დაღესტნის ომი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
დაღესტნის ომი
რუსეთ-ჩეჩნეთის კონფლიქტის და ჩეჩნეთის მეორე ომის ნაწილი
თარიღი 7 აგვისტო – 14 სექტემბერი 1999[1][2]
(1 თვე და 1 კვირა)
მდებარეობა დაღესტანი, რუსეთი
შედეგი

რუსეთის გამარჯვება

  • აჯანყებულებმა დაიკავეს 12 სამთო სოფელი ცუმადისა[3] და ბოტლიხის რაიონებში[4]
  • ფედერალურმა ძალებმა დაიბრუნეს სოფლები და აჯანყებულები ჩეჩნეთში დაბრუნდნენ
  • ჩეჩნეთის მეორე ომის დასაწყისი
მხარეები
დაღესტნის ისლამური ჯამაათი რუსეთის დროშა რუსეთი
მეთაურები
შამილ ბასაევი
დოკუ უმაროვი
მოვლადი უდუგოვი
იბნ ალ-ხატაბი
აბუ ზარ შიშანი (გერეტი)
რამზან ახმედოვი
არბი ბარაიევი
მოვსარ ბარაიევი
აბდულ-მალექ მეჟიდოვი
აბდულ-ვაჰაბ შიშანი
ისმაილ რაზაკოვი (ბაგრამ)
ხინკარ-ფაშა ისრაპილოვი
შირვანი ბასაევი
აბდუ ალ-ვალიდი
ჰაკიმ ალ-მედანი †
იაყუბ ალ ღამიდი
აბუ ჯაფარ ალ-იემენი
რაპანი ხარილოვი
აბურაჰმან აზ-ზარკი (ჩეჩენი იორდანიიდან)
მაგომედ ცაგარაიევი
რუსლან ხაიხოროევი †
ხუტა ახმედოვი (აბდურაჰმანი) †
გარიბ შიშანი
ბაუდი დაკუიევი
უმარ ედილსულთანოვი
ისა უმაროვი
ადალო ალიები
სირაჟუდინ რამაზანოვი
ბადაუდინ კედედოვი
მაგომედ ტაგაევი 		რუსეთის დროშა ბორის ელცინი
რუსეთის დროშა ვლადიმერ პუტინი
რუსეთის დროშა ვიქტორ კაზანცევი
რუსეთის დროშა გენადი ტროშევი
რუსეთის დროშა ალექსანდრე ბარანოვი
რუსეთის დროშა ადილგერეი მაგომედტაგიროვი
რუსეთის დროშა მაგომედ ომაროვი
რუსეთის დროშა მაგომედალი მაგომედოვი
რუსეთის დროშა საიდ ამიროვი
ძალები
1 500–2 000 მებრძოლი აგვისტოს დასაწყისში
10 000-ზე მეტი მებრძოლი სექტემბრის ბოლოს[5] 		17 000 სამხედრო
ათასობით პოლიციელი და მოხალისე
დანაკარგები
სავარაუდოდ ასობით[6] 275 მოკლული
15 დაკარგული და 937 დაჭრილი (რუსეთს ინფორმაციით)[1]
მნიშვნელოვანი დანაკარგები ადგილობრივ პოლიციასა და მოხალისეებში[1]
უცნობი რაოდენობით დახოცილი და დაშავებული მშვიდობიანი მოსახლეობა
დაღესტნის ომი ვიკისაწყობში

დაღესტნის ომი (რუს. Дагестанская война), ასევე ცნობილი როგორც ბოევიკების შეჭრა დაღესტანში (რუს. Вторжение боевиков в Дагестан)[7] — დაიწყო, როდესაც ჩეჩნეთში დაფუძნებული ისლამური საერთაშორისო სამშვიდობო ბრიგადა (IIPB), ისლამისტური ჯგუფი, შამილ ბასაევის, იბნ ალ-ხატაბის, რამზან ახმადოვის და არბი ბარაევის მეთაურობით, შეიჭრა მეზობელ რუსეთის რესპუბლიკაში დაღესტანში, 1999 წლის 7 აგვისტოს. დაღესტნის სეპარატისტი აჯანყებულ შურას მხარდასაჭერად. ომი დასრულდა რუსეთის ფედერაციისა და დაღესტნის რესპუბლიკის გამარჯვებით და IIPB-ის უკანდახევით. ჩეჩნეთის მეორე ომის დაწყება 1999 წლის სექტემბერში ბინების დაბომბვების სერიასთან ერთად დაღესტანში შეჭრა იყო მთავარი casus belli.

