აგრიხანი

აგრიხანი
მშობ. სახელი: ინგლ. Agrihan
გეოგრაფია
მდებარეობა	წყნარი ოკეანე
კოორდინატები	18°46′42″ ჩ. გ. 139°40′17″ ა. გ. / 18.77833° ჩ. გ. 139.67139° ა. გ.
ფართობი	43,51 კმ²
უმაღლესი წერტილი	965 მ
	ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები
მუნიციპალიტეტი	ჩრდილოეთის კუნძულები
დემოგრაფია
მოსახლეობა	დაუსახლებელი (2010)

აგრიხანი (ინგლ. Agrihan) — კუნძული მარიანას არქიპელაგში, წყნარ ოკეანეში. ეკუთვნის ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულებს და შედის ჩრდილოეთის კუნძულების მუნიციპალიტეტის შემადგენლობაში.

გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუნძული აგრიხანი მდებარეობს მარიანას არქიპელაგის ჩრდილოეთ ნაწილში. გარს ეკვრის წყნარი ოკეანის წყლები. კუნძულიდან 102 კმ-ში ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს კუნძული ასუნსიონი, 62 კმ-ში სამხრეთით — კუნძული პაგანი^[1]. უახლოესი მატერიკი, აზია, მდებარეობს 2600 კმ-ში^[2].

კუნძულ აგრიხანს, როგორც მარიანის არქიპელაგის სხვა კუნძულებს, აქვს ვულკანური წარმოშობა და წარმოადგენს არქიპელაგში ყველაზე დიდ ოვალურ ვულკანურ კონუსს^[2]^[1] და მდებარეობს 4000-მეტრიან წყალქვეშა ვულკანის მწვერვალზე, რომელიც სიმაღლის მიხედვით მეორეა მარიანის არქიპელაგში^[3]. წაგრძელებულ კალდერას, რომლის სიგანე შეადგენს 1×2 კმ-ს, აქვს ბზარი ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, საიდანაც ლავა მიედინება ოკეანისკენ და ქმნის ლავის დელტას^[3]. ვულკანის ბოლო ამოფრქვევა მოხდა 1917 წელს^[3]. რელიეფი მთიანია. ერთადერთი ვაკე ადგილი მდებარეობს ვულკანის კალდერის ჩრდილოეთ ნაწილში და აგრიხანის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე^[1]. კუნძულის უმაღლესი წერტილი აღწევს 965 მეტრს^[2] და შედეგად ვულკანი აგრიხანი ყველაზე მაღალია მარიანას არქიპელაგზე^[1]. კუნძულის ფართობი შეადგენს 43,51 კმ²-ს.

კლიმატი ნოტიო ტროპიკულია. კუნძულზე ხდება ვულკანური ამოფრქვევები და ციკლონები^[2].

ადგილობრივი ფლორა წარმოდგენილია უპირატესად მისკანტუსით (ლათ. Miscánthus), რომელიც იზრდება ვულკანის ფერდოების მინდვრებზე, ქოქოსის პალმით, პურის ხით და ნესვის ხით. ხეობებში მდებარეობს ტროპიკული ტყეები^[2]. ნიადაგი ნაყოფიერია, არსებობს ფოსფორიტების დანალექები^[4].

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აგრიხანის კუნძულს აქვს მდიდარი ისტორია და იყო საიპანის ჩრდილოეთით მდებარე ერთადერთი კუნძული, რომელზეც მუდმივად ცხოვრობდა მოსახლეობა^[5]. კუნძულის პირველი ევროპელი აღმომჩენია ესპანელი, კათოლიკე მისიონერი დიეგო ლუის დე სანვიტორესი (ესპ. Diego Luis de Sanvitores), რომელმაც კუნძული აღმოაჩინა 1669 წელს^[6].

კუნძული იყო მარიანის არქიპელაგის მკვიდრი მოსახლეობის ჩამოროელების და ესპანელების წინააღმდეგობის ბოლო ადგილი, რის შედეგადაც ესპანელებმა დაიკავეს არქიპელაგი XVII საუკუნეში^[7]. 1810 წელს ამერიკელმა და ჰავაელმა კოლონისტებმა კუნძულზე დააარსეს კოლონია და დაიწყეს ქოქოსის პალმის მოყვანა კოპრის წარმოებისათვის. მაგრამ მალე ესპანურმა ადმინისტრაციამ ისინი კუნძულიდან გააგდო^[7].

