ჰადისი

ისლამის თემები ისლამი რწმენები ალაჰი · ღმერთის ერთსახოვნება მაჰმადი · ისლამის წინასწარმეტყველები პრაქტიკა შაჰადა · სალათი მარხვა · ქველმოქმედება · ჰაჯი · ქა'აბა წერილები და კანონები ყურანი · სუნა · ჰადისი კანონები · გზა · წერილთა განმარტებანი · სუფიზმი ისტორია და ლიდერები ისტორიის ქრონოლოგია აჰლ ალ-ბაითი · საჰაბა სუნიზმი · შიიზმი მართლმორწმუნე ხალიფები · იმამები კულტურა და საზოგადოება მოძღვრება • არქიტექტურა • ხელოვნება კალენდარი • ბავშვები • დემოგრაფია დღესასწაულები • მეჩეთები • ფილოსოფია პოლიტიკა • მეცნიერება • ქალები ისლამი სხვა რელიგიებთან კონტაქტში ქრისტიანობა · იუდაიზმი ინდუიზმი · სიქჰიზმი · ჯაინიზმი იხილეთ მეტი კრიტიკა · ისლამოფობია ისლამური ტერმინები ისლამის პორტალი

ჰადისი (არაბ. حديث; მრ.რ. არაბ. أحاديث; აჰადის, ამბავი) — გადმოცემა მუჰამმადის შესახებ, რომელიც აღწერს მის რაიმე საქციელს ან გამონათქვამს. ამ მხრივ ჰადისები ჯგუფდება შემდეგნაირად – გამონათქვამი (არაბ. قول; ყაულ), ქმედება (არაბ. فعل; ფი'ლ), მოწონება (არაბ. تقرير; თაყრირ) და გარეგნობა (არაბ. صفة სიფათ). ჰადისებს ისლამის სხვადასხვა მიმდინარეობები სხვადასხვა კრებულებიდან იღებენ, თუმცა მათი მნიშვნელობა ყველა ისლამურ მიმდინარეობაში დიდია, გარდა ყურანისტების სექტისა. ამ სექტის წევრები ჰადისებს მთლიანად უარყოფენ, ან აღიარებენ ზოგიერთ ჰადისს, რომელიც მათ აზრს ეთანხმება.

მეცნიერება ჰადისების შესახებ

ჰადისების ჯგუფდება სანდოობის მიხედვით, არსებობს ჰადისების გადარჩევის რაციონალური კრიტერიუმები, რომელიც მათი გადმომცემთა ჯაჭვის ანალიზის საფუძველზეა შედგენილი. არსებობს ჰადისების გადმომცემთა ენციკლოპედიები, საიდანაც დგინდება მათი სანდოობა და ა.შ. ამ მეცნიერებას ალ-ჯარჰ ვა თ-თა'დილი ეწოდება. ჰადისი შედგება ორი ნაწილისგან – ისნადი {გადმომცემთა ჯაჭვი} და მათნი (მნიშვნელობა).

ისნადი

ისნადი (არაბ. اسناد) ეწოდება იმ ჯაჭვს, რომელსაც ადგენს ჰადისების გადმომცემთა ჯაჭვი, ვიდრე ის მივიდოდეს იმ ადამიანამდე, ვინც თავისი თვალით დაინახა ან გაიგონა მუჰამმადის ესა თუ ის საქმე ან სიტყვა. ისნადი დგება საკუთრივ თვითმხილველიდან იმ მუჰადდისამდე, ვინც ჩაწერა ეს ჰადისი.
ჰადისების მეცნიერების თანახმად, ისნადის იწყება ჰადისთა ჩამწერისგან, ხოლო მთავრდება თვითმხილველზე. ადამიანს, რომელიც ისნადში მოიხსენიება, რავი (არაბ. روي; მთხრობელი, გადმომცემი) ეწოდება. ისნადში ჩამოწერილია ყველა რავის სახელი იმგვარად, როგორც მიღებულია მუჰადდისებს შორის, ერთი და იგივე სახელის მქონეები, გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად, სხვადასხვა საიდენტიფიკაციო ნიშნებით (მაგ. ქუნია) კონკრეტდებიან.

მათნი

მათნი (არაბ. متن) ეწოდება ჰადისის მნიშვნელობას, კონკრეტულად იმ საქმის ან სიტყვის აღწერას, რაც თვითმხილველმა დაინახა და გადმოსცა. გადმოცემისას მათნს ისნადის შემდეგ ჩაწერენ, თუმცა რეალურად ჰადისის ძირითადი ნაწილი სწორედ მათნია. ისნადი მხოლოდ ადასტურებს იმას, რომ მათნში აღწერილი საქმე ან სიტყვა ნამდვილად ეკუთვნის მუჰამმადს.

