სამხრეთ ოსეთის ომი (1991–1992)
| სამხრეთ ოსეთის ომი (1991–1992) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ქართულ-ოსური კონფლიქტის, საქართველოს სამოქალაქო ომის და სსრკ-ის დაშლის ნაწილი | |||||
.svg) ომის შემდგომი ცხინვალის რეგიონის რუკა, სადაც ნაჩვენებია საქართველოსა და ოსი სეპარატისტების კონტროლის ქვეშ მყოფი ტერიტორიები | |||||
| თარიღი |
5 იანვარი, 1991 – 24 ივნისი, 1992 (1 წელი, 5 თვე, 2 კვირა და 5 დღე) | ||||
| მდებარეობა | ცხინვალის რეგიონი, სამაჩაბლო | ||||
| Casus belli | ეთნიკური დაპირისპირება ოსებსა და ქართველებს შორის | ||||
| შედეგი |
| ||||
| ტერიტორიული ცვლილებები |
სამხრეთ ოსეთი გახდა დე-ფაქტო დამოუკიდებელი რესპუბლიკა, თუმცა საერთაშორისოდ აღიარებულია, როგორც საქართველოს ნაწილი. | ||||
| მხარეები | |||||
| |||||
| მეთაურები | |||||
| |||||
| სამხედრო ნაწილები | |||||
| |||||
| ძალები | |||||
| |||||
| დანაკარგები | |||||
| |||||
 სამხრეთ ოსეთის ომი ვიკისაწყობში | |||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
1991–1992 წლების სამხრეთ ოსეთის ომი (ასევე ცნობილი როგორც სამხრეთ ოსეთის პირველი ომი) — ომი საქართველოს სამთავრობო ძალებსა და ეთნიკურ ქართველ მილიციას შორის ერთის მხრივ და სამხრეთ ოსეთისა და ჩრდილოეთ ოსელი მოხალისეების ძალებს შორის, რომლებსაც მხარს უჭერდა რუსეთი და სურდათ სამხრეთ ოსეთის გამოყოფა საქართველოდან და დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შექმნა. ომი დასრულდა 1992 წლის 24 ივნისს ხელმოწერილი ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებით, რომელმაც შექმნა ერთობლივი სამშვიდობო ძალები და დატოვა სამხრეთ ოსეთი გაყოფილი მეტოქე ხელისუფლებებს შორის.
ფონი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რუსეთში ცარისტული რეჟიმის დაშლის შემდეგ, სამხრეთ ოსები რუს ბოლშევიკებთან ერთად იბრძოდნენ ახლად დამოუკიდებელი მენშევიკური საქართველოს წინააღმდეგ. თავდაპირველად საქართველო წარმატებული იყო, მაგრამ 1921 წელს წითელმა არმიამ დაიპყრო ქვეყანა. სამხრეთ ოსეთი საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის ავტონომიურ ოლქად იქცა. საბჭოთა პერიოდში ეთნიკურ ოსებსა და ქართველებს შორის ურთიერთობა მშვიდობიანი იყო, ურთიერთქმედებებისა და ქორწინებების მაღალი მაჩვენებლით.[1][4]
1989 წელს სამხრეთ ოსეთში დაახლოებით 98 000 ადამიანი ცხოვრობდა. აქედან 66,61% ოსი იყო, 29,44% ქართველი. კიდევ 99000 ოსი ცხოვრობდა საქართველოს სხვა ტერიტორიებზე.[1]
1991 წლის ბოლოს, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, საქართველო კვლავ დამოუკიდებელი ქვეყანა გახდა ზვიად გამსახურდიას ხელმძღვანელობით. მიუხედავად იმისა, რომ მისი დღის წესრიგი ძირითადად საბჭოთა პოლიტიკისკენ იყო მიმართული, მისი ქმედებები ხშირად საქართველოს შიგნით უმცირესობათა ჯგუფების ხარჯზეც ხდებოდა. ამავდროულად, სამხრეთ ოსებმაც მოაწყვეს და გამოხატეს ეროვნული მისწრაფებები: სამხრეთ ოსეთის უზენაესმა საბჭომ მოითხოვა სტატუსის შეცვლა ავტონომიურ რესპუბლიკად, რაც საქართველოს უზენაესმა საბჭომ უკანონოდ გამოაცხადა. 1989 წლის 23 ნოემბერს გამსახურდიამ მოაწყო ქართველების დემონსტრაცია, რომელიც უნდა გამართულიყო ცხინვალში. სამხრეთ ოსებმა ეს გზის გადაკეტვით აღკვეთეს. სასტიკი შეტაკებები დაიწყო, რის შედეგადაც რამდენიმე ადამიანი დაიჭრა. მომდევნო თვეებში სამხრეთ ოსებმა დაიწყეს შეიარაღება.[1]
