დარ-ეს-სალამი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ქალაქი
დარ-ეს-სალამი
Dar es Salaam
ქვეყანა ტანზანიის დროშა ტანზანია
ოლქი დარ-ეს-სალამის ოლქი
კოორდინატები 6°48′00″ ს. გ. 39°17′00″ ა. გ. / 6.80000° ს. გ. 39.28333° ა. გ. / -6.80000; 39.28333
ქალაქის მერი დიდას მასაბური
დაარსდა 1862
ადრეული სახელები მზიზიმა
ფართობი 162,5 კმ²
ცენტრის სიმაღლე 55
მოსახლეობა 4 364 541 კაცი (2012)
სიმჭიდროვე 26 858,71 კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი UTC+3
საფოსტო ინდექსი 10000–19999[1]
დარ-ეს-სალამი — ტანზანია
დარ-ეს-სალამი

დარ-ეს-სალამი (ინგლ. Dar es Salaam; სუაჰ. Dar es Salaam, არაბ. دار السلام, Dār as-Salām — „დამორჩილებული, მშვიდობიანი ოლქი“, „დამორჩილებულთა, მიჩვეულთა საცხოვრებელი“) — ტანზანიის ყველაზე დიდი ქალაქი. ქვეყნის ყველაზე მდიდარი ქალაქი და მთავარი ეკონომიკური ცენტრი. დარ-ეს-სალამის ოლქის ადმინისტრაციული ცენტრი. 2012 წლის აღწერის მონაცემებით ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 4 364 541 ადამიანს[2].

ქალაქი მდებარეობს აფრიკის აღმოსავლეთ სანაპიროზე, ინდოეთის ოკეანის ნაპირზე. ტანზანიის მსხვილი პორტია და ერთ-ერთი ყველაზე დიდი პორტია აღმოსავლეთ აფრიკაში. დარ-ეს-სალამმა 1970-იანი წლების შუაში თუმცა კი დაუთმო დედაქალაქის ოფიციალური სტატუსი დოდომას, მთავრობა მაინც დარ-ეს-სალამშია განლაგებული[3].

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

XIX საუკუნეში ინდოეთის ოკეანის სანაპიროზე არსებობდა მეთევზეთა სოფელი მზიზიმა, რომელთანაც ახლოს გადიოდა საზღვაო გზა[4][5]. 1859 წელს ჰამბურგელი ალბერტ როშერი გახდა პირველი ევროპელი, რომელიც გადავიდა მზიზიმაში.

1862 წელს ზანზიბარის სულთანმა მაჯიდ იბნ საიდმა, გადაწყვიტა აეშენებინა ქალაქი ზღვის სანაპიროზე, პირველად მან დაიწყო სასახლის აშენება, რომელიც მაინც აუშენებელი დარჩა[6]. 1865 ან 1886 წელს ზანზიბარის სულთანმა მაჯიდ იბნ საიდმა დაიწყო ქალაქის აშენება მზიზიმასთან ახლოს[5] და მას დაარქვა დარ-ეს-სალამი. დასახელება შეიძლება გადავთარგმნოთ, როგორც «მსოფლიოს ნავსაყუდელი» ან «მსოფლიოს სახლი», სახელი მომდინარეობს სპარსული/არაბული სიტყვიდან bandar, რაც ნიშნავს «ნავსაყუდელს» ან არაბული dar, რაც ითარგმნება, როგორც «სახლი» და არაბული es salaam («მსოფლიო»). 1871 წელს მაჯიდ იბნ საიდი გარდაიცვალა და პროექტის განხორციელება შეწყდა[6]. 1876 წელს უილიამ მაკინონმა დაიწყო რკინიგზის მშენებლობა დარ-ეს-სალამიდან ვიქტორიის ტბამდე. მას უნდოდა, რომ დარ-ეს-სალამი ყოფილიყო მთავარი საზღვაო პორტი[6]. მაგრამ ამ პროექტმა განიცადა სრული კრახი. 1887 წელს გერმანიის აღმოსავლეთ აფრიკის კომპანიის დამაარსებელმა კარლ პეტერსმა დაიპყრო პლაჟი (იმავე წელს კომპანიამ ქალაქში გახსნა საკუთარი ოფისი)[6]. ამას მოჰყვა არაბებთან შეჯახება და 1889 წლისთვის გერმანელებმა მთლიანად დაიპყრეს მათი დასახლება[6]. 1891 წელს ქალაქი გახდა კოლონია გერმანიის აღმოსავლეთი აფრიკის ადმინისტრაციული ცენტრი[6]. 1902 წელს პორტში აშენდა მცურავი დოკი[6]. 1907 წელს ქალაქი გახდა ცენტრალური რკინიგზის გამგზავრების წერტილი[3]. 1916 წელს დაიპყრეს ინგლისელებმა[7].

