ნობელის პრემია ეკონომიკაში

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ნობელის მემორიალური პრემია ეკონომიკაში
ჯილდო გამორჩეული დამსახურებისათვის ეკონომიკასა ან სოციალურ მეცნიერებში
წარადგენს შვედეთის მეცნიერების სამეფო აკადემია
ადგილმდებარეობა შვედეთი, სტოკჰოლმი

შვედეთის ცენტრალური ბანკის ჯილდო ეკონომიკურ მეცნიერებებში ალფრედ ნობელის ხსოვნისათვის[1][2][3] (შვედ. Sveriges riksbanks pris i ekonomisk vetenskap till Alfred Nobels minne) — ეკონომიკური პრიზი რომელიც ადმინისტირებულია ნობელის ფონდის მიერ და ზოგადად ეხება ნობელის ყველა ეკონომიკურ ჯილდოს. პრემია ჩამოყალიბდა 1968 წელს შვედეთის ცენტრალური ბანკის მიერ გაკეტებული დონაციით ნობელის ფონდისათვის, ბანკის 300 წლისთავის ასაღნიშნავად.[4][5][6][7] რადგანაც შვედეთის ცენტრალური ბანკის ჯილდო ეკონომიკურ მეცნიერებებში ალფრედ ნობელის ხსოვნისათვის არ ჩამოყალიბებულა ალფრედ ნობელის მიერ და არც მისი სურვილების მიხედვით, ის არ არის ნობელის პრემია,[8] თუმცა, რადგანაც ის ნობელის პრემიებთან ერთად ადმინისტრირებულია ნობელის ფონდის მიერ, ის ხშირად მოიხსენეიება როგორც ნობელის პრემია.[9] პრემიის ლაურეატები ანონსდებიან ნობელის პრემიების ლაურეატებთან ერთად და ჯილდოებს იმავე ცერემონიაზე იღებენ, სადაც სხვა ნობელის პრემიების ლაურეატები.[4]

ნობელის მემორიალური პრემიის ლაურეატები ირჩევიან შვედეთის მეცნიერების სამეფო აკადემიის მიერ.[10][11] ის პირველად გაიცა 1969 წელს იან ტინბერგენისა და რაგნარ ფრიშისათის, ნიდერლანდელი და ნორვეგიელი ეკონომისტებისათვის, „ეკონომიკური პროცესების დინამიური ანალიზების შექმნასა და გამოყენებისათვის“.[7][12][13]

შექმნა და დაფინანსება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შვედეთის ცენტრალური ბანკი „სამუდამო ძღვენში“, ნობელის ფონდის ადმინისტრაციას უხდის პრემიასთან დაკავშირებულ ხარჯებს და აფინასნებს ჯილდოს ფულად კომპონენტებს.[10]

2012 წლის შემდეგ, ეკონომიკის პრემიის ფულადი კომპონენტი, საერთო ჯამში 8 მილიონ შვედურ კრონს მოიცავდა.[14][15][16] 2006 წლის შემდეგ კი, შვედეთის ცენტრალური ბანკი ნობელის ფონდს აძლევს გრანტს, 6.5 მილიონი შვედური კრონის რაოდენობით (2008 წლის იანვარში, დაახლოებით 1 მილიონი აშშ დოლარი ან 700 000 ევრო), ადმინისტრაციული, პრემიასთან დაკავშირებული ხარჯებისათვის.[17]

ურთიერთობები ნობელის პრემიებთან[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ეკონომიკის პრემია არ არის ნობელის პრემიების ნაწილი რადგანაც, ის არ იყო მოცემული ალფრედ ნობელმასურვილებში.[4][18][19] თუმცა ნომინაციის პროცესი, კრიტერიუმების არჩევა და ნობელის ეკონომიკის პრემიის ჯილდოს წარდგენა სხვა ნობელის პრემიების მსგავსად ხდება.[10][15][20]

ლაურეატები ცხადდებიან სხვა ნობელის პრემიის ლაურეატებთან ერთად და ჯილდოებსაც იმავე ცერემონიაში იღებენ.[4] შვედეთის მეცნერების სამეფო აკადემია პრემიას გასცემს „ნობელის პრემიების ჯილდოების განგების წესების მიხევით რომელიც მოცემული იყო ალფრედ ნობელის სურვილებში“,[10] რომლის მიხედვითაც პრემია გაიცემა ყოველწლიურად „მათთვის ვისაც ... მოაქვს უდიდესი სარგებელი კაცობრიობისათვის“.[21]

