დიდებული სეიბა

აბრეშუმის ძაფის ხე
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  მცენარეები განყოფილება:  ყვავილოვანი მცენარეები ოჯახი:  ბალბისებრნი გვარი:  სეიბა სახეობა:  C. speciosa
ლათინური სახელი
Ceiba speciosa
დაცვის სტატუსი
ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ IUCN 3.1 Least Concern : 61782892
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში ITIS   845796 NCBI   82382 EOL   5405972 IPNI   1005661-1 TPL   kew-2707399

აბრეშუმის ძაფის ხე (ლათ. Ceiba speciosa, ადრე ლათ. Chorisia speciosa) — ფოთოლმცვენი ხის სახეობა სამხრეთ ამერიკის ტროპიკულ და სუპტროპიკულ ტყეებში. აქვს რამდენიმე ადგილობრივი სახელი, მაგალითად „პალო ბორაჩო“ (ესპ. palo borracho — მთვრალი ჯოხი) ან პაინეირა (paineira) ბრაზილიურ პორტუგალიურად. ბოლივიაში მას ტობორიჩის ეძახიან, რაც „თავშესაფარ ხეს“ ნიშნავს. მიეკუთვნება იგივე ოჯახს, რომელსაც ბაობაბი და კაპოკი. ამავე გვარის კიდევ ერთ ხეს, Ceiba chodatii-ს ხშირად იგივე სახელით მოიხსენიებენ.

აღწერა

აბრეშუმის ძაფის ხის ბუნებრივი გავრცელების არეალია არგენტინის ჩრდილო-აღმოსავლეთი ნაწილი, აღმოსავლეთ ბოლივია, პარაგვაი, ურუგვაი და სამხრეთ ბრაზილია. კარგად უძლებს გვალვასა და საშუალო სიცივეს. სწრაფად იზრდება უხვწყლიან გარემოში; ზოგჯერ სიმაღლეში 25 მეტრსაც აღწევს. აქვს ბოთლის ფორმის მერქანი. როგორც წესი, გაბერილია მერქნის ქვედა ნაწილი, რომელიც სიგანეში 2 მეტრამდე აღწევს. მერქანი ასევე დაფარულია წვეტიანი, ბასრი ეკლებით, რომლებიც გარეულ ცხოველებს მასზე აძვრომაში ხელს უშლის. ქლოროფილის მაღალი შემცველობის გამო, ახალგაზრდა ხეების მერქანი მწვანეა, რისი საშუალებითაც ამ მცენარეს ფოტოსინთეზის უნარი აქვს მაშინ, როდესაც ფოთლები გაცვენილია; ასაკთან ერთად იგი რუხი ხდება.

ფოთლები, ღეროები და ყვავილები

ტოტები ძირითადად ჰორიზონტალურადაა განფენილი და ასევე დაფარულია ეკლებით. ფოთლები შედგება 5-7 გრძელი ფურცლისგან. ყვავილები შუაგულში მოთეთროა, შედგება ხუთი ფურცლისგან, რომლებიც წვერისაკენ ვარდისფერში გადადის. ყვავილების დიამეტრი 10-15 სანტიმეტრია და მოყვანილობითა და გარეგნობით ჰიბიკუსის ყვავილებს წააგავს. მათი ნექტარი იზიდავს მწერ-პოლინატორებსა და კოლიბრებს. ყვავის თებერვალ-მაისში (მშობლიურ სამხრეთ ნახევარსფეროში), მაგრამ შესაძლოა გაყვავდეს წელიწადის სხვა დროსაც. როგორც ფოთოლმცვენი ხე, ზამთრის თვეებში ის მთლიანად შიშველია, განსაკუთრებით როდესაც ის მშობლოური სამხრეთ ამერიკის მიღმა იზრდება.

ნაყოფი

ისხამს კვერცხისებრ, 20 სმ სიგრძის ნაყოფს, რომელიც შეიცავს ბამბისა და აბრეშუმის მსგავსი, ბუსუსებიანი ბოჭკოთი დაფარულ ლობიოს ზომის შავ თესლებს.