ფონი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1996-1999 წლების ომისშემდგომ პერიოდში ომით განადგურებული ჩეჩნეთი ქაოსsa და ეკონომიკურ კოლაფსში ჩავარდა. ასლან მასხადოვის მთავრობამ ვერ შეძლო აღედგინა რეგიონი ან ხელი შეეშალა რიგი მხედართმთავრებისათვის ეფექტური კონტროლის დამყარებაში. მთავრობასა და რადიკალებს შორის ურთიერთობა გაუარესდა. 1999 წლის მარტში მასხადოვმა დახურა ჩეჩნეთის პარლამენტი და შემოიღო შარიათის ასპექტები. მიუხედავად ამ დათმობისა, ექსტრემისტები, როგორებიც იყვნენ შამილ ბასაევი და საუდის არაბეთში დაბადებული ისლამისტი იბნ ალ-ხატაბი, განაგრძობდნენ მასხადოვის მთავრობის წინააღმდეგ მოქმედებებს. 1998 წლის აპრილში ჯგუფმა საჯაროდ განაცხადა, რომ მისი გრძელვადიანი მიზანი იყო ჩეჩნეთისა და დაღესტნის კავშირის შექმნა ისლამური მმართველობის ქვეშ და რუსების განდევნა მთელი კავკასიის რეგიონიდან.[8]

1997 წლის ბოლოს ბაგაუდდინ მაგომედოვი, დაღესტნელი ვაჰაბიტების (სალაფისტების) რადიკალური ფრთის ეთნიკური ავარის ლიდერი, თავის მიმდევრებთან ერთად ჩეჩნეთში გაიქცა. იქ მან დაამყარა მჭიდრო კავშირი იბნ ალ-ხატაბთან და ჩეჩნეთის ვაჰაბიტური თემის სხვა ლიდერებთან. 1999 წლის იანვარში ხატაბმა დაიწყო „ისლამური ლეგიონის“ ფორმირება უცხოელი მუსლიმი მოხალისეებით. იგი პარალელურად მეთაურობდა „იჩქერიისა და დაღესტნის მეჯლისის (პარლამენტის) სამშვიდობო ნაწილს“.[9] დაღესტანში ჩეჩნეთის შემოსევების სერია მოხდა ომთაშორის პერიოდში, რამაც გამოიწვია 1997 წლის თავდასხმა 136-ე მოტომსროლელი პოლკის ფედერალურ სამხედრო გარნიზონზე დაღესტნის ქალაქ ბუინაქსკის მახლობლად. სხვა თავდასხმები მიზანში იღებდა მშვიდობიანი მოსახლეობისა და დაღესტნის პოლიციას.[10]

1999 წლის აპრილში, მაგომედოვმა, „დაღესტნის ისლამური ჯამაათის ემირმა“ მიმართა „კავკასიის მუსლიმ პატრიოტებს“ „მიეღოთ მონაწილეობა ჯიჰადში“ და მონაწილეობა მიეღოთ „დაღესტნისა და კავკასიის რუსული კოლონიალური უღლისგან განთავისუფლებაში“. ამ „გამოჩენილი“ ვაჰაბისტის ხედვის მიხედვით, თავისუფალი ისლამური დაღესტნის იდეის მომხრეები უნდა ჩარიცხულიყვნენ მის მიერ დაარსებულ „კავკასიის ისლამურ არმიაში“ და სამხედრო მოვალეობის შესრულებისთვის მოეხსენებინათ შტაბისათვის სოფელ კარამახიში. ჩეჩენი სეპარატისტული მთავრობის წარმომადგენელი ტურპალ-ალი ატგერიევი აცხადებდა, რომ მან გააფრთხილა რუსეთის ფედერაციის უშიშროების ფედერალური სამსახურის (FSB) დირექტორი ვლადიმერ პუტინი 1999 წლის ზაფხულში დაღესტანში მოსალოდნელი შეჭრის შესახებ.[11]

შეჭრა და რუსული კონტრშეტევა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1999 წლის 4 აგვისტოს რუსეთის შინაგან საქმეთა სამინისტროს (MVD) რამდენიმე სამხედრო მოსამსახურე დაიღუპა მაგომედოვის მებრძოლთა ჯგუფთან სასაზღვრო შეტაკების დროს, ბაგაუტდინ კებედოვის მეთაურობით. 7 აგვისტოს შამილ ბასაევმა და იბნ ალ-ხატაბმა ოფიციალურად წამოიწყეს შეჭრა დაღესტანში დაახლოებით 1500-2000 შეიარაღებული ბოევიკისგან შემდგარი ისლამისტი რადიკალით.[12] 

ხატაბი თავს უწოდებდა „ოპერაციის სამხედრო მეთაურს“, ხოლო ბასაევი იყო „საერთო მეთაური ბრძოლის ველზე“.[12]  მათ წაართვეს დაიკავეს წუმადის (სიფლები: ეჭედა, გაკო, კედი, კვანადა, გადირი და გიგატლი) და ბოთლიხის (სოფლები: გოდობერი, მიარსო, შოდროდა, ანსალთა, რახატა და ინხელო) რაიონებში. 10 აგვისტოს მათ გამოაცხადეს „დაღესტნის დამოუკიდებელი ისლამური სახელმწიფოს“ დაბადება და ომი გამოუცხადეს „მოღალატე დაღესტნის მთავრობას“ და „რუსეთის საოკუპაციო შენაერთებს“.[9][10]