ნომინაციისა და არჩევის პროცესი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2008 წლის ეკონომიკური მეცნიერების ნობელის მემორიალური პრემიის დაანონსება

ოფიციალურ ვებგვერდზე დაყრდნობით, შვედეთის მეცნიერების სამეფო აკადემია „ხელმძღვანელობს მკვლევარების გაცვლას სხვა სახელმწიფოების აკადემიებთან და ექვსი მეცნიერული ჟურნალ-გაზეთების გამომცემლებთან. ყოველ წელს აკადემია გასცემს ნობელის პრემიას ფიზიკაში, ქიმიაში ხოლო შვედეთის ბანკი ეკონომიკური მეცნიეების პრემიას ალფრედ სობელის ხსოვნისთვის, ცრაფორდის პრემიას და სხვა რამდენიმე დიდ პრემიას“.[11]

ყოველი წლის ყოველ სექტემბერს აკადემიის ეკონომიკური პრემიის კომიტეტის წევრები, რომელიც შედგება 5 არჩეული წევრისაგა, „აგზავნის მოწვევას ათასობით მეცნიერებისათვის, აკადემიებიდ და უნივერსიტეტების პროფესორებისათვის უამრავი სახელმწიფოდან და სთხოვს მათ დაასახელონ ეკონომიკის პრემიის კანდიდატები მომავალი წლისათვის. აკადემიის წევრები და ყოფილი ლაურეატები ასევე სასახელებენ საკუტარ ნომინანტებს და კანდიდატებს.“[10][11][22] ყველა შემოთავაზება და მათი მხარდამჭერი მტკიცებულებები მიღებული უნდა იქნა 1 თებერვლამდე.[19] შემოთავაზებები და კანდიდანტები განხილულია პრემიის კომიტეტის და სპეციალურად დანიშნული ექსპერტების მიერ. სექტემბრის დასასრულამდე, კომიტეტი ირჩევს პოტენციურ ლაურეატებს. თუ დაფიქსირდება ფრე კანდიდატებს შორის, ამ შემთხვევაში კომიტეტის მთავმჯდომარე იძლევა გადამწყვეტ ხმას. შვედეთის მეცნიერების სამეფო აკადემიის ხმა შუა ოქტომბერში, წყვეტს შემდეგი ლაურეატის ან ლაურეატების ვინაობებს ნობელის ეკონომიკის პრემიაში.[10][11][23] რადგანაც ნობელის პრემიის განაწილება მხოლოდ სამ ლაურეატსზე შეიძლება, ისინი ცოცხლები უნდა იყვნენ პრემიის დაანონსები დროს ოქტომბერში და ინფორმაცია პრემიის ნიმინაციების შესახებ არ საჯაროვდება 50 წლის განმავლობაში.[19]

ნობელის პრემიების მსგავსად ფიზიკაში, ქიმიაში, ფიზიოლოგიასა და მედიცინაში და ლიტერატურაში, ყოველი ლაურეატი ეკონომიკაში იყებს დიპლომს, ოქროს მედალს და ფულადი გრანტის დოკუმენტს შვედეთის მონარქისაგან, ნობელის პრემიების დაჯილდოვების ცერემონიაზე სტოკჰოლმში, ალფრედ ნობელის გარდაცვალების დღეს (10 დეკემბერს).[4][24]

ლაურეატები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნობელის ეკონომიკის პრემიის პირველი ლაურეატები იყვნენ რაგნარ ფრიში და იან ტინბერგენი „ეკონომიკური პროცესების ანალიზების დინამიური მოდელების შექმნისა და გამოყენებისათვი“.[25] პრემია მოგებული აქვს ორ ქალს: ელინორ ოსტრომს, 2009 წელს და ესტერ დიუფლოს 2019 წელს.[26]

ალტერნატიული სახელები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯილდოს ოფიციალური შვედური სახელი 1969 წლიდან (პრემიის დაარსებიდან) Sveriges riksbanks pris i ekonomisk vetenskap till Alfred Nobels minne. მაგრამ, ნობელის ფონდის თარგმნები მუდმივად იცვლებოდა:

წლები ინგლისური თარგმანი ქართული თარგმანი
1969–1970 Prize in Economic Science dedicated to the memory of Alfred Nobel[27][28] პრემია ეკონომიკის მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნისთვის[29][30]
1971 Prize in Economic Science[31] პრემია ეკონომიკურ მეცნიერებებში[32]
1972 Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel[33] შვედეთის ბანკის პრემია ეკონომიკურ მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნისათვის[34]
1973–1977 Prize in Economic Science in Memory of Alfred Nobel[35][36] პრემია ეკონომიკის მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნისათვის[37][38]
1978–1981 Alfred Nobel Memorial Prize in Economic Sciences[39][40] ალფრედ ნობელის მემორიალური პრემია ეკონომიკის მეცნიერებაში[41][42]
1982 Alfred Nobel Memorial Prize in Economic Science[43] ალფრედ ნობელის მემორიალური პრემია ეკონომიკის მეცნიერებაში[44]
1983 Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel[45] პრემია ეკონომიკის მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნისათვის[46]
1984–1990 Alfred Nobel Memorial Prize in Economic Sciences[47][48] ალფრედ ნობელის მემორიალური პრემია ეკონომიკის მეცნიერებაში[49][50]
1991 Sveriges Riksbank (Bank of Sweden) Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel[51] შვედეთის ბანკის პრიზი ეკონომიკურ მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნსათვის[52]
1992–2005 Bank of Sweden Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel[53][54] შვედეთის ბანკის პრიზი ეკონომიკურ მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნსათვის[55][56]
2006–present The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel[57][58] შვედეთის ბანკის პრიზი ეკონომიკურ მეცნიერებაში ალფრედ ნობელის ხსოვნსათვის[59][60]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. Hart and Holmström awarded the Prize in Economic Sciences for 2017. Sveriges Riksbank (10 October 2016). ციტირების თარიღი: 25 August 2018.
  2. Prize in Economic Sciences. The Royal Swedish Academy of Sciences. ციტირების თარიღი: 25 August 2018.
  3. Beslut om titel på ekonomipriset [Resolution on the economics prize's name] Swedish. Sveriges Riksbank (6 July 2006). ციტირების თარიღი: 20 August 2018.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Nobel Prize. Encyclopædia Britannica (2007). ციტირების თარიღი: 29 November 2018.
  5. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel. Sveriges Riksbank. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 მარტი 2013. ციტატა: „Sveriges Riksbank’s Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel was established with a donation to the Nobel Foundation in connection with the Riksbank’s 300th anniversary in 1968.“ ციტირების თარიღი: 12 December 2012.
  6. The Nobel Prize. The Nobel Foundation. ციტატა: „In 1968, Sveriges Riksbank established The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel, founder of the Nobel Prize.“ ციტირების თარიღი: 7 November 2007.
  7. 7.0 7.1 The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel. The Nobel Foundation. ციტატა: „In 1968, Sveriges Riksbank (Sweden's central bank) established this Prize in memory of Alfred Nobel, founder of the Nobel Prize.“ ციტირების თარიღი: 7 November 2007.
  8. Not a Nobel Prize. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 25 August 2018.
  9. Organization Structure: Spreading Information About the Nobel Prize. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 2014-11-26.
  10. 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 10.5 Statutes for The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel approved by the Crown on the 19th day of December 1968. The Nobel Foundation. ციტატა: „In celebration of the Tercentenary of Sveriges Riksbank, the Bank has instituted a prize in economic sciences in memory of Alfred Nobel. ... The Prize shall be awarded annually to a person who has written a work on economic sciences of the eminent significance expressed in the will of Alfred Nobel drawn up on November 27, 1895. ... The Prize shall be awarded by the Royal Academy of Sciences in accordance with the rules governing the award of the Nobel Prizes instituted through his will.“ ციტირების თარიღი: 16 November 2007.
  11. 11.0 11.1 11.2 11.3 "Nominating and awarding" დაარქივებული 2018-01-12 საიტზე Wayback Machine. , in "Prize in Economic Sciences", Royal Swedish Academy of Sciences. Retrieved July 04, 2017.
  12. "Jan Tinbergen" (2007), in Encyclopædia Britannica, accessed November 16, 2007, from Encyclopædia Britannica Online: <http://www.britannica.com/eb/article-9380801>.
  13. "Ragnar Frisch" (2007), in Encyclopædia Britannica, accessed November 16, 2007, from Encyclopædia Britannica Online: <http://www.britannica.com/eb/article-9364984r>.
  14. The Nobel Prize Amounts. ციტირების თარიღი: 2016-04-26
  15. 15.0 15.1 Assar Lindbeck, "The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1969–2006", nobelprize.org, April 18, 1999. Retrieved November 11, 2007.
  16. "The Prize in Economic Sciences 2007" დაარქივებული 2017-08-10 საიტზე Wayback Machine. , press release, Royal Swedish Academy of Sciences, October 15, 2007. Retrieved November 16, 2007. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ნოემბერი 14, 2007. ციტირების თარიღი: ივნისი 1, 2020.
  17. Årsredovidning 2006 (PDF). Sveriges Riksbank (29 March 2007). ციტატა: „I posten ekonomipris ingår prissumman om 10 miljoner kronor samt administrationskostnader för detta pris om 6,5 miljoner kronor. Dessutom har bidrag givits till det interaktiva Internetmuseum som Nobelstiftelsen byggt upp. Bidraget avser täckande av kostnaden för information om ekonomipriset. Bidraget ska enligt avtal utbetalas årligen med 1 miljon kronor till och med 2008.“ ციტირების თარიღი: 15 September 2013.
  18. Rampell, Catherine (15 October 2012). „2 From U.S. Win Nobel in Economics“. New York Times. ციტირების თარიღი: 3 November 2012.
  19. 19.0 19.1 19.2 Nomination of the Laureates in Economics. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 14 October 2012.
  20. "Prize in Economic Sciences", Royal Swedish Academy of Sciences. Retrieved July 4, 2017. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 8, 2006. ციტირების თარიღი: ივნისი 1, 2020.
  21. Excerpt from the Will of Alfred Nobel. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 7 November 2007.
  22. Nomination and Selection of the Laureates in Economics. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 18 October 2007.
