კატალინ კარიკო

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
კატალინ კარიკო
უნგრ. Karikó Katalin
დაბ. თარიღი 17 იანვარი, 1955(1955-01-17)[1] (69 წლის)
დაბ. ადგილი სოლნოკი, Hungarian People's Republic[2]
მოქალაქეობა  უნგრეთი[3]
 აშშ[4]
საქმიანობა მკვლევარი[5] , ბიოქიმიკოსი[6] და უნივერსიტეტის პროფესორი
მუშაობის ადგილი პენსილვანიის უნივერსიტეტი[7] [8] [9] , BioNTech[10] [11] , Biological Research Centre, Temple University[11] და Uniformed Services University of the Health Sciences
ალმა-მატერი Móricz Zsigmond Gimnázium és Közgazdasági Szakközépiskola, University of Szeged და University of Szeged[12]
შვილ(ებ)ი Susan Francia
ჯილდოები როზენსტილის პრემია[13] , Széchenyi Prize[14] [15] , For Human Dignity Award[16] , ვილჰელმ ექსნერის მედალი[17] , ასტურიის პრინცესის პრემია სამეცნიერო და ტექნიკური აღმოჩენებისათვის[18] , Breakthrough Prize in Life Sciences[7] , AAAS-ის წევრი[19] , კეიოს სამედიცინო სამეცნიერო პრემია, ლუიზა გროს ჰორვიცის პრემია[20] , Grand Prize of the French Academy of Science, Time 100[21] , პოლ ერლიხისა და ლუდვიგ დარმშტედტერის პრემია[22] , ამერიკის ხელოვნებისა და მეცნიერების აკადემიის წევრი[23] , Pearl Meister Greengard Prize[24] , Jessie Stevenson Kovalenko Medal[25] , Louis-Jeantet Prize for Medicine[26] , ჟენევის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი[27] , უორენ ალპერტის ფონდის პრემია[28] , Albany Medical Center Prize[29] , ნობელის პრემია ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში[30] [31] , Hungarian Order of Saint Stephen[32] , ლასკერ-დებეიკის პრემია კლინიკური სამედიცინო კვლევებისათვის[33] , EMBO-ს წევრობა, ეროვნულ გამომგონებელთა დიდების დარბაზი[34] , Cameron Prize of the University of Edinburgh, Debrecen Award for Molecular Medicine, დოქტორ პოლ იანსენის პრემია ბიომედიცინის კვლევისთვის[35] , გაირდნერის ფონდის საერთაშორისო პრემია და William B. Coley Award[36]
საიტი pennmedicine.org/providers/profile/katalin-kariko[37]

კატალინ კარიკო (ინგლ. Katalin Karikó, უნგრ. Karikó Katalin; დ. 17 იანვარი, 1955, ქ. სოლნოკი, უნგრეთი) — ამერიკის შეერთებულ შტატებში მოღვაწე უნგრელი ბიოქიმიკოსი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში (დრიუ ვაისმანთან ერთად, 2023). ცნობილია რიბონუკლეინის მჟავებით (რნმ) გაშუალებული ბიოლოგიური მექანიზმების კვლევით, რამაც მეცნიერული საფუძველი შეუქმნა რნმ-ვაქცინების განვითარებას.

ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაამთავრა სეგედის უნივერსიტეტი (სეგედი, უნგრეთი) 1978 წელს. 1985 წელს იმდროინდელი სოციალისტური უნგრეთიდან აშშ-ში გადასახლდა. მუშაობდა ტემპლის უნივერსიტეტში ფილადელფია (1985-1990), შემდეგ — პენსილვანიის უნივერსიტეტში (1990 წლიდან). აქტიურად თანამშრომლობდა ამერიკელ იმუნოლოგთან დრიუ ვაისმანთან. მათი ძირითადი სამეცნიერო ინტერესი იყო მესენჯერული რნმ (მ-რნმ) მოლეკულის როლი ადამიანის იმუნური პასუხის წარმოქმნაში და ამ მექანიზმების პრაქტიკული გამოყენება კლინიკური იმუნოლოგიის საკითხებში. 2005 წელს მათ შექმნეს ინოვაციური ტექნოლოგია (ე. წ. არაიმუნოგენური, ნულეოზიდ-მოდიფიცრებული რნმ), რომელიც ეფუძნებოდა ნუკლეოზიდური სტრუქტურის მოდიფიცირებით ისეთი მ-რნმ მოლეკულის შექმნას, რომელიც უჯრედში შეღწევისას დაავადების მიმართ მედეგობის ხელშემწყობი ცილების წარმოქმნას განაპირობებდა.