ფედერალური სამხედრო პასუხი შეჭრაზე ნელი იყო და მცდელობები თავდაპირველად ფუჭი და დეზორგანიზებული იყო. შედეგად, ყველა ადრეული წინააღმდეგობა და შემდგომი წინააღმდეგობის დიდი ნაწილი განხორციელდა დაღესტნის პოლიციამ, სპონტანურად ორგანიზებულმა მოქალაქეებმა და ცალკეულმა დაღესტნურმა სოფლებმა.[10] ბასაევი და ხატაბი არ მიიღეს, როგორც „განმათავისუფლებლები“, როგორც მოელოდნენ; დაღესტნელები მათ არასასურველ რელიგიურ ფანატიკოსებად თვლიდნენ. ანტირუსული აჯანყების ნაცვლად სასაზღვრო რაიონებში ჩამოყალიბდა მოხალისეთა მასობრივი მობილიზაცია ისლამური არმიის წინააღმდეგ.[9][13] 

დამპყრობლების წინააღმდეგ წინააღმდეგობა გაძლიერდა, რუსული არტილერია და საჰაერო დარტყმები მოქმედებდნენ. საჰაერო ხომალდით მიწოდებული საწვავი-ჰაერის ასაფეთქებლების (FAEs) პირველი გამოყენება დასახლებულ ტერიტორიებზე მოხდა ამ კონფლიქტის დროს, განსაკუთრებით სოფელ ტანდოში ფედერალური ძალების მიერ.[14][15] აჯანყებულები შეჩერდნენ დაბომბვის სისასტიკით: მათი მომმარაგებელი ხაზები გაწყდა და მიმოფანტული იყო დისტანციურად აფეთქებული ნაღმებით. ამან მოსკოვს დრო მისცა, მოეწყო კონტრშეტევა ჩრდილოეთ კავკასიის სამხედრო ოლქის მეთაურის გენერალ-პოლკოვნიკ ვიქტორ კაზანცევის მეთაურობით. 23 აგვისტოს ბასაევმა და ხათაბმა განაცხადეს, რომ ისინი ტოვებდნენ ბოტლიხის ოლქს, რათა „გადაჯგუფებულიყვნენ“ და დაეწყოთ „ახალი ეტაპი“ თავიანთ ოპერაციებში.[16] ომში ასევე პირველად გამოიყენეს T-90 ტანკი. კადარის ზონაში 8-დან 12-მდე T-90S ტანკების ჯგუფმა ჯიუტი წინააღმდეგობა გაიარა. ერთ-ერთ ტანკს შვიდი სარაკეტო ყუმბარა მოხვდა და გადარჩა.[17]

4 სექტემბრის ღამეს, როდესაც ფედერალური ძალები ანადგურებდნენ წინააღმდეგობის ბოლო გამაგრებებს კადარის რაიონში, ბომბმა დაღესტნის ქალაქ ბუნაკსკში გაანადგურა სამხედრო საცხოვრებელი შენობა, რის შედეგადაც 64 ადამიანი დაიღუპა. 5 სექტემბერს, დილით, ჩეჩენმა აჯანყებულებმა მეორე შეჭრა დაიწყეს დაღესტნის დაბლობ ნოვოლაკსკის რაიონში, დაიკავეს სასაზღვრო სოფელი ტუხჩარი, ამჯერად უფრო დიდი ძალით, 200 მებრძოლით, უმარ ედილსულთანოვის მეთაურობით. რამდენიმე რუსი და დაღესტნელი ჯარისკაცი სიკვდილით დასაჯეს. აჯანყებულები დიდ ქალაქ ხასავიურტთან სულ რაღაც ხუთ კილომეტრში მოვიდნენ. 5 სექტემბერს ყარამახის ზონაში საომარი მოქმედებების მწვერვალზე მეორე შემოჭრა უსიამოვნო სიურპრიზი იყო მოსკოვისა და მაჰაჩკალისთვის. ბასაევის თქმით, მეორე შემოსევის მიზანი იყო ფედერალური ძალების ყურადღების გადატანა, რომლებიც თავს ესხმოდნენ ყარამახისა და ჩაბანმახის. ინტენსიური ბრძოლები გაგრძელდა 12 სექტემბრამდე, როდესაც ფედერალურმა ძალებმა ადგილობრივი მოხალისეების მხარდაჭერით საბოლოოდ აიძულეს ისლამისტები დაბრუნებულიყვნენ ჩეჩნეთში, მიუხედავად იმისა, რომ შეიარაღებული შეტაკებები გაგრძელდა გარკვეული დროის განმავლობაში.[17][18][19][20][21]

13 სექტემბრისთვის ყველა სოფელი დაიბრუნეს, ხოლო ბოევიკები განადგურდნენ ან ჩეჩნეთში გადავიდნენ. იმავდროულად, რუსეთის საჰაერო ძალებმა უკვე დაიწყეს ჩეჩნეთის შიგნით სამიზნეების დაბომბვა. სულ მცირე რამდენიმე ასეული ბოევიკი დაიღუპა ბასაევისა და ხატაბის მხარეზე მიმდინარე ბრძოლებში. ფედერალურმა მხარემ გამოაცხადა, რომ მათ 275 დაღუპული, 15 უგზო-უკვლოდ დაკარგულად და დაახლოებით 937 დაშავებული აქვთ. დაღუპული სამოქალაქო პირების რიცხვი არასოდეს დადგენილა.