  23. Members. Royal Swedish Academy of Sciences. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 მაისი 2008. ციტირების თარიღი: 18 October 2007.
  24. The Nobel Prize Award Ceremonies and Banquets. The Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 7 November 2007.
  25. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1969. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 28 October 2012.
  26. Wiseman, Paul; Ljubojevic, Aleksandar; LeBlanc, Steve. (14 October 2019) 3 economists who study poverty win Nobel Prize. Associated Press. ციტირების თარიღი: 3 November 2019
  27. Lundberg, Erik. (10 December 1969) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1969: Presentation Speech. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  28. Lindbeck, Assar. (10 December 1970) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1970: Presentation Speech. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  29. Lundberg, Erik. (10 December 1969) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1969: Presentation Speech. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  30. Lindbeck, Assar. (10 December 1970) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1970: Presentation Speech. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  31. Ohlin, Bertil. (10 December 1971) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1971: Presentation Speech. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  32. Ohlin, Bertil. (10 December 1971) The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1971: Presentation Speech. Nobel Foundation. ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  33. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1972: Press Release. Nobel Foundation (25 October 1972). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  34. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1972: Press Release. Nobel Foundation (25 October 1972). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  35. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1973: Press Release. Nobel Foundation (18 October 1973). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  36. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1975: Press Release. Nobel Foundation (14 October 1975). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  37. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1973: Press Release. Nobel Foundation (18 October 1973). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  38. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1975: Press Release. Nobel Foundation (14 October 1975). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  39. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1978: Press Release. Nobel Foundation (16 October 1978). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  40. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1981: Press Release. Nobel Foundation (13 October 1981). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  41. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1978: Press Release. Nobel Foundation (16 October 1978). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  42. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1981: Press Release. Nobel Foundation (13 October 1981). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  43. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1982: Press Release. Nobel Foundation (20 October 1982). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  44. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1982: Press Release. Nobel Foundation (20 October 1982). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  45. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1983: Press Release. Nobel Foundation (17 October 1983). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  46. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1983: Press Release. Nobel Foundation (17 October 1983). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  47. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1984: Press Release. Nobel Foundation (18 October 1984). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  48. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1990: Press Release. Nobel Foundation (16 October 1990). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  49. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1984: Press Release. Nobel Foundation (18 October 1984). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  50. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1990: Press Release. Nobel Foundation (16 October 1990). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  51. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1991: Press Release. Nobel Foundation (15 October 1991). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  52. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1991: Press Release. Nobel Foundation (15 October 1991). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  53. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1992: Press Release. Nobel Foundation (13 October 1992). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  54. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2005: Press Release. Nobel Foundation (10 October 2005). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  55. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 1992: Press Release. Nobel Foundation (13 October 1992). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  56. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2005: Press Release. Nobel Foundation (10 October 2005). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  57. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2006: Press Release. Nobel Foundation (9 October 2006). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  58. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2007: Press Release. Nobel Foundation (15 October 2007). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  59. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2006: Press Release. Nobel Foundation (9 October 2006). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.
  60. The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel 2007: Press Release. Nobel Foundation (15 October 2007). ციტირების თარიღი: 17 October 2007.