2013 წელს კარიკო დაინიშნა მსხვილი ბიოტექნოლოგიური კომპანიის „ბიონტექის“ (BioNTech) ვიცე-პრეზიდენტად და სათავეში ჩაუდა კომპანიის მუშაობას მ-რნმ-ზე დაფუძნებულ ტექნოლოგიებზე. გარდა ამისა, ვაისმანთან ერთად კარიკოს ჰქონდა საკუთარი კომპანია RNARx. მომდევნო წლებში მკვლევარების მცდელობები შეექმნათ მ-რნმ-ზე დაფუძნებული ეფექტიანი სამკურნალო საშუალებები ძირითადად წარუმატებელი იყო. გარდატეხა მოხდა კორონავირუსით გამოწვეული პანდემიის (COVID-19) დროს, 2021 წელს, როდესაც კარიკოს და ვაისმანის კვლევებზე დაყრდნობით კომპანიებმა „მოდერნამ“ (დამოუკიდებლად), „ფაიზერმა“ და „ბიონტექმა“ (ერთობლივად) შექმნეს მ-რნმ-ზე დაფუძნებული ექსპერიმენტული ვაქცინები კორონავირუსის წინააღმდეგ. 2023 წელს კარიკოს და ვაისმანს ნობელის პრემია მიენიჭათ.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ nobelprize.org — Nobel Foundation.
  2. ↑ https://www.szoljon.hu/orszag-vilag/kariko-katalin-felfedezese-is-kellett-a-vakcinahoz-3118372/
  3. ↑ How a Researcher 'Clinging To the Fringes of Academia' Helped Develop a Covid-19 Vaccine
  4. ↑ 2021 Great Immigrant Awards
  5. ↑ La madre de la vacuna contra la covid: “En verano podremos, probablemente, volver a la vida normal”
  6. ↑ Katalin Karikó: la madre del ARN mensajero
  7. ↑ 7.0 7.1 https://www.theguardian.com/world/2021/sep/10/scientists-egos-key-barrier-to-progress-covid-vaccine-pioneer-katalin-kariko
  8. ↑ https://www.pennmedicine.org/providers/profile/katalin-kariko
  9. ↑ https://www.med.upenn.edu/apps/faculty/index.php/g325/p13418
  10. ↑ ARN messager : la leçon de liberté de Katalin Kariko — 2020.
  11. ↑ 11.0 11.1 Sample I. Scientists’ egos are key barrier to progress, says Covid vaccine pioneer — 2021. — ISSN 0261-3077
  12. ↑ Krammer F., Palese P. Profile of Katalin Karikó and Drew Weissman: 2023 Nobel laureates in Physiology or Medicine // Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. / M. R. Berenbaum — [Washington, etc.], USA: National Academy of Sciences [etc.], 2024. — Vol. 121, Iss. 9. — P. e2400423121. — ISSN 0027-8424; 1091-6490 — doi:10.1073/PNAS.2400423121
