პალაუ: განსხვავება გადახედვებს შორის

პალაუს რესპუბლიკა
პალაუს რესპუბლიკა Belu'uera Belau; პალაუ
	ჰიმნი: Belau loba klisiich er a kelulul;
	პალაუს მდებარეობა
დედაქალაქი	ნგერულმუდი1; 7°21′ ჩ. გ. 134°28′ ა. გ. / 7.350° ჩ. გ. 134.467° ა. გ.
უდიდესი ქალაქი	კორორი
ოფიციალური ენა	ინგლისური, პალაუ
მთავრობა	რესპუბლიკა
ფართობი
მოსახლეობა
მშპ (მუპ)	2006 შეფასებით
ვალუტა	ამერიკული დოლარი (USD)
დროის სარტყელი	UTC+9
ქვეყნის კოდი	PW
Internet TLD	.pw
სატელეფონო კოდი	680
	შენიშვნა1 2006 წლის 7 ოქტომბერს დედაქალაქი ოფიციალურად გადატანილი იქნა კორორიდან მელეკეოკში

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა

[შემოწმებული ვერსია]

← წინა ცვლილება შემდეგი ცვლილება →

შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა

ვიზუალურივიკიტექსტი

შიდახაზური

19:44, 20 ოქტომბერი 2014-ის ვერსია

პალაუ (ინგლ. Republic of Palau, პალ. Belu'uera Belau) — აშშ-თან ასოცირებული კუნძულოვანი სახელმწიფო წყნარ ოკეანეში, ფილიპინის ზღვაში. მდებარეობს ფილიპინებიდან აღმოსავლეთით 800 კილომეტრის დაშორებით და ინდონეზიიდან ჩრდილოეთით. შედგება 328 კუნძულისაგან. საერთო ფართობია 458 კმ². ქვეყნის დედაქალაქი — ნგერულმუდი (შტატი მელეკეოკი)^[1]. ქვეყანა შედგება 16 შტატისაგან.

2005 წლის აღწერის მონაცემებით, პალაუს მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენდა 19 907 ადამიანს^[2]^[3]. 2008 წლის შეფასებით კუნძულის მოსახლეობა შეადგენს 20 900 ადამიანს.

ძირითადი რელიგიაა ქრისტიანობა (კათოლიკეები და პროტესტანტები). მოსახლეობის დაახლოებით 10 % ადგილობრივი რელიგიის, სინკრეტული კულტ მოდეკნგეის მიმდევარია.

აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაურია — პრეზიდენტი, საკანონმდებლო ორგანო — ორპალატიანი ეროვნული საკანონმდებლო კრება (სენატი და დელეგატების პალატა).

ბუნება

პალაუს არქიპელაგი შედგება ბევრი მცირე ატოლისაგან, რომლებიც წარმოშობილია წყალქვეშა ვულკანების მწვერვალებზე. კლიმატი ტროპიკულია, წვიმის სეზონია მაისიდან ნოემბრის ჩათვლით. კუნძულებზე საშუალო ტემპერატურაა — +24...28 °C.

სანაპირო წყლებში დაცურავს ტროპიკული თევზების 1500 სახეობა და ბევრია იშვიათი ძუძუმწოვარი. ასევე, ეკოლოგების მონაცემებით, პალაუს ნაპირებთან დაცურავს ზვიგენების ისეთი 130 სახეობა, რომელთაც ემუქრებათ გადაშენება. 1995 წელს ზღვის ბიოლოგების საერთაშორისო კომიტეტმა და ბუნების დაცვის სპეციალისტებმა გამოაცხადეს პალაუ მსოფლიოს წყალქვეშა სასწაულად. პალაუს ტროპიკულ ბაღებში და ტყეებში იზრდებიან ორქიდეები (ლათ. Orchidaceae) და ბევრი ეგზოტიკური ყვავილები, ასევე ბუდობს ფრინველთა დაახლოებით 50 სახეობა. კუნძულებზე არსებობს მედუზის ტბა, რომელშიც დაცურავს მილიონობით მედუზა და რომლებსაც არ შეუძლიათ ზიანის მოტანა.

ისტორია

პალაუს არქიპელაგი — კაროლინის კუნძულების დასავლეთი ნაწილია.