შედეგი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რუსეთმა მოვლენებს მოაყოლა სამხრეთ-აღმოსავლეთ ჩეჩნეთის დაბომბვის კამპანია; 23 სექტემბერს რუსულმა გამანადგურებლებმა დაბომბეს სამიზნეები ჩეჩნეთის დედაქალაქ გროზნოშსა და მის გარშემო. ასლან მასხადოვი, ჩეჩნეთის პრეზიდენტი (ChRI), ეწინააღმდეგებოდა დაღესტანში შეჭრას და რუსებს შესთავაზა ამბოხებული მხედართმთავრების დარბევა. ეს შეთავაზება რუსეთის მთავრობამ უარყო. 1999 წლის ოქტომბერში, ოთხი ბინის დაბომბვის შემდეგ, რომელშიც რუსეთმა ჩეჩნები დაადანაშაულა, რუსეთის სახმელეთო ჯარები შეიჭრა ჩეჩნეთში და დაიწყო ჩეჩნეთის მეორე ომი. რუსეთის გამარჯვების შემდეგ დაღესტანი იქცა უწყვეტი, დაბალი დონის აჯანყების ადგილად, რომელიც გახდა ჩრდილოეთ კავკასიის მთელი ამბოხების ნაწილი. ამ კონფლიქტში დაღესტანში შეიარაღებულ ისლამისტთა მიწისქვეშა დაჯგუფებებს (კერძოდ შარიათის ჯამაათის ჯგუფი) ჩეჩენი პარტიზანები დაეხმარნენ. ომმა ასობით ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა, ძირითადად მშვიდობიანი მოსახლეობა.

დაღესტანში შეჭრამ 32 000 დაღესტნელი მშვიდობიანი მოქალაქის გადასახლება გამოიწვია. მკვლევრის რობერტ ბრიუს უერის თქმით, ბასაევისა და ხატაბის შემოსევები პოტენციურად გენოციდური იყო, რადგან ისინი თავს დაესხნენ მთის სოფლებს და გაანადგურეს მცირე ეთნო-ლინგვისტური ჯგუფების მთელი მოსახლეობა. გარდა ამისა, უერი ამტკიცებს, რომ შემოსევები სწორად არის აღწერილი, როგორც ტერორისტული თავდასხმები, რადგან ისინი თავდაპირველად მოიცავდნენ თავდასხმებს დაღესტნელ სამოქალაქო პირებსა და პოლიციელებზე.[10]

დაპირისპირებული ძალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფედერალური ძალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მიუხედავად სამთავრობო ძალების თავდაპირველი ცუდი წარმოდგენისა (მაგალითად, ბოტლიხის აეროდრომზე აჯანყებულთა რეიდის დროს სამხედრო ვერტმფრენები განადგურდნენ ტანკსაწინააღმდეგო მართვადი რაკეტებით), მოსკოვმა და მაჰაჩკალამ შეძლეს საბრძოლო ძალების შეკრება. მაგალითად, მსუბუქი ქვეითი ქვედანაყოფები ნაწილობრივ შედგებოდა სპეცნაზიდან, მედესანტეები და საზღვაო ქვეითები, რაც გადამწყვეტი იყო სამთო და კონტრაჯანყების ომში.

სამთავრობო ძალები შედგებოდა სამი ძირითადი ელემენტისაგან: მსუბუქი და საჰაერო მოძრავი ქვეითი ქვედანაყოფები, რომლებსაც შეუძლიათ მოქმედებდნენ მთებში და მცირე ჩასაფრებულ და თავდასხმით ძალებში; უფრო დიდი მექანიზებული დანაყოფები ტერიტორიების გაწმენდისა და ტერიტორიის უსაფრთხოების შესანარჩუნებლად გამოიყენებოდა და არტილერია საჰაერო მხარდაჭერის ელემენტებით, რომლებმაც შეძლეს აჯანყებულებში მომარაგების ხაზებისა განადგურება. უმეტესობა ამოღებული იყო რეგულარული არმიის ქვედანაყოფებიდან, გარდა MVD-ს შინაგანი ჯარების 102-ე ბრიგადის, რუსეთის კომანდოს ძალებისა და ადგილობრივი დაღესტნის OMON-ისა. მაჰაჭალა დიდი ხანია ელოდა ამგვარ ინციდენტს და ვინაიდან მისი OMON-ის ჯარები არაეფექტური აღმოჩნდა 1996 წელს, როდესაც ჩეჩენმა აჯანყებულებმა მძევლები აიყვანეს დაღესტნის ქალაქ ყიზლარში, მან თავისი მწირი რესურსებით მოახერხა ამ ძალების მცირე ძალების ადგილობრივ არმიად გადაქცევა. დაღესტნის OMON-ის ძალები შეადგენდა თითქმის 1000 კაცს, მძიმე ჯავშანტექნიკისა და არტილერიის გარეშე, ისინი აღჭურვილი იყვნენ მოტორიზებულ ქვეითებად; ძალებს ჰქონდათ რამდენიმე მოძველებული BTR-60 და BTR-70 ჯავშანტრანსპორტიორი, ასევე მძიმე დამხმარე იარაღი.

