic Workers identified the issues of the sixties before the Sixties began, and they offered models of protest long before the protest decade.""The Spirit of the Sixties: The Making of Postwar Radicalism" by James J. Farrell.
  202. ↑ "While not always formally recognized, much of the protest of the sixties was anarchist. Within the nascent women's movement, anarchist principles became so widespread that a political science professor denounced what she saw as "The Tyranny of Structurelessness." Several groups have called themselves "Amazon Anarchists." After the Stonewall Rebellion, the New York Gay Liberation Front based their organization in part on a reading of Murray Bookchin's anarchist writings." "Anarchism" by Charley Shively in Encyclopedia of Homosexuality. p. 52.
  203. ↑ "Within the movements of the sixties there was much more receptivity to anarchism-in-fact than had existed in the movements of the thirties ... But the movements of the sixties were driven by concerns that were more compatible with an expressive style of politics, with hostility to authority in general and state power in particular ... By the late sixties, political protest was intertwined with cultural radicalism based on a critique of all authority and all hierarchies of power. Anarchism circulated within the movement along with other radical ideologies. The influence of anarchism was strongest among radical feminists, in the commune movement, and probably in the Weather Underground and elsewhere in the violent fringe of the anti-war movement." "Anarchism and the Anti-Globalization Movement" by Barbara Epstein.
  204. ↑ "London Federation of Anarchists involvement in Carrara conference, 1968", International Institute of Social History. Retrieved 19 January 2010.
  205. ↑ The International Conferences of the Communist Left (1976–80) | International Communist Current. En.internationalism.org. ციტირების თარიღი: 12 July 2013.
  206. ↑ 206.0 206.1 206.2 Rupert, Mark (2006). Globalization and International Political Economy. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, გვ. 66. ISBN 0-7425-2943-6. 
  207. ↑ Infinitely Demanding by Simon Critchley. Verso. 2007. p. 125.
  208. ↑ Chamsy el- Ojeili. Beyond post-socialism. Dialogues with the far-left. Palgrave Macmillan. 2015. p. 7.
  209. ↑ Kirby, David; Ekins, Emily McClintock (6 August 2012). „Libertarian Roots of the Tea Party“. Cato. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  210. ↑ Brennan, Jason (2012). Libertarianism What Everyone Needs to Know. Oxford University Press, გვ. 142–42. „Is the Tea Party libertarian? Overall, the Tea Party movement is not libertarian, though it has many libertarian elements, and many libertarians are Tea Partiers. [...] They share the libertarian view that DC tends to be corrupt, and that Washington often promotes special interests at the expense of the common good. However, Tea Party members are predominantly populist, nationalist, social conservatives rather than libertarians. Polls indicate that most Tea Partiers believe government should have an active role in promoting traditional "family values" or conservative Judeo-Christian values. Many of them oppose free trade and open immigration. They tend to favor less government intervention in the domestic economy but more government intervention in international trade.“ 
  211. ↑ Ekins, Emily (26 September 2011). "Is Half the Tea Party Libertarian?" Reason. 26 September 2011.
  212. ↑ Pauline Arrillaga (14 March 2012). „Tea Party 2012: A Look At The Conservative Movement's Last Three Years“. Huffington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 17 April 2012.
  213. ↑ Michelle Boorstein (5 October 2010). „Tea party, religious right often overlap, poll shows“. The Washington Post.
  214. ↑ Peter Wallsten, Danny Yadron (29 September 2010). „Tea-Party Movement Gathers Strength“. The Wall Street Journal.
  215. ↑ Halloran, Liz (5 February 2010). „What's Behind The New Populism?“. NPR.
  216. ↑ Barstow, David (16 February 2010). „Tea Party Lights Fuse for Rebellion on Right“. The New York Times.
  217. ↑ Fineman, Howard (6 April 2010). „Party Time“. Newsweek.
  218. ↑ 218.0 218.1 "Tea Party 2012: A Look At The Conservative Movement's Last Three Years".
  219. ↑ Tea Party 'Is Dead': How the Movement Fizzled in 2012's GOP Primaries. The Daily Beast. 2 February 2012.
  220. ↑ Ryan Brings the Tea Party to the Ticket. The New York Times. 12 August 2012. Retrieved 13 August 2012.
  221. ↑ Raimondo, Justin (6 November 2012). "Election 2012: Ron Paul's Revenge!" Antiwar.com. Retrieved 7 November 2012.
  222. ↑ Tuccile, J.D.. (7 November 2012) Gary Johnson Pulls One Million Votes, One Percent. Reason. ციტირების თარიღი: 7 November 2012.
  223. ↑ „Libertarian Party buoyant; Greens hopeful“. United Press International. ციტირების თარიღი: 9 November 2012.
  224. ↑ Karoun Demirjian (5 October 2012). „Libertarian candidate makes push for Nevada's Ron Paul supporters“. Las Vegas Sun. ციტირების თარიღი: 2 November 2012.
  225. ↑ Lucas Eaves. (1 November 2012) Why 5% matters to Gary Johnson. Independent Voter Network. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 ივნისი 2013. ციტირების თარიღი: 6 November 2012.