პალაუს კუნძულებზე ადამიანები დასახლდნენ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III-II ათასწლეულში, სავარაუდოდ, ფილიპინებიდან წამოსული ხალხით. XII საუკუნემდე აქ ცხოვრობდა მოსახლეობა, რომლებიც ახლო იყვნენ ნეგრიტოსებთან, მაგრამ ისინი განდევნეს ზონდის კუნძულებიდან წამოსულმა ხალხმა.

პირველი ევროპელი, რომელმაც დაინახა პალაუს კუნძულები, სავარაუდოდ იყო, ესპანელი რუი ლოპეს დე ვილიალობოსი 1543 წელს. 1686 წელს ესპანეთმა კუნძულები გამოაცხადა თავის საკუთრებად, მაგრამ არაფერი გაუკეთებია იმისათვის, რომ განეხორციელებინა მათი კოლონიზაცია.

კავშირი კუნძულელებსა და ევროპელებს შორის დამყარდა მხოლოდ 1783 წელს, როდესაც კუნძულ ულონგთან ახლო მდებარე რიფებზე დაზიანდა ინგლისელი კაპიტანის ჰენრი უილსონის გემი «ანტილოპა». კუნძულ კორორის უზენაესმა ბელადმა იბედულმა განკარგულება გასცა თავის თვისტომელებს დახმარებოდნენ ევროპელებს გემის რემონტში და გაგზავნა საკუთარი შვილი ლებუუ სასწავლებლად ინგლისში. ლებუუ გარდაიცვალა დაავადებისაგან ლონდონში ჩასვლისთანავე. კუნძულ კორორზე გაიგზავნა ახალი გემი საჩუქრებით და საქონლით. მის კვალს გაყვნენ სხვა ევროპელი ვაჭრები. დიდი ბრიტანეთი გახდა პალაუს მთავარი სავაჭრო პარტნიორი და ეს პარტნიორობა გრძელდებოდა პალაუს ესპანელების მიერ დაპყრობამდე.

1885 წელს პაპმა ლეო XIII-მ ოფიციალურად აღიარა კაროლინის კუნძულებზე ესპანეთის საკუთრება, პალაუს ჩათვლით. აშენდა 2 ეკლესია და იქ გაგზავნილმა სასულიერო პირებმა მიაღწიეს ცალკეულ სოფლებს შორის არსებული დაპირისპირების შეწყვეტას და გაავრცელეს დამწერლობა.

1899 წელს, ესპანეთ-ამერიკის ომის და ფილიპინების დაკარგვის შემდეგ, ესპანეთმა მიჰყიდა კაროლინის კუნძულები გერმანიას, რომელმაც აქტიურად დაიწყო კუნძულების ათვისება და ბუნებრივი და ადამიანების რესურსების ექსპლოატაცია. იმასთან დაკავშირებით, რომ პალაუს მაცხოვრებლებს არ ჰქონდათ იმუნიტეტი უცხოელების მიერ შემოტანილ დაავადებებზე, კუნძულელები იხოცებოდნენ. პალაუს მოსახლეობა იტანჯებოდა არა მარტო შემოტანილი ავადმყოფობებით, არამედ მათ ეროვნულ ჩვევებში, ტრადიციებში და რელიგიაში ჩარევისგანაც.

1914 წლის ბოლოს, პირველი მსოფლიო ომის დაწყების შემდეგ, იაპონიამ დაიპყრო კუნძულები და 1920 წელს ერთა ლიგისგან მიიღო მისი მართვის მანდატი.

მეორე მსოფლიო ომის დროს კუნძულები ოკუპირებული იქნა აშშ-ის ჯარის მიერ მარიან-პალაუს ოპერაციის დროს.

1947 წლიდან პალაუ მიკრონეზიის შემადგენლობაშია — აშშ-ის მართვის ქვეშ, როგორც წყნარი ოკეანის კუნძულების სამეურვეო ტერიტორია. 70-იან და 80-იან წლებში იყო ცდები კონსტიტუციაში ასახულიყო პალაუს უბირთვო სტატუსი, რასაც მხარი არ დაუჭირა აშშ-მა.

1993 წლის ნოემბერში პალაუში ჩატარებული რეფერენდუმით პალაუმ მიიღო აშშ-თან «თავისუფლად ასოცირებული სახელმწიფოს» სტატუსი. 1994 წლის 1 ოქტომბერს გამოცხადდა პალაუს დამოუკიდებლობა.