1997 წლის ბოლოს რესპუბლიკამ ასევე დაიწყო მოხალისე ტერიტორიული მილიციის შეკრება. საგანგებო სიტუაციის დროს მისი რეზერვისტებისა და მოხალისეების რიგებმა თითქმის 5000-ს მიაღწია. მათი წვრთნა და აღჭურვილობა მინიმალური იყო, რაც მათ მხოლოდ თავდაცვით ძალად აქცევდა. თუმცა, მათმა მოტივაციამ დაიცვან და დაიბრუნონ თავიანთი სახლები, ისევე როგორც რელიეფის ინტიმური ცოდნა, ისინი აქცია საიმედო გარნიზონის ძალად.

მეამბოხე ძალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აჯანყებულები იყვნენ ჩეჩენი პარტიზანების, დაღესტნელი მეამბოხეების, ისლამური ფუნდამენტალისტებისა და დაქირავებული მებრძოლების კრებული არაბული სამყაროდან და ცენტრალური აზიიდან. აჯანყებულთა ძალები 1500-3000 კაცი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ ძირითადად ჩეჩნეთის ომებისა და სხვა ომების გამოცდილი ვეტერანები იყვნენ, ისინი მსუბუქად იყვნენ აღჭურვილი. მათ გააჩნდათ მცირე იარაღის დიდი მარაგი, დამხმარე იარაღები, რამდენიმე 9M111 Fagot ATGM, ნაღმმტყორცნები და უამრავი საბრძოლო მასალა, მაგრამ როგორც ჩანს, მათ ჰქონდათ მხოლოდ ორი BTR-60, რომელიც შესაძლოა სამთავრობო ძალებმა შეტევის პირველ დღეებში მიატოვეს, ერთი T-12 ტანკსაწინააღმდეგო იარაღი და რამდენიმე სატვირთოზე დამონტაჟებული ZU-23 საზენიტო იარაღი.

მათი პირველი ლიდერი იყო შამილ ბასაევი. ბასაევის პოზიცია მრავალი თვალსაზრისით ორაზროვანი იყო. ის იყო მტკიცე მუსლიმი, მაგრამ არ იზიარებდა მისი მრავალი მოკავშირის უკიდურეს ვაჰაბიზმს; თუმცა მას მტკიცედ სჯეროდა, რომ დაღესტანი და ჩეჩნეთი ერთი სახელმწიფო უნდა ყოფილიყო. მიუხედავად იმისა, რომ გამოცდილი და ცბიერი პარტიზანული მეთაური იყო, ამ ომში ის მონაწილეობდა როგორც პოლიტიკური ფიგურა. მის CPCD-ს ოფიციალურად დაეკისრა ახალი „ისლამური თვითმმართველობის სტრუქტურების“ ჩამოყალიბება აჯანყებულთა მიერ დაკავებულ რაიონებში. ოკუპაციის ხანმოკლეობა და ბევრი ადგილობრივის წინააღმდეგობა მათ „განთავისუფლებაზე“ იმას ნიშნავდა, რომ ეს არასდროს ყოფილა სერიოზული პროცესი.

იბნ ალ-ხატაბის ისლამური საერთაშორისო სამშვიდობო ბრიგადა ქმნიდა აჯანყებულთა ძალების ბირთვს, რომელიც შეადგენდა მეამბოხე მებრძოლების ალბათ ნახევარს. ჩეჩნეთის პირველი ომის დროს რუსების წინააღმდეგ იბრძოდა, მან განაგრძო ღია კამპანია პრეზიდენტ მასხადოვის წინააღმდეგ, რომელიც მას მოსკოვთან ძალიან ახლოს მიაჩნდა. ხათაბმა დადო ბასაევთან პოლიტიკური ქორწინება, მაგრამ ფაქტობრივად შეინარჩუნა ოპერატიული მეთაურობა და ვეტო პოლიტიკურ მიმართულებაზე.

მეამბოხე ტრიუმვირატის მესამე ელემენტი დაღესტნელი ისლამისტი მებრძოლები იყვნენ. ბაღაუდინ მაგომედოვის გარდა, ორი მთავარი ფიგურა იყო ნადირ ხაჩილაევი და სირაჯინ რამაზანოვი. ეთნიკური ლაკისა და რუსეთში მუსლიმთა კავშირის ყოფილ ლიდერს, ხაჩილაევს დიდი ხნის ოპოზიცია ჰქონდა მაგომედალი მაგომედოვის ადგილობრივი რეჟიმის მიმართ. 1998 წელს მან დაიწყო დაღესტნის დედაქალაქ მაჰაჩკალაში სამთავრობო შენობების შტურმის უშედეგო მცდელობა. ხაჩილაევი გაიქცა ჩეჩნეთში, სადაც თავშესაფარი იპოვა ისლამისტურ პარტიზანულ მოძრაობებთან, საბოლოოდ კი ალიანსი გააფორმა ხატაბთან. დაღესტნური წარმომავლობის მიუხედავად, ის და „ისლამური დაღესტნის“ თვითგამოცხადებული პრემიერ-მინისტრი რამაზანოვი მარგინალურები იყვნენ, რაც ასახავს მათ მიერ ოპერაციის დაწყების შემდეგ ახალწვეულების აყვანის წარუმატებლობას. დაღესტნის თვითგამოცხადებული შურა მიესალმა „განთავისუფლებას“ და გამოაცხადა ისლამური სახელმწიფო, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ მას შედარებით მცირე ავტორიტეტი ჰქონდა.

