ველის არწივი
| ველის არწივი | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| ლათინური სახელი | |||||||||||||||
| Aquila nipalensis (Hodgson, 1833) | |||||||||||||||
| სინონიმები | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| დაცვის სტატუსი | |||||||||||||||
 IUCN 3.1 Endangered : 22696038 | |||||||||||||||
| გავრცელება | |||||||||||||||
 გამრავლება მიგრაციის მარშრუტები გამოზამთრება | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
ველის არწივი[1][2][3] (ლათ. Aquila nipalensis) — ფრინველი ქორისებრთა ოჯახისა. ზომით ოდნავ ჩამორჩება მთის და ბეგობის არწივებს; მისი სხეულის სიგრძეა 67–86 სმ, ფრთების შლილი 175–230 სმ,[2] მასა 2,5–4,5 კგ.[4] თითქმის მთლიანად მუქი ყავისფერია, კეფა ღია ფერისაა,[2] ზოგჯერ წითური.[1] ფრთები ფართო,[5] ნისკარტი მუქი, თვალის ფერადი გარსი — ყავისფრიდან ყვითლამდე.[4] ფეხები და ცვილიანა ყვითელია. ამავე შეფერილობისაა კანი პირის ჭრილის გარშემო, რომელიც თვალს სცილდება, განსხვავებით სხვა არწივებისაგან. ღია მოყვითალო-მოყავისფრო და მომქნევ ბუმბულებზე მუქი ზოლები გასდევს. კუდის ბოლოს ფართო შავი არშიაა.[2] იმის მიუხედავად, რომ ახალგაზრდა ფრინველების შეფერილობა ვარიაციულია, ინდივიდთა უმრავლესობა ფრთის დიდი მფარავი ბუმბულების წვერები მოთეთრო-ბეჟი აქვთ და ფრთის შუაში მთლიან 2 ზოლს წარმოქმნიან,[6] რომელიც ფრენის დროს კარგად შესამჩნევია.[2] ფრთის ქვედა მხარეზე გადის განიერი, ცენტრალური მოთეთრო ზოლი, კუდის კიდე ღია ფერისაა.[6] ხმა — ხრინწიანი „წკავწკავი“.[4]
გავრცელებულია ევრაზიის არიდულ ზონაში. იზამთრებს აზიისა და აფრიკის ტროპიკებსა და სუბტროპიკებში. უპირატესობას ანიჭებს მშრალ ყამირიან და მთიან (ზღვის დონიდან 2300 მეტრამდე) სტეპებს, იშვიათად სახლობს აგროლანდშაფტებში. საქართველოში შემოდის მიმოფრენისას,[5] იშვიათად ზამთრობს აღმოსავლეთ საქართველოში,[7] აქ გვხვდება ზამთარში მომთაბარეობის დროსაც.[5][7]
დამოკიდებულია თრიების (მთავარი საკვების) რაოდენობის ცვალებადობაზე, მათი ნაკლებობის შემთხვევაში საკვებად იყენებს ფრინველებს.[8] ჭამს მძორსაც.[4] მღრღნელებს ხშირად მათთავე სოროსთან ყარაულობს.[8] მათი განადგურებით სარგებლობა მოაქვს სოფლის მეურნეობისათვის.[1]
ქმნის მუდმივ წყვილებს (ერთ-ერთი წყვილის სიკვდილამდე).[7] ბუდობს ძირითადად ბექობებზე, ყორღანებზე, ცალკეულ ხეებზე, მაღალი ძაბვის გადამცემ ბოძებზე. ბუდეს აკეთებს დიდი ტოტებიდაგან, იგი დიამეტრსა და სიმაღლეში 1–2 მეტრს აღწევს, გამოიყენება მრავალი წლის მანძილზე.[4] კვერცხდების ვადები გაგრძელებულია. დებს 2–3 (5-მდე) კვერცხს. ინკუბაცია 38–45 დღე-ღამე გრძელდება.[7] კრუხობს ძირითადად დედალი. მართვეები 6–11 კვირაში ტოვებენ ბუდეს; წლევანდულები ფართოდ მომთაბარეობენ ჩრდილოეთით ტყის ზონამდე. ტყვეობაში ცუდად მრავლდება.[7]
მრავალი ფრინველი იღუპება მიგრაციის დროს (ვარაუდობენ, რომ ზამთრობის ადგილებიდან ყოველწლიურად პოპულაციის მხოლოდ მეხუთედი ბრუნდება).[4] მისი ადგილსამყოფელი მნიშვნელოვნად შეიცვალა ადამიანის სამეურნეო საქმიანობის გამო (მავნე მღრღნელებთან ბრძოლა, ყამირი მიწების ათვისება და სხვ.). მავნებლებიდან რეგისტრირებულია ერთი სახეობის ნემატოდა და ერთიც — აკანთოცეფალა.[7] სიცოცხლის რეკორდული მაჩვენებელია 41 წელი (ტყვეობაში).[4] ჰყავთ ზოოპარკებში.[7] რაოდენობა თანდათან კლებულობს.[4] შეტანილია IUCN-ის წითელ ნისხაში,[9] შესული იყო საქართველოს სსრ „წითელ წიგნშიც“.[7]
ცნობილია ველის არწივის რამდენიმე ქვესახეობა, რომელთაგან საქართველოში გვხვდება ევროპული ველის არწივი (A. n. orientalis).[1]
გალერეა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
-
ტყვეობაში -
ფრენა -
კვერცხი -
.jpg)
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 4, თბ., 1979. — გვ. 350.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 დარჩიაშვილი გ., საქართველოს არიდული და სემიარიდული ეკოსისტემების ფრინველთა სარკვევი, გვ. 44, თბ., 2002.
- ↑ კუტუბიძე მ., ფრინველების ნომენკლატურული ტერმინოლოგია, თბ.: „მეცნიერება“, 1973. — გვ. 59.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Коблик Е. А. СТЕПНОЙ ОРЁЛ // Большая российская энциклопедия. т. 31. — М., 2016. — стр. 231-232.
- ↑ 5.0 5.1 5.2 Бёме Р. Л., Жордания Р. Г., Кузнецов А. А. Птицы Грузии. — Тб.: «Сабчота Сакартвело», 1987.
- ↑ 6.0 6.1 გავაშელიშვილი ლ., ჯავახიშვილი ზ., დარჩიაშვილი გ., კოლხეთის ჭარბტენიან ტერიტორიათა ფრინველები, გვ. 68, თბ., 2006, ISBN 99940-857-7-8
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 საქართველოს სსრ წითელი წიგნი, მთ. რედ. ვ. კაჭარავა, გვ. 41, თბ.: გამომც. „საბჭოთა საქართველო“, 1982.
- ↑ 8.0 8.1 Бёме Р. Л., Динец В. Л., Флинт В. Е., Черенков А. Е. Птицы. Энциклопедия природы России / Под общ. ред. В. Е. Флинта. — М.: ABF, 1996. С. 108–109. 432 с.
- ↑ BirdLife International (2018). „Aquila rapax“. IUCN Red List of Threatened Species. 2018. ციტირების თარიღი: 5 მაისი, 2020. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|access-date=-ში (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)