  13. ↑ https://www.brandeis.edu/rosenstiel/rosenstiel-award/past.html
  14. ↑ https://24.hu/belfold/2021/03/15/szechenyi-dij-kossuth-dij-dijazottak-2021/ — 2021.
  15. ↑ MAGYAR KÖZLÖNY — 2021. — გვ. 1766.
  16. ↑ https://hungarytoday.hu/pfizer-vaccine-creator-katalin-kariko-human-dignity-award/
  17. ↑ https://www.ots.at/presseaussendung/OTS_20210318_OTS0155/wilhelm-exner-medaillen-2021-an-katalin-karik-und-luisa-torsi
  18. ↑ https://www.fpa.es/es/comunicacion/katalin-kariko-drew-weissman-philip-felgner-ugur-sahin-ozlem-tureci-derrick-rossi-y-sarah-gilbert-premio-princesa-de-asturias-de-investigacion-ci.html?idCategoria=0&fechaDesde=&especifica=0&texto=&fechaHasta=&tipo=0
  19. ↑ https://web.archive.org/web/20220311133847/https://www.aaas.org/page/2021-fellows
  20. ↑ https://www.cuimc.columbia.edu/research/louisa-gross-horwitz-prize/horwitz-prize-awardees
  21. ↑ Time / N. Gibbs — NYC: Time Inc., 1923. — ISSN 0040-781X; 2169-1665
  22. ↑ https://www.uni-frankfurt.de/105750216.pdf
  23. ↑ https://www.amacad.org/new-members-2022
  24. ↑ https://www.rockefeller.edu/greengard-prize/recipients/
  25. ↑ http://www.nasonline.org/programs/awards/kovalenko-medal.html
  26. ↑ https://www.jeantet.ch/en/prix-louis-jeantet/laureats/%25year_laureat%25/ugur-sahin-ozlem-tureci-and-katalin-kariko/
  27. ↑ https://www.unige.ch/archives/adm/documents-en-ligne/listes-docteurs-honoris-causa
  28. ↑ https://warrenalpert.org/prize-recipients/katalin-karik%C3%B3
  29. ↑ https://engage.amc.edu/wp-content/uploads/2022/12/AlbanyPrize_PastRecipients_2023.pdf
  30. ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023
  31. ↑ Katalin Karikó
  32. ↑ https://magyarnemzet.hu/belfold/2023/08/kariko-katalin-es-szilagyi-aron-kapta-a-szent-istvan-rendet
  33. ↑ https://laskerfoundation.org/award/clinical/
  34. ↑ https://www.invent.org/inductees/katalin-kariko
  35. ↑ https://www.pauljanssenaward.com/winners
  36. ↑ https://www.cancerresearch.org/william-b-coley-award
  37. ↑ საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემია — 1666.
ხ • გ • რ
1901–1925