აშშ-თან «თავისუფალ ასოციაციაზე შეთანხმებას» ვადა გაუვიდა 2009 წელს. ორივე სახელმწიფოს მთავრობებმა გადაწყვიტეს არ გააგრძელონ იგი.

სქოლიო

რესურსები ინტერნეტში

ეს სტატია პალაუსა და პალაუელების შესახებ ჯერჯერობით ესკიზია. თქვენ შეგიძლიათ დაგვეხმაროთ მის შევსებაში.

[1] Encyclopaedia Britannica

[census-2005-2] მოსახლეობის აღწერა (2005)

[3] პალაუს მოსახლეობა (Geohive-2005)

[1]

[2]

[3]

@@ ხაზი 34: / ხაზი 34: @@
 |მოსახლეობის_ცენზი = 19 907 (2005)
 |მოსახლეობის_ცენზი_წელს =
-|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 43 ად.
+|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 43
 |მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 155-ე
 |მშპ_ppp_წელი = 2006
@@ ხაზი 64: / ხაზი 64: @@
 == ბუნება ==
-[[ფაილი:Palau-CIA WFB Map.png|thumb|right|304px|პალაუს რუკა]]
+[[ფაილი:Palau-CIA WFB Map.png|thumb|left|304px|პალაუს რუკა]]
 პალაუს არქიპელაგი შედგება ბევრი მცირე ატოლისაგან, რომლებიც წარმოშობილია წყალქვეშა [[ვულკანი|ვულკანების]] [[მწვერვალი|მწვერვალებზე]]. [[კლიმატი]] ტროპიკულია, წვიმის სეზონია მაისიდან ნოემბრის ჩათვლით. კუნძულებზე საშუალო ტემპერატურაა — +24...28 [[ცელსიუსის სკალა|°C]].
 სანაპირო წყლებში დაცურავს ტროპიკული [[თევზი|თევზების]] 1500 სახეობა და ბევრია იშვიათი [[ძუძუმწოვრები|ძუძუმწოვარი]]. ასევე, ეკოლოგების მონაცემებით, პალაუს ნაპირებთან დაცურავს [[ზვიგენები]]ს ისეთი 130 სახეობა, რომელთაც ემუქრებათ გადაშენება. 1995 წელს ზღვის ბიოლოგების საერთაშორისო კომიტეტმა და ბუნების დაცვის სპეციალისტებმა გამოაცხადეს პალაუ მსოფლიოს წყალქვეშა სასწაულად. პალაუს ტროპიკულ ბაღებში და [[ტყე]]ებში იზრდებიან [[ჯადვარისებრნი|ორქიდეები]] ({{lang-la|Orchidaceae}}) და ბევრი ეგზოტიკური ყვავილები, ასევე ბუდობს ფრინველთა დაახლოებით 50 სახეობა. კუნძულებზე არსებობს [[მედუზის ტბა]], რომელშიც დაცურავს მილიონობით [[მედუზა]] და რომლებსაც არ შეუძლიათ ზიანის მოტანა.
+== ისტორია ==
+პალაუს [[არქიპელაგი]] — [[კაროლინის კუნძულები]]ს დასავლეთი ნაწილია.
+პალაუს კუნძულებზე ადამიანები დასახლდნენ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე III-II ათასწლეულში, სავარაუდოდ, [[ფილიპინები]]დან წამოსული ხალხით. XII საუკუნემდე აქ ცხოვრობდა მოსახლეობა, რომლებიც ახლო იყვნენ [[ნეგრიტოსები|ნეგრიტოსებთან]], მაგრამ ისინი განდევნეს [[ზონდის კუნძულები]]დან წამოსულმა ხალხმა.
+პირველი ევროპელი, რომელმაც დაინახა პალაუს კუნძულები, სავარაუდოდ იყო, ესპანელი [[რუი ლოპეს დე ვილიალობოსი]] 1543 წელს. 1686 წელს [[ესპანეთი|ესპანეთმა]] კუნძულები გამოაცხადა თავის საკუთრებად, მაგრამ არაფერი გაუკეთებია იმისათვის, რომ განეხორციელებინა მათი კოლონიზაცია.