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ქალაქმა დაიწყო დიდი ტემპებით გაზრდა. 1961 წლის დეკემბერში ტანგანიიკამ მოიპოვა დამოუკიდებლობა, დარ-ეს-სალამი გახდა მისი დედაქალაქი და დედაქალაქი იყო 1964 წლამდე, როდესაც ტანგანიიკამ და ზანზიბარმა ჩამოაყალიბეს ტანზანიის სახელმწიფო. 1973 წელს დღის წესრიგში დადგა დედაქალაქის გადატანის საკითხი დოდომაში, რომელიც მდებარეობს ტანზანიის ცენტრალურ ნაწილში, მაგრამ გადატანა ჯერ კიდევ არ დამთავრებულა.

1970 წელს დარ-ეს-სალამში დაფუძნდა ტანზანიის ეროვნული უნივერსიტეტი იურიდიული, ჰუმანიტარული, სოციალური მეცნიერებების, სამედიცინო, სასოფლო სამეურნეო და სხვა ფაკულტეტებით. შეიქმნა მთელი საუნივერსიტეტო ქალაქი. სპეციალისტებს ამზადებენ ასევე რამდენიმე კოლეჯში.

1996 წელს ტანზანიის ეროვნული ასამბლეა გადავიდა დოდომაში, მაგრამ სამთავრობო დაწესებულებების დიდი ნაწილი დღემდე მდებარეობენ დარ-ეს-სალამში[8]. 1998 წელს ქალაქში აშშ-ის საელჩოს შენობაზე ტერორისტებმა განახორციელეს თავდასხმა, რის შედეგადაც 10 (სხვა ვერსიით — 11) ტანზანიელი გარდაიცვალა, მაცხოვრებლების გარკვეული ნაწილი დაიჭრა[3].

კლიმატი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კლიმატი სუბეკვატორული. საინტერესო განსაკუთრებულობაა ორი მშრალი და ორი ტენიანი სეზონი წელიწადის განმავლობაში. მთავარი ტენიანი სეზონი გრძელდება მარტიდან მაისის ჩათვლით, შემდეგ დგება გრძელი მშრალი სეზონი ივნისიდან ოქტომბრის ბოლომდე, რომლის დროსაც ნალექი მოდის შედარებით იშვიათად. შემდეგ დგება მეორე ნოტიო სეზონი, რომელიც გრძელდება ნოემბერში და დეკემბერში. მასში წვიმების ინტენსივობა ნაკლებია, ვიდრე მთავარ ნოტიო სეზონში. ამის შემდეგ იანვარში და თებერვალში დგება მშრალი სეზონი, მაგრამ მის დროსაც ასევე მოდის ნალექები, თუმცა ის საკმაოდ მცირეა.

ჰაერის ტემპერატურის ცვალებადობა მაინც არსებობს — ივლისი (ყველაზე უფრო ცივი თვე) 5 °C-ით უფრო ცივია თებერვალზე, ყველაზე უფრო თბილ თვეზე. ყველაზე უფრო მაღალი ტემპერატურა ასევე ფიქსირდება თებერვალში და მარტში, თუმცა ტემპერატურა არასოდეს არ ასულა 39 °C-ზე უფრო მაღლა და არ დაცემულა 11 °C-ზე დაბლა.

მოსახლეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წელი მოსახლეობის რაოდენობა
1927 25 000
1950 70 000
1976 517 000
1988 1 360 850[9]
2002 2 487 288[9]
2012 4 364 541[2]

ქალაქის მკვიდრი მოსახლეობა — ზარამო. მოსახლეობის ზრდის სიჩქარით — 4,39 % წელიწადში, ქალაქი გახდა ერთ-ერთი ყველაზე უფრო სწრაფადმზარდი მსოფლიოში და მესამე აფრიკაში (ბამაკოს და ლაგოსის შემდეგ).

ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დარ-ეს-სალამის სარკინიგზო ვაგზალი, 1973 წელი.