1899 წლის 12 თებერვალს ესპანეთმა მარიანას არქიპელაგი მიჰყიდა გერმანიის იმპერიას^[8]. გერმანელების პერიოდში აგრიხანის კუნძულზე მოსახლეობა აწარმოებდა კოპრას. 1907 წლიდან კუნძული იყო გერმანიის ახალი გვინეის ნაწილი, რომელიც ემორჩილებოდა კაროლინის კუნძულების საოლქო ოფიცერს^[8]. 1909 წლიდან 1912 წლამდე პერიოდში გუგუანის კუნძულზე მიმდინარეობდა ადგილობრივი ჩიტების დაჭერა ფრთების შესაგროვებლად, რომლებიც შემდგომში გამოიყენებოდა იაპონელთა და ევროპელთა ქუდების მორთულობისთვის^[4].

1914 წლის 14 ოქტომბერს მარიანის არქიპელაგი ოკუპირებული იქნა იაპონელების მიერ. 1920 წელს კუნძულებზე დაწესდა ერთა ლიგის მანდატი, რომლის მართვასაც აწარმოებდა იაპონია^[8]. მეორე მსოფლიო ომის წლებში აგრიხანის კუნძულზე აშენდა ამერიკული სამხედრო ბაზა^[5].

1990 წელს მოსახლეობა აგრიხანის კუნძულიდან ევაკუირებული იქნა, მაგრამ შემდგომში მათი ნაწილი უკან დაბრუნდა.

მოსახლეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1990 წელს აგრიხანის მოსახლეობა ევაკუირებული იქნა ვულკანის ამოფრქვევის მაღალი ალბათობის გამო, რომელიც მაინც არ მოხდა. ამიტომ მალე კუნძულზე მოსახლეობა ისევ გამოჩნდა (აქამდე ისინი ოთხნი იყვნენ) და მოსახლეობის რიცხვი შეადგენდა სულ 9 ადამიანს^[2].

ადგილობრივი მოსახლეობა ლაპარაკობდა მიკრონეზიული ენების ერთ-ერთ ენაზე — კაროლინურზე^[9].

2010 წლისთვის ჩრდილოეთის კუნძულების მუნიციპალიტეტის ყველა კუნძული, მათ შორის კუნძული აგრიხანიც, დაუსახლებელია.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

http://sio.ucsd.edu/marianas/journal/0421/ დაარქივებული 2008-05-09 საიტზე Wayback Machine.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 Oceandots.com. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-14. ციტირების თარიღი: 2014-11-29.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Global Volcanism Program. აგრიხანის ვულკანი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-03-26. ციტირების თარიღი: 2014-11-29.
↑ ^4.0 ^4.1 PIBHMC. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)
↑ ^5.0 ^5.1 [Marianas Archipelago Reef Assessment and Monitoring Program. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-04-30. ციტირების თარიღი: 2014-11-29. Marianas Archipelago Reef Assessment and Monitoring Program. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)]
↑ [Homepage Christoph Gäbler. Über die Marianen. კუნძული ალამაგანი. (გერმანული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-27. ციტირების თარიღი: 2014-11-29. Homepage Christoph Gäbler. Über die Marianen. კუნძული ალამაგანი. (გერმანული)]
↑ ^7.0 ^7.1 ^[მკვდარი ბმული]^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]} ენციკლოპედია ბრიტანიკა. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)^{[მკვდარი ბმული]}
↑ ^8.0 ^8.1 ^8.2 World Statesmen.org. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები. (ინგლისური)
↑ Etnologue. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების ენები. (ინგლისური)

[oceandots-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 Oceandots.com. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)

[unep-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-14. ციტირების თარიღი: 2014-11-29.

[volcano-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Global Volcanism Program. აგრიხანის ვულკანი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-03-26. ციტირების თარიღი: 2014-11-29.

[soest-4] 4.0 ^4.1 PIBHMC. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)

[maramp-5] 5.0 ^5.1 [Marianas Archipelago Reef Assessment and Monitoring Program. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-04-30. ციტირების თარიღი: 2014-11-29. Marianas Archipelago Reef Assessment and Monitoring Program. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)]

[gaebler-6] [Homepage Christoph Gäbler. Über die Marianen. კუნძული ალამაგანი. (გერმანული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-27. ციტირების თარიღი: 2014-11-29. Homepage Christoph Gäbler. Über die Marianen. კუნძული ალამაგანი. (გერმანული)]

[britannica-7] 7.0 ^7.1 ^[მკვდარი ბმული]^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]}^{[მკვდარი ბმული]} ენციკლოპედია ბრიტანიკა. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)^{[მკვდარი ბმული]}

[worldstatesmen-8] 8.0 ^8.1 ^8.2 World Statesmen.org. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები. (ინგლისური)

[ethnologue-9] Etnologue. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების ენები. (ინგლისური)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]