მუსტაფა თოფჩუბაშოვი

მუსტაფა თოფჩუბაშოვი
აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
5 აპრილი, 1967 – 1 ივლისი, 1971
წინამორბედი	მამედ დადაშ-ზადე
მემკვიდრე	სულეიმან რუსტამი
აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
18 აპრილი, 1953 – 25 მარტი, 1955
წინამორბედი	აღამირზა ახმედოვი
მემკვიდრე	აბდულა ბაირამოვი
მოქალაქეობა	რუსეთის იმპერია → აზერბაიჯანის დრ
ეროვნება	აზერბაიჯანელი
პოლიტიკური პარტია	სკკპ
მეუღლე	რეიჰან თოფჩუბაშოვა
განათლება	კიევის უნივერსიტეტი
პროფესია	ექიმი
ჯილდოები	ლენინის ორდენი სტალინური პრემია სოციალისტური შრომის გმირი შრომის წითელი დროშის ორდენი

მუსტაფა აგაბეი ოღლუ თოფჩუბაშოვი (აზერ. Mustafa Ağabəy oğlu Topçubaşov; დ. 17 აგვისტო, 1895, გეღანისტი (ერევნის გუბერნია) — გ. 20 ნოემბერი, 1981, ბაქო) — აზერბაიჯანელი საბჭოთა ქირურგი, საზოგადო და სახელმწიფო მოღვაწე. სამედიცინო განათლებისა და ჯანდაცვის ორგანიზატორი აზერბაიჯანში, რესპუბლიკის ქირურგიის სამეცნიერო სკოლის ერთ-ერთი დამფუძნებელი. აზერბაიჯანის სსრ მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1945), ბულგარეთის სახალხო რესპუბლიკის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1951), სსრკ სამედიცინო მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი (1960), სტალინის პრემიის ლაურეატი (1943), სოციალისტური შრომის გმირი (1975), აზერბაიჯანის სსრ დამსახურებული მეცნიერი (1940), აზერბაიჯანის სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ვიცე-პრეზიდენტი (1951–1956 და 1969–1981). აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარე (1955–59 და 1967–71), აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს დეპუტატი (1–10 მოწვევები).

ბიოგრაფია

მუსტაფა თოფჩუბაშოვი დაიბადა 1895 წელს დასავლეთ აზერბაიჯანის სოფელ გოიკუმბატში (ახლანდელი სომხეთის რესპუბლიკა). ის ძველი ერევნის ერთ-ერთი თავდაპირველი თაობის წარმომადგენელი იყო. სოფელ გოიკუმბათში, სადაც დაიბადა 1895 წლის 17 აგვისტოს, იყო თოფჩუბაშოვების საგვარეულო სახლი. მათ ქონება ჰქონდათ ქალაქ ერევანშიც. აქ ცხოვრობდნენ მისი მამა აგაბაი, დედა ფატიმა, მუსტაფა და მისი სამი ძმა. მუსტაფა სწავლობდა ცნობილი აზერბაიჯანელი მხატვრის მირზა ქადიმ ერევანის შვილიშვილის, მირზა რზა ქედიმოვის გახსნილ დაწყებით სკოლაში.

1904 წელს დაამთავრა დაწყებითი განათლება და ჩაირიცხა გიმნაზიაში. გიმნაზია დაამთავრა 1914 წელს. მიუხედავად იმისა, რომ მშობლებს არ უნდოდათ მისი გაშვება, მუსტაფა კიევში წავიდა და უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტზე ჩააბარა. როცა მესამე კურსზე იყო, ოქტომბრის რევოლუცია მოხდა. ამ პერიოდში კიევში დარჩა და სახელმწიფო გამოცდებისთვის ემზადებოდა.