გამსახურდიამ გაიმარჯვა 1990 წელს საქართველოს უმაღლესი საბჭოს არჩევნებში, რომელსაც ბოიკოტი გამოუცხადეს სამხრეთ ოსებმა. საპასუხოდ, სამხრეთ ოსებმა დაიწყეს სამხრეთ ოსეთის საპარლამენტო არჩევნები. ამის საპასუხოდ, საქართველოს უმაღლესმა საბჭომ მხარი დაუჭირა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის, როგორც ცალკე ადმინისტრაციული ერთეულის გაუქმებას. 1990 წლის მიწურულს ეთნიკური ქართველების მდგომარეობა ცხინვალში მკვეთრად გაუარესდა. დაფიქსირდა ცნობები ძარცვისა და ცემის არაერთი შემთხვევის შესახებ, როგორც ქართული, ისე ოსური და სამხედრო ძალების მიერ.[2] 1990 წლის დეკემბერში თბილისმა სამხრეთ ოსეთში საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა და საქართველოსა და რუსეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროების ჯარები სამხრეთ ოსეთში გაგზავნეს.[1] საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ჯარების მეთაური ცხინვალის მერად დაინიშნა.[3] საქართველომ სამხრეთ ოსეთს ეკონომიკური ბლოკადაც დაუწესა.[5] სამხედრო კონფლიქტი გარდაუვალი გახდა.[1]
მებრძოლები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სამხრეთ ოსეთის ძალები შედგებოდა მილიციის და მოხალისეებისგან ჩრდილოეთ ოსეთიდან და ჩრდილოეთ კავკასიის სხვა რეგიონებიდან. მათი აღჭურვილობისა და იარაღის უმეტესი ნაწილი იყო ყოფილი საბჭოთა იარაღი, რომელიც მიტოვებული იყო საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ. საქართველოს ყოფილმა პრეზიდენტმა ედუარდ შევარდნაძემ რუსეთი კონფლიქტში სამხედრო ჩართულობაში დაადანაშაულა. ამავდროულად, ოსები აცხადებდნენ, რომ რუსმა სამხედროებმა და პოლიციამ ვერ დაიცვა ადგილობრივი მშვიდობიანი მოსახლეობა ცხინვალზე და მიმდებარე ოსურ სოფლებზე ქართული თავდასხმების დროს.[6] ქართული მხარე ამტკიცებდა, რომ რუსეთის ფედერაციის სამხედრო ნაწილების აშკარა დახმარება იყო.[1]
1990 წლის დასაწყისში სამხრეთ ოსეთს ჰყავდა მხოლოდ 300-400 ცუდად შეიარაღებული მებრძოლი. ექვს თვეში სამხრეთ ოსეთის ძალები გაიზარდა 1500 სრულ განაკვეთზე მებრძოლამდე და 3500 მოხალისემდე.[5] საქართველოს ძალები გაცილებით ცუდ მდგომარეობაში იყვნენ. ეთნიკური ქართველებისგან დაკომპლექტებული ქართული ძალები არ იყვნენ ისე გაწვრთნილი და აღჭურვილი, როგორც მათი მოწინააღმდეგეები.[7] ომში მონაწილე საქართველოს ეროვნული გვარდია 1991 წლის იანვარში, ბრძოლის დაწყებამდე შეიქმნა. ეს უნდა ყოფილიყო 12 000 კაციანი ჯარი, რომელიც გაწვევის შემდეგ უნდა გაზრდილიყო, მაგრამ ფინანსური სირთულეების გამო ის მოხალისეებისგან უნდა ჩამოყალიბებულიყო.[1]
კონფლიქტში ასევე მონაწილეობდა რამდენიმე არაფორმალური ქართული მილიცია, მათ შორის თეთრი არწივი, თეთრი გიორგი (სავარაუდოდ ჩვეულებრივი კრიმინალები იყვნენ, რომლებსაც ამნისტია მისცეს სამხრეთ ოსეთში საბრძოლველად), შავი ავაზა, ქუთაისის ეროვნული გვარდია და მერაბ კოსტავას საზოგადოება.[2]