ბასაევსა და რუსეთის ხელისუფლებას შორის სავარაუდო შეთანხმება ომის დაწყებაზე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბერეზოვსკის სავარაუდო შეთქმულება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1999 წლის სექტემბერში გაზეთმა Moskovskij Komsomolets-მა გამოაქვეყნა 1999 წლის ივნისსა და ივლისში ბორის ბერეზოვსკის მიერ მოვლადი უდუგოვთან, გაჯი მახაჩოვთან და სხვა რადიკალ ჩეჩნებთან სავარაუდო სატელეფონო საუბრების ჩანაწერები.[22] პოლ კლებნიკოვის თქმით, გაზეთი ვარაუდობდა, რომ ბერეზოვსკისა და მის ჩეჩენ თანამოსაუბრეებს შორის მოლაპარაკებები დაღესტანზე თავდასხმას ეხებოდა.[23] თუმცა, კლებნიკოვის აზრით, საუბარში ამის დამადასტურებელი არაფერი იყო და ეს შეიძლება ყოფილიყო მხოლოდ რუტინული მოლაპარაკება მძევლების თაობაზე.[23]

მარინა ლიტვინენკოსა და ალექსანდრე გოლდფარბის თქმით, მოსკოვის კომსომოლეცში გამოქვეყნებული ტრანსკრიპტი იყო „ნაწილობრივ სიმართლე და ნაწილობრივ ფაბრიკაცია“.[24]

ბორის ბერეზოვსკის თქმით, ომი დაიგეგმა დაღესტნის მოვლენებამდე ექვსი თვით ადრე, მისი წინააღმდეგობების გამო.[25] ბერეზოვსკიმ დაადასტურა, რომ მოვლადი უდუგოვი მის სანახავად მივიდა, მაგრამ უარყო, რომ იგი უდუგოვთან შეთქმულებას აწყობდა. თუმცა, ბერეზოვსკის თქმით, უდუგოვი და ბასაევი შეთქმულებას აწყობდნენ სტეპაშინთან და პუტინთან ომის პროვოცირებისთვის და მასხადოვის დასამხობად, მაგრამ ჩეჩნეთის პირობა იყო რუსული არმიის გაჩერება მდინარე თერგთან. სამაგიეროდ, პუტინმა უღალატა ჩეჩნებს და დაიწყო სრულმასშტაბიანი ომი.“ [25]

უსაფრთხო გადასასვლელის უზრუნველყოფა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჩეჩნეთის მეორე ომის დაწყებამდე დაღესტანში შეჭრა რუსმა ჟურნალისტმა ანა პოლიტკოვსკაიამ მიიჩნია მოსკოვიდან წამოწყებულ პროვოკაციად ჩეჩნეთში ომის დასაწყებად, რადგან რუსული ძალები უზრუნველყოფდნენ ისლამის მებრძოლებს ჩეჩნეთში უსაფრთხო გადასვლას.[26]

სავარაუდო შეთქმულება ვოლოშინსა და ბასაევს შორის[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იყო ბრალდებები, რომ ბორის ელცინის ადმინისტრაციის ალექსანდრ ვოლოშინმა ფული გადაუხადა შამილ ბასაევს ამ სამხედრო ოპერაციის დასაწყებად.[27][28] 1999 წლის აგვისტოს დასაწყისში, საგამოძიებო რუსულმა ჟურნალმა Versiya-მ გამოაქვეყნა მოხსენება, რომ რუსეთის პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი ალექსანდრე ვოლოშინი ფარულად შეხვდა შამილ ბასაევს 1999 წლის 4 ივლისს. შეხვედრა მოაწყო GRU-ს გადამდგარი ოფიცერმა, ანტონ სურიკოვმა და გაიმართა ვილაში, რომელიც იარაღით მოვაჭრე ადნან ხაშოგს ეკუთვნოდა, ნიცასა და მონაკოს შორის. შეხვედრის ბევრი მონაწილე 1990-იანი წლების დასაწყისში აფხაზეთის ომის დროს ერთ მხარეს იბრძოდა. ბორის კაგარლიცკის თქმით, ვინც შეხვედრა მოაწყო, ერთი შეცდომა დაუშვა; უსაფრთხოების სისტემა ბლოკავდა მონიტორინგს გარედან, მაგრამ უზრუნველყოფდა შესანიშნავ პირობებს შიგნიდან მონიტორინგისთვის. ფრანგულმა დაზვერვამ შეძლო ყველაფრის მოსმენა, რაც ხდებოდა.[29]

ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ყოფილ საგარეო საქმეთა მინისტრს ილიას ახმადოვს მიაჩნია, რომ სტატია ბასაევისა და ვოლოშინის შეხვედრის შესახებ ნიცაში 1999 წლის 4 ივლისს არ იყო დაფუძნებული ფაქტზე და ბასაევი რეალურად არ ყოფილა ნიცაში. ახმადოვის თქმით, ბასაევი გამოსახული იყო შორტებში[30], ხოლო ჩეჩენი მამაკაცები, განსაკუთრებით მებრძოლები, არ ატარებენ შორტებს. დამატებითი მიზეზი იმისა, რომ ეს ამბავი სერიოზულად არ მიგვეღო, იყო ის, რომ ბასაევი იყო გროზნოში 1999 წლის 3 ივლისის მიტინგის მონაწილე და რომ ახმადოვმა არ იცოდა შემთხვევა, როდესაც ბასაევმა დატოვა ჩრდილოეთ კავკასია ჩეჩნეთის პირველი ომის შემდეგ წლებში.[31] ტიმურ მუზაევის მიერ ციტირებული პრესის მოხსენების თანახმად, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა და პოლიტიკური კვლევების საერთაშორისო ინსტიტუტიდან, 1999 წლის 3 ივლისს გროზნოში გამართულ მიტინგზე მომხსენებლები იყვნენ ასლან მასხადოვი, შამილ ბასაევი და რუსლან გელაევი; ამ კაცებმა და სხვებმა მოუწოდეს შერიგებისა და ერთიანობისკენ.[32]

ბრალდებები, რომ ბასაევი იყო GRU-ს აგენტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შამილ ბასაევი, სავარაუდოდ, რუსულ GRU- ში მუშაობდა.[33][34][35]