საქმიანობა

ახალგაზრდა ექიმი, რომელმაც სწავლა 1919 წელს დაასრულა, ოპერაციას ნახჩევანისა და ბაქოს საავადმყოფოებში აკეთებდა. 1920-1923 წლებში მუშაობდა აზერბაიჯანის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტის ქირურგიულ კლინიკაში ორდინატორად, ხოლო 1923-1930 წლებში ფაკულტეტის ქირურგიის კლინიკაში ასისტენტად. 1930 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე „მალარიული წარმოშობის სპლენომეგალიის კლინიკური, პათოლოგიური და ქირურგიული მკურნალობა“. ამ სამუშაოს მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მ.თოფჩუბაშოვს მიენიჭა პროფესორის წოდება და იგი აირჩიეს აზერბაიჯანის სამედიცინო უნივერსიტეტის ქირურგიის (ამჟამად ქირურგიული სნეულებათა III განყოფილება) ხელმძღვანელად.

სამეცნიერო საქმიანობა

1937 წელს მ. თოფჩუბაშოვმა ანესთეზიოლოგიის მსოფლიო მეცნიერების ისტორიაში პირველად აღმოაჩინა ანესთეზიის ორიგინალური მეთოდი — ინექციური ეთერზეთის ნარკოზის — ანალგეზიის მეთოდი. ამ მეთოდის ფართო გამოყენება დაიწყო მისი სიმარტივის, მომზადებისა და გამოყენების ტექნიკის სიმარტივის და ინჰალაციის ანესთეზიის დროს წარმოქმნილი მთელი რიგი უარყოფითი სიტუაციების აღმოფხვრის გამო (ღრმა საანესთეზიო ძილი, სისხლში ნარკოტიკების მაღალი კონცენტრაცია და ა.შ.). ეთერზეთოვანი ნარევის ინექციები ასევე გამოიყენებოდა როგორც ანალგეზიის საშუალება ნაღველკენჭოვანი დაავადების, ტრავმული შოკის, ტეტანუსის, კრუნჩხვების, მკურნალობისა და მშობიარობის დროს. 1945 წელს სსრკ ჯანდაცვის სახალხო კომისარიატის სამეცნიერო სამედიცინო საბჭომ ფარმაკოლოგიური კომიტეტის სხდომაზე ნება დართო ეთერზეთების ნარევის წარმოება სახელწოდებით „ანალგეზინი“.

1938 წელს, პირველმა მსოფლიო პრაქტიკაში, შექმნა და დანერგა ანალგეზინით ხანგრძლივი გაუტკივარების მეთოდი. პრეპარატი ხსნიდა ტკივილების შეგრძნებას 6-8 საათით და დაჭრილთა ტრანსპორტირებისას გამორიცხავდა ტკივილებით გამოწვეულ შოკს, რამაც ბევრი სიცოცხლე გადაარჩინა ომის დროს. 1941-1945 წლებში თოფჩუბაშოვი მუშაობდა აზერბაიჯანის სახალხო ჯანდაცვის კომისარიატის სამხედრო ჰოსპიტალების განყოფილების მთავარ ქირურგად. მან დაიწყო ევაკუაციური საავადმყოფოების შექმნა პირველად სსრკ-ში და ეს წინადადება წარმატებით იქნა გამოყენებული სამხედრო ქირურგიის ორგანიზებაში. იმ პერიოდში ბაქო ერთ-ერთი მთავარი ზურგის ქალაქი იყო სსრკ-ს ტერიტორიაზე.

აზერბაიჯანის სსრ მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმის პირველი წევრები: პოეტი სამედ ვურღუნი, მეცნიერ-ჰიდრავლიკოსი იოსებ ესმანი, კომპოზიტორი უზეირ ჰაჯიბეკოვი, გეოლოგი ალი ალიზადე, აკადემიის პრეზიდენტი მირ მირქასიმოვი, ი. შიროკოგოროვი, ალექსანდრე გროსჰეიმი, აკადემიკოსი მუსტაფა თოფჩუბაშოვი; დგანან: აკადემიკოსი იუსიფ მემედალიევი, მწერალი მირზა იბრაჰიმოვი, გეოლოგი შამილ აზიზბეგოვი, ფილოსოფოსი ჰეიდარ ჰუსეინოვი, გეოლოგი მირ ალი ქაშქაი, არქიტექტორები სადიქ დადაშოვი და მიქაილ ჰუსეინოვი

ომის შემდეგ პროფესორი თოფჩუბაშოვი იყო აზერბაიჯანის სსრ ჯანდაცვის სამინისტროს მთავარი ქირურგი 1945-1950 წლებში. 1945 წელს აირჩიეს აზერბაიჯანის სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილ წევრად (აკადემიკოსად). 1945-1948 წლებში მუშაობდა აზერბაიჯანის სსრ ექსპერიმენტული მედიცინის ინსტიტუტის დირექტორად. ორჯერ (1951–1956 და 1969–1981 წწ.) ეკავა აზერბაიჯანის სსრ მეცნიერებათა აკადემიის ვიცე-პრეზიდენტის თანამდებობა.