ემილ ადოლფ ბერინგი (1901) • რონალდ როსი (1902) • ნილს რიუბერგ ფინზენი (1903) • ივანე პავლოვი (1904) • რობერტ კოხი (1905) • კამილო გოლჯი / სანტიაგო რამონ-ი-კახალი (1906) • შარლ ლუი ალფონს ლავერანი (1907) • ილია მეჩნიკოვი / პაულ ერლიხი(1908) • თეოდორ კოხერი (1909) • ალბრეხტ კოსელი (1910) • ალვარ გულსტრანდი (1911) • ალექსის კარელი (1912) • შარლ რიშე (1913) • რობერტ ბარანი (1914) • ჟიულ ბორდე (1919) • ავგუსტ კროგი (1920) • არჩიბალდ ჰილი / ოტო ფრიც მაიერჰოფი (1922) • ფრედერიკ ბანტინგი / ჯონ მაკლაუდი (1923) • ვილემ ეინტჰოვენი (1924)

1926–1950

იოჰანეს ფიბიგერი (1926) • იულიუს ვაგნერ-იაურეგი (1927) • შარლ ნიკოლი (1928) • კრისტიან ეიკმანი / ფრედერიკ ჰოპკინზი (1929) • კარლ ლანდშტაინერი (1930) • ოტო ჰაინრიხ ვარბურგი (1931) • ჩარლზ სკოტ შერინგტონი / ედგარ ადრიანი (1932) • ტომას ჰანტ მორგანი (1933) • ჯორჯ უიპლი / ჯორჯ მაინოტი / უილიამ პარი მერფი (1934) • ჰანს შპემანი (1935) • ჰენრი ჰალიტ დეილი / ოტო ლევი(1936) • ალბერტ სენტ-დიერდი (1937) • კორნეი ჰეიმანსი (1938) • გერჰარდ დომაგკი (1939) • ჰენრიკ დამი / ედუარდ ადელბერტ დოიზი (1943) • ჯოზეფ ერლანგერი / ჰერბერტ სპენსერ გასერი (1944) • ალექსანდერ ფლემინგი / ერნსტ ჩეინი / ჰაუარდ ფლორი (1945) • ჰერმან ჯოზეფ მალერი (1946) • კარლ ფერდინანდ კორი / გერტი კორი / ბერნარდო ალბერტო უსაი (1947) • პაულ ჰერმან მიულერი (1948) • ვალტერ რუდოლფ ჰესი / ანტონიუ ეგაშ მონიში (1949) • ედუარდ კელვინ კენდალი / ტადეუშ რაიხშტაინი / ფილიპ შოუოლტერ ჰენჩი(1950)

1951–1975

მაქს ტეილერი (1951) • ზელმან ვაქსმანი (1952) • ჰანს ადოლფ კრებსი / ფრიც ალბერტ ლიპმანი(1953) • ჯონ ფრანკლინ ენდერსი / თომას ჰაკლ უელერი / ფრედერიკ ჩეპმენ რობინსი (1954) • ჰუგო თეორელი (1955) • ანდრე ფრედერიკ კუნანი / ვერნერ ფორსმანი / დიკინსონ რიჩარდსი (1956) • დანიელე ბოვე (1957) • ჯორჯ უელს ბიდლი / ედუარდ ტეიტემი / ჯოშუა ლედერბერგი (1958) • სევერო ოჩოა / ართურ კორნბერგი (1959) • ფრენკ ბერნეტი / პიტერ მედავარი (1960) • დიორდ ფონ ბეკეში (1961) • ფრენსის კრიკი / ჯეიმს უოტსონი / მორის უილკინსი (1962) • ენდრიუ ფილდინგ ჰაქსლი / ალან ჰოჯკინი / ჯონ კერიუ ექლსი (1963) • კონრად ემილ ბლოხი / ფეოდორ ფელიქს კონრად ლინენი (1964) • ფრანსუა ჟაკობი / ანდრე ლვოვი / ჟაკ ლუსიენ მონო (1965) • ფრენსის პეიტონ როუსი / ჩარლზ ბრენტონ ჰაგინზი (1966) • რაგნარ გრანიტი / ჰოლდენ კეფენ ჰარტლაინი / ჯორჯ უოლდი (1967) • რობერტ ჰოლი / ჰარ გობინდ კორანა / მარშალ ნირენბერგი (1968) • მაქს დელბრიუკი / ალფრედ ჰერში / სალვადორ ლურია (1969) • ბერნარდ კაცი / ულფ ფონ ეილერი / ჯულიუს აქსელროდი (1970) • ერლ საზერლენდი (1971) • ჯერალდ ედელმანი / როდნი პორტერი (1972) • კარლ ფონ ფრიში / კონრად ლორენცი / ნიკოლას ტინბერგენი (1973) • ალბერ კლოდი / კრისტიან დე დიუვი / ჯორჯ პალადე (1974) • დეივიდ ბალტიმორი / რენატო დულბეკო / ჰაუარდ მარტინ ტემინი (1975)