ილიას ახმადოვის თანახმად, რომელიც მუშაობდა ბასაევის 1997 წლის საარჩევნო კამპანიაში და 1999 წელს დაიკავა საგარეო საქმეთა მინისტრის თანამდებობა მასხადოვის მთავრობაში, ბრალდებები იმის შესახებ, რომ შამილ ბასაევი რუსებისთვის მუშაობდა, ჩეჩენ ლიდერებს შორის პოლიტიკური დაპირისპირების ელემენტად უნდა განიხილებოდეს. გააკრიტიკა ის, რაც მან უწოდა „ტანგენტები იმის შესახებ, თუ როგორ იყო შამილი რუსეთის აგენტი“ და აღნიშნა, რომ „შამილს თანაბრად მტკიცედ სწამდა, რომ მასხადოვის სხვადასხვა მოწოდებები მშვიდობის შესახებ მხოლოდ რუსეთს ასარგებლებდა“.[36]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Alexander Pashin (2002). „Russian Army Operations and Weaponry During Second Military Campaign in Chechnya“. Moscow Defense Brief (#3). Mdb.cast.ru. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-29. ციტირების თარიღი: 2015-02-23.
  2. ↑ Oleg Lukin. (2008) Новейшая история: Российско-чеченские войны ru. Vestnik "Mostok". Vestnikmostok.ru. ციტირების თარიღი: 2015-02-23
  3. ↑ Tsumadinskiy Rayon. Google Maps. ციტირების თარიღი: 2015-02-23
  4. ↑ Botlikhskiy Rayon. Google Maps. ციტირების თარიღი: 2015-02-23
  5. ↑ АНТИТЕРРОРИСТИЧЕСКАЯ ОПЕРАЦИЯ НА СЕВЕРНОМ КАВКАЗЕ (август 1999-2000 г.) | Операция на территории Республики Дагестан (10 March 2020). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-04-14. ციტირების თარიღი: 2022-10-16.
  6. ↑ PASHIN, Alexander. (5 February 2020) Russian Army Operations and Weaponry During Second Military Campaign in Chechnya. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-29. ციტირების თარიღი: 2022-10-14.
  7. ↑ John Pike. (1999-08-17) War In Dagestan. globalsecurity.org. ციტირების თარიღი: 2013-08-24
  8. ↑ (2005) „Mike Bowker: Western Views of the Chechen Conflict“, რედ. Richard Sakwa: Chechnya: From Past to Future. Anthem Press, გვ. 223–318. ISBN 978-1-84331-164-5. 
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Emil Souleimanov (December 2005). „Chechnya, Wahhabism and the Invasion of Dagestan“. The Middle East Review of International Affairs. 9 (4). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-04-20.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 (2005) „Robert Bruce Ware: Mythology and Political Failure in Chechnya“, რედ. Richard Sakwa: Chechnya: From Past to Future. Anthem Press, გვ. 79–115. ISBN 978-1-84331-164-5. 
  11. ↑ RFE/RL Newsline, 02-08-23. Hri.org. ციტირების თარიღი: 2013-08-24
  12. ↑ 12.0 12.1 Murphy, Paul (2004). The Wolves of Islam: Russia and the Faces of Chechen Terror. Potomac Books Inc.. ISBN 978-1574888300. 
  13. ↑ (2004) The Wolves of Islam: Russia and the Faces of Chechen Terror. Potomac Books Inc.. ISBN 978-1574888300. 
  14. ↑ Справочный материал по объемно-детонирующим боеприпасам ("вакуумным бомбам") ru. Human Rights Watch (February 2001). ციტირების თარიღი: 2015-03-19
  15. ↑ Brian Glyn Williams (2001). „The Russo-Chechen War: A Threat to Stability in the Middle East and Eurasia?“. Middle East Policy. Blackwell-synergy.com. 8 (1): 128–148. doi:10.1111/1475-4967.00012.
  16. ↑ Steve Harrigan. (1999-08-23) Rebels say they're out of Dagestan; Russia says war continues - August 23, 1999. CNN. ციტირების თარიღი: 2015-02-23
  17. ↑ 17.0 17.1 Moscow Defense Brief. Mdb.cast.ru. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-29. ციტირების თარიღი: 2022-10-14."Moscow Defense Brief" დაარქივებული 2009-01-29 საიტზე Wayback Machine. .
  18. ↑ Jonathan Littell (2006). „The Security Organs of the Russian Federation (Part III): Putin returns to the organs“, The Security Organs of the Russian Federation. A Brief History 1991-2004. Psan Publishing House. 
  19. ↑ Sakwa. Putin, Russia's choice. Routledge. 
  20. ↑ Прокуратура Дагестана расследует обстоятельства казни шестерых российских солдат осенью 1999 год. Channel One Russia (28 June 2002).
  21. ↑ Убийство российских военнослужащих в селе Тухчар (полное видео) 1999 год (7 October 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 მაისი 2022. ციტირების თარიღი: 14 ოქტომბერი 2022.
  22. ↑ „БЕРЕЗОВСКИЙ СЛУШАЕТ“. Moskovskij Komsomolets. September 14, 1999.
  23. ↑ 23.0 23.1 pp. 301–302, Paul Klebnikov, "Godfather of the Kremlin: The Decline of Russia in the Age of Gangster Capitalism", ISBN 0-15-601330-4
  24. ↑ p. 189, Marina Litvinenko, Alexander Goldfarb, "Death of a Dissident" (2007)
  25. ↑ 25.0 25.1 Alex Goldfarb, with Marina Litvinenko Death of a Dissident: The Poisoning of Alexander Litvinenko and the Return of the KGB, The Free Press, 2007, ISBN 1-416-55165-4, page 216.
  26. ↑ Politkovskaya, Anna (2003). A Small Corner of Hell: Dispatches from Chechnya, Translated by Alexander Burry and Tatiana Tulchinsky.  დაარქივებული 2008-06-02 საიტზე Wayback Machine.
  27. ↑ John B. Dunlop. (October 17, 2001) The Second Russo-Chechen War Two Years On. The American Committee for Peace in the Caucasus. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აპრილი 21, 2007. ციტირების თარიღი: ოქტომბერი 14, 2022.
  28. ↑ Vladimir Pribylovsky and Yuriy Felshtinsky. Операция "Наследник". Главы из книги. Lib.ru.
  29. ↑ pp=66–70, John Dunlop, "The Moscow Bombings of September 1999: Examinations of Russian Terrorist Attacks at the Onset of Vladimir Putin's Rule", Stuttgart: Ibidem (2012), ISBN 978-3-8382-0388-1
  30. ↑ The photo can be seen in the updated version of the original article, "Sgovor-2":Прянишников, Пётр (4 ივლისი 2000). „Волошин и Басаев на Лазурном берегу. Фото на память“. compromat.ru. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 თებერვალი 2007.CS1-ის მხარდაჭერა: BOT: original-url-ის სტატუსი უცნობია (link)
  31. ↑ p. 167, Akhmadov, Lanskoy, Brzezinski, "The Chechen Struggle: Independence Won and Lost", Palgrave Macmillan (2010)
  32. ↑ Muzayev, Timur. Political Monitoring of the Chechen Republic Ichkeria, July 1999.
  33. ↑ Andre Glucksmann. (11 March 2005) Western leaders betray Aslan Maskhadov. Prima-News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 იანვარი 2009. ციტირების თარიღი: 14 ოქტომბერი 2022.
  34. ↑ Chechen Parliamentary Speaker: Basayev was G.R.U. Officer. The Jamestown Foundation (2006-09-08).
  35. ↑ Fuller. Analysis: Has Chechnya's Strongman Signed His Own Death Warrant?. Rferl.org.
  36. ↑ p. 204, Akhmadov, Lanskoy, Brzezinski, "The Chechen Struggle: Independence Won and Lost", Palgrave Macmillan (2010)
ხ • გ • რ
აღმოსავლეთი ევროპა
სამხრეთი ევროპა
დასავლეთი ევროპა
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=დაღესტნის_ომი&oldid=4497611“-დან