ტყის კაცი (ნოველა)

„ტყის კაცი“
ავტორი	მიხო მოსულიშვილი
რედაქტორი	ლია ლომთაძე
ქვეყანა	საქართველოს სსრ
ენა	ქართული
თემა	ცხოვრება
ჟანრი	ნოველა
გამომცემელი	კულტურის სამინისტროს სარეპერტუარო-სარედაქციო კოლეგია, 1988
გამოცემის თარიღი	1984
მედია	ჟურნალ „ცისკრის“ დამატება „ნობათი“, # 3—4
გვერდი	30
მომდევნო	მთვარიანი დღის ფრესკები, 1990

ტყის კაცი — მიხო მოსულიშვილის ნოველა. პირველად გამოქვეყნდა 1984 წელს, ჟურნალ „ცისკრის“ დამატება „ნობათის“ N3-4 ნომერში. ეს ნაწარმოები მწერლის სადებიუტო ნამუშევარია და წარმოადგენს ქართული პოსტმოდერნიზმის ერთ-ერთ ადრეულ ნიმუშს, შექმნილს მონოლოგებად, პროზისა და, იმავდროულად, დრამატურგიის კომბინირებით.

ნოველის შესახებ

ცნობილია, რომ მოდერნიზმისგან განსხვავებით, რომელიც ახალი ფორმების შექმნით ხასიათდება, პოსტმოდერნიზმი ხელახლა გამოიყენებს არსებულ ფორმებს, ოღონდ საკუთრი ინტერპრეტაციით და რასაც ორმაგი კოდირება ჰქვია. ტერმინი „ორმაგი კოდირება“ ბრიტანელ არქიტექტორს, ჩარლზ ჯენკსს ეკუთვნის და აღნიშნავს ორი განსხვავებული, შეუსაბამო ენობრივი კოდის, დისკურსის, სტილისტიკის ერთმანეთთან შერწყმას.

ნოველის სათაური პირდაპირ იმეორებს მიხეილ ჯავახიშვილის 1923 წელს გამოქვეყნებული მოთხრობის „ტყის კაცი“-ს სახელწოდებას, რაც იმის მიმანიშნებელი უნდა იყოს, რომ მიხო მოსულიშვილი თავის ნოველაში ჰყვება მიხეილ ჯავახიშვილის აქ ნახსენები მოთხრობის მთავარი პერსონაჟის, პავლეს ცხოვრების საკუთარ ინტერპრეტაციას.

ნოველას ეპიგრაფად უძღვის ჩანაწერი რიუნოსკე აკუტაგავას მოთხრობიდან „წყლის კაპების ქვეყანაში“:

„ჩვენი ცხოვრებისთვის აუცილებელი იდეები ჯერ კიდევ სამი ათასი წლის წინათ უთქვამთ; ჩვენ მხოლოდ ისღა დაგვრჩენია, რომ ცეცხლი ხელახლა მივუმატოთ.“

ციტირებული ადგილი და ასევე ქართველი მწერლის ნოველის სიუჟეტი, სადაც სხვადასხვა პერსონაჟები თავ-თავიანთი ინტერპრეტაციით ჰყვებიან ერთსა და იმავე ამბავს, შეგვახსენებს ამ იაპონელის მწერლის 1922 წელს გამოქვეყნებულ სახელგანთქმულ ნოველას „უსიერ ტყეში“, სადაც ერთი ტრაგიკული შემთხვევა გადმოცემულია სამურაის, მისი ცოლის, ბანდიტისა და მეტყევის თვალთახედვით. ყოველი მათგანი საკუთარი ინტერპრეტაციით და ურთიერთსაწინააღმდეგოდ აღწერს მომხდარს. ამ ნაწარმოებისა და აკუტაგავას მეორე ნოველის „რასიომონის კარიბჭის“ მიხედვით აკირა კუროსავამ 1950 წელს გადაიღო მხატვრეული ფილმი „რასიომონი“, რომლის მიხედვითაც ვანკუვერის (კანადა) საიმონ ფრასერის უნივერსიტეტის პროფესორმა რობერტ ანდერსონმა სამეცნიერო მიმოქცევაში შემოიტანა ტერმინი რასიომონის ეფექტი, როგორც -

„აღნიშვნა ეპისტემოლოგიური სტრუქტურისა — ანდა აზროვნების, ცოდნისა და დამახსოვრების ხერხები — საჭირო რთული და არაერთმნიშვნელოვანი სიტუაციების გასაგებად... მაგრამ რასიომონის ეფექტი მხოლოდ პერსპექტივაში განსხვავებებზე არაა. ის განსაკუთრებით იქ ხდება, სადაც ასეთი განსხვავებები წარმოიქმნება მტკიცებულებების არარსებობასთან შერწყმით, რათა გავიზიაროთ ანდა უარვყოთ ნებისმიერი ვერსია, პლიუს სოციალური დაწოლა საკითხის დასახურად.“

გარდა ზემოაღნიშნულისა, მ. მოსულიშვილის ამ ნოველის ფორმაზე დაკვირვებისას შეიძლება ისიც გავისხენოთ, რომ სახარებასაც ოთხი სხვადასხვა მახარებელი ჰყვება საკუთარი ინტერპრეტაციებით.