1954 წელს მოაწყო ოპერაცია-აუდიტორია განყოფილებაში, სადაც მუშაობდა.

მუსტაფა თოფჩუბაშოვმა დამსახურებული მეცნიერის წოდება 1940 წელს მიიღო. 1950 წელს აირჩიეს საკავშირო ქირურგიული საზოგადოების საპატიო წევრად და საერთაშორისო ქირურგიული ასოციაციის წევრად. 1960 წელს აირჩიეს სსრკ სამედიცინო მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსად. 1953-1971 წლებში ორჯერ (1953 და 1967) აირჩიეს აზერბაიჯანის სსრ უმაღლესი საბჭოს თავმჯდომარედ.

ავტორია წიგნებისა: „უცხო სხეულთა მოსაშირებელი აპარატი და მისი გამოყენება“, „პორტალური ჰიპერტენზია და მისი ქირურგიული მკურნალობა“.

გარდაიცვალა 1981 წლის 20 ნოემბერს ბაქოში.

ოჯახი

დაქორწინებული იყო აზერბაიჯანელ მხატვარ რეიჰან თოფჩუბაშოვაზე (1905-1970), რომელთანაც ჰყავდა სამი შვილი: ვაჟი იბრაჰიმი (1924-1970; ექიმი), ტყუპი ქალიშვილები ზემფირა (1927-2017; ექიმი) და ელმირა (დ. 1927)

ჯილდოები და აღიარება

• სოციალისტური შრომის გმირი — 1975 წლის 4 აგვისტო (დაჯილდოებულია ლენინის ორდენით და მედლით „ნამგალი და ურო“)
• „აზერბაიჯანის სსრ დამსახურებული დოქტორის“ საპატიო წოდება — 1940 წლის 23 აპრილი
• სტალინის პრემია (მე-2 ხარისხი) — 1943 წლის 22 მარტი
• ლენინის ორდენი 4-ჯერ — 1944 წლის 4 ნოემბერი, 1951 წლის 6 ნოემბერი, 1954 წლის 4 სექტემბერი, 1975 წლის 4 აგვისტო
• „ოქტომბრის რევოლუციის“ ორდენი — 1971 წლის 20 ივლისი
• „შრომის წითელი დროშის“ ორდენი — 1946 წლის 25 თებერვალი
• „წითელი ვარსკვლავის“ ორდენი — 1942 წლის 3 მარტი
• ორდენი „საპატიო სამკერდე ნიშანი“ — 1936 წლის 27 იანვარი

მუსტაფა თოფჩუბაშოვის დაბადებიდან 100 წლისთავისადმი მიძღვნილი საფოსტო მარკა

ხსოვნა

• თოფჩუბაშოვის სახელს ატარებს ბაქოში ერთ-ერთი ქუჩა და კლინიკური და ექსპერიმენტული ქირურგიის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტი.
• 1995 წლის 31 ივლისს აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ჰეიდარ ალიევმა გამოსცა ბრძანებულება აკადემიკოს მუსტაფა თოფჩუბაშოვის დაბადებიდან 100 წლის იუბილეს სახელმწიფო დონეზე გამართვის შესახებ. იმავე წელს გამოვიდა საფოსტო მარკა, რომელიც მეცნიერს მიეძღვნა.
• რეჟისორმა იალჩინ ეფენდიევმა გადაიღო დოკუმენტური ფილმი „მუსტაფა თოფჩიბაშოვი. პორტრეტი საუკუნის ფონზე“.

ლიტერატურა

• Əsgər Zeynalov. "İrəvan ziyalıları". Bakı. "Oğuz eli", 1999. səh.154

რესურსები ინტერნეტში

• Мустафа Топчибашев