  226. ↑ Texas Politics Today, 2013–2014 Edition – p. 121, William Maxwell, Ernest Crain, Adolfo Santos – 2013.
  227. ↑ Official 2016 Presidential General Election Results. Federal Election Commission (December 2017). ციტირების თარიღი: 30 December 2019.
  228. ↑ Carley, Mark (2004). "Trade union membership 1993–2003". International: SPIRE Associates.
  229. ↑ Belluck, Pam (27 October 2003). „Libertarians Pursue New Political Goal: State of Their Own“. The New York Times. ციტირების თარიღი: 26 May 2011.
  230. ↑ Elizabeth Hovde (11 May 2009). „Americans mixed on Obama's big government gamble“. The Oregonian.
  231. ↑ Gairdner, William D. [1990] (2007). The Trouble with Canada: A Citizen Speaks Out. Toronto: BPS Books, გვ. 101–102. ISBN 978-0-9784402-2-0. „The first, we would call "libertarianism" today. Libertarians wanted to get all government out of people's lives. This movement is still very much alive today. In fact, in the United States, it is the third largest political party, and ran 125 candidates during the U.S. election of 1988.“ 
  232. ↑ August 2017 Ballot Access News Print Edition.
  233. ↑ Friedman, Jeffrey (1993). "What's Wrong with Libertarianism". Critical Review. 11 (3). p. 427.
  234. ↑ Sterba, James P. (October 1994). "From Liberty to Welfare". Ethics. Cambridge, Massachusetts: Blackwell. 105 (1): 237–241.
  235. ↑ Partridge, Ernest (2004). "With Liberty and Justice for Some". In Zimmerman, Michael; Callicott, Baird; Warren, Karen; Klaver, Irene; Clark, John. Environmental Philosophy: From Animal Rights to Radical Ecology (4th ed.). Pearson. ISBN 978-0-1311-2695-4.
  236. ↑ Wolff, Jonathan (22 October 2006). „Libertarianism, Utility, and Economic Competition“ (PDF). Virginia Law Review. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 12 January 2013. ციტირების თარიღი: 10 February 2020. დამოწმება journal საჭიროებს |journal=-ს (დახმარება)
  237. ↑ Bruenig, Matt. (28 October 2013) Libertarians Are Huge Fans of Economic Coercion. Demos. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 თებერვალი 2019. ციტირების თარიღი: 19 August 2016.
  238. ↑ Bruenig, Matt. (17 November 2013) Libertarians are Huge Fans of Initiating Force. Demos. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 აგვისტო 2016. ციტირების თარიღი: 19 August 2016.
  239. ↑ Fried, Barbara (2009). The Progressive Assault on Laissez Faire: Robert Hale and the First Law and Economics Movement. Harvard University Press, გვ. 50. ISBN 9780674037304. 
  240. ↑ Liu, Eric; Hanauer, Nick (7 May 2016). "Complexity Economics Shows Us Why Laissez-Faire Economics Always Fails". Evonomics. Retrieved 10 February 2020.
  241. ↑ Matthew, Schneider-Mayerson (14 October 2015). Peak Oil: Apocalyptic Environmentalism and Libertarian Political Culture. Chicago. ISBN 9780226285573. OCLC 922640625. 
  242. ↑ MacLean, Nancy (2017). Democracy in Chains, The Deep History of the Radical Right's Stealth Plan for America. Penguin Books. ISBN 9781101980965. 
  243. ↑ 243.0 243.1 Landauer, Carl (1959). European Socialism: A History of Ideas and Movements. University of California Press. ASIN B0071I7P1G.
  244. ↑ 244.0 244.1 Debord, Guy; Knabb, Ken, trans. (1993). Society of the Spectacle. London: Rebel Press. ISBN 978-0-946061-12-9.
  245. ↑ 245.0 245.1 "The problem of organisation and the notion of synthesis". Libcom.org. 26 December 2005. Retrieved 10 February 2020.
  246. ↑ 246.0 246.1 Engels, Friedrich (1872). "On Authority". Marxists Internet Archive. Retrieved 10 February 2020.
  247. ↑ Anarchist FAQ Editorial Collective (2017). An Anarchist FAQ. "A.2.16 Does anarchism require "perfect" people to work?". "I.5.8 What about crime?"
  248. ↑ Donahue, John. (1 May 1997). "The Devil in Devolution". American Prospect. 8 (32).
  249. ↑ Goodwin, Barbara. (2014). Using Political Ideas (6th ed.). John Wiley and Sons, Inc. Hoboken, New Jersey.
  250. ↑ Lind, Michael (4 June 2013). "The Question Libertarians Just Can't Answer". Salon.
  251. ↑ Lind, Michael. (30 August 2011) Why libertarians apologize for autocracy.
  252. ↑ „Was America Ever Libertarian“. Independent Political Report. 25 April 2017. ციტირების თარიღი: 6 October 2018.
ხ • გ • რ
ანარქიზმი
ეკოლოგიზმი
კონსერვატიზმი
ლიბერალიზმი
ნაციონალიზმი
სოციალიზმი
ფემინიზმი
ცენტრიზმი
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ლიბერტარიანიზმი&oldid=4713115“-დან