ნოველის ბოლოში დამოწმებულია ტყის კაცის ჩანაწერი, სადაც გვხვდება მინიშნებები: მინდიაზე (ვაჟა-ფშაველას პოემიდან „გველის-მჭამელი“), ნაგელზე (კნუტ ჰამსუნის რომანიდან „მისტერიები“), პოეტ ტოკზე (აკუტაგავა რიუნოსკეს მოთხრობიდან „წყლის კაცების ქვეყანაში“), თამაშის მაგისტრ იოზეფ კნეხტზე (ჰერმან ჰესეს რომანიდან „თამაში ყალბი მარგალიტებით“), ასევე „სიბრძნე ბალაჰვარისა“, თხრობაი მესამე (ქართული ვერსია მსოფლიო ლიტერატურაში ცნობილი ნაწარმოებისა ვარლაამი და იოასაფი, შეიცავს ბუდას ცხოვრების ქრისტიანიზებულ ვერსიას) და ეს ყველაფერი აფართოებს ნოველის ინტლექტუალურ და ორმაგი კოდირებებით დანაღმულ სათამაშო სივრცეს.

ნოველის სიუჟეტი

სოფელ არჩანდის ექვსი მცხოვრები თავ-თავისი ინტერპრეტაციებითა და ურთიერთსაპირისპიროდ, მონოლოგებად ჰყვება მათ სოფელში ტყის მცველად მომუშავე ტყის კაცის მკვლელობის ამბავს, საიდანაც, ზოგადად, იმის გარკვევა შეიძლება, რომ რამდენიმე დაპირისპირებულმა სოფლელმა ტყის კაცს რუსული ბენზინის ძრავიანი ხერხით „დრუჟბა“-თი მოახერხა ხელები.

პერსონაჟები

• მარიამი — ქვრივი
• ჟანგო — მაღაზიის ნოქარი
• ვახო — ჯიბროს ბიძაშვილი
• ჯიბრო — მეორე მეტყვევე, თამთას ქმარი
• თამთა — ჯიბროს ცოლი, სკოლის მასწავლებელი
• გიო — სოფლის მენახირე
• ტყის კაცი — მთავარი გმირი, პროტაგონისტი

გამოცემები

• 1988 — საქართველოს სსრ კულტურის სამინისტროს კულტურულ-საგანმანათლებლო დაწესებულების საქმეთა სამმართველოს სარეპერტუარო-სარედაქციო კოლეგია, სერია: „თანამედროვე ერთმოქმედებიანი პიესა“, რედაქტორი ლია ლომთაძე.
• 1990 — მოთხრობების კრებულში „მთვარიანი დღის ფრესკები“, გამომცემლობა „მერანი“, რედაქტორი მილიცა ჯაფარიძე.

გამოხმაურება

ლიტერატურულ ჟურნალ „ტოჩკა ზრენიას“ რედაქტორი და თავადაც მწერალი კენდის იასპერსი ასე გამოეხმაურა ამ ნოველას:

„ესაა მშვენიერი, მითური და რაღაც ძალიან მართალი რამ; იმდენად გამჭვირვალე, რომ გინდა მისი გავლით უყურო ყოფას, რომელშიც აღწევს არამიწიერი სინათლე... მიხო მოსულიშვილი კი შეიძლება დავასახელოთ ქართული ფილოსოფიური ზღაპრის „ტყის კაცის“ ავტორად. მშობლად ცოცხალი ადამიანებისა: ვახოსი, ჟანგოსი, თამთასი, რომლებისაც გჯერა, როგორც ნამდვილებისა, და რომლებიც გამოგონილები არ არიან. ეს ძალიან დიდი იშვიათობაა ნებისმიერი თანამედროვე მწერლისთვის - შექმნას პერსონაჟი, რომელიც შეიძლება იგრძნო, როგორც მეზობელი ან ნაცნობი, შენს მახლობლად რომ ცხოვრობს.“

ფილოლოგიის მეცნიერებათ დოქტორი მაია ჯალიაშვილი „ტყის კაცის“, როგორც რადიოპიესის შესახებ:

„ძალიან რთული პიესაა, რადგან ყოველი სახე კონკრეტული შინაარსის შემცველიცაა და თან სიმბოლური მნიშვნელოვნებაც ახლავს. ბოლოს იყო ეპიზოდი, ჩართული „ბალავარიანიდან“ და იგავურად იყო განმარტებული ცხოვრების არსი. ყველა ეს პერსონაჟი შეიძლება გავიაზროთ, როგორც ერთ ადამიანში არსებული იმპულსები თუ მისწრაფებები. იმავდროულად, რა თქმა უნდა, ცალ-ცალკე არსებობენ, როგორც ინდივიდუალური პერსონაჟები. ვინ არის ტყის კაცი? ყოველი პერსონაჟი მის შესახებ თავისებურ ვერსიას გვთავაზობს, ამიტომაც გაჩნდა ალუზია აკუტაგავას „უსიერი ტყიდან“. ამგვარი სტილისტური ხერხი ცნობილია ლიტერატურაში და მწერლები მას იმიტომ მიმართავენ, რომ ადამიანები სხვადასხვანაირად აღიქვამენ ერთსა და იმავე მოვლენას. ამ პიესამ მე კიდევ ერთხელ შემაგრძნობინა ყველაფრის ფარდობითობა. თუმცა მწერლის თვალსაზრისია ის, რომ უზენაესი არის სიყვარული, სიკეთე. ეს კი ცხოვრებაში არასდროს არის სწორხაზობრივი. ამიტომ, რომ დარჩე ადამიანად, ეს ძალიან ძნელია“

.

რესურსები ინტერნეტში

• ტყის კაცი (ნოველა), 1982