ქალაქის გარეთ მდებარე დახურული პორტის გავლით ექსპორტზე გადის სასოფლო სამეურნეო პროდუქცია და სასარგებლო წიაღისეული; პორტი ემსახურება შიდაკონტინენტალურ ქვეყნებს — უგანდას, რუანდას, ბურუნდის, კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას, ზამბიას და მალავის. იგი ასევე გარდამავალი პუნქტია მდინარე კონგოზე, რომლის გემებით სავალ ნაწილში მოხვედრა რკინიგზით შეიძლება. ქალაქი საბოლოო სადგურია სარკინიგზო ხაზისა ქალაქ კიგომამდე, რომელიც მდებარეობს ტანგანიიკის ტბიდან დასავლეთით, და მვანზამდე, რომელიც მდებარეობს ვიქტორიას ტბიდან ჩრდილო-დასავლეთით; ქალაქის პორტი 1975 წელს აშენებული ტანზამის რკინიგზით დაკავშირებულია ზამბიასთან. დარ-ეს-სალამის საერთაშორისო აეროპორტი ახდენს შიდა და საერთაშორისო რეისებს. მხატვრული ნავსაყუდელის, ლამაზი პლაჟების და აყვავებული ღამის ცხოვრების გამო, ქალაქი გადაიქცა ტურისტებისათვის დასვენების პოპულარულ ადგილად. ქალაქში აწარმოებენ საპონს, საღებავებს, სიგარეტებს, საკვებ პროდუქტებს, შუშის, ლითონის და ხის ნაკეთობებს, ტექსტილს, ფეხსაცმელებს.

დარ-ეს-სალამში მდებარეობს ეროვნული ავიაკომპანია Air Tanzania-ის შტაბ-ბინა[10].

არქიტექტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შენობების დიდი ნაწილი კოლონიალური წარსულის ეპოქას ასახავს. ისინი აშენებულია სხვადასხვა არქიტექტურულ სტილში, მათ შორის სუაჰილის, ინგლისურ, გერმანულ და აზიურ სტილში. მოდერნიზაციის და გაფართოების შედეგად შენობები გახდნენ მრავალსართულიანები და მიიღეს თანამედროვე სახე, მათ შორის საავადმყოფოების კომპლექსი, ტექნიკური ინსტიტუტი და უმაღლესი სასამართლოს შენობა. სასწავლებელი დაწესებულებებიდან ქალაქში მდებარეობს 1961 წელს აშენებული დარ-ეს-სალამის უნივერსიტეტი, რამდენიმე ბიბლიოთეკა, სამეცნიერო-საკვლევი ინსტიტუტები და ეროვნული მუზეუმი.

Benjamin William Mkapa Pension Tower-ის შენობა, კიდევ 21 შენობასთან ერთად ქალაქის და ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი ცათამბჯენია[11].

განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

უმაღლესი განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქალაქში ფუნქციონირებს რამდენიმე უნივერსიტეტი, დარ-ეს-სალამის უნივერსიტეტის, არდჰის უნივერსიტეტის და სხვების ჩათვლით.

დამეგობრებული ქალაქები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. https://www.tcra.go.tz/postcodes/Dar%20Es%20Salaam%2011000
  2. 2.0 2.1 Citypopulation, Major Cities
  3. 3.0 3.1 3.2 «Dar es Salaam.» Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2012. (ინგლისური)
  4. Pre-disaster Physical Planning of Human Settlements, UN-HABITAT, 2008. — P. 130, ISBN 92-1-132015-1. (ინგლისური)
  5. 5.0 5.1 Brennan, James R.; Burton, Andrew, Dar Es Salaam: Histories from an Emerging African Metropolis, African Books Collective. — P. 13, 279 p, ISBN 9987-449-70-0. (ინგლისური)
  6. 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 Dar-es-Salaam / Encyclopædia Britannica — 1910—1911. (ინგლისური)
  7. დარ-ეს-სალამი (უკრ.) // უკრაინული საბჭოთა ენციკლოპედია / მიკოლა პლატონოვიჩ ბაჟანი, К..
  8. Dar es Salaam // The Columbia Encyclopedia / Lagassé, Paul, 6th, Columbia University Press, 2000. (ინგლისური)
  9. 9.0 9.1 GeoHive — Tanzania population statistics დაარქივებული 2016-12-18 საიტზე Wayback Machine. (ინგლისური)
  10. Air Tanzania. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-28. ციტირების თარიღი: 2013-04-26.
  11. Dar es Salaam — All buildings. emporis.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-28. ციტირების თარიღი: 2013-04-26.
  12. Darüsselam — T.C. Samsun Büyükükşehir Belediyesi. Samsun.bel.tr. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-28. ციტირების თარიღი: 2013-04-27.
  13. Dar es Salaam, Städtpartnerstadt, Tansania, Hamburg — Stadt Hamburg. Hamburg.de. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-04-28. ციტირების თარიღი: 2013-04-27.