1976–2000

ბარუხ ბლამბერგი / დანიელ კარლტონ გაიდუზეკი (1976) • როჟე გიიმენი / ენდრიუ შალი / როზალინ სამსენ იალოუ (1977) • ვერნერ არბერი / დანიელ ნატანსი / ჰამილტონ სმიტი (1978) • ალან კორმაკი / გოდფრი ჰაუნსფილდი (1979) • ბარუხ ბენასერაფი / ჯორჯ სნეპი / ჟან დოსე (1980) • როჯერ სპერი / დეივიდ ჰიუბელი / ტორსტენ ვიზელი(1981) • სუნე ბერგსტრიომი / ბენგტ სამუელსონი / ჯონ ვეინი (1982) • ბარბარა მაკ-კლინტოკი (1983) • ნილს ერნე / გეორგ კიოლერი / სეზარ მილშტეინი (1984) • მაიკლ სტიუარტ ბრაუნი / ჯოზეფ ლეონარდ გოლდშტეინი (1985) • სტენლი კოენი / რიტა ლევი-მონტალჩინი (1986) • სუძუმი ტონეგავა (1987) • ჯეიმს ბლეკი / გერტრუდა ელაიონი / ჯორჯ ჰიტჩინგსი (1988) • ჯონ მაიკლ ბიშოპი / ჰაროლდ ვარმუსი (1989) • ჯოზეფ მიურეი / ედვარდ დონალ ტომასი (1990) • ერვინ ნეერი / ბერტ საკმანი (1991) • ედმონდ ფიშერი / ედვინ კრებსი (1992) • რიჩარდ ჯონ რობერტსი / ფილიპ შარპი (1993) • ალფრედ გილმანი / მარტინ როდბელი (1994) • ედვარდ ლიუისი / ერიკ ვიშაუსი/ კრისტიანა ნიუსლიაინ-ფოლჰარდი (1995) • პიტერ დოერტი / როლფ ცინკერნაგელი (1996) • სტენლი პრუზინერი (1997) • რობერტ ფერჩგოტი / ლუის იგნარო / ფერიდ მურადი (1998) • გიუნტერ ბლობერი (1999) • არვიდ კარლსონი / პოლ გრინგარდი / ერიკ კენდელი (2000)

2001–დღემდე

ლელანდ ჰარტველი / ტიმოტი ჰანტი / პოლ ნერსი (2001) • სიდნეი ბრენერი / ჯონ სალსტონი / რობერტ ჰორვიცი (2002) • პოლ ლოტერბური / პიტერ მენსფილდი (2003) • რიჩარდ ექსელი / ლინდა ბაკი (2004) • ბარი მარშალი / რობინ უორნი (2005) • ენდრიუ ფაიერი / კრეიგ მელო (2006) • მარიო კაპეკი / მარტინ ევანსი / ოლივერ სმიტისი (2007) • ლიუკ მონტანიე / ფრანსუაზა ბარე-სინუსი / ჰარალდ ცურ ჰაუზენი (2008) • ელიზაბეთ ბლეკბიორნი / კეროლ გრეიდერი / ჯეკ შოსტაკი (2009) • რობერტ ჯეფრი ედვარდსი (2010) • ბრუს ბეტლერი / ჟიულ ჰოფმანი / რალფ შტეინმანი (2011) • სინია იამანაკა / ჯონ გურდონი (2012) • ჯეიმზ როტმანი / რენდი შეკმანი / თომას კრისტიან ზიუდჰოფი (2013) • ჯონ ო’კიფი / მეი-ბრიტ მოსერი / ედვარდ მოსერი (2014) • უილიამ კემპბელი / სატოსი ომურა / ტუ იუიუ (2015) • იოსინორი ოსუმი (2016) • ჯეფრი ჰოლი / მაიკლ როსბაში / მაიკლ იანგი (2017) • ჯეიმზ ელისონი / ტასუკუ ჰონჯო (2018) • უილიამ კელინი / გრეგ სემენზა / პიტერ რედკლიფი (2019) • ჰარვი ჯეიმზ ალტერი / ჩარლზ რაისი / მაიკლ ჰოუტონი (2020) • დევიდ ჯულიუსი / არდემ პატაპუტიანი (2021) • ალენ ასპე / ჯონ კლაუზერი / ანტონ ცაილინგერი (2022) • კატალინ კარიკო / დრიუ ვაისმანი (2023)

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=კატალინ_კარიკო&oldid=4619360“-დან