ომი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1991 წლის 5-6 იანვრის ღამეს ქართული პოლიცია შევიდა ცხინვალში ოსური შეიარაღებული დაჯგუფებების განიარაღებისთვის. ცხინვალში ბრძოლების შედეგად ქალაქი დაიყო: ოსების მიერ კონტროლირებადი დასავლეთი ნაწილი და საქართველოს მიერ კონტროლირებადი აღმოსავლეთი ნაწილი. იანვრის ბოლოს ქართველები რუსეთის შუამავლობით დადებული ცეცხლის შეწყვეტის მიხედვით დაიძრნენ ქალაქის ირგვლივ მდებარე ბორცვებზე.[1] თუმცა,ეკონომიკური ბლოკადა შენარჩუნდა.[5]
ქართველებმა სამი თავდასხმა წამოიწყეს ცხინვალის ოსების მიერ დაპყრობილ ნაწილებზე, 1991 წლის თებერვალსა და მარტში და 1992 წლის ივნისში.[8] ომის ყველაზე ინტენსიური პერიოდი იყო 1991 წლის მარტსა და აპრილში. 1991 წლის 23 მარტს რუსეთის უზენაესი საბჭოს თავმჯდომარე ბორის ელცინი შეხვდა გამსახურდიას ყაზბეგში და შეთანხმდნენ, რომ წამოიწყონ ძალისხმევა სამხრეთ ოსეთიდან საბჭოთა ჯარების გაყვანისა და ერთობლივი ქართულ-რუსული საპოლიციო ძალების შექმნაზე მშვიდობის აღსადგენად. 24 მარტს შეთანხმებული იქნა ცეცხლის დროებითი შეწყვეტა და ქართული ძალები დიდწილად გაიყვანეს ცხინვალიდან. ივლისსა და აგვისტოში შედარებით სიმშვიდის პერიოდის შემდეგ, ძალადობა განახლდა სექტემბრის შუა რიცხვებში, როდესაც გამსახურდიამ უბრძანა საქართველოს ეროვნულ გვარდიას დაბრუნებულიყვნენ ე.წ. სამხრეთ ოსეთში. მხოლოდ რამდენიმე რაზმმა შეასრულა თავდასხმის ბრძანება და ისინი მოიგერიეს სამხრეთ ოსეთის მილიციამ. ივნისის შეტევის დროს ცხინვალში საცხოვრებელი სახლების 80%-მდე დაიწვა და გაანადგურდა.[5] საქართველომ სამხრეთ ოსეთს ელექტროენერგიის გათიშვით და ცხინვალისკენ მიმავალი გზის გადაკეტვით ბლოკადა დაუწესა, ოსებმა კი ქართული სოფლები გადაკეტეს. ბრძოლებმა ასობით ადამიანი შეიწირა და ბევრიც დაიჭრა, სამხრეთ ოსეთის სოფლები, ასევე ცხინვალში ქართული სახლები და სკოლები თავს დაესხნენ და დაწვეს ოსი სეპარატისტები. ქართულმა ძალებმა პოზიციები დაიკავეს ცხინვალის მიმდებარე ბორცვებზე და ალყა შემოარტყეს ქალაქს. სხვა ბრძოლები მიმდინარეობდა ქალაქის ირგვლივ ახლომდებარე სოფლებში და ჩრდილოეთ ოსეთის გზაზე.[1]
1992 წლის გაზაფხულზე ბრძოლები კვლავ გამწვავდა რუსეთის ჩარევით. თუმცა, 1992 წლის მარტში გამსახურდია განდევნეს ქვეყნიდან და მის ნაცვლად ძალაუფლებაში მოვიდა ედუარდ შევარდნაძე. მალე გამსახურდიას ერთგულებმა შეიარაღებული აჯანყება მოაწყვეს. გარდა ამისა, კონფლიქტი საქართველოს სხვა, უფრო დიდ, სეპარატისტულ რეგიონთან, აფხაზეთთან, ომში გადაიზარდა 1992 წელს. შედეგად, შევარდნაძეს ჰქონდა ინტერესი სამხრეთ ოსეთში კონფლიქტის დასრულებისა და ხელი მოაწერა რუსეთის შუამავლობით დაგომისის შეთანხმებას.[1]
ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებამ სამხრეთ ოსეთი დაიყო საქართველოს მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებად და სამხრეთ ოსეთის არაღიარებული მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებად. მან ასევე შექმნა შერეული საკონტროლო კომისია (საქართველოს, რუსეთის, ჩრდილოეთ ოსეთისა და სამხრეთ ოსეთის ჩათვლით) და შსკ-ის მანდატით შემოიღო ერთობლივი სამშვიდობო ძალები (JPKF), რომელიც შედგება ქართველი, რუსი და ოსი ჯარისკაცებისგან.[3] ამ ტერიტორიაზე ასევე განლაგებული იყვნენ ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის დამკვირვებლები.[9]