+კავშირი კუნძულელებსა და ევროპელებს შორის დამყარდა მხოლოდ 1783 წელს, როდესაც კუნძულ [[ულონგი|ულონგთან]] ახლო მდებარე [[რიფი|რიფებზე]] დაზიანდა ინგლისელი [[კაპიტანი]]ს ჰენრი უილსონის [[გემი]] «ანტილოპა». კუნძულ [[კორორი]]ს უზენაესმა ბელადმა იბედულმა განკარგულება გასცა თავის თვისტომელებს დახმარებოდნენ ევროპელებს გემის რემონტში და გაგზავნა საკუთარი შვილი ლებუუ სასწავლებლად [[ინგლისი|ინგლისში]]. ლებუუ გარდაიცვალა დაავადებისაგან [[ლონდონი|ლონდონში]] ჩასვლისთანავე. კუნძულ კორორზე გაიგზავნა ახალი გემი საჩუქრებით და საქონლით. მის კვალს გაყვნენ სხვა ევროპელი ვაჭრები. [[დიდი ბრიტანეთი]] გახდა პალაუს მთავარი სავაჭრო პარტნიორი და ეს პარტნიორობა გრძელდებოდა პალაუს ესპანელების მიერ დაპყრობამდე.
+წელს პაპმა [[ლეო XIII]]-მ ოფიციალურად აღიარა კაროლინის კუნძულებზე ესპანეთის საკუთრება, პალაუს ჩათვლით. აშენდა 2 [[ეკლესია]] და იქ გაგზავნილმა სასულიერო პირებმა მიაღწიეს ცალკეულ სოფლებს შორის არსებული დაპირისპირების შეწყვეტას და გაავრცელეს დამწერლობა.
+წელს, [[ესპანეთ-ამერიკის ომი]]ს და [[ფილიპინები]]ს დაკარგვის შემდეგ, ესპანეთმა მიჰყიდა კაროლინის კუნძულები [[გერმანია]]ს, რომელმაც აქტიურად დაიწყო კუნძულების ათვისება და ბუნებრივი და ადამიანების რესურსების ექსპლოატაცია. იმასთან დაკავშირებით, რომ პალაუს მაცხოვრებლებს არ ჰქონდათ იმუნიტეტი უცხოელების მიერ შემოტანილ დაავადებებზე, კუნძულელები იხოცებოდნენ. პალაუს მოსახლეობა იტანჯებოდა არა მარტო შემოტანილი ავადმყოფობებით, არამედ მათ ეროვნულ ჩვევებში, ტრადიციებში და რელიგიაში ჩარევისგანაც.
+წლის ბოლოს, [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დაწყების შემდეგ, [[იაპონია]]მ დაიპყრო კუნძულები და 1920 წელს [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგისგან]] მიიღო მისი მართვის [[სამანდატო ტერიტორია|მანდატი]].
+[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს კუნძულები ოკუპირებული იქნა [[აშშ]]-ის [[ჯარი]]ს მიერ [[მარიან-პალაუს ოპერაცია|მარიან-პალაუს ოპერაციის]] დროს.
+ წლიდან პალაუ [[მიკრონეზია|მიკრონეზიის]] შემადგენლობაშია — აშშ-ის მართვის ქვეშ, როგორც [[წყნარი ოკეანის კუნძულების სამეურვეო ტერიტორია]]. 70-იან და 80-იან წლებში იყო ცდები კონსტიტუციაში ასახულიყო პალაუს უბირთვო სტატუსი, რასაც მხარი არ დაუჭირა აშშ-მა.
+წლის ნოემბერში პალაუში ჩატარებული [[რეფერენდუმი|რეფერენდუმით]] პალაუმ მიიღო აშშ-თან «[[თავისუფალ ასოციაციაზე შეთანხმება|თავისუფლად ასოცირებული სახელმწიფოს]]» სტატუსი. 1994 წლის 1 ოქტომბერს გამოცხადდა პალაუს დამოუკიდებლობა.
+აშშ-თან «თავისუფალ ასოციაციაზე შეთანხმებას» ვადა გაუვიდა 2009 წელს. ორივე სახელმწიფოს მთავრობებმა გადაწყვიტეს არ გააგრძელონ იგი.
 ==სქოლიო==