ჰადისების გრადაცია

ჰადისების გრადაცია
მუთავათირი	მუთაფფაყი	მაშჰური	'აზიზი	ღარიბი	ჰასანი
მუთასილი	↑საჰიჰი↑				მუნქარი
მუსნადი	← ისნადის მიხედვით	მარვი		მათნის მიხედვით →	მათრუქი
აჰადი	↓და'იფი↓				მუდარიხი
მუნყატი'ი	მუდტარიბი	მუდალისი	მავყუფი	მუნყატი'ი	მავდუ'ი

ჰადისთა კრებულები

ჰადისებს წლების განმავლობაში კრებდნენ სხვადასხვა ავტორები. მათგან პირველები არიან სუნიტი 'აბდურ-რაზზაყ ას-სან'ანი და ხარიჯიტი–იბადიტი რაბი' იბნ ჰაბიბ ალ-ფარაჰიდი.

სუნიტური

სუნიტური ჰადისების კოლექციიდან გამოირჩევა ექვსი წიგნი:

• საჰიჰ ალ-ბუხარი (არაბ. صحيح البخاري) – სადაც შვიდ ათასზე მეტი ჰადისია შეკრებილი, მისი შემდგენელია აბუ 'აბდულლაჰ მუჰამმად იბნ ისმა'ილ ალ–ბუხარი (გარდ. ჰიჯრით 256/870)
• საჰიჰ მუსლიმი (არაბ. صحيح مسلم) – აქ ცხრა ათასამდე ჰადისია. იგი აბუ ლ–ჰუსაინ მუსლიმ იბნ ალ–ჰაჯჯაჯ ან–ნაისაბურიმ (გარდ. ჰიჯრით 261/875) შეადგინა.
• სუნან აბუ დავუდი (არაბ. سنن أبي داود) – ხუთ ათასამდე ჰადისი, რომლებიც აბუ დავუდ სულაიმან იბნ ალ–აშ'ას ას–საჯისთანიმ (გარდ. ჰიჯრით 275/888) შეკრიბა.
• ჯამი' ათ-თირმიზი (არაბ. جامع الترمذي) – ოთხ ათასამდე ჰადისი, რომელიც შეაგროვა აბუ 'ისა მუჰამმად იბნ 'ისა ათ–თირმიზიმ (გარდ. ჰიჯრით 279/892).
• სუნან ან-ნასა'ი (არაბ. سنن النسائي) – ხუთ ათასზე მეტი ჰადისი, რომელიც აბუ აბდურ–რაჰმან აჰმად იბნ შუ'აიბ ან–ნასა'იმ (გარდ. ჰიჯრით 303/915).
• სუნან იბნ მაჯა (არაბ. سنن ابن ماجة) – ოთხ ათასზე მეტი ჰადისი, რომელიც შეაგროვა აბუ 'აბდუ ლ–ლაჰ მუჰამმად იბნ იაზიდ ალ–ყაზვინიმ (გარდ. ჰიჯრით 273/887).

მათ გარდა მნიშვნელოვანი კრებულები აქვთ იმამ აჰმადს (მუსნადი), იმამ მალიქის (მუვატტა), ალ-ბაიჰაყის (ას-სუნან ალ-ქუბრა), იმამ ან-ნავავის (რიად ას-სალიჰინ) და სხვ.

ხარიჯიტული

ხარიჯიტი–იბადიტები იყენებენ რაბი' იბნ ჰაბიბ ალ-ფარაჰიდის მუსნადს, რომელშიც ათასზე მეტი ჰადისია.

შიიტური

• აბუ ჯა'ფარ მუჰამმად ალ-ქულაინის ალ-ქაფი
• აბუ ჯა'ფარ მუჰამმად ატ-ტუსის თაჰზიბ ალ-აჰქამ და ალ-ისთიბსარ
• აბუ ჯა'ფარ მუჰამმად ალ-ყუმმის მან ლა იაჰდურუჰუ ლ-ფაყიჰ
• მუჰამმად–ბაყირ ალ-მაჯლისის ბიჰარ ალ-ანვარ
• მუჰამმად იბნ ალ-ჰასან ალ-'ამილის ვასაილ აშ-ში'ა

ჰადის ყუდსი

არსებობს ჰადისები, რომლებშიც გადმოცემულია ღმერთის სიტყვა, თუმცა ისინი ყურანში არ არის შესული. ასეთ ჰადისებს ალ–ყუდსი (არაბ. القدسي; წმინდა) ეწოდება. თუმცა ისინიც ღმერთის სიტყვად ითვლება, ისლამის მიხედვით მათ შორის მაინც არსებობს გარკვეული სხვაობები. მაგალითად, ყუდსი ჰადისების კითხვა დასაშვებია განბანვის გარეშე, მათი აზრობრივად გადმოცემა ზუსტი ციტირების გარეშე დასაშვებია, მათი კითხვა ღვთისმსახურების ფორმა არ არის და ა.შ.

ლიტერატურა

• ნ. კილაძე, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 11, თბ., 1987. — გვ. 585.