კონფლიქტის სამხედრო მოქმედება იყო „დაბნეული და ანარქიული“.[1] არც ერთ მხარეს არ ჰქონდა მოწესრიგებული შეიარაღებული ფორმირებები და მეთაურები და ჯარისკაცები ხშირად მოქმედებდნენ საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე. სამხედრო ჯგუფებს აკონტროლებდნენ პოლიტიკური ფრაქციები და არ პასუხობდნენ შესაბამის მთავრობებს. ამან გამოიწვია ცეცხლის შეწყვეტის რეჟიმის დარღვევა, მძევლების აყვანა და სამოქალაქო სამიზნეების დაბომბვა.[1]
Human Rights Watch-ის თანახმად, ომის დროს ქართულმა გასამხედროებულმა ჯგუფებმა ჩაატარეს ძალადობრივი აქტები ოს მშვიდობიანი მოსახლეობის წინააღმდეგ სამხრეთ ოსეთში, რაც მოტივირებული იყო ოსების განდევნის და საქართველოსთვის სოფლების დაბრუნების სურვილით და ოსი ხალხის წინააღმდეგ შურისძიებით.[10] 60-დან 100-მდე სოფელი გადაწვეს, გაანადგურეს ქართულმა ძალებმა ან სხვაგვარად მიატოვეს. ქართულმა ძალებმა რამდენიმე სოფელი ეთნიკურად გაასუფთავეს. მეორე მხრივ, ოსების კონტროლირებად ტერიტორიაზე მცხოვრები ქართველები იყვნენ „მარტივი სამიზნეები“: ქართველების მიერ დაკავებული სახლები გაძარცვეს და გადაწვეს.[2]
ომის დროს დაახლოებით 1000 ადამიანი დაიღუპა.[3] ამან ასევე გამოიწვია ლტოლვილების დიდი რაოდენობის შექმნა: 40 000-ზე მეტი ეთნიკური ოსი გაიქცა სამხრეთ ოსეთიდან და საქართველოდან, ძირითადად ჩრდილოეთ ოსეთში (რუსეთის ნაწილი) და კიდევ 23 000 ეთნიკური ქართველი გაიქცა სამხრეთ ოსეთიდან და დასახლდა სხვა ქართულ რაიონებში.[11] ლტოლვილთა ნაკადმა ჩრდილოეთ ოსეთში გაამწვავა იქ დაძაბული ეთნიკური მდგომარეობა და მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ოსურ-ინგუშურ კონფლიქტში.[11]
იხილეთ აგრეთვე
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 Cvetkovski, Nikola. The Georgian – South Ossetian Conflict. Danish Association for Research on the Caucasus. ციტირების თარიღი: 15 August 2009
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Human Rights Watch, Bloodshed in the Caucasus: Violations of humanitarian law in the Georgian-Ossetian Conflict
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Georgia: Avoiding War in South Ossetia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 30 ივნისი 2007. ციტირების თარიღი: 13 August 2008
- ↑ „Regions and territories: South Ossetia“. BBC News. 30 September 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 June 2010. ციტირების თარიღი: 20 April 2010.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Understanding civil war: evidence and analysis, Volume 2.
- ↑ King, Charles (2008). „The Five-Day War“. Foreign Affairs. 87 (6).
- ↑ Foreign affairs magazine- The five-day war.
- ↑ Markedonov, Sergei (2008). „VERSTKA english**“ (PDF). Russia in Global Affairs. 6 (4). დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 7 October 2009. ციტირების თარიღი: 28 August 2009.
- ↑ OSCE Mission to Georgia. ციტირების თარიღი: 17 January 2022
- ↑ Denber, Rachel (1992). Bloodshed in the Caucasus: violations of humanitarian law and human rights in the Georgia – South Ossetia conflict. Human Rights Watch.
- ↑ 11.0 11.1 Russia.