გამოყენება

ნაყოფში არსებული ბამბა არ არის ისეთივე კარგი ხარისხის, როგორც კაპოკის ხის ნაყოფში, მაგრამ ნაზი და მოქნილია; იყენებენ შესაფუთად, კანოეების დამზადებისას, ქაღალდისა და თოკების დასამზადებლად. თესლებისგან ხდიან მცენარეულ ზეთს.

აბრეშუმის ძაფის ხე ძირითადად კულტივირებულია დეკორაციული მიზნებისთვის. გარდა კერძო ბაღებისა, მას ხშირად რგავენ ქალაქის ქუჩებში, ძირითადად სუბტროპიკულ რეგიონებში — სამხრეთ აფრიკაში, ავსტრალიაში, ახალი ზელანდიის ჩრდილოეთ ნაწილში, აშშ-ის სამხრეთ ნაწილში. თუმცა, მერქანზე არსებული ეკლები მოითხოვს ბუფერულ ზონებს, რათა დაცულ იყვნენ ადამიანები და ცხოველები. დიდებულ სეიბას ხშირად უმატებენ ჰალუცინოგენურ სასმელ აიაჰუსაკაში.

ლეგენდა

ბოლივიის სანტა-კრუსის დეპარტამენტში გავრცელებული ლეგენდის მიხედვით, როდესაც სამყარო სულ ახალი შექმნილი იყო, წყვდიადის სულები ადამიანებს აწამებდნენ და ხოცავდნენ. ამასობაში, ბოროტმა სულებმა შეიტყვეს, რომ ადგილობრივ ინდიელთა ბელად ურურიტის ულამაზესი ქალიშვილი არავერა ცოლად გაჰყვა ღმერთ-კოლიბრს (ფრინველი) და ელოდებოდა ვაჟს, რომელსაც ყველა მათგანი უნდა დაესაჯა; შესაბამისად, მათ ორსულის მოკვლა განიზრახეს. როდესაც ეს არავერამ გაიგო, ქმრის ნაჩუქარი მფრინავი სავარძლით სოფლიდან გაიქცა, მაგრამ ბოროტი სულები სასწრაფოდ დაედევნენ და უტევდნენ ყველგან, სადაც კი დაიმალა. საბოლოოდ, დაღლილმა არავერამ გადაწყვიტა ტობორიჩის ხის მერქანში დამალულიყო, სადაც იმშობიარა კიდეც. ბიჭი გაიზარდა და წინასწარმეტყველებაც აღასრულა, შური იძია დედამისის გამო, რომელმაც მთელი თავისი დარჩენილი სიცოცხლე ხეში დამალულმა გაატარა. გადმოცემის მიხედვით, ამფორის ფორმის ტობორიჩის ხის მერქანში სამარადისოდ ჩამარხული პრინცესა არავერა ქვეყანას ამ ხის ულამაზესი ყვალილების სახით მოევლინა, რომელიც მუდამ იზიდავს კოლიბრებს; ამ გზით იგი ურთიერთობას ინარჩუნებს თავის ქმართან.

მიუხედავად იმისა, რომ მეცნიერულად, ამ ხეს Ceiba speciosa (დიდებული სეიბა) ეწოდება, ადგილობრივი მოსახლეობა მას მაინც „ტობორიჩის“ უწოდებს, რაც „თავშესაფარ ხეს“ ნიშნავს.

გალერეა

• 
  ყვავილი
• 
  ეროვნული დროშის მემორიალურ პარკში, როსარიო, არგენტინა
• 
  გახსნილი ნაყოფი
• 
  მერქნის ეკლები
• 
  გაბერილი მერქანი
• 

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

დიდებული სეიბა

• ხის აღწერა დაარქივებული 2012-12-14 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links
• Chorisia genus(in Spanish) - Common features of the genus. დაარქივებული 2005-11-24 საიტზე Wayback Machine.
• Subtropicals growing in Kerikeri- A report on C. speciosa as cultivated in New Zealand. დაარქივებული 2017-04-07 საიტზე Wayback Machine.
• Ceiba gallery - Many pictures of trees of the Ceiba genus.
• More pictures and comments about cultivation (in Spanish).
• TROPICOS database of the Missouri Botanical Garden
• USDA GRIN database დაარქივებული 2009-05-08 საიტზე Wayback Machine.
• USDA PLANTS database (recognizes Chorisia speciosa)
• 3D scan of Ceiba trunk